Орал қаласында бос жатқан  11 жер учаскесі аукцион арқылы сатылды.

Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 48-бабына сәйкес,  мемлекет меншігіндегі жер учаскелеріне құқықтар сауда-саттықта, яғни конкурстар мен аукциондар арқылы беріледі. Биылдыққа алтыншы рет өткен аукционға шығарылған 11 бос жатқан жер телімінің сауда-саттығына 25 адам қатысып, олардан 44 өтініш түскен.

– Аукционға шығарылған жер телімдері үш жылға жалдау құқығымен беріледі. Меншік иесі осы аралықта бұл жерді игеруге міндетті. Содан кейін ғана оны жеке меншігіне сатып алуына немесе ұзақ мерзімді жалға алуға құқығы бар. Егер де үш жыл ішінде ол жерді мақсаты бойынша игермесе, жер заңнамасының 92-94-баптарына сәйкес, оны сот арқылы мемлекет меншігіне қайтарып алуға құқығымыз бар. Игерілмеген жерлер тағы да аукционға шығарылады. Бұған дейін өткен бес аукционға шығарылған 47 жер телімі шамамен 134 млн. теңгеге сатылды, – дейді Орал қалалық жер қатынастары бөлімінің басшысы Арман Бисимбалиев.

Айта кету керек, келесі аукционды цифрландыру бағдарламасы бойынша электронды нұсқада  өткізу  жоспарланып  отыр.

Ясипа    РАБАЕВА,

«Орал   өңірі»

Орал  қаласында жаңадан салынып  жатқан  «Ақжайық» шағынауданының  жобалары жаңа  технология  негізінде, яғни  3D  жобалау  бойынша жасалуда.

Ел экономикасының даму қарқынын жеделдету әрі халықтың өмір сүру деңгейін арттыру үшін қолға алынған «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы құрылыс саласына да дендеп еніп келеді. 3D жобалау әдісі де цифрландыру жүйесінің құрамдас бір бөлігі іспетті. Облыстық құрылыс басқармасы берген мәліметке қарағанда, тапсырыс беруші 3D жобалау арқылы құрылыс жұмыстары жүргізілгенге дейін жобалық-сметалық құжаттармен танысып, ғимараттың моделі арқылы құрылыстың құрылымын бағалап, ғимараттың ішкі интерьерінің ұсақ бөлшектерін де көре алады. Яғни компьютерлік графика дизайнерлік жобаларды үш өлшемде қарастырады. Соның арқасында құрылысы жүріп жатқан немесе жоспарланған нысандардың негізгі түрін де көруге болады.

Құрылысы жүріп жатқан «Ақжайық» шағынауданын жарықпен, газбен, сумен қамту және кәріз желілерінің моделі 3D жобалау арқылы  жасалған.

– Орал қалалық әкімдігі «Ақжайық» шағынауданындағы 150 құрылыс нысанының визуалдық 3D макеттерін былтыр ұсынған болатын. Биыл аталған жобаны жалғастырып жатырмыз. Құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізудің қағаз түріндегі жобалық-сметалық құжаттары электронды, яғни 3D форматындағы жүйеге енгізілуде. Бұл – қалалық  әкімдік бастаған құрылыс саласын цифрландыру бағытында қолға алынып жатқан алғашқы жобалардың бірі. Алдағы жылдары да Зашаған кентінде, қаланың солтүстік-шығыс жағындағы құрылыс нысандарын да осы жүйеге енгізуді жалғастырамыз, – дейді Орал қалалық құрылыс бөлімінің басшысы  Мирас  Мүлкәй.

Жалпы, әлемде 15-тен астам мемлекет ұлттық цифрландыру бағдарламаларын іске асыруда екен. Олардың қатарында Қытай, Сингапур, Жаңа Зеландия, Оңтүстік Корея және Дания сықылды мемлекеттер ұлттық экономикасын цифрландыру бойынша алда келеді. Елбасы ұсынған цифрландыру бағдарламасы да «ұзақ мерзімді келешекте ел экономикасын болашақтың цифрлық экономикасын құруды қамтамасыз ететін түбегейлі жаңа даму траекториясына көшіруге жағдай жасауды» мақсат етеді. Құрылыс саласындағы жаңашылдықтың бірі – BIM (building information modeling) технологиясы екенін де айта кеткен жөн. Бұл технология салынып жатқан құрылыстың толық ақпараттық сипаттамасын жасауға мүмкіндік береді. ҚР Инвестициялар және даму министрлігі сайтында  «ТКШ ҚазОрталығы» АҚ, «Finnish Business Hub» және «Col-laprime» фин компаниясымен өткен кездесуде тұрғын үй және әкімшілік ғимараттарды салуда BIM технологиясын енгізу бойынша бірлесіп жұмыс атқару жолдары талқыланғаны айтылған. Бас-қосуда «Финляндияның BIM технологиясын толыққанды пайдаланып келе жатқанына шамамен 30 жыл болды, біз Қазақстанда алдағы үш жыл ішінде, яғни 2020 жылға қарай көшуді жоспарлап отырмыз. Осы мақсаттағы бірлескен жұмыс BIM технологияларын енгізуде финдердің жіберген қателіктерін Қазақстанда қайталамауға мүмкіндік береді, – дейді Finnish Business Hub директоры Мұхтар Манкеев. Сала мамандарының айтуынша, құрылыс саласын BIM технологиясына көшіру компаниялардың шығынын 15%-ға дейін қысқартуға мүмкіндік береді екен.

– Қазақстанда BIM технологиясына ден қойған мекеме-кәсіпорын аз. Бұл технологияны біздің облыста қолға алу үшін жобалаушы мекемелерге қажетті құрал-жабдықтар қажет. Жаңа шағынауданды жобалауда қолға алған 3D жүйесі осы BIM технологиясына жетелейтін бірінші қадам деп ойлаймын, – дейді бөлім басшысы  Мирас  Рүстемұлы.

«Смарт сити» жобасымен заманауи үрдіске ден қойған Орал шаһарында құрылыс қарқыны белең алды. Мәселен, «Болашақ-Т» ЖШС өздері салып жатқан тұрғын үй құрылысы жобаларының сызбаларын электрондық түрде планшет арқылы қолдануда. Бұл құрылыс алаңында сызбалардың қағаз түрін өзімен алып жүрмей, кез келген уақытта керекті жобаны планшет арқылы көруге мүмкіндік береді.

– Құрылыс нысанының жобаларының электронды нұсқасын пайдаланғалы бері жұмыстың жеңілдегенін байқап жүрміз. Прорабтар бұрынғыдай бес-алты папкі сызбаны қобыратып тасымайды.

Олар да, құрылысшылар да қажетті сызбаларды жұмыс жасап жатқан жерлерінде тұрып-ақ планшеттен қарап алып, жалғастыра береді. Сонымен қатар біздің компания салып жатқан екі нысанға бақылау камерасын қойдық. Құрылыс компаниясы басшылары да, тапсырыс берушілер де жұмыс орындарында отырып-ақ құрылысты бақылай алады. Көзбояушылыққа, құрылыстың жүру барысы жөнінде өтірік ақпарат беруге мүмкіндік жоқ. Құрылыс басында ұрлық жасаушылардың да жолы кесіледі, – дейді «Болашақ-Т» ЖШС бас директорының міндетін атқарушы Асқар Қосжанов.

Айта кету керек, бүгінде еліміздегі құрылыс компанияларындағы ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында құрылыс басына бақылау камераларын қою қолға алынды. Яғни цифрландыру нәтижесінде бақылау жүйесі автоматтандырылады деген сөз. Бұл жұмысты жеңілдетіп, жеделдетіп әрі сапалы  орындауға  да  себеп  болмақ.

Ясипа   РАБАЕВА,

«Орал   өңірі»

Облыстың ғана емес, ел экономикасының артуына өзіндік үлесі бар Орал қаласындағы бетке ұстар екі зауыт жұмысшыларының жалақыларын 10-15 пайызға арттыруды көздеп отыр.

Елбасы биылғы Жолдауында қазақстандықтардың әл-ауқатының артуы ең алдымен  олардың табысының өсуіне байланысты екенін ең бірінші басымдық ретінде атап өткен еді. Соған орай  Үкіметке 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақыны 1,5 есе, яғни 28 мыңнан  42 мыңға дейін өсіруді тапсырған болатын. Жолдаудағы осы  басымдықты бағдарға алған   «Орал «Зенит» зауыты» АҚ мен «Орал трансформатор зауыты» ЖШС төмен жалақы  алатын  жұмысшылардың  еңбекақыларын  көтермек.

Вячеслав ВАЛИЕВ,

«Орал «Зенит» зауыты»  АҚ-ның бас  директоры:

– Бүгінде зауытта 822 адам жұмыс істейді. Мұнда ең төменгі жалақы  – 51 мың теңге. Бірінші қаңтардан бастап жалақыны он пайызға өсірмекпіз. Сондықтан да жоғарыда аталған төменгі жалақы 57 мың теңгеге көтерілмек. Әрине, бұл жұмыстар  алдағы тапсырыстардың, жаңа жобалардың қаншалықты жүзеге асырылуымен де байланысты болады. Қазір біз шекара қызметінің және жер қойнауын пайдаланушылардың тапсырыстарын дайындаумен, яғни сервистік қызметтер бойынша жұмыс істеудеміз. Олар  біздің  негізгі  тапсырыс  берушілеріміз  болып  табылады. Бюджет нақтыланып, қабылданған соң, жаңа тапсырыстар да болады. Зауыттың биылғы жүктемесі өткен жылмен салыстырғанда аз. Былтыр жүктеме жүз пайыз болса, биыл жетпіс пайыздай ғана. Сондықтан да жаңа тапсырыстар іздеуге мәжбүрміз. Қызметкерлерімізді  жұмыссыз қалдырмауымыз қажет.

Егер де мамандарымыз кетсе, оларды қайтадан жасақтау қиын болады. Сондықтан да кадрлық әлеуетті сақтауымыз қажет. Келер жылы жаңа жобалар мен тапсырыстар болады деген үміттеміз.

Ақжол  САУРАНБАЕВ,

«Орал трансформатор зауыты» ЖШС-ның  басқарушы  директоры:

– Биылғы жылдың қазан айында Елбасымыздың халыққа Жолдауы жарияланғаны белгілі. Жолдауда  халықтың тұрмысын және  экспорттық бағыттағы өндіріс орындарының әлеуетін көтеру баса айтылды. Елбасы Жолдауына сәйкес, «Орал трансформатор зауыты» бүгінде өндіріс орындарын кеңейту бағытында  жұмыстар атқаруда. Қазір зауытта 250 адам үш ауысымда жұмыс істейді. Қызметкерлердің  орташа жасы  – 28 жас. Ең төменгі жалақы –  70  мың теңге. Жұмысшылардың  он пайызы ең төменгі жалақы алады. Біз келесі жылды күтпей-ақ,  желтоқсан айында жалақыны 10-15 пайызға көтеруді жоспарлап отырмыз. Бүгінде зауыттың экспорттағы үлесі 95 пайызды құрайды. Тауарларымызды ТМД елдеріне экспорттаудамыз. Келер жылы тағы бір цех салу жоспарда тұр.  Бұл 110 адамға жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. Биыл зауытымызда 7 мың дана трансформатор шығару көзделген болса, келер жылы оны 12 мыңға жеткізуді  жоспарлап отырмыз. Елбасы Жолдауында келер жылды Жастар жылы деп жариялады. Осы орайда біздің зауытта жастарға қолдау көрсету  мақсатында игі істер қолға алынғанын айта кетсем деймін. Егер де компанияда жұмыс істейтін қыз бен жігіт отау құратын болса, оларға зауыт тарапынан 500 мың  теңге жәрдем-ақы беріледі. Сондай-ақ бұрын зауыт қызметкері сәбилі болғанда 150 мың теңге беретін болсақ,  қазан айынан бастап бұл қаражат көлемін 250 мың теңгеге көтердік. Бұл халық үшін, жұмысшылардың әлеуетін арттыру үшін жасалып жатқан шаралар деп білемін. Зауытта жас мамандарды жұмыспен қамту да жақсы жолға қойылған. Оралдағы бірнеше оқу орнының студенттері дуалдық оқыту жүйесі арқылы өндірістік тәжірибеден өтеді. Онымен қоса еңбекақы төленетін де тәжірибеден өтуге мүмкіндік бар. Егер студент  үшінші, төртінші курста өзін жақсы жағынан көрсетсе, ол студентке шебер қолдаухат жазады. Келесі курстағы өндірістік тәжірибе кезінде ол студентке жалақы төленеді. Осылайша болашақта оның  жұмыс орны да дайын тұрады. Әрине, барлығы адамның өзіне байланысты. Мансап  жолында өсуге  мүмкіндік  бар.

Ясипа    РАБАЕВА,

«Орал   өңірі»

Бейсенбі күні Х. Бөкеева атындағы облыстық қазақ драма театрында мүмкіндігі шектеулі жандар арасында «Бәріміз бірдейміз» атты XXI облыстық шығармашылық фестивалі өтті. Мерекелік шара «Батыс Қазақстан облысы мүгедектері ерікті қоғамы» ҚБ-ның құрылғанына 30 жыл толуына және Астана қаласының 20 жылдығына орайластырылып  ұйымдастырылды.

Шараға арнайы қатысқан облыс әкімінің орынбасары Ғабидолла Оспанқұлов қатысушыларды фестивальдің ашылуымен құттықтап, лебізін білдірді.

– Мұндай шаралар талантты жандарды танытып, олардың өнерін көрсетіп, шығармашылығын шыңдауға  мүмкіндік береді. Сіздер спорттық шараларға да белсенді қатысып келесіздер. Арамызда чемпиондар да бар. Олардың рухы мықты, ерік-күші ерен. Елімізде ерекше қамқорлыққа мұқтаж азаматтарға кең қолдау жасалып келеді, – деген Ғабидолла Абдоллаұлы облыс әкімі атынан қатысушыларға денсаулық, қажырлы қайрат тіледі.

«Батыс Қазақстан облысы мүгедектері ерікті қоғамы» ҚБ төрағасы Жұмажан Қожжанов та жүрекжарды тілегін айтып, мемлекет тарапынан көрсетіліп жатқан кең қолдаудың арқасында мүмкіндігі шектеулі жандар арасында кәсіпкерлікпен айналысатындардың, отбасын құрып, шаңырақ көтергендердің, өнерлілер мен спортшылардың саны артып келе жатқанын атап өтті.

Фестивальде әр аудан мен Орал қаласында өткен байқаулардың үздіктері өнер көрсеткен еді. Гала-концертте көркемсөз оқып, эстрадалық вокал аталымы бойынша ән айтқан, музыкалық аспапта ойнап, көркемсөз оқыған жандар өнерге ештеңенің де кедергі болмайтынын дәлелдеді. Ал олар жасаған қолөнер бұйымдарының көрмесі ерекше төзімділікті, еңбекқорлықты паш етті. Түрлі әдемі тастармен безендіріліп, тігіліп, тоқылған әшекей бұйымдар, ою-өрнекпен көмкерілген көрпешелер мен жабындар, тұрмысқа қажетті бұйымдар жігері жасын жандардың қандай болсын қиындықты жеңетінін көрсетті. Көркемөнердің көрікті кеші болған фестиваль соңында барлық қатысушыға алғысхат пен ақшалай сыйлықтар табыс етілді.

Қалила НҰРСҰЛТАНОВА,

«Жаңақала ауданының  мүгедектері ерікті қоғамы» ҚБ-ның төрайымы:

– Біздің қоғамның 742 мүшесі бар. Олардың арасында өнерлі жандар жетерлік. Қолөнермен, шаруашылықпен айналысатындар бар. XXI шығармашылық фестивальге келген біздің бірлестіктің мүшелері барлық аталым бойынша өнер көрсетті. Мәселен, Гүлзия Исмағұлова өзінің қолөнер бұйымдарын көрмеге шығарып, көпшілік назарына ұсынды. Қайырымдылық айлығында ғана емес, күнделікті өмірде түрлі іс-шаралар өткізіп тұрамыз. Мемлекет тарапынан кең қолдау білдіріліп, жұмыс жасауға да мүмкіндіктер берілуде.

Арман АЙТБАЕВ,

жеке кәсіпкер, Зеленов ауданы:

– Қолөнермен 13 жылдан бері айналысып келмін. Өзімнің шеберханам бар. Өлшеп сатылатын киімдер дүкендерінен табиғи теріден тігілген күртеше, плащ секілді киім-кешектерді сатып алып, шикізат ретінде пайдаланамын. Сөмке, аяқ киім тігемін, тапсырыс қабылдаймын. Тауарларым қымбат емес. Мәселен, пішіні әр түрлі әмияндар 3500-5000 теңге тұрады. Осы сәтті пайдаланып, БҚО мүгедектердің ерікті қоғамына алғысымды айтқым келеді. Қоғамдық бірлестік біздерді қашанда назардан тыс қалдырмай, әр ісімізге қолдау білдіріп отырады.

Ясипа  РАБАЕВА,

«Орал  өңірі»

Хадиша  Бөкеева атындағы  қазақ  драма театрында  тұрғындарға  баспана  алудың  жаңа  мүмкіндіктерін  ұсынатын  мемлекеттік бағдарламалар  жөнінде  ақпарат  пен  кеңес  беру мақсатында  «Ашық  есік»  күні  өтті.

Бұл шараға «7-20-25» бағдарламасын жүзеге асыратын алты екінші деңгейлі банк пен өңірдегі көп қа-батты тұрғын үй салатын «Орал Полимер» ЖШС, «Караванный путь» ЖШС, «Степной Леопард ЛТД» бірлескен кәсіпорны» ЖШС, «KHAN GROUP» ЖШС, «Alem Group Kazakhstan» ЖШС секілді басқа да құрылыс компаниялары қатысты. «Ашық есік» күнінде келушілерге құрылыс компанияларынан пәтер таңдап, екінші деңгейлі банктер арқылы ақша төлеу мүмкіндіктерін есептетіп, жан-жақты кеңес алуға  жағдай жасалды. Әсіресе, «7-20-25» бағдарламасы бойынша баспаналы болудың жаңа мүмкіндіктері кеңінен айтылды. ҚР Ұлттық банкі БҚО филиалы директорының орынбасары Сергей Родиннің айтуынша, бұл бағдарлама мультипликативтік нәтиже беру қажет. Ол тек қана банктердің ипотекалық несие беруі бойынша  емес, құрылыс саласына да тың серпін әкелуі тиіс. Сондықтан да бағдарлама ұзақ мерзімді басымдыққа ие болмақ. Сергей Родин қазір ипотекалық несие артып келе жатқанын, ал бағ-дарлама басқа банктер ұсынатын  стандарттар бойынша пәтер ала алмайтын тұрғындарға тиімді екенін жеткізді. Сондықтан да Елбасының тапсырмасымен қолға алынған «7-20-25» тұрғын үйге зәру жандарды барынша кең қамтуды мақсат етеді. Сондай-ақ Сергей Родин айтып өткендей, бүгінде бағдарлама бойынша 100 шақты өтінім мақұлданып, 70 шақты тұрғынға қарыз берілген екен.

– Біздің облыста «Нұрлы жер» бағдарламасы белсенді жүзеге асырылуда. Сонымен қатар Оралда мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде де үйлердің құрылысы жүруде. Яғни апатты немесе  ескі үйлердің орнына жаңасы салынуда. Айта кету керек, апатты үйлердің орнына тұрғызылған үйлердің жартысы «7-20-25» бағдарламасы бойынша берілсе, қалғаны бұрын-ғы тұрғындардың игілігіне тапсырылады. Жеке құрылыс компаниялары арқылы да үйлер бой көтеруде. Биыл өңірде мемлекеттік бағдарламалар бойынша 26 көппәтерлі тұрғын үй салынуда. Алты үйді жыл соңына дейін, ал келесі жылы 16 үй тапсыру жоспарланып отыр. Жеке құрылыс компаниялары салған 1300 пәтер  Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі арқылы «7-20-25» бағдарламасы бойынша беріледі, – деді шараға қатысқан облыстық құрылыс басқармасының басшысы Алтынбек Қайсағалиев.

Баспаналы болу жолдары жөнінде кең көлемде ақпарат берген «Ашық есік» күніне жас та, шашын ақ шалған қария да келіп, толғандырған тұрғын үй мәселесі бойынша сұрақтарына жауап алды. Облыстық құрылыс басқармасының бөлім басшысы Қайрат Досановтың айтуынша, шара 300-ден астам  тұрғынды  қамтыды.

Самат  ЖОРТАБАЕВ,  «Орал Полимер»  ЖШС-ның  заңгері:

– «7-20-25» бағдарламасы маусым айында  іске қосылғалы  бері  біздің мекеме де тұрғын үйге  мұқтаж  жандармен  жұмыстануда. Көпшілік осы бағдарлама арқылы  үй  алғысы  келеді. Бұл  бағдарламаның  ыңғайлы әрі  тиімді тұсы –   пәтердің  20  пайыздан аспайтын бастапқы  жарнамен,  7  пайыздық  үстемемен және 25 жылға дейінгі мерзімге  берілетіндігі.  Мұны  үкімет  тарапынан  халыққа  көрсетілген көмек, үлкен  мүмкіндік  деп  білемін.  Біздің  мекеме   үйдің  мекенжайына, пәтердің  орналасқан  қабатына байланысты  бір  шаршы  метрін   150 мыңнан  бастап, 170 мың  шаршы  метрге  дейін  есептейді.  Құрылыс  компаниясы  2012  жылдан  бері  жұмыс  істеп  келеді.  Бұған дейін  «Нұрлы  жер»  бағдарламасы  бойынша жұмыстанған  болатынбыз. Қазір мемлекеттік және  екінші деңгейлі банктермен бірлесіп  қызмет істеудеміз.

Салауат   ИМАҒАМБЕТОВ, қала  тұрғыны:

– Зайыбым  екеуміздің  Тұрғын  үй  құрылыс  жинақ  банкінде есепшот ашып, қаражат  жинағанымызға жыл жарым  уақыт  болды. Қазіргі  үйлердің  орташа  бағасымен  есептегенде,  30  пайыздайын жинап  қойдық.   Екі-үш рет  тұрғын үй алу  үшін  бағдарламаларға қатысқанымызбен,  өте алмай  қалғанбыз.  Енді  «7-20-25»  бағдарламасы арқылы  екі  бөлмелі  пәтер  алғымыз  келеді.  Бұл бағдарламаны жұмыс істейтін  адамдарға қолайлы, қолжетімді  деп айтуға болады. Пәтер жалдап  тұрғаннан,  өз үйің  үшін  ақша  төлеген тиімді деп ойлаймын.

Ясипа   РАБАЕВА,

 «Орал   өңірі»

Кеше  Батыс  Қазақстан облысына  жұмыс  сапарымен  келген  ҚР  Парламенті  Сенатының депутаттары  Бірғаным  Әйтімова,  Ерболат  Мұқаев  және  Нариман  Төреғалиев  Оралдағы құрылысы  жүріп  жатқан  бірқатар нысанда болды.

Олар алдымен мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде салынып жатқан және тұрғындарға «7-20-25» бағдарламасы бойынша беру жоспарланған қос үйдің құрылысымен танысты. Солардың бірі – әбден ескіріп, сүрілген  Гагарин көшесіндегі  12  пәтерлік  екі қабатты №1 үйдің орнына салынып жатқан тоғыз қабатты  126 пәтерлік үй. Жаңа үйдегі бір бөлмелі пәтердің көлемі 42-45 шаршы метр болмақ. Ескі үйдің тұрғындары жаңа үйге  көшіріліп, қалған пәтерлер  «7-20-25» бағдарламасы бойынша берілетін болады.  Яғни байырғы тұрғындардан қалған пәтерлер, бағдарламаға қатысушыларға  ішкі әрлеусіз,  шаршы метрі 170 мың теңгеден берілмек. Алайда ескі үйде бір бөлмелік пәтерде тұрған тұрғынға қосымша ақы төлеп, екі бөлмелі пәтер алуға да мүмкіндік қарастырылған.

Бір айта кетерлік жайт, бұл үйдің құрылысына  отандық өнімдер пайдаланылуда. Құрылыстың жай-жапсарымен танысқан Бірғаным Әйтімова тұрғын үйдегі  коммуналдық шаруашылық жұмыстарын жүргізудегі мәселелер қалай шешілетінін сұрады. Сауалға жауап берген қала әкімі Мұрат Мұқаев айтып өткендей,  бұл үйге тұрғындар мен пәтер иелері кооперативінің өзара байланысын жақсартып, ПИК-тер жұмысының ашықтығын қамтамасыз еуге бағытталған «е-ПИК» жүйесін енгізу жоспарланып отыр.

Сенаторлардың келесі табан тіреген нысаны Құрманғазы көшесіндегі №198 көп қабатты тұрғын үй болды. Мемлекеттік-жекешелік әріптестік арқылы салынып жатқан бұл үйге осы жердегі сүрілген екі қабатты қос үйдің 16 пәтерінің тұрғындары қоныс теппек. Олар жыл соңына дейін жаңа баспанаға көшірілмек. Мұндағы инфрақұрылым түгелдей жаңартылуда. Қалған пәтерлер «7-20-25» бағдарламасы  бойынша  берілмек.

Облыстағы  спортты дамытып, дені сау ұрпақ тәрбиелеуде маңызды рөл  атқаратын нысандардың бірі интернаты бар дарынды балаларға арналған спорт кешені болып табылады. Сенаторлар қыркүйек айының басында  қаржының тапшылығынан құрылысы тоқтап қалған спорт кешенінде де болды. Бұл 250 орынға арналған, 150 бала жатып оқитын интернаты бар спорт кешені болмақ.

– Жобаның  құны – 1 млрд. 300 млн. теңге.  Жергілікті бюджеттен 380 млн. теңге шамасында қаражат бөлінген еді. Кейбір мәселелер бойынша, кейін қаржының тапшылығынан нысанның құрылысы тоқтап қалды.

Жуық арада қаражат бөлініп, нысанды тапсырамыз деген  үміттеміз.  150-дей жұмысшы, 15 техника, соның ішінде  жергілікті тұрғындар да жұмысқа тартылған. Аудандардан келген 150 бала интернатта  жатып оқитын болады. Мұнда оқу кешені, асхана, кітапхана, түрлі бағыттағы үш жабық спортзал, футбол алаңы мен жүгіру жолақтары, баскетбол, волейбол ойнайтын алаңдар болады, – деп кешеннің мақсат-міндетімен және жұмыс барысымен таныстырды  мердігер «Альтаир» ЖШС-ның директоры Сергей Потиченко. Мердігердің айтуынша, тиісті қаражат қолдарына тисе, алты айлық мерзімде құрылысты  толық  аяқтамақ.

– Ел аралап шыққан біз Елбасы Жолдауын түсіндіріп қана қоймай, әр аймақтағы  түрлі мәселелерді тыңдап, заң талаптарының орындалуын қараймыз. Аймақтарда жүрген депутаттар тұрғындардың өмір сапасын арттыру бағытындағы жұмыстарға куә болудамыз. Елбасы биылғы Жолдауында халықты сапалы әрі қолжетімді тұрғын үймен қамту жөнінде баса айтқан болатын. Таяу жылдары екі миллионға  жуық қазақстандық әр түрлі әдіс-тәсілдермен баспаналы болады.

Әрине, екі миллион үлкен көрсеткіш. Бірақ бізде демографиялық көрсеткіш жақсы. Бала көп туылған сайын, үйін кеңейтуге немесе жаңа баспана алуға деген сұраныс та артады. Тұрғындарды баспанамен қамту мәселесі ел Үкіметі мен әкімдіктердің күн тәртібінен ұзақ жыл бойы түспейді деп ойлаймын. Мемлекеттік-жекешелік әріптестік аясында «7-20-25» бағдарламасы оңтайлы пайдаланылып отырғанын көрдік.  Әр аймақта болып жүрсек те, Оралдағыдай  дұрыс  шешімді бірінші рет көріп тұрмын. Бұл маған ғана емес, тұрғындарға да ұнайды деп ойлаймын. Ескі үйдің орнына қаланың ортасында  әрі жаңа баспанада тұру өте ыңғайлы. Бұл апатты және ескі үйлердің мәселелерін шешу үшін еліміз бойынша бөлісуге тұратын жақсы тәжірибе деп  білемін.

Сенат депутаттары Батыс Қазақстанда осындай жұмыстар бар екенін айтып жүретін боламыз.

Ал болашақ спортшыларды дайындау мемлекетік іс болып саналады. Елбасы Жолдауында ұлт денсаулығын сақтауды, бұқаралық спортты дамытуды ерекше атап өтті. Спортқа дарынды балалар арнайы кешендерде жаттығуы керек. Бұл – әлемге танымал Данияр Елеусіновтің Отаны.  Облыстың спортты  дамыту бағытында ұстанып отырған саясаты өте дұрыс. Жаңа спорт кешені ауадай қажет. Біз Үкіметке  қаржылай қолдау мәселесін жеткізіп, көмектесеміз деп ойлаймын, – деді Сенат депутаты Бірғаным Әйтімова.

Түстен кейін халық қалаулылары Орал газ, мұнай және салалық технологиялар колледжінің педагогикалық ұжымымен кездесті.

Ясипа  РАБАЕВА,

«Орал   өңірі»

Еліміз бойынша 6-25 қазан аралығында омырау безінің қатерлі ісігін ерте сатысында анықтау, дерттің алдын алу мақсатында «Ашық есік күні» өтіп жатыр.

Аталған профилактикалық шара облыстық онкологиялық диспансерде де жалғасын табуда. Диспансердің бөлім меңгерушісі Тайман Амановтың айтуынша, әлем бойынша жыл сайын бұл ауру өршіп келеді. Қатерлі ісікті мамандар клиникалық жағдайларына және әйел адамдардың  жасына байланысты 25-35, 35-45, 45-59, 59 жастан асқандар арасында кездесетін төрт түрге бөледі. Маманның сөзінше, қатерлі ісіктің пайда болуының бірден-бір себебі, яғни сексен пайызы әйел адамдардың ағзасындағы гормональдық құрамның өзгеруіне байланысты. Екінші жағдайда, әйел адамдардың емшек безі жарақат алса, сол жерден қатерлі  ісік  пайда  болады  екен.

– Алайда ағзадағы гормональды өзгерістен кейін бірден қатерлі ісік пайда болады деп айтуға болмайды. Одан бұрын мастопатия деген ауруға ұшырайды.  Бұл – гормональды өзгеруден кейінгі сүт безінің асқынуы деген сөз. Әйел адамдардың ағзасындағы эстроген мен тестостерон деген жыныстық екі гормон қалыпты түрде болу керек. Егер де біреуінің ағзадағы құрамы өзгерсе, мастопатияға әкеп соқтырады. Мастопатияны бес жыл ішінде емдемесек, ол қатерлі ісіктің дамуына соқтыруы мүмкін. Сондықтан да бұл – күрделі ауру. Алайда дәл уақытында анықтап емдесе, бұл аурудан жүз пайызға айығуға болады. Эпидемиологиясына қарасақ, әлемде әр оныншы әйел адам қатерлі ісікпен ауырады, — дейді Тайман Төлеуғалиұлы (суретте).

Қатерлі ісік, негізінен, сол жақ омырауда көбірек кездеседі екен.

Ісіктің жетпіс пайызға дейін омыраудың қолтыққа таман тұсында орналасатыны анықталған. Тек әйел адамдарда емес, ер адамдарда да сүт безінің қатерлі ісігі ауруы кездеседі.

Қатерлі ісіктің түрлері көп, соның ішінде бес түрі жиі ұшырасады. Әсіресе, ауру белгісі байқалмағанмен, түйір ісіктің жайылып, өсетіні жиі кездеседі. Ал бүйрек үсті безінің формасымен 50-59 жас арасындағы әйелдердің 60 пайызға жуығы ауырады екен. Қатерлі ісіктің нағыз өршіген түрімен де осы жас аралығындағы әйелдер ауырады. Сондықтан да қырық жастан асқан соң жылына бір рет маммографияға түсу керек. Ал қырық жасқа дейінгілер УЗИ-ге түскендері жөн.

Екіншіден, әйелдердің омырауын өздері тексеріп көретін де тәсілдер бар. «Өкінішке  орай,  әйел адамдар өз денсаулықтарына немқұрайлы қарап, маммографияға уақытында түсуге көңіл бөлмейді. Қазақстан бойынша, тіпті әлем бойынша дәрігердің қабылдауына келетіндердің  25 пайызы  ғана ауырмай тұрғанда, тексеріліп көру үшін келеді екен. Ал 75 пайызы науқасы асқынып, ауырғаннан кейін ғана дәрігердің көмегіне жүгінеді. Ал бұл кезде біз науқасқа көмектесе алмаймыз. Біз осы көрсет-кіштің керісінше болғанын қалаймыз. Сонда ғана қатерлі ісікті жеңуге болады», — деп әйел адамдардың дер кезінде дәрігерге қаралу қажеттігін баса айтты бөлім меңгерушісі.

– Мен омырауымда ісік барын тексерістен өткен соң ғана білдім. Қазір ота жасап, ісіктің бетін қайтарды. Өзімді жақсы сезінудемін. Сондықтан да әйел адамдарға скринингтен өтуге кеңес берер едім. Дәрігерге қаралудан қорықпау керек. Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жолды қарастырған жөн. Мұндағы қызметкерлердің кәсіби біліктілігі жоғары, қашанда қамқорлық танытып жүреді, — дейді қала тұрғыны Людмила.

Облыс бойынша жыл сайын 150-175-ке жуық, ал Қазақстан бойынша 3500-3700-ге жуық адам диспансерлік есепке алынады екен.

Маммографияға түсудің нәтижесінде аурудың сексен пайызы ерте сатысында анықталуда. Диспансердің бөлім меңгерушісі Гүлжиян Ахметқалиеваның айтуынша, мұнда барлық ауру түрі бойынша 7 мыңға жуық адам диспансерлік есепке алынған. Оның 1500-і сүт безі ісігі болса, екінші орында  өкпенің қатерлі ісігі тұр. Тоғыз айда жүргізілген скрининг нәтижесінде облыста 165 әйелдің сүт безі ауруымен ауыратыны анықталған. Олардың 68-і бастапқы сатысында белгілі  болып отыр.

Ясипа  РАБАЕВА,

«Орал  өңірі»

Бүгінде  цифрландыру  жүйесі  ауыл  шаруашылығы саласына да  дендеп еніп  келеді.  Аграрлық саланы жандандыру  мақсатында  автоматтандырылған технологиялар қолданыла  бастады.  Өйткені қазір алыстағы ағайыннан  ғана  емес,  жайылымдағы  малдан  да қас қағым сәтте хабар  алатын  болдық.

Бөкей ордасы  ауданында тұратын Саян Баетов (суретте)  алдымен ескі смартфоннан қой бағатын құрылғы жасап алған. Құрылғыны ешкінің мойнына тағып қойған ол дала төсінде жүрген сиырлары мен қойларын телефон арқылы «бағып» отыр.

– Жылқы бағатын да құрылғы ойлап шығардым. Негізі, ондай құрылғының сан түрі бар, бірақ менікінің ерекшелігі – қарапайымдылығында. Бұл құрылғы СМС, яғни қысқа хабарлама арқылы жұмыс істейді. Оны алдын ала реттеп қойса, бір қуаттағыш (батарея) жылға жетеді. Күніне бір рет жылқының қай жерде жүргені жөнінде  мәлімет  алып тұруға болады. Олар жүрген нүктелерді  Google картаға салса, барлығын сызып, интерактивті түрде көрсетіп бере алады. Бұндай құрылғы қысты күндері өте тиімді, – дейді Саян Арсанұлы. Оның  ойынша, ауыл шаруашылығы саласына осындай құрылғылар өте қажет. Қой мен жылқы бағу үшін қолайлы құрылғыны  интернет арқылы іске асырған ол ғаламтордың көмегімен осындай құрылғыларды жасап үйренуге мүмкіндік зор дейді.

Саян Арсанұлы айтқандай, жоғарыдағы құрылғылардың барлығы батареямен жұмыс жасайды. Негізі, қой мен жылқы отар, үйір болып жайылады да, ірі қара мал топ болып та, жалғыз-жарым да жүре береді. Кәсіпкер сондықтан ірі қара малға қуатсыз жұмыс жасайтын құрылғы керек деген шешімге келеді. Бұрыннан бар RFID, яғни радиожиілікті сәйкестендіру технологиясын пайдаланып көрмекші болады. Ол технология ақпаратты электрмагниттік толқындар арқылы жақын арақашықтықта жіберіп тұрады. Технология оқитын құрылғы (транспондер), RFID-сырға (трансейвер) және ақпаратты өңдейтін компьютерден тұрады. Оқитын құрылғы  сырғаға 30 см жерден бағытталған кезде оған электрмагниттік толқындар арқылы тоқ жібереді. Тоқпен қуат алған сырға ішіндегі микрочип «оянып», әр малдың  жеке нөмірі сәйкестендіріліп, олар ақпаратты өңдейтін құрылғыға жолданады.

RFID технологиясын қолдану бағыттары өте көп, мысалы, үлкен қоймаларда заттың ішін ашып қарамай-ақ, трансивер арқылы өткізіп шығып, тез арада санап алуға болады. Сол сияқты мал шаруашылығында да RFID технологиясын осылай қолдануға болады. Фермердің малы – оның теңгерімінде тұрған зат, оның нөмірі, жасы, салмағы мен жынысы жөнінде мәліметтер болады. Осы мал санайтын құрылғы арқылы  малшылар малының нақты санынан басқа, олардың хронологиялық өзгерістерін де көре алады. Мал азығының сапасы жөніндегі мәліметті де білуге болады. Сонымен қатар қолдан ұрықтандыру кезінде дәрі-дәрмектер егу үшін де бұл технологияның маңызы зор.

Кәсіпкердің айтуынша, елімізде бұл құрылғыны мал бордақылаумен айналысатын шаруашылықтар пайдалана бастаған. Ал облыста әзірше ешкім қолданбаған. Саян Арсанұлы осы құрылғыны шаруашылыққа пайдаланудың тиімділігін зерттеп, бизнес жоспарына арқау еткен екен. Облыстық кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық  даму басқармасы жанынан құрылған комиссияның шешімімен өңірдегі тың жоба ретінде қайтарымсыз грантқа ие болған кәсіпкер құрылғыны іске қосу арқылы ауыл шаруашылығын  цифрландыруға өз  үлесін  қоспақшы.

Ясипа  РАБАЕВА,

«Орал  өңірі»

Манарбек  ҒАБДУЛЛИН,

БҚО  ІІД  жергілікті  полиция қызметінің  басшысы,   полиция  полковнигі:

– Елімізде әр саланы цифрландыру жүріп жатыр. Сандық технологияның  пайдасы зор. Мал шаруашылығымен айналысатын азаматтар үшін де бұл жаңашылдық тиімді болары сөзсіз. Әсіресе, жылқы бағатын шаруаларға GPS трекер құрылғысы өте тиімді дер едім. Сайын даланың ойлы-қырлы жерлерінде емін-еркін жайылатын жылқыны қадағалап отыру қиын. Ал  үйірдегі жылқыларға GPS трекер тағылатын болса, малдың қай жерде жүргенін немесе шығындап кетіп қалғанын біліп отыруға болады.  Бұл мал ұрлығына тосқауыл қоятын да құрылғы дер едім. Мысалы, Шыңғырлау ауданында бір азаматтың ұялы телефонына аталмыш құрылғыдан келген белгі арқылы жылқыны айдап бара жатқан барымташылар Ақтөбе облысының аумағынан ұсталған болатын. Бүгінде электронды құрылғылардың пайдасын түсініп, қолданып жатқан шаруалардың қатары көбейді. Малды баққан соң,  оның  қауіпсіздігін  қадағалау  назардан  тыс  қалмағаны  жөн.

Нұргүл  МҰҚАНОВА, облыстық  ауыл шаруашылығы басқармасының  бас  маманы:

– Елбасы «ақылды» технологияларға, цифрландыру мәселелеріне көп көңіл бөлу қажеттігін айтқан болатын. Бүгінде ауыл шаруашылығын жаппай цифрландыру біртіндеп іске асып келеді. Бұл еңбек өнімділігін арттырып, шаруалардың уақытын үнемдеуге де септігін тигізбек. Мәселен, өткен жылы «Орал құс фабрикасы» ЖШС мен «Агрофирма Ақас» ЖШС жұмыртқаны автоматты түрде сұрыптайтын және таңбалайтын машина сатып алды. Бұл жабдық жоғары дәлдікпен шығарылатын өнімнің салмағын, сапасын анықтауға мүмкіндік  берді. Сондай-ақ жұмыс үрдісін жылдамдатты. Технологияны дұрыс пайдалану арқылы топырақ құнарлылығын арттырып, диқандардың еңбегін еселеуге де болады. Сондықтан да санды технология қай салада болса да, өзінің тиімділігін дәлелдеп  келеді.

Орал  шаһарындағы  кейбір  аулалардан  мысықтың кіп-кішкентай марғауларын жиі көретініміз  жасырын емес. Көбінесе ойын алаңдарына жақын жүретін мысықтармен балалардың  ойнағысы да келеді. Ал бұл бүлдіршіндердің денсаулығы мен өміріне қауіп тудыруы әбден мүмкін.

Тұрғындар арасында аулада жүрген мысықтардың ыдыс-аяғын дайындап, ас-суын беріп тұратындар да бар. Осындай жағдай Түрік елінде де кездеседі екен. Бірақ оларды тамақтандыру заманауи әдіспен жасалады. Сол елдің  Pugedon компаниясы Стамбул қаласына пластик бөтелке жинайтын ерекше автомат орнатып жатқанын естіген едік. Егер де аталған құрылғыға пластик бөтелке тастаса, автомат  төменгі жағына орналасқан ыдысқа қаңғыбас жануарлар жейтін тамақ салып береді. Бір қарағанда, аулаларда жүрген мысықтарды қаңғыбас деп айтуға аузың бармайды. Алайда қастарында иелері не мойнындағы қарғы баулары көрінбеген соң, оларды бұралқы демеске лаж жоқ. Өйткені бекітілген қағида тілімен айтқанда,  қоғамдық орындарда иесіз жүрген, сондай-ақ адамның қарауынсыз қалған немесе жартылай еркін топ болып құрылған, адамның қадағалауынсыз көбеюге қабілетті иттер мен мысықтар қаңғыбас аталады. Атауы «қаңғыбас» болған соң, олардың адамзат үшін қажетсіз екені даусыз.

ҚР «Ветеринария туралы» заңының 11-бабының 4-тармағына сәйкес, қаңғыбас иттер мен мысықтарды аулау және жою ветеринарлық стансалардың міндетіне жатады. Орал қалалық ветеринарлық стансаның басшысы Абылай Мұқаевтың айтуынша, шаһардағы көше кезген ит-мысықтарды аулау  тұрғындардан не мекемелер тарапынан түскен шағымдарға байланысты жүргізіледі. Арнайы құрылған үш бригада бұралқы үй жануарларын құрықпен аулайды. Оған ұстатпаса, ұйықтататын дәрімен оқталған пневматикалық қарумен атып алады. Ал ұсталған жануарларларды жою үшін эвтаназиялау әдісі қолданылады. Яғни оларды өлер алдында қинамай, ізгі әдістермен жансыздандырады. Ауланған қаңғыбас иттер мен мысықтар  олардың кімге тиесілі екендігі анықталғанша уақытша ұстауға арналған мамандандырылған мекемеге жеткізіледі. Мұнда оларға клиникалық тексеру, тіркеу жүргізіліп, жануардың түр-түсі, жынысы, ерекше белгілері туралы мәліметтер арнайы журналға енгізіледі.

Облыстық ветеринария басқармасы берген мәліметке қарағанда, биыл өңір бойынша бұралқы ит-мысықтарды аулап-жоюға жергілікті бюджеттен 56 044,2 мың теңге бөлінген.

Бүгінде Орал қаласында қаңғыбас иттер мен мысықтарды аулау және жоюға 28 286,0 мың теңге қаражат бөлініп, 12 889 ит және 869 мысық жойылған. Ал өткен екі жылға көз жүгіртсек, облыс бойынша қаңғыбас иттер мен мысықтарды аулау және жоюға жергілікті бюджеттен 2016 жылы 53 266,9 мың теңге қаражат бөлініп, қаңғыбас 19 909 ит пен 1 316  мысық, ал 2017 жылы бөлінген 51 188,6 мың теңгеге 21 232  ит пен 1 154  мысық ауланған.

 Ал жануарларды аулау және жоюға арналған қаражатты белгілеген кезде әрбір аудан мен қала ерекшелігін ескере отырып қарастырылады (кестеде көрсетілген). Яғни көлік шығындары, қызметкерлердің еңбекақысы, құралдарды сатып алу және тағы да басқа шығындары есепке алынады.

Енді үйдегі ит-мысықтарды күтіп-ұстауға арналған тәртіпке тоқталайық. Бұл жануарлардың вете-ринариялық мекемелерге тіркеліп, ветмаманның төлқұжатын алуы және қоғамдық орындарда «тәртіпті» болуы да басты шарт. Әсіресе, ертеңгілік және кешкі мезгілде серуенге шығатын иттердің, негізінде  иелерінің  ескеретін ережелері бар. Мәселен, иттер мен мысықтарды аулаларда, балалар алаңдарында, мектепке дейінгі мекемелердің учаскелерінде, мектеп алаңдарында, емдеу-профилактикалық және медициналық денсаулық сақтау мекемелерінің аумақтарында, стадиондарда, саябақтарда, тынымбақтарда серуендетуге болмайды. Ал ит-мысықтардың үйлердің кіреберістерінде, баспалдақ алаңдарында, спорттық және ойын алаңдарында, тротуар мен саябақтарда қалдырған нәжісін иелері дереу жинап алулары керек. Ережеге сәйкес, ит-мысықтар жеке аулалардан шықпағандары жөн. Ит асырайтын  жер үй тұрғындары қақпасына ит барын ескертетін тақтайша іліп қоюлары қажет.

Бұл талаптар Ауыл шаруашылығы министрінің бұйрығымен бекітілген «Жануарларға қарау қағидаларымен» және облыстық мәслихат бекіткен «Батыс Қазақстан облысының елді мекендерінде жануарларды асырау қағидаларымен» реттеледі. Осы қағидаларға сәйкес, иесіз иттер мен мысықтарды аулаумен айналысатын қызметкерлердің сот шешімінсіз немесе учаскелiк полиция инспекторының қатысуынсыз пәтерлерден, жеке үйлердің ауласынан, дүкен, дәріхана және басқа мекемелердің маңына иесі уақытша байлап кеткен жануарларды алып кетуіне рұқсат жоқ.

Ясипа  РАБАЕВА,

 «Орал  өңірі»

Жуырда  қаламыздағы  жасы  үлкен қария, ҰОС және ішкі әскер ардагері, доғарыстағы полковник Семен  Данилин 104 жасқа толды.

Осыған орай ҚР Ұлттық ұланының «Батыс» өңірлік қолбасшылығының 5517-әскери бөлімінің қызметкерлері «Батыс» ӨҚ-ның және БҚО ІІД ардагерлер кеңестерінің төрағалары Семен қарияны арнайы барып құттықтады. Қонақтарды қуана қарсылаған ардагер бүгінде тарихқа айналған өткен өміріне көз жүгіртіп, әсерлі әңгіме өрбітті. Ол соғыс кезінде саяси жетекші болған екен. Әйгілі Сталинград шайқасына қатысқан жеңіс сарбазы Курск иіні, Днепр, Украина, Польша жерлерімен жүріп өткен. Көптен күткен жеңісті Кенигсбергте қарсылаған. Өлім мен өмір арпалысқан майдан даласындағы оның ерлігі «Қызыл Жұлдыз», екінші дәрежелі «Ұлы Отан соғысы» ордендері және «Жауынгерлік ерлігі үшін», «Сталинградты қорғағаны үшін», «Германияны жеңгені үшін» медальдарымен бағаланғанына шүкіршілік  етеді.

ҚР Ұлттық ұланының «Батыс» өңірлік қолбасшылығына 5517- әскери бөлім командирінің орынбасары, майор Саян Аманжолов, БҚО ІІД ардагерлер кеңесінің төрағасы Жайлыбай Адаев, «Батыс» ӨҚ ардагерлер кеңесінің төрағасы, доғарыстағы подполковник Бақытжан Бердиев және әскери бөлімнің әйелдер кеңесінің төрайымы Жанна Құсайнова ардагерге жүрекжарды тілектерін айтып, алғысхаттар мен «Қазақстан полициясына 25 жыл» медалін, сыйлықтар табыс етті. Өз кезегінде «Катюша» және «Три танкиста» әндерін аккордеонмен шырқап берген майдангер қария өзіне көрсетілген құрмет үшін алғыс айтты.

Сол күні әскери  бөлім  қызметкерлері ҰОС ардагері, ғалым-тарихшы, өлкетанушы, доғарыстағы капитан Павел Букаткинді де Қариялар күнімен құттықтап, мерекелік сыйлықтарын табыс етті.

Ясипа   РАБАЕВА,

«Орал  өңірі»