Соңғы жылдары халықтың тұрмыстық жағдайының едәуір жақсарғанын қала көшелеріндегі көлік ағынының көбейгенінен-ақ анық аңғаруға болады. «Көрпеңе қарап көсіл» демекші, әл-ауқаты жеткендер темір тұлпардың таңдап тұрып «су жаңасын» мінсе, жағдайына қарағанда арманы басым жандар көршілес елдерден бағасы арзан көлік қуып келуде. Не дегенде де осыдан 15-20 жыл бұрын көлік байлық пен барлықты байқатса, бүгінде қарапайым күнделікті қозғалыс құралына айналғаны анық.

Жергілікті полиция қызметі ұсынған мәліметке сүйенсек, бүгінгі таңда облыс бойынша 195 мыңдай, ал Орал қаласы бойынша 103 мыңға жуық аутокөлік тіркелген. Ал 2010 жылы бұл көрсеткіш 113 мыңды құраған. Бас-аяғы сегіз жылда көлік саны 80 мыңға өскен. Бұл ресми тіркелген көлік құралдары ғана. Бұған заңды түрде тіркеуге тұрмайтын, жергілікті жерге ешбір салық төлемдерін төлемейтін, басқаша айтқанда, яғни, көлденең, екінші сөзбен айтар болсақ, «келімсек» көліктерді қосыңыз.

Осыдан біразырақ жыл бұрын көршілес Ресейде рубль бағамы құлдырап, өңір тұрғындары облысымызға шекаралас орналасқан Саратов, Самара, Орынбор секілді қалалардан бағасы арзан көліктерді көптеп әкелгені есімізде. Ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап Еуразия экономикалық одағына мүше Ресей мен Беларусь елдерінен Қазақстанға әкелінген көліктердің шыққан жылдары мен Еуро-4 экологиялық нормасына байланысты қойылған шектеулер алынып тасталды. Бұл жердегі айтылып отырған мәселе “Қазақстан аумағында айналымға шығарылатын автокөліктерден шығатын зиянды қалдықтарға қойылатын талаптар” деп аталатын отандық құжат туралы. Осы құжаттың қосымшаларының бірінде Еуро-4 экологиялық стандартқа сай келмейтін көліктерге Қазақстан аумағында жүруге тыйым салынған болатын. Еуро-4 экологиялық стандартына байланысты талаптар тек Еуразия экономикалық одағына мүше емес елдерден әкелінген көліктерге қойылады. Сонымен қатар ЕАЭО-ға мүше елдерге әкелінетін көліктер 2007 жылдан бұрын шыққан болмауы тиіс, ішінде кемі бір қауіпсіздік жастығы, балалар орындығын орнатуға арналған жүйе, ABS (блокировкаға қарсы тежегіш жүйесі), күндіз жүруге арналған жарық шамы мен иммобилайзер болуы керек.

Құп делік. Жергілікті халықтың жағдайының жақсарып, бас-басына көлік мінгеніне біздер де қуанамыз. Дегенмен еліміз бойынша тұрмыстық қатты қалдықтарды заман талабына сай утилизациялау және қайта өңдеу шарасы қолға алынып, іштегі көлік «қоқысын» тазартамыз деп жүргенде жанымыздан келіп «біреудің тамтығы» кіріп жатқан жоқ па деген ой туындайды.

Сонымен жоғарыда айтылған стандарттарға сай келмейтін, осы жердің жолын таптап, ауасын ластап жүрсе де «пропискаға» тұрмайтын, қазынаға көк тиын пайда әкелмейтін «келімсек» көліктердің жайы туралы жергілікті полиция басшылары не дейді?

– Соңғы жылдары облыс аумағында Ресей, Қырғызстан және Армениядан әкелінген, сол елдің нөмірімен жүрген көліктер саны артуда. Дегенмен шет елдік нөмірлі аутокөліктің басым бөлігі Ресей Федерациясына тиесілі. Ол жақтан әкелінген көлік құралдары елдегі заңнамаларға сәйкес кеденнен кедергісіз өткенімен, қойылатын талаптарға сай келмесе, есепке алынбайды. Сол себепті Ресейден көлік алушылар сатушымен келісімге келіп, сол жақтың есебінен шығармай, біздің елге әкеле алады. Тіркеуде жоқ көліктер жол ережесін бұзған жағдайда олардың дерегін анықтау қиынға түседі. Олар орын алған көлік оқиғасына қарамай, ізін жасыруға тырысады. Егер ереже бұзған көлік қолымызға түссе, оны айып тұрағына қойып, ресейлік әріптестерге сұраныс жолданады. Тіркеуде жоқ көліктердің нақты санын анықтау мақсатында жергілікті полиция қызметінің шешімі негізінде наурыз айынан бастап шет елдік нөмірлі аутокөліктерді тіркеу журналын ашып, әрқайсысына бөлек парақша толтыру шарасын қолға алдық. Соның нәтижесінде бүгінгі күнге дейін 800-ден астам ресейлік аутокөлік есепке алынып, заңдылығы туралы көрші елге сұраныс жолданды. 122 аутокөлікке жолданған сұраныс нәтижесінде 27 көліктің ол жақтан да есептен шығарылғандығы анықталып, айыппұл тұрағына тоғытылды. Яғни бұл көліктер екі елдің де есебінде жоқ. Сонымен қатар тексеріс жүргізілген көліктердің ішінен екеуіне Интерпол арқылы халықаралық іздеу жарияланғандығы анықталып, тәркіленді, – дейді БҚО ІІД ЖПҚ бастығының орынбасары, полиция майоры Ербол Әлімбеков (суретте).

Жол сақшыларының тарапынан жоғарыдағы аталған шаралар ұйымдастырылғанымен, түйткілді түбегейлі шешу мүмкін болмай тұр. Тіркеуге тұрмай тайраңдаған темір тұлпар иелері көшедегі жол белгілерінің талабы мен жылдамдықты азайту тәртібі, бейнебақылау камералары секілді шектеулерді ескеріп жарытпайды. Адам өліміне немесе ауыр жарақат алуына әкеп соққан жол оқиғасы орын алған жерден олар көлігін түгелімен қалдырып, қашып кететіндігі туралы да жиі еститін болдық.

– Ағымдағы жылдың өткен төрт айы ішінде ресейлік нөмірлі аутокөліктің қатысуымен болған 125 жол-көлік оқиғасы тіркеліп, соның салдарынан 3 адам көз жұмып, 12 азамат түрлі дене жарақатын алған. Қалған жағдайда көлік иелеріне материалдық шығынды төленген. Жыл басынан бері ресейлік нөмірлі көліктің кесірінен болған 13 жол-көлік оқиғасында аутомобиль иесі оқиға орнынан бой тасалаған. Бүгінгі таңда сол көлік иелерін анықтау жұмыстары жүргізілуде. Мамыр айының 3-8 аралығында «Аутоқұрық» жедел-профилактикалық іс-шарасы өткізілді. Шара басталған екі күннің өзінде 186 ресейлік нөмірлі көлік жүргізушісі әкімшілік жауапкершілікке тартылды. ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық кодексінің 590-бабының екінші тармағы бойынша 10 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады, – дейді Ербол Еркінұлы.

Бір қызығы, белгіленген талапқа сай келмейтіндігін біле тұра, шет елдерден көлік әкелу тыйылмай тұр. Қолжетімді көліктің қожайыны атанған жан қолында құжаты болмағандықтан, күні ертең оны ешкімге сата алмайтындығы, тіпті елде жүргізіліп жатқан утилизациялауға да тапсыра алмайтындығын ескерсе екен дейміз. Бағасының арзандығына қызығып алып келген көлігіңнің рахатын көре алмай, полиция қызметкеріне ұсталып, аяқ басқан сайын айыппұл төлеу кім-кімге де жақсы емесі анық.

Қазақта «Алыстан арбалағанша, жақыннан дорбала» деген сөз бар. Қолжетімді бағадағы әрі сапасы сын көтеретін автокөліктерді Қазақстанда да  шығару ісі жылдан-жылға серпін алуда. Олай болса, қалтаның қалыңдығына емес, тұлпардың сапасына қарап, отандық көлік мінетін күнде алыста болмас…

Нұрбек ОРАЗАЕВ,

«Орал өңірі»

Өткен жексенбі күні Футболдан ел чемпионатының ХХІІ турында Оралдың «Ақжайығы» П. Атоян атындағы стадионда Қызылорданың «Қайсарын» қабылдады.

Батысқазақстандық клубтың бас бапкері міндетін атқарушы Артур Авакянц сәрсенбі күні «Астанамен» өткен ойындағы құрамға өзгеріс енгізе қойған жоқ. Дегенмен бұл жолы алаң иелеріне дәл сондағыдай сәттілік жолдас болмады.

Матч барысында қонақтар допқа көбірек иелік етіп, «Ақжайықтың» қақпасына жиірек қауіп төндірді. Сондай сәттерде қақпашы Сергей Ткачук екі мәрте сэйв жасай білді. Екіншісінде С. Ткачук қайтарған допты Игорь Худобяк теуіп үлгерді. Енді бірде «Қайсардың» құрамындағы франциялық легионер Иоанн Аркин бос қалған қақпаны дәл көздей алмады.

Жалпы, осымен үшінші ойын қатарынан С. Ткачук өз қақпасын аман алып қалып отыр. Әрине, мұнда қорғаушылардың да үлесі бар.

Шабуыл ұйымдастыру кезінде «Ақжайық» футболшыларына дәлдік жетіспеді. Тіпті өзіне қарсы тәртіп бұзылғаннан кейін белгіленген айып добын Малик Мане қақпадан әлдеқайда жоғары тепті. Екінші таймда Иван Антиповтың орнына шыққан, чемпионатта 8 голмен мергендер көшін бастап келе жатқан украиналық легионер Адеринсола Хабиб Эсеола да жарқырай көріне алған жоқ. Ол соққан допты төрешілер шабуылшы ойыннан тыс қалды деп есептемесе, содан кейінгі оңтайлы сәтте Эсеоланың өзі мүлт кетті. Бәлкім, оны бірден ойынға қосу керек пе еді, әйтеуір алаң иелері бұл кездесуде басымдылық таныта алмады. Қайта қызылордалықтар жеңістің ауылына бір табан жақын тұрды деуге болады. Қос команда бірінші айналымда да Қызылордада 1:1 есебімен тең тарқасқан болатын. «Ақжайық» бұл турдан кейін 17 ұпаймен бесінші орында келеді.

Айта кетейік, өз алаңында Талдықорғанның «Жетісу» командасын 3:0 есебімен ұтқан астаналықтар қоржынындағы ұпай санын 34-ке жеткізді. Атырауда жергілікті клубты 3:1 есебімен тізе бүктіріп, 29 ұпай жинаған «Қайрат» бұрынғысынша екінші орында.

Әйтсе де, алматылықтардың елордалықтардан екі ойыны кем. Сырт алаңда Қарағандының «Шахтерін» 1:0 есебімен ұтқан Қостанайдың «Тобылы» 26 ұпаймен үздік үштікті түйіндеп тұр.

Бейсенбі, 31 мамырда ХІІІ турдың ойындары өтеді. Бұл күні оралдықтар Павлодарда жергілікті «Ертіспен» шеберлік байқасады. Жексенбі күні Ақтөбеде жергілікті клубпен 1:1 есебімен тең ойнаған алтыншы орындағы павлодарлықтардың еншісінде 14 ұпай бар әрі батысқазақстандықтардан бір ойыны кем. Сондықтан олар «Ақжайықты» қуып жету үшін өз алаңында жеңіске ұмтылатыны анық.

Ғайса  БӘЙМЕН

Өткен сенбіде Оралдағы «Қазпошта» АҚ-ның облыстық филиалы ғимаратында пошта қызметі арқылы зейнетақы мен жәрдемақы алушылар арасында сыйлықтар ұтысы өтті. «Kazpost-тан сыйлықтар жылы» деп аталатын бұл акция еліміздегі пошта байланысының ұлттық операторы «Қазпошта» АҚ компаниясының 25 жылдық мерейтойы құрметіне ұйымдастырылды.

«Қазпошта» АҚ-ның облыстық филиалы директорының орынбасары Нұрғиса Қамашев компанияның мерейтойына орай бірқатар іс-шара жоспарланғанын, соның бірі – алғашқысы аталмыш акция екенін айтты.

– «Қазпоштаның» клиенттері болып жүргендеріңізге, пошта қызметіне сенім білдіргендеріңізге ұжымның атынан алғыс айтамын. Компанияның қызметі төрт бағытта пошталық қызметтер жиынтығы, қаржылық, брокерлік және агенттік қызметтер бойынша  жүргізіледі. Жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсетеміз. Бұл акция жыл бойы, яғни қазан айының 1-іне дейін жалғасады. Пошта қызметін пайдаланып зейнетақы алатын зейнеткерлерден коммуналдық төлемдерді қабылдау тегін және пошта бөлімшелерінде, «Қазкоммерцбанк» АҚ-ның бөлімшелеріндегі банкоматтардан комиссиясыз ақша алуға жеңілдік жасалған. Бүгіннен бастап поштадан зейнетақы және жәрдемақы бойынша есепшот ашқан клиенттерімізге арналған акция ойнатылады, – деді Нұрғиса Мәлікұлы.

Шарада облыстық ардагерлер ұйымы кеңесінің төрағасы Мырзағали Мұхамбетов «Қазпошта» басшылығына мерейтойлық бірінші акцияны  зейнеткерлерге арнағаны үшін алғыс айтты. «Биыл Ұлы Жеңістің 73 жылдығына «Самұрық-Қазына» әл-ауқат қоры соғысқа қатысқан  ардагердің әрқайсысына 100 мың теңгеден қаржы бөлді. Соны пошта оларға жеткізіп берді. Сол үшін ризашылығымызды білдіреміз», – деді ол.

Алдымен компанияның зейнетақы мен жәрдемақы алушысы болып табылатын Батыс Қазақстан облысының филиалының 39 350 клиенті арасында жеті негізгі сертификат және залда қатысып отырған клиенттер үшін 50 000 теңге көлеміндегі қосымша сертификат ұтысқа салынды. Ұтыс ойыны  «RANDOM.ORG» бағдарламасымен кез келген санды таңдау арқылы  ойнатылды.

Алдымен «Сенім» қызметі бойынша зейнетақы және жәрдемақы алуға арналған ағымдағы немесе карточкалық шот ашқан клиенттері 50 000 теңгеден 200 000 теңгеге дейінгі сомаға «ТехноДом» дүкендерінен тұрмыстық техниканы сатып алуға арналған сертификаттар ұтыс ойыны ойнатылды.

Ақжайық ауданының тұрғыны Айша Түйешева 200 мың теңгенің және осы ауданнан зейнеткер Қарағойшы Құрманғалиев 100 мың теңгенің сертификаттарын иеленді. Тасқалалық Тәнзила Нарықова, Жәнібек ауданынан Гүлмира Закарина, Бөкей ордасы ауданынан Лаура Темірешева және оралдық Дариға Мұсақұловаға 50 мың теңгенің сертификаты бұйырды. Залда отырғандар арасындағы қосымша ұтыс ойыны бойынша зейнеткер Ғибатолла Тілебалиев та 50 мың теңгенің сертификатына қол жеткізді.

Мерекелік шараға пошта филиалының серіктестері «Банк Хоум Кредит» және «Альфа Банк» өкілдері қатысты. «Банк Хоум Кредит» те поштаның ұтыс ойынынан сырт қалмай, шараға қатысушылар арасында аталмыш банк қызметіне қатысты викторина өткізіп, сыйлықтар табыс етті.

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал  өңірі»

Қазақ тілі – Қазақстан халқын біріктіруші фактор

Халқының саны көп, экономикалық қуаты мығым, әскери күші басым державалардың отарлау жүйесінің басты құралы – өздерінің қасаң саясатын аз ұлттардың санасына сыналап енгізу. Сол арқылы отарлаған елдерін оқ шығармай-ақ жаулап алып, өз ырқынан шығармау екеніне кешегі Кеңестік дәуірде көзіміз жеткен болатын.

Ал отарлау саясатының ең тиімді әдісі – алдымен олардың санасынан атамекені, туып-өскен жері, өзен-көлінің атауын өшіру. Бір сөзбен айтқанда, ұлтты мәңгүрттендіру. Күні кешеге шейін бір ғана аудан емес, тұтас елді жайлап кеткен Ленин, Сталин, Калинин, Молотов, Маленков тағы басқа кеңестік қайраткерлердің атымен колхоз-совхоздардың, көшелер мен мектептердің жаңбырдан кейінгі саңырау-құлақтай қаптап кеткенін қалай ұмыта аларсың?!. Ол ол ма, Қазақстанға Кіші Октябрь орнатамын деп тұтас бір ұлтты аштыққа ұшыратып, халықты қынадай қырып тастаған қу жақ Голощекин мен аштан қырылған халықтың бас көтерген азаматтарын жүйелі түрде жойып, Мәскеуден қосымша  жоспар сұраған Мирзояндарды да төбемізге көтеріп дәріптегеніміз жалған емес.

Әрине, жан жадыратарлық істер жоқ емес, бар. Мысалы, Орал қаласының  ықшамаудандарының көшелеріне Алаш арыстарының атын берген облыс орталығын  басқарып отырған азаматтардың оң істері сөз жоқ, қуанарлық та, құптарлық та бастама. Әйтсе де Жайық бойындағы кейбір ауыл-кенттердің атауын өзгертетін уақыт жеткені де ескерілуі  керек. «Сабақты ине сәтімен» дегендей, сабырды сары алтынға балайтын халықпыз, ерте ме, кеш пе мұның да сәті түсер. Осындай өзгерістің өзі осы өңірді мекендеген көп ұлтты жұртымыздың бірлік-ынтымағын, бір-біріне деген ізгі қарым-қатынасын, туысқан халықтардың ел мен жер иелеріне деген риясыз құрметін  көрсетеді.

Біздің қолымызда Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінен Президент әкімшілігіне берілген әкімшілік-аумақтық бірліктердің құрамдас бөліктеріне, объектілерге беруге ұсынылатын тарихи тұлғалар мен дәстүрлі атаулар тізімі бар. Бір қарағанда бәрі де дұрыс, тізімдегі есімдердің қай-қайсысы да қазақ шежіресіндегі тарихи тұлғалар. Әйтсе  де тізімнің асығыстау, тек тапсырманы орындай салу үшін жасала салғаны да көзге бірден шалынады.

Мысалы, XIV-XVIII ғасырларда өмір сүрген халқымыздың қайраткер тұлғалары, батырлары мен ақындары, көсемдері мен шешендері Қарасай, Әйтеке, Бұқар жырау, Райымбек, Сырым, Исатай, Наурызбай сынды қайраткерлеріміздің аттарында аудандар бар. Осы аталған тұлғалар мен Әбілқайыр, Бөгенбай, Қабанбай, Төле би, Қазыбек би секілді сайыпқыран саңлақтарымыздың аттарымен сансыз көшелер аталады. Мұндай қайталаулар XIXXXI ғасырларда өмір сүрген ұлт, өнер қайраткерлерінің аты-жөніне қатысты да жиі ұшырасады. Егер жауапты орындар  осы мәселеге мейлінше зейін қойып, зерделей түссе, тарихымызға тереңірек үңілсе, елдігіміздің еңсесін көтеріп, жеріміздің тұтастығын сақтауға қанын да, жанын да аямаған қаншама арыстарымыз көлең-кеден шығып, төрт құбыламыз түгенделе түскен болар еді.

Қазақ елі тәуелсіздік алғанына ширек ғасырдан астам уақыт өтті. Осы жылдарда егемендігімізді нығайтып, мемлекетіміздің қадасын қағысып, Елбасымызға серік болып, қандай да қиын-қыстау кезеңдерде ісімен де, сөзімен де елдік қуатымызды арттыруға үлес қосқан тұлғаларды тізімнен  көре  алмадық.

Мемлекетіміздің құқықтық талап-қағидаларын қалыптастыруға белсене атсалысқан белгілі заңгерлер С. Зиманов, Н. Шаекенов,  К. Халықов, көрнекті мемлекет қайраткерлері болған Ұ. Қараманов, Е. Асанбаев, О. Мұқамбетжанов, Н. Балғымбаев, қазақ өнерін дүние жүзіне танытқан даңқты дирижер Ш. Қажығалиев, атақты композиторлар Б. Жұманиязов Ә. Бейсеуов, М. Маңғытаев аталған тізімде мүлде жоқ. Қазақстанның заңы, ережесі барша қазақстандықтарға ортақ  болса  керек.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев «Туған жердің әрбір сайы мен қырқасы, тауы мен өзені тарихтан сыр шертеді. Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар. Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттер бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс», – деп өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында атап көрсеткен. Ал ондай өңірлер, ондай тұл-ғалар елімізде аз ба? Ендеше біз неге бірін-бірі қайталайтын қасаң тізіммен шектелуге  тиіспіз?! Өзі туып өскен өлкесінің табиғатын, сол өңірді өркендетуге бар күш-жігерін жұмсаған қайраткерлерін білмесе, болашақ патриоттар  қайдан  шықпақ?

Республикалық ономастикалық комиссияға ұсынылған дәстүрлі атауларға  да  айтарымыз  бар.

Елбасымыз айтқандай, әр өңірдің өз ерекшелігі бар. Біздіңше жас ұрпақ өз өлкесінің тарихын мейлінше білуі үшін атауларды әр өлкенің табиғи ерекшеліктеріне сәйкестендіру керек. Мысалы, тізімде айбалта, ақдидар, ақшам, байқоныс, бозғанақ, ашудас, арлан деген жалпы атаулар бар. Ал осы атаулардың айтылуы әдемі болғанымен, мәні қандай? Осы атаулар  көшелер мен елді мекендерге жараса ма? Ақкекіл, бура, ашудас көшелері деген атаулардың  қандай  қисыны  бар?

Мұндай екіұшты, дүдәмәл атауларды биліктің күшімен телігеннен көпшілік қалың бұқара, қоғамдық сана қабылдай ала ма? Ал Қазақстан Республикасының «Ономастика туралы» заңының әрбір бабында көше, кент атауларын халықпен ақылдаса отырып  атау  жөнінде  нақты  айтылған.

Жер-су, ауыл-кент, көше атаулары біздің ұлттық келбетіміз болмақ. Біз бүгін уақыт, Елбасы беріп отырған мүмкіндікті тиімді пайдаланбасақ, болашақ ұрпақ алдында кешірілмес күнәға батамыз. Сондықтан да бесігімізді дұрыс түзейік, ағайын!

Зәкария  СИСЕНҒАЛИ,

Жаңақала  аудандық

мәслихатының  хатшысы

Жалпы, Жайық өңірі өнерге кенде емес екені бесенеден белгілі. Кешегі өткен әнші, жыршы, күйші, дастан, қисса айтудың айтулы шебері Қабижамал Жүсіпова, радиодан қазақ әндерін таратушылар Тәмті Ибрагимова, Нағима Әбілова, жыраулық өнерді жалғастырушы Қаламқас Орашева, әйгілі «Гүлдер» ансамблі құрамында өнер көрсетіп, қазақ әндерін шетелдерге танытқан  Қалампыр Рахимова сынды қазақ ән өнеріне өшпес із қалдырған апаларының жолын жалғап, жолы қыздар түгіл, жігіттерге жеңіл бола бермейтін өнер әлеміне еркіндей еніп, айшықты із салып келе жатқан аруларымыздың бірі — Сәуле Таудаева.

Тегі  Сұлтансиық  масқар – Құрман  руынан екен. Мұхит әншілік мектебінің ірі өкілі, ән падишасы Ғарифолла Құрманғалиевтің шәкірті. Сәулемен алғашқы  өткен ғасырдың 1987-88 жылдары сол кездегі Қазақстанның астанасы Алматы қаласында кездесіп, концертін көрудің сәті түсті (кейін бір өнер шаңырағында қызметтес боламыз деп кім ойлаған). Ол кезде мен эстрада және цирк өнері студиясында, атынан айналайын Ғарекемнің  класында оқып жүрген едім. Оралдан өнерпаздар келіп, есеп беру концертін «Қазақконцертте» өткізеді деген соң жыршы Аманқос Садықов екеуміз сол кешке көрермен ретінде қатыстық. Зал лық толы, ине шаншар жер жоқ.  Шамасы, көбі жерлестер болса керек. Көрермендер қашан басталады дегендей шыдамсыздана қол шапалақтап қояды.  Оралдың әншілерін еститін болдым ғой деп қасымдағы Аманқос мәз (өйткені ол да Ғарекеңнің класында оқып жатқан болатын). Бір кезде концерт те басталды-ау әйтеуір. Қанатқали, Сағадат және  «Гүлдерайым» триосы өздерінің әсем әндерін шырқап, халықты бір серпілтіп тастады. Сахнаға Ғ. Қүрманғалиевтің шәкірті, Әміре Қашаубаев атындағы республикалық әншілер байқауының лауреаты Сәуле Таудаева шығады дегенде, зал бір сәтке сілтідей тына қалып, сәлден соң ду қол шапалақтай жөнелді. Елден келгесін бе екен, әлде сол әншілік мектептің өкілі болған соң ба білмеймін біссімілләні ә дегеннен Мұхиттың «Айдайынан» бастады.  «Мұхитың  салады енді айдайына, Бақ бергей ер жігіттің маңдайына» – деп  шырқағанда  дауысы кетті дерсің шарықтап,  қыран құстай сорғалаған әсем дауыс, сұлу үн залды кернеп кетті. Аманқостың көзі бақырайып, демін ішіне тартып, отырғышқа жабысып алған, домбыра қағысын айтсайшы, шебердің қолымен шегені қаққан балғадай деп тамсанып қояды. Ән бітер бітпестен, көрермендер қол шапалақтап қоя берді. Келесі ән «Сметке» басты «Алтайдың кен шығардым саласынан, Биік шың терең құз жартас арасынан, Соқ балға жарқылдаған болат сүймен» –  дауысы саңқ-саңқ етеді. Әннің ішіне әбден кіріп алған, өзге дүниені ұмытып кеткендей. Көрермен де айт, айт деп, айқайға басып, қол шапалақтап, әншінің делебесін қоздыруда. Келесі ән ұстазы  Ғарекеңнің «Қаламқасына» ұласты. Әсіресе, әннің қайырмасына келгенде  «Сүйген сәулем, Қаламқас, Ақ жүзіңе ғазиз бас, Мың оралып білекке, Жібек толқын сүмбіл шаш, Көз алдымнан кетпейді, Кең маңдайлы қара қас, Қаламқас» – деп қайырғанда, көрермен де әншімен бірге қосыла жымдасып, бірігіп кеткендей көрінді маған. Осымен болдым дегендей орнынан тұрып,  ишара білдіріп, иіліп сахна сыртына беттемек болып еді ән құдіретіне елітіп алған халық қол шапалақтап, сахнадан жібермей қойды. Есіне академик Ахаң, Ахмет Жұбановтың ұстазы Ғарифолла туралы естелігінде халық сахнадан жібермеген соң, амал жоқ Ғарифолла тағы шығып, енді өзінің жорға мінгендей тымақты алшы киетін  «төл аты» — «Термеге» басты деп жазғаны түсті ме. Сәуле:  «Келесі  тыңдайтындарыңыз Наурызбектің термесі» – деп домбырасын қағып-қағып жіберіп, бабына келген жорғадай  төкпектете жорғалай жөнелді. «Келдіңдер бүгін топталып, Ортаңда мен отырмын, Домбыраны қолға алып, Саусақты бастым пернеге» – дей бергенде, көрермен де қиқуға басты. Айқай-шу. Ой пәлі, өркенің өссін! Жырдың сөзін естіртер емес. «Естіген бар, білген бар, Көрмеген бар, көрген бар, Көзіменен көрмей-ақ, Сыртымнан біліп жүрген бар, Сол үшін мына сіздерге, Жырлайтұғын келді кез».  Неткен тегеурін, неткен темперамент. Жырдың орындалуы,  дыбыс тазалығы, дикция, сөз бен  саздың біріне-бірі құйылуы, домбыра қағысы бір арнаға тоғысып, тыңдаушыны тылсым әлемге енгізіп, трансқа кіргізіп жібергендей болды. Көрермендер орнынан тұрып кет-ті. Қолпаштаған халық, ұсынылған құшақ-құшақ  гүл. Әнші  бақыты деген осы шығар шамасы. Иә, ол кез де бір дәурен еді. Оған да, міне, 31 жыл өтіпті-ау. Сынаптай сырғыған  уақыт  десеңізші.

Шегініс

Арман қуып, елден жыраққа кеткеніне де ширек ғасырдан асыпты-ау. Міне, 60 жасқа да келіпті. Күні кеше ғана сияқты еді. Баяғының қарттары айтушы еді, мың күнің бір күндей болмайды деп. Есіне марқұм әжесі орала берді. Әдемі көйлек, әшекейлі қамзол, күміс білезік, сәнденіп киінетін кербез, тұла бойы тұнған саз кісі еді жарықтық. Ел аузындағы жыр термелерді жатқа айтып отыратын еді марқұм. Әжесінің маңдайынан сипап отырып, неше алуан аңыз-ертегілер айтып, ән-жырды төгілте жырлап отыратыны есіне түсті, қайран, уақыт-ай десеңші! Өз дегенін алады да. Әкесі Жаман өнерлі болатын. Күй шертіп, әнге де салып қоятын Қыз-Жібек операсындағы Шегенің ариясын өлтіре орындайтын соның әсері ме жастайынан әнге, өнерге бір табан жақын тұрды. Құрқылтайдың ұясындай кішкене үйде іні-сіңлілерін қатар-қатар отырғызып алып, ән шырқайтын. Кейде інісі Жасталаппен бірге қой кезекке шыққанда, далада бозторғаймен жарыса шаршағанша шырқап, ән салушы еді. Қайран, балалық-ай. Әжесі іс тігіп отырсын, ұршық иіріп отырсын мейлі немересінің құлағына сіңе берсін дейме екен, әйтеуір, жырлаудан бір жалықпайтын. Өсе келе Бибігүл апасындай ән салғысы келді. Сол кісіге еліктеп бақты. Әсіресе, «Гәккуді» апайға еліктеп айтқанды ұнататын. Мектеп бітірген соң ауылдық клубқа жұмысқа орналасып, өзінің сүйікті ісі әнін салып жүрді. Елге Ғарекең келмесе, осылай жүре берерме еді кім білсін. Құдайдың жіберген сыйы болар, елге концертпен келген қазақтың аяулы ұлы Ғарекеңмен кездесіп, алдында ән салып берді. Шамасы, жас өреннің ән айтуы ұнаса керек, сол кездесуде Сәулені өзіне Алматыға оқуға шақырады. Осындай  Ұлы әншінің аузынан жылы сөз естіген жас әншінің, қандай күйде болғанын көрсеңіз! Жүрегі жарылардай қуанғаны рас.  Расыменен, оқуға түскені ме? Өзіне-өзі сене алар емес. Өйтпегендеші. Әнші болам деген мыңдаған жастардың арманы болған Ғарекеңнен, әйгілі ән падишасы Ғарифолла Құрманғалиевтен сабақ алу бақыты бұйырғанына қатты қуанған. Ішінен тәубе, тәубе  деді.

Орындалған  арман

Арада екі-үш ай өтті. Міне, көптен күтіп, қиялданып жүрген ару қала Алматыға да келіп жетті. Ақ басты Алатау жан-жағы толы шырша, етегі жасыл желекке көмкерілген қиялдағы ертегідей сұлу қала екен. Бірден ұнады. Екі жыл осы қалада атағынан ат үркетін, елдегі бірегей оқу орны республикалық эстрада және цирк өнері студиясында оқитынына қуанды. Дейтұрғанмен де, көңілі астан-кестен, бұл жерге үйренісіп кете алам ба деген де қобалжуы басым. Ғарекең қалай қабылдар екен,  кеудеде сан сұрақ. Келесі күні Ғарифолла Құрманғалиевтің өзінің шәкірттеріне «Айналайындар, қош келдіңдер, барлықтарыңызға сәттілік тілеймін, қадамдарыңызға гүл бітсін!» – деген ақ тілекпен айтылған сөзі, кешегі қобалжу, қалай қарсы алады деген ойдан бір сәтте арылтты. Көңілі орнына түсті. Сонымен сабақ басталып  кетті. Әнді жүрекпен  айту, дыбыс шығару, әннің образын беру, мимика, домбыра қағысы, сахнаға шығу мәдениеті, дикциямен жұмыс жасау, дауыс қою сияқты шеберлік сабақтар жүргізіледі екен. Жастайынан ән айтқаны болмаса,  әншілік оқудың дәл осындай  қиын болатынын ойламапты. Құдай берген даусы мен құймақұлақты-ғы еш кедергі келтірмей, өткізіліп жүрген сабақтарды тез меңгеріп кетуіне себепші болды. Ғарекеңнің баптауына түскен соң, айналдырған бір жылдың ішінде небір әндердің қыр-сырын, иірім қайырымдарын үйреніп, сахнада айтуға ысылып, ән додаларға түсуге әжептәуір жарап қалады. Екінші курста оқып жүргенінде, Әміре Қашаубаев атындағы республикалық байқауға Ғ. Құрманғалиев класы бойынша жолдама берілді. Байқау алдында Ғарекең өзінің домбырасын ұсынып, ақжол тілеп: «Не бел кетсін, не  белбеу кетеді деп  қысылма  қызым, шырқа» – деп ақ батасын берген-ді. Әуелі Алла, одан қалса, Ғарекеңе сыйынып-ап, додаға кірді де кетті. «Айнамкөз», «Паңкөйлек», «Ардақ», «Смет», «Үлкен айдай», «Ақ Жайық» осы қалай деген әндерді шырқыратып салды-ау. Қалғаны есінде жоқ. Естігені лауреат атанғаны. «Өй, сен осы менен де асып кететін әнші болайын деп тұрсың-ау деймін!» — деп Ғарекеңнің арқасынан қағып, маңдайынан сүйгені мәңгілікке есінде сақталып қалыпты. Шәкіртке бұдан артық бақыт бар ма? Ұстаз үмітінің ақталғаны. Әнші болам деген арманының  орындалғаны  да.

Сөз  соңы

Студия бітірген соң Алматыда құрылған «Отырар сазы ансамблі» құрамында  бір жыл әншілік қызмет атқарып, 1982 жылы туған елге оралып, Орал филармониясына жұмысқа орналасты. Әнші Ғ. Құрманғалиевтің шәкірті Сағадат Рахметжановпен жанұя құрды. Жұбайы екеуі гастрольдік сапармен Қазақстанның барлық қалаларын,

Өзбекстан, Қарақалпақстан, Ресейдің Мәскеу, Самара, Астрахан, Саратов, Орынбор, Арабия, ӘбуДаби қалаларын аралады. Еткен еңбегі еш болмады. Қазақ ән өнерін дамытудағы еңбегі үшін Елбасының Жарлығымен 1996 жылы «Қазақстанның еңбек сіңірген артисі» атағы берілді. 36 жыл сахнада. Бір адамның ғұмыры емес пе! Әр аймақ өздерінің жақсылары мен жайсаңдарын осындай мерейлі жасқа толғанда марапаттап жатқаны баршаға мәлім. Ендеше, біз де Сәуледей қазақ ән өнерінің шолпан жұлдызын әлде де мәртебелі марапатқа ұсынба-сақ,  елдігімізге сын  болмай  ма?

– Жеңеше,  қазақта «алпысты деген талтүс» дейді ғой, мерейлі жасыңыз құтты болсын!  Деніңізге саулық, жанұя бақытын, бала қызығын, шығармашылық табыс тілей отырып, «Жайықтың ақ сәулесі жарқыраған, Мұхиттың салшы әніне арқыраған. Әніңнен Ғарекеңдер тірілгендей, Қымбат-ау, өнеріңнің парқы маған. Өнерін жалғап Мұхит, Ғарекеңнің,  Бүгінге солар салған әнді әкелдің. Әніңді естіген жан разы болып, Деп қояды Ақсәулеш бәрекелдім. Бақытың баянды болып үйіп берген, Болмасын өміріңде күйік шермен. Жүзе бер айдынында саф өнердің, Көрейік әр кез сені биіктерден!» – деген әрі  әнші, әрі  ақын  Тілекқабыл  Қуа-нышқалиұлының  сізге  арнаған өлеңімен  аяқтамақпын.

Серік  АБДЫРАХМАНОВ,

Ғ. Құрманғалиевтің  шәкірті, өнер  зерттеуші

Өңіріміздегі іргелі сүт өңдеуші «Береке» ЖШС нарықтың талаптарына сай техникасын, технологиясын жаңарту жұмыстарын табысты жүргізуде. Ескі ғимаратына да қайта жөндеу жұмыстары басталған. Жаңа технологиялардың енгізілуімен ондағы шығарылатын өнім түрлері молая түсті. Бүгінде аталмыш зауыт сүт өнімдерінің 30 шақты түрін өндіреді.

Кәсіпорын басшылығы шикізаттан тарықпас үшін шаруашылықтарды дамытуға мән-маңыз беріп отыр.  Зеленов ауданындағы Володарка ауылында ет бағытындағы 200 ірі қара бағылуда. Биылдан бастап сүт бағытындағы аналық мал ұстау жоспарланып, мал азығын дайындауға 450 гектар жер телімі алынды. Кәсіпорын ет өңдеу бағытын екінші кезекке қалдырып,  сүт өңдеу бағытына басымдық беруге қам-қарекет жасауда. Өйткені өндіріс орны шикізаттан тарығып, тек жергілікті сүтке ғана иек артса, сүт өнімдерін өндірудің қиынға соғатынын жақсы сезінді. Сондықтан белгілі көлемде жергілікті табиғи сүтпен және осы заманның талабына сәйкес басқа да сүт өнімдерін шығаруда пайдаланылатын шикізаттармен жұмыстануды көздейді. Қазір «берекеліктер» сүт өнімдерін өндірудің тұрақты іргетасын қалыптастыруға жұмылған.

Еуразиялық одақ шеңберінде Ақ Жайық өңіріне де сырттан сүт өнімдері көп тасымалданады. Қатаң нарықтық бәсекелестік жағдайында жергілікті өндірісші «Береке» техника, технология жағынан көштен қалып қоймай ма деген сұрағымызды серіктестік директоры Қымбатбек Айдаровқа төтесінен қойдық.

–  Тұтынушы жергілікті сүт өнімдерінің қандай техника, технологиямен шығарылатынын білмеуі ықтимал, бірақ заманауи технологиямен өндірілген жергілікті өнімдерді көргісі келетіні заңды.

Әрине, бұл жағынан әзірге мақтана алмаймыз. Өйткені күні кешеге дейін біз өндірісші ретінде  табиғи өнімдерімізді, соның технологиясын, сапасын сақтап, жоғалтпау бағытын ұстандық. Міне, сол мақсатымызды орындадық. Түсіне білген адамға, бұл –  біздің қол жеткізген тұрақты деңгейіміз. «Берекенің» өнімдері бұрынғысынша адам ағзасына пайдалы қасиеттерін сақтап қалды.

 Бірақ бәсекенің аты бәсеке. Сауда орындарындағы сөрелерге жайғасқан өнімдерде кәсіпорынның үлесі сондықтан да аздау шығар. Қазіргі уақытта өнімдеріміз өзіміздің дүкендерде, базарларда және «Суровский», «Лидер», «Бәйтерек» сықылды ірі сауда орындарында табиғи өнім ретінде ұсынылуда. «Берекенің» сүт өнімдері табиғи болғандықтан, өзінің қасиетіне сай, негізінен 3-5 күнге бұзылмай сақталады.  Алайда нарықтағы сұранысты ескере отырып, екінші кезекте таза табиғи мен қоспасы бар өнімдерді шығаруға бет бұрудамыз. Ондай өнімдердің сақталу мерзімі –  бір ай ғана. Алайда сақталу мерзімі алты айға шыдайтын қоспасы көбірек өнімдерді шығаруға моральдық тұрғыдан тартындық. Бүгінде 30 күнге дейін сақталатын жаңа өнім ірімшіктің  100, 200, 400, 500 граммдық қалбырдағы жаңа түрлері («Янтарьный», «Дружба», «Астана» деп аталады) шығарылуда. Ірімшіктің алты айға, бір жылға дейін бұзылмайтын түрлерін шығаруға болады. Алайда өнімдерімізді алысқа тасымалдамаймыз. Өңірдегі тұтынушыға күнбе-күн өндіріп, балғын түрінде ұсынамыз. Қазір 100 граммдық ірімшікті тұтынушыға ұсындық, өнім өткізуде еш түйткіл жоқ. Сондай-ақ бұрыннан өндірілетін «Бифидок», «Бифийогурт», «Бифилайф» сықылды табиғи өнімдер өндірісі қаз-қалпында сақталды. Әрине, табиғи өнімдер өндірісінің өзіндік кемшіліктері де жоқ емес, олар ұзақ мерзімге жарамсыз,  табиғи майдың және ірімшіктің бағасы сөредегі қоспасы мол өзге осындай өнімдерге қарағанда сәл қымбаттау болатыны тағы бар. Бірақ, бастысы ол өнімдер  табиғи. Қайсысын тұтынатынын тұтынушы өзі шешеді. Қоспасы орта мөлшердегі өнімдер өндірісі технологиясын тәжірибе ретінде пайдаланып, өнімдері шығарылды, дегустация жасалды.

 Байқағанымыз, ондай өнімдер бәсекеге бек жарамды әрі құрамындағы қоспасының адам ағзасына еш зияны жоқ, – деді Қымбатбек  Қадырұлы.

Кәсіпорын ескі және жаңадан сатып алынған технологиялық жабдықтарды қатар пайдаланып отыр. Кәсіпорын басшысының айтуынша, Ресей технологиясының Франция, Италия сықылды дамыған елдердің технологиясынан еш кемдігі жоқ.

Қоғамда алыс шетелдің технологиясы мықты деген жаңсақ түсінік қалыптасқан. Кәсіпорын 2017 жылы 400 млн. теңгеге балмұздақ жасайтын итальяндық желі сатып алып, өнім шығаруда. «Италияндық «Соgil» желісінің өнімділігі, ал ресейлік қондырғының техникалық деңгейі жоғары, тек өнімділігінің сәл-пәл төмендеу екенін өндірісте салыстырып байқадық. Халқымыздың саны немістер сияқты 90 млн., ағылшындар сияқты 85 млн. емес. Сондықтан бізге өнімділігі жоғары қондырғының қажеті шамалы», – дейді тәжірибелі өндірісші.

«Береке» мұнымен тоқталып қалмай, нарықтың сұранысына орай алдағы уақытта алты ай, бір жыл мерзімге дейін сақталатын сүт өнімдері түрлерін өндіріп, тұтынушыға ұсынбақ. Ондай өнімдерді шығаруға кәсіпорынның толықтай мүмкіндігі бар әрі оған мол шикізаттың да қажеті шамалы. Бүгінде «Берекеде» сүт өнімдерінің 30 шақты түрі өндіріледі. Қазір сүт полиэтилен қаптамада шығарылады. Алдағы жазда сүтті картон қорапшада шығару жоспарланған. Ондай қораптағы сүт 14 күнге бұзылмай сақталады әрі бәсекеге  төтеп  береді  деп  күтілуде.

Әдетте тұтынушылар жергілікті кәсіпорын өнімдеріне мін тақпайды, бірақ кейбір өнімдердің сыртқы орамасы кеңес зама-нындағы жазуымен тұр дегендей сын айтылатын.  Бүгінде «Береке» бұл сыннан қорытынды шығарды. Мысалға, бұрыннан өндірілетін «Мальвина» балмұздағының орамасы жаңартылып, вафли стаканда шығарылып жатыр. Алайда кейбір тұтынушылар бұрынғы қағаздағы түрін сұрайтын көрінеді. Ал «Пломбир Береке» балмұздағының дәмі, сапасы кеңестік замандағы өнімдерді еске салады. Кейбір өнімдердің орамалары жаңартылды.

Оралдық кәсіпорынның сүт өнімдері түрлерін өндіру көлемі кейбір өнім түрлерінен төмендесе, кейбір түрлері бойынша өсті. Мысалға, табиғи май, сүзбе өндірісі өсіп, сүт, қаймақ өнімдері кеңестік кездегі көлемнен төмендеді. «Берекенің» өнімдері Оралға және Атырауға шығарылады.

Алда Ақтау жағына өнім шығару, бірінші кезекте балмұздақпен қамту жоспарланды.

– Көршілес елдермен салыстырғанда еліміздің экономикалық тетіктері озық. Еліміздің жаңа салық заңдылығында бұрынғы салық кодексіндегі ауыл шаруашылығы  өнімдерін өңдеушілерге бағытталған  негізгі баптары сақталып, кейбірі өзгертілген. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеушілерге қосымша құн салығына 70% жеңілдік беру жағы сақталған. Өндірісшілердің барлығы үшін қосымша құн салығы басты мәселе десек, бұл бізде  тамақ өнімдеріне 12%, Ресейде тамақ өнімдеріне 10% және өзге өнімдерге 18%, елімізде ҚҚС екі-үш минөтте  кері қайтарылады, Ресейде алты айда қайтарылады. Мұндай жағдай елімізде 1993-1994 жылдары болды. Бірақ, Ресей экономикасының озық жағы да бар. Онда банктік қаржыландыру жүйесі өте жақсы дамыған, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуші-лерге жылдық 0,5%-дық мөлшерлемемен қаржыландырылады. Ал, бізде несиелік қаржы алты пайызбен береді. Белорусьтар бұрында 1%-бен несиелейтін, қазір несиелеу 0,15%-ды құрайды. Елімізде тыныштық болса, алдағы 10-15 жылда еліміздегі кейбір түйткілді мәселелер шешіліп, бізде жақсы жеңілдіктер болады деп білеміз,  –  деді  Қымбатбек  Айда-ров.

Сүт өңдеу кәсіпорнына жас мамандарды жұмысқа қабылдау, өндіріс үрдісіне тәрбиелеу жұмыстары басшылықтың назарында. Тәжірибелі өндірісші, білікті басшы, ұлтжанды азамат Қымбатбек Қадырұлы бір жылдары ауылаймақты аралап, технолог мамандығына оқытуға ұл-қыз іздеп, таба алмады. Содан мектепті өте жақсы бітірген өзінің екі қызын сүт өнімдері технологына Алматыдан оқытып алды. Қазір оның тұрмыс құрған қос қызы Гүлжан Нәсіпқалиева мен Гүлшат Қабдошевалар кәсіпорынның белді мамандары болып қалыптасты. Сонымен қатар өндірістік машықтан өтуге келіп, өздерін жақсы қырынан танытқан бір кездегі студенттер Гүлжан Жұмағожиева, Айнұр Сәрсенғалиевалар бүгінде кәсіпорында технолог қызметін  мінсіз  атқаруда.

Қорыта айтар болсақ, 200-дей адамды тұрақты жұмыспен қамтып отырған «Береке» уақыт  көшінен  қалмай,  биіктерге  ұмтылуда.

Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі»

Сенбі күні «Ақжайық» стадионында денсаулық сақтау саласы мамандары, мемлекеттік қызметкерлер, жергілікті оқу орындары ұжымдарының қатысуымен  республикалық «Challenge Другой ты!»  акциясы өтті.

Елбасы өзі бейнеүндеу жариялап, қолдау білдірген «Challenge Другой ты!»  бастамасын батысқазақстандықтар да қолдайтынын жеткізді.  Бұқара халық арасында дене тәрбиесі мен салауатты өмір салтын насихаттауды мақсат еткен шараға облыс әкімінің орынбасары Ғабидолла Оспанқұлов қатысты.

– Дәл қазір еліміз бойынша отандық спорт, мәдениет саласының танымал өкілдерінің, қоғам қайраткерлерінің қатысуымен бір мезгілде дене шынықтыру  жаттығулары өтуде. Олар осылайша денені шынықтырып, спортпен шұғылдануды жас ұрпаққа үлгі етуде. «Дені саудың – жаны сау» деп бабаларымыз бекер айтпаған.Біз басым бөлігіміз, әсіресе, мемлекеттік қызметкерлер күн ұзағына компьютердің алдында отырамыз. Сондықтан жұмыс барысында уақыт тауып, денені шынықтырып тұрған жөн. Өңір тұрғындарын қимыл-қозғалысты арттырып, денсаулыққа барынша көңіл бөлуге шақырамын. Әрқашан спортпен шұғылданып, денсаулықтарыңызды нығайтып жүріңіздер! – деді салтанатты шарада сөз алған Ғабидолла Абдоллаұлы.

Шара басталмас бұрын өңір спортшылары қатысушыларға арнап каратэ, күрес, бокс, футбол сықылды спорт түрлерінен шеберлік сағатын ұйымдастырды. Кейін жиналғандар 15 минут бойы көңілді әуен ырғағымен дене шынықтыру жаттығуларын жасады.

Өз тілшіміз

Ақ Жайық өңіріне жұмыс сапарымен келген ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының төралқа төрағасы Тимур Құлыбаев «Алгоритм» технопаркінде облыстық кәсіпкерлер палатасы өңірлік кеңесінің отырысына қатысты. Кеңес отырысына облыс әкімі Алтай Көлгінов, облыстық кәсіпкерлер палатасы қызметкерлері, мемлекеттік құрылымдардың өкілдері және  кәсіпкерлер қатысты.

— Биылғы 1 мамырдағы мәлімет бойынша, жұмыс істейтін кәсіпкерлік субъектілердің саны 38,6 мыңды құрады, бұл өткен жылғыдан 4,5 пайызға артық. Шағын және орта кәсіпкерлік саласында жұмыс істейтіндер саны да артып, 113 мың адамға жетті. Бұл да былтырғы сәйкес мерзімдегі көрсеткіштен 5,5 пайызға көп. Салықтық түсімдер молаюда, ШОБ-тен 52 млрд. теңгеден астам түсті. Облыс бюджеті 185 млрд. теңгені құрайды, соның 53 млрд. теңгесі шағын және орта кәсіпкерліктен түседі. Мұнда өсім бар. Өткен жылғы өндірілген өнім 1,4 трлн. теңгені құрап, 2016 жылғы көрсеткіштен 150 млрд. теңгеге артық шықты. Облыстың  ӨЖӨ құрылымындағы шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі 42 пайызды құрайды. Бұған мемлекеттік қолдаудың және кәсіпкерлердің белсенділігінің арқасында қол жетті. Кәсіпкерліктің дамуына кедергі келтіретін тосқауылдар алынуда, тексерістер азайды. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығымен 720 кәсіпкерге 820 қызмет көрсетілді. Даму институттары шағын несиелеу бойынша ырғақты жұмыс істеуде. Биыл Елбасының тапсырмасымен «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» бойынша ауылға бөлінетін  шағын несие көлемі екі еселенеді. Өткен  жылы 2 млрд. теңге болса, биыл 4 млрд. теңге ауылдағы шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға бөлінеді. «Бастау»  жобасы бойынша өткен жылы тек бес ауданда кәсіпкерлік негіздеріне 938 адам оқытылса, биыл 12 аудан мен Ақсай қаласында оқыту көзделген. Осының өзі кәсіпкерлікті жаңадан бастаған ауыл тұрғындарына үлкен көмек болады деп білемін. «Бизнестің жол картасы — 2020» бағдарламасы  бойынша 830 жоба мемлекеттік қолдауға ие болды, — деді  Алтай Көлгінов жиында.

Тимур Құлыбаев кәсіпкерліктің облыс экономикасының дамуына қомақты үлес қосып отырғанын атап көрсетіп, осындай басқосулардың озық тәжірибелерді талқылауға мүмкіндік беретінін айтты.

– Бес жыл бұрын жұмыстың басым бес бағыты белгіленді. Соның бірі – кәсіпкерлердің құқығы мен заңды мүдделерін қорғау. Бұл бағытта бірқатар жұмыс атқарылды.

Бас прокуратурамен кәсіпкерлердің құқығын қорғау бағытында  тұрақты негізде жұмыс жасалуда, кеңестер құрылды. Біз заңдылықтардың сақталуын қарап қоймай, мәселелердің қайдан туындайтынын зерттеп, мемқұрылымдардың кәсіпкерліктің дамуына кері ықпал ету мүмкіндіктерін азайту үшін тиісті заңнамаларға өзгерістер енгіземіз, — деді Тимур Құлыбаев. Оның айтуынша, «Атамекен» ҰКП Жоғарғы сотымен бірге жұмыстануда. Тәжірибе көрсеткеніндей, сот құрылымдары мемқұрылымдар мен кәсіпкерлер арасындағы істерді қарағанда ішінара мемлекеттік құрылымдардың ұстанымын жақтайды. Ендігі жерде соттардағы кәсіпкерлердің құқығын қорғау мәселесі бойынша сұрақтарды тұрақты түрде қарастыруға келісілген.

— Палатада кәсіпкерліктің түйткілді мәселелері бойынша тізілім жасалған. Қазірдің өзінде 570 сұрақ бақылауға алынып, оның 70 пайызы қаралып, шешілді. Өмір бір орында тұрмайды. Күн сайын бір мәселе алдан шығады. Статистиканың бақылап көріп отырмыз, соңғы жылдары тексеріс деңгейі 30 пайызға қысқарды. Кәсіпкерлікке жасалатын «қысым» төмендеді, — деген Тимур Асқарұлы.

Кездесу барысында облыстық кәсіпкерлер палатасының директоры Сәкен Карин палата жұмысының негізгі бағыттары жайында әңгімеледі. 2017 жылы палатаға 100-ден астам жазбаша өтініш түсіп, оның 50 пайыздан астамы оң шешілген. Палата жұмыс істеген жылдар ішінде кәсіпкерлердің 160 млн. теңге шамасында мүліктік құқықтары қорғалған.

— Агроөнеркәсіптік кешен бойынша өңірдің даму көрсеткіштері ұнамды. Облыстың ірі қара басын өсіру жоспарымен таныстым. Экспорттық әлеует бары анық. Іргеде Ресейдің бес облысы және Атырау облысы бар. Сондықтан ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне өнім өткізуге көмектесу керек. Атырауға ет Астрахан жағынан және аздаған көлемде БҚО-дан келеді. Сондықтан ішкі кооперацияны дамытуымыз керек. Атырау мал азығына мұқтаж, оны осы жерде дамытуға болады, — деді Тимур Құлыбаев. Сондай-ақ төралқа төрағасы өңірлерде құрылыс және құрылыс материалдары қауымдастығын, БҚО-да сауда қауымдастығын құруды ұсынды. Оның айтуынша, құрылыс қарқынды жүруде, ал құрылыс материалдарының басым бөлігі сырттан сатып алынады. Яғни құрылысқа бөлінген қаржымен көршілес елдерді субсидиялаудамыз.

Жиында өңірлік кеңес мүшелері, «Отделстрой» ЖШС-ның директоры Валентина Михно өңірде инженерлік инфрақұрылым бойынша электрондық карта құруға, кәсіпкер Валерий Крылов «БЖК-2020» бағдарламасы шеңберінде ЕДБ-лардың несиелерінің пайыздарын субсидиялауға, «Шағын бизнес орталығы» ЗТБ-ның директоры Шолпан Жұматаева Астана қаласының тәжірибесі негізінде көше саудасын ұйымдастыруға, «Х. Қапанов атындағы халықаралық гимназия» ЖШС-ның директоры Хайдар Қапанов  жеке балабақшаларды жан басына қарай қаржыландыруға, «ОтауАлан» ЖШС-ның директоры Ляна Тұрсынова ыстық тамақ ұйымдастыруға, «Медцентр» ЖШС-ның директоры Рафхат Истаев жеке емхананы мемлекеттік қаржыландыруға қатысты  және өзгелері де сұрақтарына тиісті жауаптарын алды.

Гүлбаршын    ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал   өңірі»

Өткен сенбіде облыс әкімі Алтай Көлгінов бастаған өңіріміздің делегациясы Шығыс Қазақстан облысына барды.

Аймақаралық кооперация аясындағы бұл сапар барысында батысқазақстандықтар Шығыс Қазақстан облысының әкімі Даниял Ахметовпен кездесті. Содан кейін жергілікті бірқатар ірі кәсіпорындарды аралады. Атап айтқанда, түрлі көлемдегі арматура шығаратын үш зауытта болды.

ШҚО тауар өндірушілерінің тек Қазақстанда емес, сондай-ақ шетел нарықтарында да өзіндік орны бар. Мәселен, Өскемендегі өнеркәсіптік арматура зауытының мұнай жабдықтары мен құбыр жүргізу арматуралары Ресей мен Өзбекстанда сұранысқа ие. «Силумин-Шығыс» ЖШС да бес жылдан бері «ҚПО б. в.» — мен тығыз іскерлік қарым-қатынаста. ШҚО әкімі Даниял Ахметовтың айтуынша, Өскемен арматура зауыты соңғы жылдары 100 миллион доллар көлеміндегі қаржыға қайта жаңарту жұмыстарын жүргізді. «Силумин-Шығыс» ЖШС бұл іске 60 миллионнан астам доллар жұмсаса, ал өнеркәсіптік арматура зауытының жаңғыруына бағытталған қаржы бұдан екі есе артық. Осылайша мұндағы әрбір кәсіпорын «техникалық толысу» тұрғысынан даму үстінде және бұл бағыттағы жұмыстар жалғасын табады. Айта кету керек, бұл зауыттар «ҚПО б. в.» компаниясының сенімді серіктестерінің қатарында.

– «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б. в.» қазақстандық тауар өндірушілерді, қызмет көрсетушілерді дамытуға бағытталған бірқатар жобаларды жүзеге асырып келеді. Бұл шетелдік және қазақстандық компаниялардың өзара серіктес болуына ықпалын тигізіп жатыр. Ондай компаниялардың ішінде шығысқазақстандықтар да бар. Жалпы, бізде осы өңірдің компанияларымен жоғары деңгейде жұмыс істеу тәжірибесі қалыптасты. Сол себепті тасымалдаушыларымызбен және мердігерлеріміздің арасында шығысқазақстандықтардың артқанын қалаймыз, – деді «ҚПО б. в.» компаниясының бас директоры Эдвин Блом.

Қарашығанақ жобасындағы қазақстандық мазмұн үлесі бүгінде 6,5 миллиард долларды, яғни 54,7 пайызды құрайды. Бұл ретте Елбасы қойған міндетке сай өңір кәсіпорындары төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында қызу қарқынмен қайта жаңғырып, барынша бәсекеге қабілеттілігін арттыруда. Бұл мәселе облыс әкімдігінде өткен жиында да сөз болды. Нақтылап айтқанда, онда жергілікті компаниялардың Қарашығанақ кен орнын игеру ісіне қатысу мүмкіндіктері талқыланды. Бұдан бөлек, Шығыс және Батыс Қазақстан облыстары арасында сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және гуманитарлық салаларда серіктестік туралы меморандумға қол қойылды.

– Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың аймақаралық кооперация туралы тапсырмасын жүзеге асыру аясында бүгін Шығыс Қазақстан облысына келдік. Басты мақсат – Қарашығанақ консорциумының көкжиегін кеңейту. Соған орай Қазақстандағы барлық өнеркәсіптік кәсіпорынның мүмкіндіктерін саралаймыз. Шығыс Қазақстан еліміздегі үлкен индустриалды аймақтардың бірі екені белгілі. Осы сапар барысында әріптестеріміз, яғни шетелдік инвесторлар бұрын шетелден алынып келген жоғары технологиялы жабдықтар қазір елімізде де өндіріліп жатқанына да көз жеткізді деп ойлаймын, – деді Батыс Қазақстан облысының әкімі Алтай Көлгінов.

Кездесу соңында ШҚО әкімдігі мен «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг б. в.» компаниясы жергілікті мазмұнды дамыту бойынша өзара серіктестік туралы меморандумға қол қойды. Сондай-ақ «ҚПО б. в.» мен «Силумин-Шығыс» ЖШС жиілікті реттеу желілеріне техникалық қызмет көрсету бойынша қызмет ұсыну туралы ұзақ мерзімді келісімшарт жасасты.

Облыс әкімінің баспасөз қызметі

Торыатбасы – тауың кие, тасыңда – құт,

Еңсеңді баса алмаған жасын уақыт.

Торыатбасы, тұлғаңмен-ақ тұрғандайсың,

Жер Ананы аспан-көкке жақындатып…

Иә, бауырындағы ел биіктігін пір, тасын кие тұтқан Торыатбасыны осылай суреттеген ләзім. Сайын даланың төрінде көлбей жайғасқан көлемді таудың ауқымы 50 га, абсолютті биіктігі 211 метр. Ересек адам еңбектеп шығатын еңселі таудың етегінде тұрып, табиғаттың ғаламатына таң қалмай тұра алмайсың. «Құдайдың құдіретін білгің келсе, тауға бар» дейді қазақ. Бабаларымыз тіршіліктен түйіп, өмірден байқап, әр сөзін бір даналық етіп қалдыра берген ғой.

Хош делік… Осы таудың баурайына елді жинаған тартымдылығы да, тағылымдылығы да аса жоғары жақсы бір шара өтті жуырда. Аудандық туризм және экология орталығы, аудандық «Жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталығы», «Шыңғырлау» спорт клубының ұйымдастыруымен аудандық «Тау туризмі техникасы» және ұлттық спорт түрлерінен аудан мекемелері қызметкерлері арасында жарыс ұйымдастырылды. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы аясында өткізілген жарыста аудан көлемінде тау туризмін насихаттау, ұлттық спортты қолдау, халықтың осы спорт түрлеріне қызығушылығын арттыру, осы арқылы салауатты өмір салтын насихаттау сынды негізгі мақсаттарды көздеген шара аса тартымды өтті.

Айдынды атырапта қатар орналасқан Торыатбасы мен «Қылыштау» жонының ортасына киіз үйлер тігіліп, аудан округтерінен, түрлі мекемелер мен бөлімдер ұжымдарынан жасақталған, жарыстан жеңімпаз болуға үмітті командалар бас қосты осы жерде. Тау басынан қарағанда, ақшаңқан киіз үйлер, командалардың шатырлары құдды бір жайлауға ел келіп қонғандай тамаша әсер беріп тұрды.

Жарысқа ұзын саны 10 команда қатысып, туристік біліктілік, ат үстіндегі шеберлік, садақ атудағы дәлдік, қыз қуудағы икемділік, арқан тартудағы командалық рухты шыңдау, аударыспақтағы әбжілдікті сынға салды. Шырайлы шара екі күнге созылды.

Жарыс барысында, әуелі тау туризмі техникасын білу, тау басына арқанмен өрмелеу, альпинизм элементтерін меңгеру, командада жұмыс жасауды жаттықтыру сынақтары қолға алынды. Бұл тартысты аудандық туризм және экология орталығының мамандары аса ықтиятты, мұқият ұйымдастырды. Бұл жарыста Л. Қылышев атындағы Шилі ОЖББМ командасы І орынды, Шың-ғырлау мектебінің командасы ІІ орынды, Мәдениет, тілдерді дамыту, дене шынықтыру және спорт бөлімі мен «Шыңғырлау» спорт клубының бірлескен командасы ІІІ орынды иемденді.

Бұдан әрі тау баурайында ұлттық ойын түрлері бел алды. Жігіттер арасында ащысайлық Асылан Қабиевтің мерейі үстем болды. ІІ орынды Л. Қылышев атындағы Шилі ОЖББМ-ның мұғалімі Қолғанат Шөпенов жеңіп алды. ІІІ орынды жастар ресурстық орталығы командасынан, ақсайлық азамат Асхат Серіков иемденді.

Бұл тұста аса мықтылық танытып, ойын талабына сәйкес бірнеше қарсыласын қатарынан ат үстінен жұлып түсірген Қолғанат Шөпеновке көпшілік қошеметі жоғары болды.

Аударыспақтың жоғары салмақтағылар арасында, яғни 80+ (80 келіден жоғары) салмақтағы кезеңінде не салмағы, не тәуе-келі жетпегендері болды, дегенмен бәс тігіп шыққандары да тамаша ойын көрсетті. Ұрандаған көпшіліктің алдында айқын же-ңісті белогорлық 51 жастағы Бауыржан Көпешов, ІІІ орынды осы тау маңындағы Торыатбасы (Марксизм) ауылының тұрғыны Жәнібек Құрымбаев, ІІІ орынды ақбұлақтық Нұртас Бөденов қанжығаға байлады.

Бұдан әрі «Теңге ілу» жарысы оздырылды. 200 метрлік қашықтықтан ат жіберіліп, аралары 5 м-ден алты жерге теңгелер (қолға тұтуға ыңғайлы етіп жасалған орамал түйіншектер) тасталынды. Осыны шабандоздар шауып келе жатырған бетте жерден іліп алып, бір көтеріп тастай беруі керек-ті. Бірнеше азамат бұл сайыстан да бақ сынап, бірі артық, бірі олқы түсіп жатты, арасынан көзге түскендер «Шыңғырлау колледжі» командасынан Мирас Асылгерей І орын, ащысайлық Асылан Қабиев ІІ орын, Ақбұлақ ауылдық округі командасынан Кәрімжан Қосжанов ІІІ орынды жеңіп алды.

Жарысқа қатысушылардың қанын қыздырған ойынның бірі – кәдімгі «Қыз қуу» болды. Жалпы, ұлттық ойынның осы түрі мен «Жамбы ату» ойыны көпшілік алдында көрсетілім түрінде ұйымдастырылды.

Жарыстың алғашқы күні кешінде командалардың сәлемдесуі, көңілді тапқырлар алаңы, кешкі дала би кешімен жалғасып, көңілді түйінделді.

Келесі күнгі таудың саф ауасы, рауанды таңы әдемі атып, шараға жиналған «шағын ауылдың» тіршілігі қарбаласа басталды, таңғы тамақтану, даладағы таңғы шай рахаты, айнала табиғаттың көз тоймас көркемдігі өз алдына бір рахат әлемі, өз алдына бір бөлек әңгіме десе боларлық.

Бұл күнгі ойындар кәдуілгі арқан тартысумен басталды. Әр командадан «мықтымын» дегендер арқан бойына тізіліп, тартыс басталып кетті.

Осылайша мәреге жеткен жарыс барысы түс ауа түйінделіп, аудандық мәслихат хатшысы Галина Волкогон жабылу салтанатында сөз сөйлеп, туризмнің жалпы еліміз үшін, оның ішінде ауданымыз үшін аса маңыздылығын, осынау аяулы табиғатты бағалау, қадірлеу, қорғау, ел игілігіне орнымен пайдалану, оны демалып, қоқыс шашып кету орны емес, жан-дүниенің тазару, рухани демалу, табиғатпен үндесу аймағына айналдыру қажеттігін еске салып өтті. Табиғат аясындағы ұлттық ойындардың соншалықты тартымды өткеніне, ауданымыз үшін бұл ойындардың маңыздылығына және оны дәстүрлі қалыпқа енгізудің қажеттігіне де тоқталды.

Бұдан соң, дала сахнасында жоғарыда аталып өткен жеңімпаздар марапатталды.

Шара сәтті өтті деп тарасты оған жиналғандар. Сәттілігі сонда, әр жүректе ұлтымызға деген мақтаныш сезімі лаулады, туған жерге деген сүйіспеншілік артты, достық аясы ұлғайды, табиғат бесігіне құрмет күшейді. Бұл тағылымды шараның дәстүрге айналуына бір себеп осы болуы керек.

Қаршыға  ЕЛЕМЕСОВ,

Шыңғырлау  ауданы