Жақында Қадыр Мырза Әли атындағы мәдениет және өнер орталығында «Арыстан» мамандандырылған лицейінің шәкірттері мектеп оқушыларымен кездесті. Әскери мектеп туралы облыстық қорғаныс істері жөніндегі департаменттің әскерден тыс даярлау бөлімінің аға маманы, сержант Роман Дүйсенғалиев баяндады. Оның мәліметінше, «Нұрсұлтан Назарбаевтың білім беру қоры» негізінде лицейдің ашылғанына жеті жыл болған. Оқу орнының директоры – педагогика ғылымдарының докторы Динара Құлыбаева.

Физика-математикалық бағытта тереңдетіп оқытатын лицейге аймақтардағы мектеп оқушылары конкурстық негізде қабылданады. Оқуға қабылдау кезінде тұрмыстық жағдайы төмен және көп балалы отбасылардың балаларына басымдық беріледі. Лицейде 9-11-сынып оқушылары ағылшын мен қазақ тілі және информатика пәндерінен тыңғылықты білім алады әрі әскери өмірге шыңдалады. Мамандандырылған оқу орнында білім алу тегін. Оқу үздіктері 10 мың теңге көлемінде шәкіртақы алады. Оқушыларды күніне бес мәрте тамақтандыру, оларды арнайы үлгідегі киім-кешекпен, оқу құралдарымен қамтамасыз ету қоғамдық қор есебінен жүргізіледі.

Лицейге қабылданар алдында оқушылар математика мен физикадан, қазақ, орыс, ағылшын тілдерінен байқау емтиханын тапсырады. Және кәсіби-психологиялық іріктеу (ІQ тест) мен медициналық куәландырудан өтеді. Сонымен қатар дене шынықтыру көрсеткіштері сараланады. Лицейге арналған кешен Алматы облысындағы Талғар ауданы Бесқайнар ауылының «Искорка» лагерінің аумағында, яғни Іле Алатауының баурайында орналасқан. Әскери мектепте сыныптары, зертханалар заман талабына сай жабдықталған. Кітап қоры жыл санап көбеюде. Оқытушылар құрамында жоғары білікті ұстаздар қызмет етеді. Лицейде бір ғылым докторы, екі PhD докторы, екі ғылым кандидаты және жоғары білімді бес әскери маман сабақ береді. Педагог мамандар сабақ берудің тың әдіс-тәсілдерін қолданады. Оған қажетті құрал-жабдықтар, интерактивті тақталар мен компьютерлер бар. Әр оқушының жан-жақты дамуы үшін кешенді тәрбие беру қарастырылған. Қолы бос уақытында мәдени іс-шаралар орталығына бара алады. Орталықта толық құрамды үрмелі аспаптар оркестрі мен вокалды-аспаптық ансамбль тұрақты қызмет етеді.

Оқушылар дене шынықтыру үшін көп салалы спорт  түріне арналған залда жаттыға алады. Спорт кешенінде жүзу бассейні орналасқан. Жазғы спорттық базасында футбол және баскетбол алаңдары, теннис корты, гимнастика қалашығы және әскери кедергі сызықтары орналасқан.

Лицейде алғашқы әскери дайындыққа байланысты кешенді оқу бағдарламасы жүргізіледі. Бағдарлама бойынша доғарыстағы сардарлар өздерінің өмірлік, әскери тәжірибелерімен бөліседі. Оқу ордасында 21 әскери маман болашақ сарбаздарды тәртіпке бейімдеп, ерік-жігерін шыңдауға, сенімді әрі ширақ болуға, қысыл-таяңда шешім қабылдауға үйретеді. Лицей түлектеріне ҚР Қарулы күштері құрлық әскерлері институтының оқу орталығына баруына, далалық әскери қызметте шыңдалуына мүмкіндік беріледі. Олар жыл сайын ҚР Қорғаныс министрлігінің әскери оқу орындарына және Ішкі істер министрлігі мен ҰҚК шекара қызметінің академияларына, сондайақ Астанадағы Назарбаев университеті сынды іргелі оқу орындарына түседі. Ресей, Беларусь, Украина, АҚШ, Түрік елдерінде білімдерін жалғастырып жатқан шәкірттер бар.

Әскери мектепте Абырой кодексі мен лицейдің әнұранын білу, өзіндік туы мен эмблемасын қастерлеу сынды атрибуттар айрықша құрметтелуі тиіс. 9-сынып оқушылары сәуір айының төртінші аптасында ант қабылдайды. Салтанатты рәсім «Лицей күні» ретінде өткізіледі. Бес жыл бұрын оқу ордасына келген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қайырымдылық жобасы негізінде құрылған қор мемлекеттік-жеке меншік әріптестік аясында жастарға сапалы білім берудің көрнекті үлгісі екенін атап өтті. Лицейде елімізге белгілі тұлғалармен кездесу жиі ұйымдастырылады. Кезінде Қазақстан Республикасының тұңғыш Қорғаныс министрі, армия генералы С. Нұрмағамбетов, Ресей Федерациясының әскери әуе күштерінің бас қолбасшысы, генерал-лейтенант С. Бондарев, АҚШ әскери академиясының делегациясы, шетелдік мемлекеттердің әскери атташесі лицейде қонақта болды.

Роман Дүйсенғалиевтің баяндамасынан кейін кездесуде лицей өмірінен бейнефильм көрсетілді. Онда жас ұландардың таң ата әскери тәртіппен тұруынан бастап, сапта сымдай тартылып жүруі, қару қолдана білуге үйренуі, түрлі өнер үйірмелеріне қатысуы жайында тартымды кадрлар назарға ұсынылды. Фильмде сөйлеген лицей бастығы, доғарыстағы генерал-майор, педагогика ғылымдарының докторы, жерлесіміз Сәбит Тауланов жас «арыстандар» айбарымен де, айрықша білімімен де ерекше көзге түсетінін айтты.

Кездесуде қорғаныс саласының ардагері, доғарыстағы полковник Николай Дегтярев сөз алды.

– Әскерде қызмет ету – әрбір қазақстандықтың қасиетті міндеті. Дегенмен азаматтар армияда бір-ақ жыл қызмет етеді. Ал «Арыстан» лицейінің түлектері өмір бойы Қазақстан Республикасының Қарулы күштері қатарында болуға бекінеді. Орал өңірінде ерлігімен ел есінде қалған сайыпқыран сарбаздар мен қаһармандар өте көп. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде 40-тан астам батысқазақстандық жауынгер Кеңес Одағының Батыры атағын иеленді. Тәуелсіздік жылдарында тәрбие-ленген жастардың арасынан ержүрек сардарлар мен болашақ «Халық қаһармандары» көптеп шығатынына сенемін. Әскери оқу орнына түсуге бекінген оқушылар батыл шешім қабылдай білуі тиіс. Облыстық қорғаныс істері жөніндегі департаментінің мамандары сіздерге көмек көрсетеді, – деді Николай Дегтяров.

Бұдан соң сахнаға лицей шәкірттері шықты. Олар бірыңғай арнайы үлгідегі қызыл түсті киім киіпті. Еңселері тік, жанарлары отты. Жас сарбаздар көрермен залында отырған ата-аналар мен оқушылардың лицейдегі күн тәртібі, шәкіртке қойылатын талаптар мен қабылдау емтиханы жөнінде қойған сұрақтарына жауап берді. Кейін лицейліктер құрметіне шағын концерт өтті.

Нұртай ТЕКЕБАЕВ,

«Орал өңірі»

Айна АЙМҰРАТОВА, Орал қаласының тұрғыны:

– Ұлым Айсұлтан – «Арыстан» мамандандырылған лицейінің 10-сыныбының оқушысы. Былтырғы сәуір айында лицейге түсу үшін бес пәннен емтихан тапсырып, әскери сынақтан мүдірмей өтті. Лицейде оқуға өз еркімен шешім қабылдады.  Балам Орал қаласындағы дарынды балаларға арналған Сәкен Сейфуллин атындағы №11 облыстық қазақ мектеп-интернат кешенінде оқыды. Ұлымның талабына ризамын. Ұлы Отан соғысына қатысқан атасы Сүлеймен Аймұратовтың жолын қуып, жауынгерлік дәстүрін жалғауда. Айсұлтанның алғашқы аяқ алысы қуантады. Өткен жылы қараша айында химия пәнінен Алматы облысының білім басқармасы ұйымдастырған ғылыми жобалар байқауында бірінші орынды жеңіп алды. Жоба бойынша жоғары санатты химия пәнінің мұғалімі Т. Шамғанованың жетекшілігімен темір мен мыс қалдықтарынан қайтадан металл алу технологиясын зерттеумен айналысты.

Облыстағы ірі өндірістік компаниялар мен ұйымдардың басшыларына, жеке тұлғалар мен барлық ізгі жүректі адамдарға!!!

Биылғы жылдың 10 қаңтар – 10 ақпан аралығында дәстүрлі «Қамқорлық» акциясы өткізілуде.

Акция мақсаты: күнкөрісі төмен, көпбалалы және тұрмысы қолайсыз отбасылардан шыққан балаларға, жетім балалар мен атаанасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, Қазақстан Республикасының заңнамасында анықталған балалардың өзге де санаттарына әлеуметтік көмек пен қолдау көрсету.

Әлеуметтік жағынан қорғалмаған отбасы балаларына оқу құралдарын, киім-кешек алып беруге және оқу жылы барысында ыстық тамақпен қамтуға бюджеттен қаржы бөлінеді. Алайда бұл көпбалалы және аз қамтылған отбасының қажеттілігін толықтыра алмайды. Сіз де балалардың әлеуметтік себептер бойынша мектепке келмеуінің алдын алу мақсатында оларға киім, аяқ киім, спорт киімдерін, оқу құралдарын алып беруге көмектесе аласыз!

Білім басқармасы облысымыздың барлық азаматтарын өмірде қиын жағдайға душар болған отбасы балаларына көмек қолын созып, аталған іс-шараға бір кісідей атсалысуға шақырады!

АКЦИЯҒА ӨЗ ҮЛЕСІҢІЗДІ ҚОСУ АРҚЫЛЫ БҮЛДІРШІНДЕРДІҢ ЖҮЗІНЕ КҮЛКІ СЫЙЛАҢЫЗ!

Байланыс телефоны: 8 (7112) 242623.

БҚО  Өңірлік  коммуникациялар  қызметі  алаңында  өткен брифингке  ҚР  Мемлекеттік  қызмет  істері  және  сыбайлас жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  агенттігі  БҚО  бойынша департаментінің  басшысы,  Әдеп  жөніндегі  кеңес  төрағасы  Болат Әлмұханұлы  Исақов  қатысты.

Өткен жылы департаментте атқарылған жұмыстардың қорытындысы туралы әңгімелеген сала басшысы биылғы жұмыс жоспарларымен де бөлісті. 2018 жылдың 1 қаңтарындағы есеп бойынша  облыста 461 мемлекеттік орган қызмет атқаруда. Мемлекеттік қызметшілердің штаттық саны 4423 бірлік. Мемлекеттік  қызметте 268 бос орын бар. Спикердің айтуынша, өткен жылы облыс бойынша 3466 мемлекеттік қызметші қызметтік бағалаудан өткен. Бағалау қорытындысында 84 адам «өте жақсы», 2998 адам «тиімді», 384 адам «қанағаттанарлық» деген баға алған. Мемлекеттік органдардағы 1984 бос әкімшілік мемлекеттік лауазымдарына орналасу үшін өткізілген конкурстарға 2326 үміткер қатысқан болса, 1331 адам жеңімпаз ретінде танылған екен. Конкурстық комиссиялардың жұмысына бақылаушылар ретінде кеңінен тартылған қоғамдастық өкілдерінің үлесі 2016 жылғы 51,8 пайыздан 2017 жылы 97,2 пайызға жеткен.

«ҚР Президенті жанындағы кадр саясаты жөніндегі Ұлттық комиссия әкімшілік мемлекеттік қызметтің кадр резерві «А» корпусына іріктеу өткізген болатын. Іріктеуге қатысуға Батыс Қазақстан облысынан 21 үміткер құжат тапсырған болса, үш үміткер құжаттарының талапқа сай болмауына байланысты тестілеуге жіберілмеді. Қалған 18 адамның 5-еуі ғана тестілеуден өтіп, «А» корпусы кадр резервіне тіркелді. 2017 жылы «Б» корпусы мемлекеттік қызметшілерінің аттестациясына облыстан 3156 қызметші қатысып,  3155 адам ойдағыдай тапсырып, бір адам науқасына байланысты аттестациядан өткен жоқ», – деді спикер.

Мемлекеттік қызмет заңнамасының бұзылмауын бақылау аясында департамент өткен жылы 53 тексеру жүргізген болса, тексеріс барысында 731 мемлекеттік қызмет заңнамасын және қызметтік этиканы бұзу фактілері анықталған. Болат Әлмұханұлының айтуынша, 2017 жылы өткізілген Әдеп жөніндегі Кеңестің 13 отырысында 93 мәселе қаралып, нәтижесінде 28 лауазымды тұлғаны тәртіптік жазаға тарту ұсынылған. Атап айтсақ, 9 факті Әдеп кодексінің талаптарын бұзғаны үшін болса, 19-ы мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылыққа жол бергенімен көзге түскен.

– Өткен жылы біз 4867 мемлекеттік қызметшінің әлеуметтік желілердегі аккаунттарына мониторинг жүргізіп, соның 186-сынан Әдеп кодексі талаптарына қайшы келетін фотосуреттерді анықтадық. Біздің ұсынбаларымыздың нәтижесінде 48 мемлекеттік қызметші жазаға тартылып, әдепке қайшы фотосуреттер жойылды. Сыйлықтарға қатысты айтар болсам,  2016 жылы арнайы қорға 68 700 теңгенің сыйлықтары, ал 2017 жылы жалпы құны 228 мың теңгенің сыйлықтары тапсырылды, — деп атап өтті Болат Исақов. Өткен жылы облысымызда мемлекеттік органдар мен басқа да субъектілерде 4 066 605 мемлекеттік қызметтер көрсетілді.

2016 жылмен салыстырғанда 2017 жылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған іс-шаралар саны екі есеге артқан. Бұл «Парасыз болашаққа. Бірге!» сыбайлас жемқорлыққа қарсы мобильді тобының жұмысымен байланысты болып отыр. Сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және зерделеу мақсатында 25 мемлекеттік орган мен ұйымда сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізілген. Нәтижесінде  сыбайлас жемқорлық тәуекелдері болып табылатын 192 дерек анықталған екен. Сонымен қатар облысымызда өткен жылы мемлекеттік органдар және квазимемлекеттік сектор субъектілерімен сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтауға арналған 270 ішкі талдау жүргізіліп, олардың нәтижесі бойынша 59 сыбайлас жемқорлық тәуекелі белгілі болған.

Баспасөз мәслихаты барысында спикер бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері қойған сұрақтарға жауап берді.

Ясипа   РАХЫМҚЫЗЫ,

«Орал   өңірі»

Дмитрий  ТЕРЕЩЕНКО,  «Надежда»  газеті:

– Өткен жылы Әдеп кодексінің талаптарын бұзып, мемлекеттік қызметке кір келтірген айрықша тәртіптік теріс қылық қандай болды? Оларға  нақты  қандай  шаралар  қолданылды?

– Мемлекеттік қызметтің беделін түсіретін теріс қылықтар негізінен аудандардағы тұрғын үй комиссияларының және мемлекеттік қызметке орналасардағы конкурстық комиссиялар жұмысында, мемлекеттік сатып алу  саласында байқалды. Сондай-ақ өзге ұйымдардың қызметіне заңсыз араласу мен өзге де жекелеген фактілер бар. Тексеріс нәтижесінде екі адам атқаратын қызметінен босатылды, 17 адамға қызметіне  толық сәйкес емес деп танылғаны жөнінде ескертілді. Ал әдеп нормаларына қатысты жалпы белең алған үрдіс жоқ, бірақ түрлі, мәселен,  өз лауазымдық міндетін лайықты орындамау, әлеуметтік желідегі  аккаунттарына  қатысты  фактілер  кездеседі.

Галина САМОЙЛОВА,  «Приуралье»  газеті:

– Жыл сайын сіздің мекеме жүргізген мониторингке сәйкес сыбайлас жемқорлыққа өте жақын сала анықталады. Өткен жылы жемқорлыққа бейім ретінде қандай мекеме танылды? 2017 жылы жемқорлыққа қатысты қылмыстық істер қозғалды ма?

– Мониторинг жүргізу әлі аяқталған жоқ. Өткен үш тоқсанда жүргізілген мониторинг бойынша айтсам, нағыз жемқорлыққа бейім сала ретінде ішкі істер органдары, екінші орында жергілікті атқарушы органдар, яғни ауылдық және аудандық әкімдіктер анықталды. Тұрғындар арасында жүргізілген сауалнама қорытындысы бойынша айтсақ, медициналық ұйымдар мен мекемелерге наразылық білдірілген және сыбайластық жайлаған сала деген пікір де айтылған. Ішкі істер бөліміне қатысты да, мемлекеттік кірістер органдарына қатысты да қылмыстық іс қозғалды. Бұл сұрақтарға сыбайлас жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл ұлттық  бюросы  жауап  береді.

– Кейбір студенттердің парақорлыққа тап болып жататыны жасырын емес. Оқытушылардың үстінен шағымдануға қорқады. Осындай  жағдайда  студенттер  кімге  және  қайда  шағымдана  алады?

– Елімізде бірыңғай 1424 саll-орталық бар. Осы нөмірге хабарласып, сыбайлас жемқорлық қылмысқа байланысты кез келген ақпаратты  беруге  болады.  Аты-жөні  құпия  сақталады.

– 2017 жылы әйгілі  болған  сыбайлас  жемқорлық  қылмыс  қандай?

– Бұл ұлттық бюроға қойылатын сұрақ. Негізінен лауазымдық  қызметін асыра пайдалану және пара алу. Өткен жылы мемлекеттік кірістер органында өте көп мөлшердегі парақорлық тіркелді – 101 млн.  теңге.

Ясипа РАБАЕВА, «Орал өңірі» газеті:

– Мемлекеттік қызметкерлер аттестациялаудан өткенде мемлекеттік тілді білуіне қаншалықты мән беріледі? Жалпы, облысымыздағы мемлекеттік қызметкерлердің мемлекеттік  тілді  меңгеру  деңгейі  жөнінде  не  айтар  едіңіз?

– Мемқызметкерлер аттестациядан өткенде мемлекеттік тілді білу туралы қатаң талап қойылған жоқ. Біріншіден, олардың атқаратын лауазымына сәйкес келетіндігі, жұмысын білетіні бағаланды. Әрине, мемлекеттік тілді білгені олардың жұмысына жақсы әсерін тигізеді. Өйткені біздің мемлекеттік органдарда іс жүргізу 100% мемлекеттік тілде жүргізіледі. Сондықтан мемлекеттік тілді білу, біріншіден, әр мемлекеттік қызметшінің өзіне керек. Білмесе, жұмыс жасауға қиын болады. Бізде мемлекеттік тіл деңгейін көтерумен айналысатын орталық бар. Бұл мекемеде мемлекеттік тілді оқыту жоспар бойынша тегін жүргізіледі.

Ақмарал  ШАЯХМЕТ, «Уральская неделя» газеті:

– Мемлекеттік қызметкер қандай сомаға дейін сыйлық ала алады?

– Мемлекеттік қызметкердің сыйлық алуға мүлдем құқы жоқ. Оларға сыйлық беруге де, алуға да болмайды. Бағасы екі айлық есептік көрсеткішке дейін (биылғы АЕК — 2 405 теңге) болатын сыйлық алған қызметкерге әкімшілік жауапкершілік қарастырылған. Құны екі АЕК-дан жоғары сыйлық алып әрі қандай да бір мәселені шешу үшін өзінің лауазымдық қызметін пайдаланатын болса, қылмыстық жауапкершілік  қарастырылады.

– «Пара берме, пара алма» деген сияқты мәтіндегі атақты әншілер, әртістер бейнеленген кітапшалар, үнпарақтар, баннерлерді көп көріп жүрміз. Осы ақпараттардың пайдасы бар ма, әлде тек қағаз  шашу  ма? Бұларды  жасауға  қанша  қаражат  бөлінеді?

– Бұл, біріншіден, қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру бағытындағы профилактикалық жұмыстардың бірі болып саналады. Бұл тәжірибе Сингапурдан алынды. Бір флайердің құны екі теңгеден арзан. Оларды шығару үшін миллион теңгеге  жуық  қаржы  жұмсалды.

– Облыста қанша мемлекеттік қызметкер бар және олардың  орташа  жалақысы  қанша?

– Облыста штат бойынша 4423 мемқызметкер бар. Штаттық бірлік өткен жылмен салыстырғанда 21 бірлікке қысқартылды. Бұл мемлекеттік кірістер департаментінде, қоғамдық денсаулық сақтау және әділет департаментінде лауазымдардың қысқартылуына байланысты орын алды. Мемқызметте орташа жалақы деген түсінік жоқ. Өйткені жалақы мөлшері лауазымы мен мемлекеттік басқару деңгейіне қарайды. 70 мың теңгеден облыс басшысының С-О-1 санатына дейін  300 мың  теңге  шамасында  болады.

Қазіргі уақытта тісі ауырғандар тіс емдетудің, тіс жұлдыртудың қалта қағатынын жақсы біледі. Әрине, «ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол іздеген» дұрыс. Десе де, бұл қызмет түрі неге удай қымбат?

Сарапшылардың айтуынша, қазақстандықтардың 60 пайызы түрлі тіс ауруларына, соның ішінде ересектердің 70 пайызы, балалардың 75 пайызы тісжегі дертіне шалдыққан. Алайда бұған қарап елімізде стоматология дамымай, кенже қалды деп айта алмайсыз. Тісті емдету үшін емес, сәндетуге, тіпті гауһар тас орнатуға да стоматологқа баратындар Оралда да ұшырасады. Қисық тістерді түзетіп, сары тісті ағартып, жұлынған тістің орнына жаңасын салу немесе жарты тісті бүтін қылып өсіретін жаңа технологиялар пайда болды. Оған жүгінушілер де аз емес. Мысалға, біздің шаһардағы атақты екі имплантологтың қызметіне баратындардың көптігі сондай, алдын ала бірнеше ай бұрын жазылу керек.

Нарықтық экономиканың заңдылығына сәйкес стоматологиялық қызметтің 78 пайызы жекенің қолына өтті. Өткен жылғы бір сұхбатында Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов стоматология саласы жеке сектор болғандықтан, оның жұмысына министрліктің араласпайтындығын, стоматологиялық қызмет құнының нарықтың талаптарына қарай қойылатынын кесіп айтты. Сондықтан стоматологтарды «өзі би, өзі қожа» демеске лаж жоқ. Бұрындары кеңестік заманда Тайпақ жағында жалғыз стоматолог әйел жұмыс істеді. Алдына тісі ауырып барған адамның тісін әй-пайға қарамай жұлып тастап, талай жасты тіссіз,  жасамысты қызыл иекпен қалдырғанын ел-жұрт әлі күнге айтады. Сол құсап бүгінде стоматологиялық қызметтің құнының қымбаттығынан жұрттың көбі ем-дом жасамай-ақ, ауырған тістерін бірден жұлдыртуға мақұл.  Осының кесірінен жиырма жасқа жетпей кемпір-шал құсап, тіссіз жүрген көкөрім жастар баршылық…

– Ауылдардағы алғашқы медициналық көмек, соның ішінде тіс профилактикасы, тіс емдету балалар үшін тегін медициналық көмек көрсету негізінде көрсетілуде. Облыстық стоматологиялық балалар емханасында, Орал қаласының №6 қалалық емханасында және  №10, 34, 5, 25, 14, 30, 44 мектептерінде стоматологиялық кабинеттер көмек көрсетеді. Жеке меншік стоматологиясын қолдау денсаулық сақтау басқармасының құзырында емес. Жеке кәсіпкер стоматологиялық бөлме ашамын деп құзырлы органдардың рұқсатын алса, оларға мемлекеттік қызмет лицензиясын тағайындауда ешқандай кедергі жоқ. Нарықта тіс емдету және тіс салу бағасы әр түрлі. Әлеуметтік жағдайы төмен халыққа тегін медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру басқарма құзырына кірмейді, – деді облыстық денсаулық сақтау басқармасы басшысының орынбасары Нұрданат Беркінғали. Оның айтуынша, облыстық стоматологиялық балалар емханасы стоматологтармен  толықтай қамтылған. Тек Жаңақала ауданынан өзге аудандардың орталық ауруханаларының барлығында тіс дәрігерлері бар. Үкіметтің тиісті қаулысына сәйкес облыстық стоматологиялық балалар емханасы жекешелендірілуге берілген. Бірақ емхананың бейіні өзгермейді, тегін медициналық көмек көрсету бағытында жұмыстанады. Жекешелендірудің арқасында емханаға жөндеу жұмыстары жүргізіліп, жаңа құрал-жабдықтармен қамтылады, қызметкерлердің жалақысы көтеріледі, үздік мамандар жұмысқа тартылады деп күтілуде. Сондай-ақ жеке меншіктегі емханаға қажетті дәрі-дәрмектерді сатып алу және қызмет көрсету оңтайландырылады. Бастысы, биыл балалардың жазғы демалыс мезгілінде әдеттегідей тіс емдетуге ұзын-сонар кезек болмайды деседі.

Баға  неге  удай?

Оралдағы және аудан-ауылдардағы стоматологтар бір-бірінің аузына түкіріп қойғандай, стоматологиялық қызмет құнының қымбат болуын жаңа технологияның қолданылуымен байланыстырады.

Одан бұрын жұмыс барысында пайдаланылатын құрал-жабдық, емдеу материалдары, жалпы шикізаттық материалдардың барлығы сырттан тасымалданады. Мысалға, шетелден келетін заманауи бір стоматологиялық креслоның бағасы 17 млн. теңге шамасында. Тістің ем-домына қажетті материалдар өндірісі Қазақстанда мүлдем дамымаған. Экономикалық тұрғыдан дамымай, артта қалған Қырғызстан мен Өзбекстанның өзінде ондай материалдар өндірісі жолға қойылған. Елімізге тіс емдеуге қажетті  материал Оңтүстік Кореядан, Германиядан, Италиядан, тіске салынатын екпе Германиядан, Франциядан  тасымалданады. Бұрынғы ледокаин, новокаинның заманы өтті. Сырттан алынатын өнімдердің барлығы Қазақстанда сертификатталған болуы керек. Мысалға, тісті жансыздандыратын убестезин деген дәрінің бір құтысы – 17 мың теңге. Оның ішінде 15 шақты ампула бар. Соның үш-төртеуі бір адамға егіледі. Убестезин құйылатын карпулкалы шприцтің басындағы инесі, дәрігердің қолғабы, пациенттің алдына жабылатын салфетка осының барлығы бір рет қолданылады. Стомқызмет құнына осының бәрі әсер етеді.

Қазіргі уақытта Оралда тіс жұлдыру 1,5-18 мың теңге, рентген – 1000 теңге, тіс емдеу күрделілігіне қарай 3-25 мың теңге аралығында. Тіс салдыру қызметі 2500 теңгеден басталады. Металл жабынды қаптама тіс салу 2500-3000 теңге, металды сүйек, металл керамикалы, керамикалы тіс салу 10-20 мың теңге аралығында. Имплант тіс өндірісшісіне байланысты 80-100 мың теңгеден және олар көбіне Оңтүстік Кореядан, Израильдан, Германиядан әкелінеді. Бұрынғы кеңестік заманның өзінде тіс салдыру таныстық арқылы, кезек бойынша жүргізілді. Сол кездің өзінде кейбір тіс емдеу, тіс салу қызметтері ақылы болатын. Стоматологтар өздерінің қызметінің қымбат болуы заңды, өйткені жаңа технология қолданылады деседі. Ал бұл саладағы технология жыл сайын емес, күн сайын жаңарып, даму үстінде. Алайда қызметі қымбат стомкабинеттер мен емханалардың барлығының қызмет сапасы керім деп айту қиын. Өйткені олардың қызмет сапасын ешкім бақыламайды. Бір танысым қаладағы жақсы деген тіс кабинетінде қызының бір тісін 18 мың теңгеге жұлдырып, сол жұлдырған тісінің орны ұзақ уақыт ауырып, талай тіс дә-рігерінің табалдырығын тоздырғанын «жыр қып» айтады. Құзырлы орындар мұндай жеке нысандарды тек  тұтынушылардан арыз-шағым түскенде ғана тексере алады. Осының өзі қалталы азаматтардың стомқызмет кабинетін ашуға деген «тәбетін» аша түседі. Стоматологтардың өздері де бәсекелес кабинеттердің көптігін, әріптестерінің білім-біліктілігін жетілдіруге шекесінен қарап, тек мол ақшаны қарпып қалуға ұмтылатындарын жасырмайды. Бұл саладағы білім жетілдіру курстары да ақылы әрі қымбат. Өйткені ондай оқуларды көбіне Украинадан, Ресейден келіп өткізеді.

– Жеке аудит мекемесі тексеретін болып келісімшарт жасадық. Оның қызметі арзан деуге келмес, алты айға 170 мың теңге төленді. Аудит мекемесінен келіп тексерді.

Бірақ сонда анықталған кемшіліктің жойылғанын қайыра тексермеді. Бұл жағдай басшы ретінде маған ұнамады. Өйткені тіс дәрігерлері, техниктері «жағасы жайлау, төбесі қыстау» болып кеткендей көрінді. Имиджді кіршіксіз сақтау мен үшін маңызды. Сондықтан меморгандар тарапынан болатын жоспарлы тексеріске қайта ауыстық. Олар келіп тексеріп қана қоймай, анықталған олқылықтарды жоюға белгілі уақыт әрі ұсынба береді. Қайыра келіп тексереді, кемшілік жойылмаса, айыппұл салады. Мамандарымыздың босаңсымауы үшін осындай жоспарлы тексерістер қажет, – деді аты-жөнін көрсетпеуді сұраған Оралдағы жаңа стом-кабинеттің басшысы.

Саланы дамытудың жолдары қандай?

Мамандар ауру тістің кесірі ішкі ағзаға тиетінін, әсіресе, жүрек-қан тамырлары аурулары туындайтынын айтады. Сол себептен де халыққа  стоматологиялық қызметті қалай тиімді ұйымдастырып, ауру көрсеткішін төмендетуге қол жеткізу – күн тәртібіндегі мәселе. Елімізде кезінде стоматологиялық қызметті дамытудың тұжырымдамасы қабылданғанымен, бұл құжат саладағы түйткілді мәселелерді шеше алмады. Бүгінгі стоматологтар тіс ауруының алдын алу бағытында жұмыстардың маңыздылығын алға тартады. Бүгінде Украинада, Өзбекстанда стоматология жақсы дамыған. Украинада «ит тістен ит тіске дейін» (6 тіс бар) зейнеткерлерге имплант қою жұмысы тегін жүргізіледі. Өзбекстанда да стоматология қызметінің сапасы жақсы, бағасы қолжетімді. Жапонияда “Тістің саулығы – ұлт саулығы 80-20” деп аталатын ұзақ мерзімді бағдарлама қабылданған. Бұл бағдарлама бойынша әрбір 80 жастағы қарияның 20 тісі болуы керек деген ұстаным басшылыққа алынады. Ал бізде  стоматология саласы дамуда дегенімізбен, мұндай маңызды құжат атымен жоқ. Сондықтан жұрттың бәрінің бірдей тіс емдетіп, емін алуға ақшасы жетпейді. Шалғай ауылдарды айтпағанда, Оралдың өзінде имплант салмақ түгілі,  емханаға қаралып, кеңес алуға ақшасы болмай жүргендер қаншама?! Сондықтан мемлекет тарапынан тіс саулығына қатысты ұзақ мерзімді бағдарлама жасақтаудың қажеттігі айқын сезіледі. Сонымен қатар еліміздегі өңірлерге шығатын жылжымалы денсаулық пойыздары сықылды стоматологиялық пойыздарды іске қоссақ, тиімді болары анық. Мамандардың айтуынша, тіс саулығын қалыптастыру балабақшадан, мектептерден басталғанда ғана өз нәтижесін бермек. Сондықтан тіс күтімін бала кезден қолға алып, бұрынғы кездердегідей балабақшаларда тіс кабинеттерін ашқан жөн.

Мектептердегі тіс кабинеттерінің жұмысын күшейту керек.

Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі»

Гүлдария АМАНГЕЛДІҚЫЗЫ,

Орал қаласының Круглоозерный кентінің тұрғыны:

– Өткен жылғы күзде тісім ауырып әрі тіс салдырайын деп Оралдағы жеке стоматологиялық кабинеттерді жағаладым. Қызмет құны ұшынып тұр екен. Таныстарымның жөн сілтеуімен Зәуре Ғазизқызы деген стоматологқа бардым. Өз ісін жетік меңгерген жан болып шықты. Бір тісті үш мың теңгеден ауыртпай жұлып, өзгесіне ем-дом жасады. Өзгелермен салыстырғанда қызметінің бағасы да аспандап тұрған жоқ. Тіс кабинеттері қымбат бағаны ұстанып алмай, ел-жұрттың жағдайына да қарауы керек деп ойлаймын.

Жайдар ҚҰРМАНОВ,

БҚО қоғамдық денсаулық сақтау департаментінің басшысы:

– 2017 жылы өңірдегі 107 жеке стоматологиялық кабинеттің 27-сі жоспарлы тексерістен өтті. Қазіргі қолданыстағы тиісті заңдылық шеңберінде стоматологиялық қызметпен айналысатын кәсіпкерлік субъектілері жеке аудиторлық мекемелермен келісімшарт жасай отырып, санэпидемиологиялық аудитті өз беттерінше жүргізе алады. Мұндай  жағдайда олар мемлекеттік тексерістен босатылады. Сондай-ақ ашылып, жұмыс істей бастағанына үш жыл толмаған кәсіпкерлік нысандары да мемлекеттік жоспарлы тексерістен босатылады. Егер де азаматтардан стоматологиялық қызметке қатысты арыз-шағымдар түсіп жатса, онда жоспардан тыс тексеріс жүргіземіз. Өткен жылы ондай арыз-шағым түскен жоқ.

Бақдәулет ИБРАИМОВ,

олыстық кәсіпкерлік және индустриалдық-инновациялық даму басқармасы басшысының орынбасары:

– «Бизнестің жол картасы – 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы шеңберінде соңғы үш жылдан бері өңірдегі стоматологиялық қызмет көрсететін кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік қолдау көрсетіліп келеді. Мысалға,  2015 жылы «Жайық Дент», 2016 жылы «Хай-Тек» емханасы», «Ақсай дәріханасы», «Медикер-Аксай», 2017 жылы «Эхомед», «Olymp Medical Group», «Уро Мед», «Доктор Самат», «Мастер-дента» ЖШС-лары мен «Жұмағазиева» жеке кәсіпкерлігіне стоматологиялық құрал-жабдық алуға жұмсалған несиенің пайыздық мөлшерлемесі субсидияланды. Олардың көпшілігі банктерден несиені 16-17 пайызбен алды. Қалада жұмыс істейтін кәсіпкерлік субъектілерінің алған несие пайызының 7 пайызы, ауылдық жерлердегі субъектілердің несие пайызының 10 пайызы мемлекет есебінен субсидияланды. Мұның өзі қалада да, ауылдарда да стоматогиялық қызмет көрсету саласын дамытуға, қызмет сапасын жақсартуға бағытталған мемлекеттік шара деуге болады. Алайда басқарма стоматологиялық кабинеттердің қызмет бағасын белгілеуіне, жұмысына араласпайды.

Айнұр БАЛАБЕКОВА,

Шыңғырлау аудандық орталық ауруханасының дантист-дәрігері:

– Ауруханада 18 жасқа дейінгі балаларға стоматологиялық қызметті тегін көрсетеміз. Мүмкіндігі шектеулі жандарға, жүкті әйелдерге, әлеуметтік жағдайы нашар жандарға жеңілдіктер қарастырылған. Алайда адамгершілік тұрғысынан ақшамыз жоқ деген тұрғындардың ауру тістерін тегін емдеп, ақыл-кеңесімізге ақы алмаймыз. Онконауқастарға да түсіністікпен қараймыз. Өзгелерге қызметіміз ақылы, тіс жұлдыру 2 мың 103 теңге, тісті емдеу күрделілігіне қарай 9 мың 613 теңгеден басталады. Міндетімізге кірмесе де, стоматит болған сәбилердің ауыз қуысына ем-дом жасаймыз. Біздегі екі кабинеттің бірі кеңестік заманғы құрал-жабдықпен, екіншісі заманауи жабдықпен жабдықталған. Ескі жабдықпен жұмыс істеу қиындау. Келуші көп, жұмыс істейтін үш тіс дәрігерінің әрқайсысының алдына күніне шамамен 10 адам келеді.

Тіс дәрігерлері науқастың тісін жұлуға емес, оны емдеп сақтап қалуға тырысады. Әркім өзінің тісінің саулығына, сақталуына мән беріп, тісін күтіп, жылына екі рет стоматологқа тексерткені жөн.

Гүлмайра АХМЕТОВА,

Қаратөбе ауданындағы Шөптікөл ауылының тұрғыны:

– Аудан орталығында жеке стоматологиялық кабинет ашылып, ауыл тұрғындарына сапалы қызмет көрсетуде. Бұдан сәл бұрынырақ өзім де бірқатар тісімді емдетіп, жұлдыртып, металл қаптамамен тіс салдырттым. Барлығы 25 мың теңгеге шықты. Жазға салым жеке кәсіпкерлігі бар стоматологтар ауылға келеді. Сонда малы бар ағайын тіс қызметі үшін малмен де есептесіп жатады. Қымбат, дегенмен де тіс тірлікте керек қой.

Талғат ЖАМИЕВ,

«ИмплаДЕНТ»  стоматологиялық емханасының директоры:

– Тіс емдеуге, тіс салуға қажетті материалдардың барлығын дерлік Еуропадан алдыртамыз. Нарықта Қытайдың өнімдері болғанымен, кейде сапасыз болады. Тісті ауыртпай жұлатын дәрі де шетелден әкелінеді. Тіс жұлдырту күрделілігіне қарай 3-8 мың теңге, рентгенге түсіру 500 теңге. Ал металл жабынды тіс 5 мың теңге, керамикалық тіс 12 мың теңгеден басталады, имплант 75-100 мың теңге. Тұрақты клиенттерімізге 10 пайыздық жеңілдіктер қарастырылған. Оңтүстік Кореяда тұрмысы төмен отбасыларға, табысы мардымсыз жандарға мемлекеттен көмек беріледі. Бізде де сондай шаралар алынып, оларға көрсетілетін жеңілдіктер мемлекет тарапынан өтеліп отыратын болса, құба-құп. Біз де отандастарымызға арзандау қызмет көрсетер едік.

Аңқаты  мектебінде  тарих  және  құқық  апталығы  аясында  «Алаш арыстары»  атты  кеш  өтті.

Шараны жүргізген тарих және құқық пәнінің мұғалімі мен мектеп кітапханашысы  Алаш үкіметі мен алашордашылар туралы деректермен таныстырды. Тарихтан сыр шерткен видео көрсетіліп, ақындар өлеңдері оқылды. Ауылдың ақсақалдар кеңесінің төрағасы Құрманғазы Жәленов оқушыларға Батыс Алашорданың орталығы болған Жымпитыда 1921 жылы алашордашылардың талқандалғаны жөнінде әңгімеледі. Алашорданың құрамында болған 11 аңқатылық азаматты қазіргі Аңқаты ауылдық округіне қарасты Саралжын елді мекенінде Орал қаласынан келген милициялар атқанын, олардың денелерін ауыл ақсақалдары сол жерге жерлегені жайлы айтып берді. Құрманғазы ағайдың атасы Жәлен сол кезде делбеші болыпты. Сол қиянаттың тілсіз айғағындай бүгіндері Саралжынның маңында 11 оба  бар.

Әсерлі өткен кеш барысында Алаш арыстарының қайраткерлігі жөнінде терең мағлұматпен танысқан оқушылар өздерін қызықтырған сұрақтарға жауап алды.

Назым  ҚАУЛЕНОВА,

Аңқаты  ауылы,

Теректі  ауданы

Жарияланбаған  хаттың  дерегі

«Орал өңірі» облыстық саяси-қоғамдық  газетінің  редакциясына 2017 жылдың 23 қарашасында  Бөрлі ауданының орталығы Ақсай қаласының  тұрғыны Нұргүл Бақтығалиева көмек сұрап  келді. Оқырман  өз  хатында  Бөрлі  аудандық  ішкі  істер бөлімімен  жалғыз ұлы  Есбол  Ғабдолқайырдың  2017  жылдың 17 тамызындағы  өліміне  қатысты қылмыстық  істі  тергеу дұрыс  жүргізілмегендігі, оқиға  орнына барған  тергеуші де, басқа  құқық  қорғау  құрылымдарының  қызметкерлері  де  оқиға орнын  тергеп-тексеруге  баса  көңіл  бөлмегендігі  және  оқиға орнында  болған  жалғыз  куәгер  Фариза Ғабдолқайырованың дұрыс  тергелмегендігі  туралы  жазады.  Жалғыз  ұлынан жұмбақ  жағдайда айырылып,  аңырап  қалған  ана облыстық  басылымның  өз  өтінішіне  құлақ асып, осы  күмәнді  істің ақ-қарасын  анықтауға  жәрдем  етуін  сұрайды.

«Орал өңірі» газеті редакция қоржынына келіп түскен бірде-бір оқырманның арызшағымын жауапсыз қалдырмайды. Журналистер ҚР Конституциясы мен «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заң аясында журналистік зерттеу жүргізіп, хатта айтылған жайттарды сараптап, жауапты мекемелермен бірлесе отырып, мәселенің мән-жайын анықтау бағытында жұмыстануға мүдделі.

Нұргүл Бақтығалиеваның жалғыз ұлы Есбол Ғабдолқайырдың өліміне байланысты қылмыстық істі тергеу жұмыстарының қай сатыда екендігі және прокуратура құрылымы тарапынан қандай шара алынғандығы туралы ақпарат алу мақсатында Батыс Қазақстан облысының прокуроры Сапарбек Нұрпейісовтың атына хат жолдаған болатынбыз.

2018 жылдың 9 қаңтарында облыс прокурорының орынбасары Александр Цуранковтың атынан ресми жауап алдық. Бұл хатта «Е. Ғабдолқайыровтың өліміне қатысты жүргізілген сотқа дейінгі тергеп-тексерудің сөзбұйдаға салынуы туралы   Н. Бақтығалиеваның шағымы облыстық прокуратурада қаралған. Оның келтірген уәждері ескеріліп, тергеу амалдарын жүргізу облыстық ішкі істер департаментіне тапсырылды. Қылмыстық істі дұрыс шешуге қажетті және жеткілікті мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеуге заңда көзделген барлық шараларды қолдануға тиісті нұсқау берілді. Тергеп-тексеру барысы бақылауға алынды» деп жазылған.

Ал 2018 жылдың 12 қаңтарында БҚО ІІД бастығының орынбасары, полиция полковнигі Берік Аймурзиннен келген хатта «2017 жылдың 17 тамызында сағат 16. 00 шамасында Бөрлі  АІІб-ның «102» операторына  Бөрлі ауданы, Ақсай қаласының тұрғыны 1993 ж. т. Ғабдолқайыров Есбол Аманқосұлының өз-өзіне қол жұмсағаны туралы  хабарлама  келіп  түсті.

Аталған хабарлама сол күні ҚР Қылмыстық кодексінің 105-бабы 1-бөлімінде қарастырылған, яғни өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу қылмыстық белгілері бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізіліміне тіркелді және қылмыстық іс шеңберінде тиісті сот-сараптамалар тағайындалып, орын алған оқиғаның мән-жайы мен себептерін анықтау мақсатында барлық тиісті іс-шаралар  атқаруда»  делінген.

Біз осы оқиғаға орай Фариза Ғабдолқайыроваға қоңырау шалғанымызбен, ол пікір білдіруден үзілді-кесілді бас тартты. Кісі өліміне қатысты қылмыстық істің тергеп-тексеру жұмыстары қайта жанданғандықтан, тергеу барысына кедергі келтіргендей болмайық деген ниетпен біздің әзірше материал жазудан тартынып отырған жайымыз бар. Бірақ бұл аталмыш мәселе біздің назарымыздан мүлдем тыс қалады  деген  сөз  емес…

Редакция  алқасы

«Сартайдың термесі» мақамы жағынан батыстың өзге ән-жырларынан өзіне ғана тән ерекше екпінімен дараланып, жезтаңдай әнші Ғарифолла Құрманғалиевтің орындауында жұртшылыққа кең тарады. Әйтсе де, әлі күнге дейін сөзі тыңдалғанмен, өзі көпшілікке беймәлім болып келген жыраудың өмір дерегіне үңілу аса қызық. Сартайдың мәйіті – Қаратөбе ауданының Қалдығайты ауылына қарасты Үшана деген жерде. Ақын заманында өте белгілі болған. Тіпті жыраудың «Тар заман» толғауы Ұлы Отан соғысына дейінгі және кейінгі жылдарда мектептің қазақ әдебиеті оқулығына енгізілген. Өкінішке орай, бүгінгі таңда ақын туралы жазылған дерек жоқтың қасы. Сартай ақынның немересі Күләш Құбайысқызы: «Сартайдың әкесінде, аталарында ақындық болмаған. Атам туралы білетін әңгімелерімнің бәрі өзім қолында өскен, әкемнің ағасы Дәулетиярдың айтуымен есімде қалды. Бұрынырақта телеарналардан ара-тұра термелері айтылатын. Содан кейін бірте-бірте кеми бастады. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы деп жатырмыз, бірақ көкемнің (әкесі Құбайыс) не Сартай атамның мұралары туралы хабарлар мүлдем көрсетілмейді. Мені алаңдататын да осы», – дейді өз әңгімесінде.

Ойда жоқта Сартай ақынның немересі, Күләш Құбайысқызымен кездескенімде, ол маған осылай деп мұңын шақты. Орал қаласына қоңсы Теректі ауданындағы Шаған ауылында тұрады екен. Ол 85-ке таяп қалса да, әлі тың. Кейуананың шешендігі, ескі әңгімелерді көп білетіндігі, Сартай ақынның жырларын жатқа оқитыны мені таңғалдырды.

Күләш әже жеті қыз, төрт ұл тәрбиелеп, 30-дан аса немере мен шөберенің қызығын көріп отыр. Ұлы Отан соғысы жылдарынан кейін Жымпиты ауданының «Қособа» совхозында тұрыпты. Мектеп қабырғасында жүргенде денсаулығы сыр беріп, сегіз сыныпты аяқтап, оқумен қош айтысыпты. Ол кезде небары 15 жаста екен. «Есімді  білмей талып қалатынмын. Содан Жымпиты ауданына қарасты «Жамбыл» колхозында тұратын Кәрім дейтін молдаға қаралдым. «Аруақ бар? Ұстайсың ба? Әлде қайырайын ба?» – деп сұрады. Жаспын ғой, қорқып кетіп, «Қайырыңыз», – дедім. Оқитынын оқыды, содан соң көп ұзамай әлгі ауруымды мүлдем ұмыттым. Кішкентайымнан өлең айтатын едім. Домбыраға да икемім бар-тұғын. Мұны байқаған әжем бір арба тезек сатып, домбыра сатып алып берді. Сондағы қуанғаным әлі күнге дейін есімде. Фазила есімді құрбымның орнына сауыншы, сүт қабылдаушы болып жұмысқа кірдім. Үш жылдан соң тұрмысқа шықтым. Жұбайым Айтжан Жанғалиев адал сүт емген жақсы жігіт болып жолықты. Тоғыз айдан кейін оған әскерге шақырту келіп, төрт жыл екі айдан кейін ғана үйге оралды. Екеуміз ұзақ жыл бойы колхоздың малын бақтық, абырой-атақтан кенде болмадық. Сол кезде кезексіз «Москвич» көлігін алғанымыз бар», – деп еске алады үлкен кісі.

Тұңғыш қыздары Айсәуле Оралға оқуға түскен соң,  Жанғалиевтер отбасы Теректі ауданына қоныс аударды. Ондағысы – қаладағы қызына жақындау. Шаған ауылынан Күләш Құбайысқызына тігіншілік жұмыс табылды. «Бала кезімнен іс тігуші едім, соным кәдеге жарады. Ер адамдардың шалбары мен костюмін тіктім. Айтжан болса, мал фермасында бригадир болып жұмыс жасады. Бір айда 40 шалбар және төрт костюм тігетін алғыр тігінші болғанмын», – дейді әжей. Сөйтіп жүргенінде 1980 жылы жұбайы Айтжаннан мәңгіге айырылады. Тұрмыс тауқыметін бір өзі арқалап, қызын қияға, ұлдарын ұяға қондырды. Қазір қара шаңырақта ұлы Дидармен тұрады.

– Әкемнен жеті жасымда қалдым. Ол кісіден естіген өлең-жыр, қандай да бір әңгіме жадымда қалмапты. Аталарым туралы білетін әңгімелерімнің бәрі өзім қолында өскен әкемнің ағасы Дәулетиярдың айтуымен жадымда қалды. Құбайыс Қаратаев 1932 жылдары Петропавловск жағынан милиция мектебін бітірген. Партия-кеңес қызметтерінде жауапты қызмет істеген. Ол соғысқа кетпес бұрын елге айтыскер ақын ретінде танылып кетті. Әкеме сөз өнері атам Сартайдан қонған, арқалы ақын, жезтаңдай әнші болыпты. Оның өнері жоғары бағаланып, Ұлы Отан соғысына жібермей алып қалған. Әйтсе де,  «Менің өнерім – халық алдына шығып, ән салу ғана емес» деп өз еркімен соғысқа аттанған деседі. Анамнан да ерте айырылдым. Өгей шешем Айсұлудың қамқорлығымен өстім. Әлі есімде он жастағы кездерім, әкемізден хат күтіп, пошташының алдынан жүгіре шығатынымыз. Бірде хат келеді, бірде жоқ. Сөйтіп хат күтіп жүргенімізде хат келмей қалды. Әкеміздің Ұлы Отан соғысында опат болғанын кейін естідік қой, – деп көзіне жас алды Күләш Құбайысқызы.

Кейіпкеріміз әкесінен қалған ескі суреттерді, милиция мектебін бітіргені туралы көнерген құжат куәлікті көрсетті. «Жасым 85-ке келсе де, әлі күнге әкемді сағынамын. Еңбегі, ақындық мұрасы елеусіз қалды-ау деген өкініш өзегімді өртейді», – деген әжеміз өзінің әкесіне арнаған бірнеше өлеңдерін оқыды. Дауысы дірілдеп, бірте-бірте күш алып, үдей түсті. Жылт етіп, жүзін қуалай тамған тамшылар әкеге деген перзент сағынышын паш еткендей…

 Лаура МЕРЕКЕҚЫЗЫ,    

Ж. Досмұхамедов  атындағы педагогикалық  колледждің студенті

(Төменде  Күләш  Құбайысқызының әкесіне,  ақын  Құбайыс  Қаратаевтың  рухына  бағыштаған  өлеңдерінен  үзінді)

Қайран  әке!

Қайран әке, қан кештің-ау соғыста,

Өмір  деген  өткінші бір  ағыс па?

Артта  қалған  үш  балаң  мен  жан  жарың,

Көздің  жасын  көлдеттік-ау,  сол  қыста.

Сәйгүліктер  шаналарға  жегілді,

Он  адамға  бір  ат-шана  берілді.

Жер  қайысқан  азаматтар  аттанып,

Ілбішіннің  қалған  халқы  егілді.

Қайырыла  алмай  ет  жүрегі  –  балаға,

Дүние  өтіп  бастарыңнан  бара  ма?!

«Қаратаев  командасы»  дегенде,

Қайран  әке,  жүгірдің-ау,  шанаға.

Сол-ақ  екен,  кеттіңдер-ау  алыстап,

Қара  боран  қаратпады  анықтап.

Әке  берген  ұлы  күштен  нәр  алып,

Жүр  ғой  қазір  ұрпақтарың  шалықтап.

Әкелермен  Жеңіс  күні  жақындар,

Жыр  жазуға  менің-дағы  қақым  бар.

Елдің  туын  ұстап  қалған  биікте,

Топырағың  торқа  болсын,  батырлар!

Бас  иеміз  сіздерге

Асыл  әке,

Ақын  әке,  жан  әке,

Төгуші  едің  маржан  сөзді,  бал  әке,

Сұм  соғыста  қан  кешсең  де,  жыр  жаздың,

Жете  алмадың  сол  арманға,  өр әке.

Сол  өрлікпен

Үш  жыл  ұдай  соғыстың,

Ортасында  өмір-өлім  ағыстың.

Сұм  фашистің  қардай  жауған  оғынан,

Сөнді  өмірі  талай  жалын  арыстың.

Асыл  әке,

Жеңемін  деп  өрледің,

Ел  намысын  көз жұмғанша  бермедің.

Фашистердің  сұр  жыландай  қаптаған

Ордасында  жеңілгенін  көрмедің.

Әдетте «Жалғызбасты әйел» деген атаудың санамызға сіңгені соншалық, естісек те селт етпейміз. Ал соңғы онжылдықта қоғамда жалғызбасты әкелер пайда болып, олардың саны жыл сайын өсіп келеді. Өкініштісі сол, жан жары қайтыс болып, шиеттей бала-шағасымен жалғыз қалса, бір сәрі, ерлі-зайыптының өзара тіл табыспауының салдарынан, тек әке қолына қарап қалған балалар да кездеседі. Сондай әкенің бірі – Орал қаласының тұрғыны Сержан Мұқанов.

Бәрі де былтыр тамыз айында өң мен түстей басталды. Отбасын асырау мақсатымен көршілес Ресейдің Самара облысында Болат атты туған ағасымен бірге еңбек етіп жүрген Сержан үйіне оралғанда, оны келеңсіз жағдай күтіп тұр екен. Әуелден әйелімен дәм-тұзы жараспаған азамат санаулы күндерде ажырасуға мәжбүр болып, еріксіз кетісу жайында шешім қабылдады. Бұрынғы жұбайы алдын ала үш қызын Сырым ауданындағы сіңлісіне апарып тастаған екен. Кейін оларды заң жолымен өзіне қайтарды. Жалпы оның отбасында сол сәтте бір ұлы, төрт қызы және әкесі тұратын. Кейін көп ұзамай әкесі де баласының қайғысынан көз жұмды.

– Қазір 47 жастағы Сержан Мұқанов қатарынан қалыңқырап барып, кеш үйленген. Бүгіндері тұңғыш перзенті – Ару 15 жаста. Оған тетелес қызы Аяулым он екіде. Ортадағы жалғыз ұл – Сұлтан онға толыпты. Үшінші қызы Әселім жетіден асса, сүт кенжесі Әйгерім үш жасқа толмақ.

– Біреу емес, екеу емес, бес баламен жалғыз қалған қиын екен. Қатты қамығып, көк шөлмекке «бой берген» кезім де болған. Айлар бойы басқа да күңгірт ойдың құшағында жүрдім. Бірақ уақыт бәріне де емші. Әрі маған қарап, жаутаңдаған ұл-қызымның алдында үнемі ез болып жүруге ұялдым. «Өз балам өзімнен басқа кімге керек? Далаға тастар балам жоқ» деп, белімді бекем буып, еңсемді көтердім. Құдайға шүкір, марқұм әкем мен бауырларым  қайғыммен оңаша тастаған жоқ. Ақыл-кеңесін берді, барынша көмектесті. Ресейде тұратын Болат ағам да маған көмектесіп, елге келіп-кеткен сайын балаларымды киіндіреді. Олардың басқа да керек-жарағын үнемі түгендейді. Дос-жаран да қалыс қалып жатқан жоқ, – дейді азамат.

Адам көнтерілі ғой, бәріне де үйренеді. Қазір үйде ұл-қыздары әкесіне жан-тәнімен көмектеседі. Әркімнің өзіне бекітілген үйішілік міндеті бар. Мәселен, Ару мен Аяулым ыдыс жуады, тамақ пісіреді. Күнде ерте тұрып үйренген қыздар әкесімен бірге үй жинап, біреуі сабаққа, біреуі балабақшаға әзірленеді. Кішілері де еш қыңқылсыз оянысымен жуынып, тамақтанады. Ұйымшыл отбасының үйі таза, қашанда жылы және жарық. Алты-жеті бөлме бәріне түгелімен жетіп жатыр. Бірақ абзал әке сәл ақшасы ауысса, бүкіл баласына, әсіресе, қашанда сыйлық дәмететін кішілеріне тәттілерді әкеліп, қуантқанды жаны қалайды. Алайда анасыз өсіп жатқан қай баласы да шексіз еркелікке салынып, орынсыз қыңқылдаудан аулақ. Әрине, оның бәрін әке жүрегі анық сезеді. Сондықтан ол ұл-қызына қол көтеру былай тұрсын, қатты сөйлеуден де жасқанады. Қанша дегенмен, көңілі жүдеу перзенттерінің жан-жүре-гіне қаяу салудан қашады. Оның қазіргі қуанышы – ұл-қызының дені сау, сабақ үлгерімі де жаман емес, алаңсыз, еркін өсіп келеді.

Бүгінде өмір сүріп жатқан шаңырағын да өзі тұрғызды. Түпқазығынан бастап, шатырына дейін үш жыл бойы салды. Енді соның игілігін көріп отыр. Талай қандастың қалада «жетім бұрыш» жағалап жүргенін көргенде, бұл да шүкірлік қой.

– Әрине, ешбір әке ананың, не әйел әкенің орнын ауыстыра алмайды. Бауыр етім – әр баламның ішкі қайғысын жаным түйсінеді. Сондықтан олардың анасын жақсы көруіне тыйым салып көргенім жоқ. Ондай тасырлықтан аулақпын. Жалпы осындағы және ауылдағы ағайын-тумалар жүйелі араласып тұрады. Олардың ұл-қыздары балаларымен қоян-қолтық араласып, бір-бірін көрмесе, жоқтайды. Біз өзіміз  де бес ағайындымыз ғой. Тек бір ағам Еділбай марқұм сонау қиын-қыстау жылдары саудамен айналысып, Қызылорда жағында із-түзсіз жоғалып кетті. Әкем марқұмның тынымсыз мазалауымен, артынан іздеу салып, арада көп уақыт өткен соң сол жақтан сүйегін әкеліп, туған жер топырағының қойнына бердік. Тосын қайғының салдарынан, арада жылдар өткесін анам да дүние салды. Ал өмірден кеткен ағамның орнын асыл жеңгем Айгүл еш жоқтатар емес. Өзі де, ұл-қыздары бауырмал. Соның бәріне де разымын, – дейді Сержан әңгімесін сабақтап.

Қажырлы азамат қазір қалыпқа салып, өрнектас құюмен айналысады. Сол үшін жұмысынан күніне үш мың теңге алады. Одан бөлек балалардың жәрдемақысы бар. Сырым ауданы Бұлдырты ауылының тумасы Сержан осыған қанағат етеді. Мектеп пен қоғамдық ұйымдар тарапынан да бұл жанұяға қамқорлық көрсетіледі. Былтыр ораза айында аты-жөнін айтуды қаламаған бір азамат осы шаңыраққа мол сиыр етін жеткізіп беріпті. Жоғарыда айтылғаннан басқа, жалғыз апасы Қымбаттың да бауырларына қамқорлығы шексіз. Сержан әпкесінің жанашырлығын айрықша атап өтті. «Қыз – қашанда төркінге тілекші» деген халық даналығы осындайда еріксіз есіңе түседі.

– Барыма шүкір! Өзім сұрамсақ емеспін, жоғымды бір Жаратушымыз қашанда толықтырады. Ең бастысы, бала-шағам аман-есен өсіп, аяғынан тік тұрып кетсе екен. Әзірге екі мақсатым бар. Біріншісі, үй кезегіне тұрып, бөлек жайлы пәтер алу. Күн өткен сайын ұл-қыз өсіп келеді. Қазір кеңдеу баспананың бара-бара тарлық етері сөзсіз. Сол үшін «Нұр Отан» партиясы облыстық филиалының қабылдау бөлмесінің кезегіне жазылып қойдым. Тағы бір айтарым, біз қаланың құс фабрикасы аумағында өмір сүрудеміз. Кеште үнемі электр жарығының қуаты әлсіз. Әсіресе, күз-қыс айларында балаларға сабақ оқу қиын. Осы мәселе де реттелсе екен, – деді сөз соңында абзал әке, қайсар азамат Сержан.

Осы азаматтың қажырлы еңбегінің өзі үлкен марапатқа лайық. Бір әттеген-айы, бүгінде ұл-қызын жалғыз өзі тәрбиелеп өсірген жалғызбасты әкелерге ешқандай марапат жоқ немесе әлеуметтік жеңілдіктер қарастырылмаған. Мемлекет осы мәселеге мән берсе, жақсы болар еді…

Серік  ИХСАНҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Елімізде  міндетті  әлеуметтік  сақтандыру  бойынша  ем-дом жасау  2020  жылға  дейін  шегерілді. Өз  кезегінде  жұмыс  берушілер міндетті  әлеуметтік  сақтандыру қорына  жарналарды  төлеуді жалғастырады,  ал  қалған  санаттар  үшін –  жеке  тұлғалар, қызметкерлер,  өзін-өзі  жұмыспен  қамтығандар,  соның  ішінде  жеке  кәсіпкерлер  мен  жалпы жұртшылықтың  азаматтық-құқықтық  келісімшарттар  бойынша  міндетті  әлеуметтік  сақтандыру  қорына  жарна  төлеуі  2020  жылға  шегерілуде. Осы  орайда  Батыс  Қазақстан  облысындағы  әлеуметтік  медициналық  сақтандыру  қорының  директоры Нұржамал  Жұмағұловамен  әңгімелескен  едік.

– Нұржамал Шамғонқызы, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі халыққа не береді?

– 2015 жылдың 16 қарашасында азаматтардың денсаулығын сақтауға қатысты конституциялық құқығын іске асыру мақсатында, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде туындайтын, қоғамдық қатынастарды реттейтін «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы»  заң  қабылданды.

2016 жылдың қыркүйек айында Қазақстан Республикасында қаржы ресурстарын жинақтайтын Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры (ӘМСҚ) құрылды.

2017 жылдың 14 шілдесінен бастап «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» коммерциялық емес акционерлік қоғамының Батыс Қазақстан облысы бойынша филиалы өз жұмысын бастады.

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі – халықтың денсаулығын қорғайтын мемлекеттік жүйе. Бұл жүйе Қазақстанның барлық сақтандырылған азаматтарының жынысына, жасына, әлеуметтік жағдайына, тұрғылықты жерiне және табысына қарамастан, медициналық және дәрілік көмекке тең қолжетімділік жасауға кепілдік береді. Еліміз озық елдердің тәжірибелерін ескере келе, 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік «Денсаулық» бағдарламасын, ҚР Конституциясының 29-бабында көрсетілген азаматтардың құқығын ескеріп, Елбасының «100 нақты қадам» институционалдық реформасының 80-қадамын жүзеге асыру мақсатында міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесін енгізуде.

Қарап отырсақ, бүгінгі таңда азаматтар мен жұмыс берушілер арасында денсаулық сақтаудағы ортақ жауапкершілік жоқ. Азаматтардың денсаулығының жауапкершілігі тек мемлекеттің еншісінде, ал азаматтардың өз денсаулығына деген жауапкершілігі тиісті деңгейде қалыптаспаған (уақтылы диспансерлеуден өту, сауықтыру шараларына қатысу, зиянды әдеттерден арылу, т.б.).

МӘМС-тің негізгі мақсаты – өз денсаулығын жақсарту арқылы және халықтың денсаулығын қорғау ауыртпалықтарын бөлісе отырып, қоғамдық ынтымақтастыққа  қол  жеткізу.

МӘМС-тің артықшылықтары мынада, дәрігердің қабылдауынан бастап, жоғары технологиялық оталарға, қымбат тұратын зерттеулерге, ауру түрлері бойынша мемлекетпен белгіленген тегін дәрілік заттарды алуға құқығына дейінгі барлық медициналық қызметтерді жалғыз сақтандыру пакеті  жабатын  болады.

Біріншіден, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру арқылы Қазақстан аумағында азаматтар өздері таңдаған кез келген емханадан медициналық көмек ала алады. Бұл жағдайда, емхананың шығындарын толығымен қор өтейді. Екіншіден, тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі және міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру пакеттері шеңберінде қарастырылған медициналық көмекке жұмсалатын қосымша төлемдердің барлық түрінен босатылады. Үшіншіден, медициналық ұйымдарда көрсетілген қызметтерге, азаматтардың Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына аударылған жарналары туралы ай сайын ақпарат алуға мүмкіндігі бар. Төртіншіден, сапасыз қызмет көрсетілген немесе міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға қатысушы ретінде құқықтары бұзылған жағдайда қор сақтандырылған азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Бесіншіден, МӘМС жүйесін енгізу көрсетілетін медициналық көмектің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Облыс бойынша 2018 жылы атқарылатын жұмыстарға тоқталатын болсақ, медициналық көмек көрсетуге үміткер денсаулық сақтау субъектілерінің деректер базасы жасақталды, деректер базасына 51 медициналық ұйым  енгізілді.

Деректер базасына енгізілген денсаулық сақтау субъектілерінің 51 медициналық ұйым өтінімдерін тапсырды, оның ішінде 12 жеке медициналық ұйым, 39 мемлекеттік медициналық ұйым.

Бұл медициналық ұйымдардың 2018 жылда көрсететін көмек түрлерін айта кететін болсақ:

– 29 медициналық ұйым стационарлық медициналық көмекке;

– 23 медициналық ұйым амбулаториялық-емханалық көмекке;

– 16 медициналық ұйым жедел медициналық көмекке өтініштер білдірді.

ТМККК шеңберінде және МӘМС жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің арасында медициналық қызметтердің көлемін таңдау және орналастыру жөніндегі аймақтық комиссия құрылды. Комиссияның құрамына мем-лекеттік органдардың ғана емес, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың, атап айтқанда, Батыс Қазақстан облысының «Атамекен» кәсіпкерлік палатасының, «Диабет» қоғамының Батыс Қазақстан облыстық қоғамдық бірлестігінің, Ұлттық денсаулық сақтау палатасының өкілдері де қатысты.

– Ел-жұрт сақтандыру жүйесіне қосылу үшін не істеуі керек?

– Ең алдымен, тіркелу науқаны аясында әр азамат тұрғылықты жері бойынша емханаға тіркелуі керек. Содан кейін сол емханада тиісті медициналық көмек түрлерін ала алады. Бұл учаскелік дәрігерді үйге шақыру үшін де өте ыңғайлы. Немесе өз қаласының аумағындағы басқа емхананы таңдауына да болады. Бірақ, бұл жағдайда азаматтар дәрігерді және бала патронажын үйге шақыра алмайтынына келісім беруі керек.

Тіркелуді емханаға барып, сондай-ақ электронды үкімет порталы egov.kz. арқылы да онлайн режимінде жүзеге асыруға болады. Емханаға тіркелу үшін азаматтар жеке куәлік көрсетеді және еркін формада өтініш жазады. Оған қоса, емхана немесе egov.kz порталы арқылы қай санатқа жататынын анықтап алғандары жөн: жеңілдігі бар санаттағы азаматтар, жұмыскер, жеке кәсіпкер немесе халықтың экономикалық белсенділігі төмен бөлігі сынды санаттар бар. Сақтандыру бойынша төлем мөлшері мен тәртібі осыған  байланысты.

– Әлеуметтік медициналық сақтандыру төлемдері қалай жүзеге асады?

– Басқа елдермен салыстырғанда Қазақстанда медициналық сақтандыру қоры аударымдарының көлемі бойынша ең қолайлы жағдай жасалған. «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласына қатысты бірқатар заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасына сәйкес медициналық сақтандыру мәселелері бойынша келесі жарналар мен төлемдер қарастырылған: Жұмыс берушілер үшін МСҚ-ға аударатын аударымдар мөлшері өзгермейді: 2018-2019 жылдары 1,5%, 2020 жылдан бастап – 2%. Қарамағында жалдамалы жұмыскерлері бар жеке кәсіпкерлер мен шаруа қожалықтарының иелері жарнаны осы тәртіп бойынша төлейді.

ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАР – жарна төлеуден 2020 жылдың 1 қаңтарына  дейін  шегерілді.

Азаматтық-құқықтық келісімшарт негізінде табыс табатын тұлғалар төлейтін жарна мөлшері төмендетілді. Олар 2020 жылдан бастап табыстың бір пайызы, 2021 жылдан бастап екі пайызы көлемінде жарна төлейді. 2018-2019 жылдары олардың табысынан  жарна  ұсталмайды.

Жеке кәсіпкерлер 2018-2019 жылдары ЖК ретінде өзі үшін жарна аудармайды. Бірақ қарамағындағы қызметкерлер үшін жұмыс беруші ретінде жарна аударуды тоқтатпайды (2018-2019 жылдары 1,5%, 2020 жылдан бастап – 2%).

Жұмыс берушілер жалдамалы жұмыскерлердің жалақысынан 2020 жылы 1%, 2021 жылдан бастап 2% ұстап, қорға аударады.

Мемлекет жекелеген санаттағы азаматтар үшін жарнаны 2020 жылдан бастап аударады. Аударылатын жарна мөлшері оған дейінгі екі жылға бекітілген орташа айлық жалақының 4 пайызын құрамақ («Міндетті медициналық сақтандыру туралы» заңның  26-бабы 2,3-тармақтары).

Жоғарыда көрсетілген санаттарға жатпайтын тұлғалар бір ЕТЖ (ең төменгі жалақының) 5 пайызын төлеп, сақтандыру жүйесіне  қосыла  алады.

2017 жылға жеке кәсіпкер-лер  жарнаны  қалай  төлейді?

Жалпы тәртіптегі жеке кәсіпкер – «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» заңның 30-бабы 6-тармағына сәйкес жеке кәсіпкерлер 2017 жылы шілде-желтоқсан айлары үшін жарна аударады. Жарна келесі айдың 25-інен кешіктірілмей төленуі тиіс. Яғни, 2017 жылдың желтоқсаны үшін жарнаны 2018 жылдың қаңтарында төлеуге болады (2018-2019 жылдары жарна төлеуден босатылған).

Жеңілдетілген декларация негізінде арнайы салық режимін пайдаланатын жеке кәсіпкерлер – 2017 жылдың шілде-желтоқсан айлары үшін. Жеңілдетілген декларация ҚР салық органдарына салықтық есеп беретін кезеңнен кейінгі екінші айдың 15-інен, ал салықтар есеп беретін кезеңнен кейінгі екінші айдың 25-інен кешіктірілмей өткізіледі. Сондықтан соңғы төлем 2018 жылдың 25 ақпанынан кешіктірмей төленуі тиіс (2018-2019 жылдары жарна төлеуден босатылған).

– Нұржамал Шамғонқызы, қай уақыттан бастап азамат МӘМС жүйесінде сақтандырылған  болып  есептеледі?

Қордың Ұлттық банктегі шотына ол үшін жарна аударылған сәттен бастап сақтандырылғандар тізіміне енеді. МӘМС жүйесіндегі медициналық көмек қорға жарна төлеген (аударған) азаматтар мен жарна төлеуден босатылған жеңілдік санатындағы тұрғындарға көрсетіледі.

Жеңілдік санатындағы азаматтарға жарнаны мемлекет төлейді:

1) балалар;

2) жұмыссыз ретінде ресми тіркелген  адамдар;

3) жұмыс істемейтін жүкті әйелдер;

4) үш жасқа толмаған бала (балалар) тәрбиесімен айналысатын, жұмыс  істемейтін  азаматтар;

5) бала (балалар) туу немесе жаңа туған сәбиді (сәбилерді) асырап алуға байланысты, баласы (балалары) үш жасқа толғанға дейін оның (олардың) күтіміне байланысты  демалыс  алған  адамдар;

6) мүгедек бала күтімімен айналысатын жұмыс істемейтін азаматтар;

7) зейнеткерлер, оның ішінде Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектері;

8) сот үкімі бойынша қылмыстық-атқару (пенитенциарлық) мекемелерінде жазасын өтеп жатқандар;

9) тергеу изоляторларында отырғандар;

10) жұмыс істемейтін оралмандар;

11) «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен немесе бұрын «Батыр ана», I және II дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған  көп  балалы  аналар;

12) мүгедектер;

13) орта, кәсіптік-техникалық, орта білімнен кейінгі, жоғары білім беру, сондай-ақ жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында  білім  алушылар;

14) орта, кәсіптік-техникалық, орта білімнен кейінгі жоғарғы білім беру, сондай-ақ жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарын күндізгі бөлімде бітіргендер, оқуды бітіргеннен кейін күнтізбе  бойынша  үш  айға дейін.

– Жұмыс беруші өзінің МӘМС-ке аударған жарналарын  бақылай  ала  ма?

– Қор сұраным бойынша қызметкерлердің мәртебесі (сақтандырылған немесе сақтандырылмаған) және сұрау салынған кезеңге енгізілген қаражат сомасы туралы ақпаратты ұсына алады. Оған қоса жұмыс беруші Әлеуметтік медициналық сақтан-дыру қорының қызметін қоғамдық бақылауға  қатыса  алады:

– Қордың қоғамдық кеңесінің мүшесі болса, қызметтің айқындылығын қамтамасыз етуге;

– Кәсіби қауымдастық мүшесі болса, стандарттарды қарауға және тарифтерді бекітуге қатыса алады.

– Нұржамал Шамғонқызы, облыста әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры қашан құрылды және қазіргі уақытта қандай өзгерістер болуда?

– 2016 жылы Қазақстан үкіметінің қаулысымен «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» КЕАҚ құрылды. Қор «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» заң шеңберінде жәрдемақы мен жарналарды қамтамасыз етумен айналысады.

2017 жылдың 14 шілдесінде «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» КЕАҚ-ның облыстық филиалы ашылып, жұмыс істей бастады. 2017 жылдың 1 шілдесінен бастап МӘМС аясында аударымдар мен жарналарды тек жұмыс берушілер, жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ азаматтық-құқықтық сипаттағы келісімшарт негізінде жұмыс істейтін азаматтар ғана төлеуге кірісті. Еліміз бойынша шілде-желтоқсан айларында «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына» 32,1 млрд. теңге түскен. Жұмыс берушілердің МӘМС жарналары 26,4 млрд. теңгені (барлық аударымдардың 82%), жеке кәсіпкерлер мен азаматтық-құқықтық сипаттағы келісімшарт негізінде жұмыс істейтін азаматтардың төлемдері 5,7 млрд. теңгені (18%-ға жуық) құраған. Биылғы желтоқсан айының соңындағы мәліметке сүйенсек, облыстық «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына» 1 043 181 140 теңге 80 тиын қаржы келіп түскен. Соның ішінде жұмыс берушілерден 860 950 048 теңге 52 тиын (кәсіпорындар саны 9 207, барлығы 175 714 адамға жарна аударылған), жеке кәсіпкерлерден 182 231 092 теңге 28 тиын (жеке кәсіпкерлер саны  12 007, барлығы 18 971 адамға жарна төленген) қаражат аударылған. Жарнаның толық көлемде және уақтылы төленуін мемлекеттік кіріс органдары бақылайды. «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» КЕАҚ облыстың барлық аудандарында «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» ҚР Заңының аясында жұртшылық арасында кең ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Осы орайда жеке ұйымдар арасында «Талап» АҚ, «Медицинский центр», «Нефрос-Азия» және «Интертич» ЖШС-лары белсенділік танытқанын айта кеткім келеді. Қор осы кезге дейін атқарылған ауқымды жұмыстарға қарамастан, облыс аумағында жоспарлы түрде ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізуді жалғастырады.

– Азаматтардың МӘМС жүйесіндегі мәртебесі емханаларға тіркелу барысында анықтала ма?

– Қазіргі таңда халықты емха-наға тіркеу компаниясын Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры жүргізеді. 2017 жылдың 15 қыркүйегі мен 15 қарашасы аралығында қордың және Денсаулық сақтау басқармасының ресми сайттарында емханаларға тіркелу азаматтарды алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсететін денсаулық сақтау субъектілеріне тіркеу компаниясының өтетіні туралы хабарламалар жарық көрді. Облыстық, қалалық және аудандық басылым беттерінде де мәліметтер берілді. Өңірде емханаларға тіркелген азаматтардың жалпы саны 661 632 адам, соның ішінде қалалық медмекемелерде 342 мыңнан астам, ал аудандық денсаулық сақ-тау мекемелерінде 318 мыңнан астам адам тіркеліп, МӘМС жүйесіндегі мәртебесі анықталды. Шетел азаматтарының саны облыс бойынша 395 адам, соның ішінде 263-і Орал қаласында, ал 132 азамат аудандарда тіркелді. Басты артықшылығы – азаматтар ем-дом алатын аурухананы өздері таңдайды. Соның арқасында медициналық мекемелер (олардың ішінде бәрі бар – мемлекеттік және жеке меншік) арасында бәсекелестік күшейіп, нәтижесінде медициналық қызметтің сапасы артады.

ӘМСҚ-ның облыстық филиалының негізгі қызметі медициналық қызметті жоспарлау мен сатып алу болып табылады. Бұл бағытта мемлекеттік мекемелермен қатар жеке медициналық ұйымдардың тең құқығын қамтамасыз етуге баса назар аударылады. «Авиценна», «ОралСтом», «СВА ИНТЕРТИЧ», «ИНТЕРТИЧ Медициналық орталығы», «Медикер Ақсай» мекемелерімен кездесулер өткізіліп және  жалғасын  табуда.

Бүгінгі таңда облыс тұрғындарына медициналық көмектің сапасын арттыру мақсатында, Батыс Қазақстан облысы бойынша филиалы өз жұмысын бұдан әрі жетілдіретін болады. Сондықтан жақын арада денсаулық сақтаудағы ағымдағы реформалардың арқасында біз озық медицинаға және білікті дәрігерлерге қол жеткіземіз деп үміттенуге барлық  негіз  бар.

Сұхбаттасқан Динара  ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ,

«Орал  өңірі»

Батыс Қазақстан облысының Заңдылықты, құқықтық тәртіпті және қылмысқа қарсы күресті қамтамасыз ету жөніндегі Үйлестіру кеңесінің жиналысы өткізілді. Оның жұмысына құқыққорғау және уәкілетті органдардың лауазымды тұлғалары, сондай-ақ бейнеконференц байланысы арқылы аудан прокурорлары мен ішкі істер органдарының бастықтарықатысты.

Отырыста 2017 жылдағы конституциялық құқықтарды қорғау және олардың статистикалық шынайлылығы, «Азаматтардың мүддесіне қылмыстық процесті оңтайландыру» жобасын іске асыру тиімділігі талқыланды.

Құқыққорғау органдарының басшылары мен прокурорлардың есептері тыңдалды.

Азаматтардың конституциялық құқықтарының бұзылуының негізгі себептері ашылып, тергеу мен қадағалаушы прокурор арасындағы сындарлы өзара іс-қимыл тәсілдері,оның ішінде заңның бұзылуының себептері мен жағдайларын жою, статистикалық шынайлылығын қамтамасыз ету призмасы арқылы қылмыстық процесті оңтайландыру және сандық форматқа өту бойынша нақты қадамдар әзірленді.

Үйлестіру кеңесінің төрағасы жиналысқа қатысушыларға Бас Прокурордың прокурор заңдылықтың сақталуына кепіл болып табылады және жергілікті жерлерде азаматтардың қорғалуы дәрежесіоның уақытында әрекет етуіне байланысты, деген тапсырмасын жеткізді.

Кеңестің қорытындысы бойынша нақты тапсырмалар берілді.

Батыс Қазақстан облысы

прокуратурасының баспасөз қызметі

513 632

7112113@prokuror.kz