Ғұмар Қараш бейіті
Ғұмар Қараш (1875-1921) – қазақтың көрнекті ақыны, ағартушы-ойшыл, философ, «Алаш» партиясын қолдаған қоғам және дін қайраткері. Оның бейіті атамекені Борсы елді мекені, Қараш көлінің маңында, Жәнібек ауданы Талов ауылдық округі аумағында орналасқан.
Бірнеше тілді жетік біліп, өз дәуіріндегі мерзімді баспасөзде қазақ елінің көкейкесті мәселелері хақында үзбей ой толғаған қаламгердің 1910-1918 жылдары Қазан, Үпі (Уфа), Орынбор қалаларынан «Ойға келген пікірлерім», «Бала Тұлпар», «Қарлығаш», «Өрнек», «Тумыш», «Бәдел-хажы», «Аға Тұлпар», «Тұрымтай» сияқты өлең кітаптары мен прозалық-философиялық толғаныстары жарық көрді. Сол кезеңде қазақтан осынша жинақ шығарған Ғ. Қараш қана. Сонымен қатар ел аузында жүрген ақын, жыраулар мұрасын, эпостық жырларды жинап, жариялады.
Ғұмар Қараш 1875 жылы Ішкі Бөкейлікте (қазіргі Жәнібек ауданында) Қырқұдық деген жерде дүниеге келген. Әкеден жастай жетім қалса да, ағайын-туыстар қамқорлығымен әуелі ауыл молласынан оқып, хат танып, сауат ашты. Кейін Ғұмар Жазықұлы, Ысмағұл Қашғари сияқты моллалардан, Жалпақтал қаласында (қазір ауыл) Ғұбайдолла Ғалікеев хазіреттен дәріс алып, сол кісі ұстаған медресені бітірді. Бұдан соң 1902-1910 жылдары өзі туып, өскен ауылында, Тіленшісай, Борсы мекендерінде жәдитше (жаңаша) бала оқытып қана қоймай, елдің саяси-әлеуметтік өміріне белсе-не атсалысты. Ол, әсіресе, Шәңгерей Бөкеев, Елеусін Бұйрин, Ғабдолғазиз Мұсағалиев, Бақытжан Қаратаев сынды ұлт зиялыларымен бірге 1911-1913 жылдары әуелі Ордада, кейін Оралда «Қазақстан» газетін шығарып, Қазақстан атауын ресми қолданысқа тұңғыш енгізді. Ғұмар Қараш сегіз тіл білген ғұлама Ғ. Мұсағалиевпен бірге 1917 жылы қазіргі облыстық «Орал өңірі» және «Приуралье» газеттерінің бастауы саналатын «Ұран» газетін де шығаруға атсалысты.
Ғұмар 1917 жылғы ақпан төңкерісіне және «Алаш» партиясына үмітпен қарады. Оның 1918 жылы «Тұрымтай» жинағында жарияланған «Көреміз бе?», «Келер ме екен?», 1918 жылы 22 қаңтарда «Сарыарқада» жарық көрген «Алаштың азаматтарына» деген арман мен үмітке толы өлеңдері осы кезеңде жазылды. Ақын «Неден қорқам?» деген өлеңінде кеңестік дәуірдің қантөгіске толы оқиғаларын алдын ала көрегендікпен сезе білсе, «Көреміз бе?» атты жырында Қазақстанның өз алдына ел болғанын көреміз бе деп, азаттықты аңсап кетті.
Ғұмар Қараш 1917 жылы мамырда Ордада өткен Бөкей қазақтарының жалпы съезіне қатысып, делегаттар ақынды Мәскеуде болатын Ресей мұсылмандары съезіне өкіл етіп жіберді. Ғұмар сол жылғы желтоқсанда Орынборда өткен жалпы қазақ съезіне шақырылып, сонда мазмұнды баяндама жасады.
Халыққа қызмет етуді өмірінің мақсат-мұраты санаған ақын 1918 жылы Ордадағы педтехникумда сабақ беріп, 1918 жылғы 24 қыркүйекте болған Бөкей губерниясы мұғалімдерінің I съезіне және 1918-1920 жылдарда өткен сол губерния кеңестерінің I, II, III, IV съездеріне делегат ретінде қатысты. Ғ. Қарашқа Ордада ұйымдастырылған, айына екі рет шығатын «Мұғалім» атты тәлім-тәрбие, ғылыми-пән журналының шыға-рушылар алқасын басқару жүктелді. Бұл тұңғыш қазақ кеңес педагогикалық журналы еді. Ғ. Қараш осы журналда «Педагогика» атты еңбегін жариялады.
1919 жылы Ордада қазақ жазушыларын біріктіретін алғашқы одақ негізін салып, «Дұрыстық жолы» газетін шығаруы, өзі туып, өскен өңірден «Қырқұдық» аталатын ауыл шаруашылық артелін ұйымдастыруы Ғұмардың ел үшін еткен өлшеусіз еңбектерін таныта түседі.
Ғ. Қараштың 1920 жылы 21 маусымда II Бөкей губерниялық партия конференциясында губкомның пленум мүшесі болып сайлануы, сол жолғы I пленумда губкомның үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болып бекітілуі азамат ақынға халықтың үлкен сенім артқандығын көрсетеді. Алайда ақын 1921 жылы 12 сәуірде ақтардың қолымен Құнаншапқан деген жерде азаппен өлтірілді.
Ғұмартанушы-ғалым, филология ғылымдарының кандидаты Мақсат Тәж-Мұраттың айтуынша, Ғұмар Қараштың денесі нақты қай жерде жерленгені анықталмаған. Негізін зерттеуші-ғалым Мұстафа Ысмағұлов жасаған жазбаша деректерде (соның ішінде Қазақ кеңес энциклопедиясында да) «ақын зираты Жәнібек ауданының аумағындағы Құнаншапқанда» деп көрсетілген. Ғұмар Қараштың денесі Қазталов ауданы Қараоба ауылынан батысқа қарай отыз, Құнаншапқаннан он шақырым жердегі Қазталов ауданына қарасты Айдарлыға жерленген деген де сөздер бар. Тағы бір болжам – ақын денесінің кіндік қаны тамған Борсыдағы Қырқұдық мекеніндегі ескі қорымда жатқандығы туралы. 1980 жылдың жазында Қырқұдықтағы қорымда Ғұмарға және баласы, 21 жасында ақтар қолынан опат болған Абдулқадерге белгі қойылған. Оған қоса мемлекет және қоғам қайраткері, облыстық партия комитетінің сол кездегі бірінші хатшысы Мұстақым Ықсановтың (мұның себебі М. Ықсанов пен Ғ. Қараш Ноғайқазақтың бір тармағы Қоястың Оразақайынан тарайтын немере туыс болып келеді) әкесі Біләлдің, атасы Ықсанның да басы қарайтылған.
Кейін қайта жаңартылған Ғұмар Қараш бейіті бүгінгі таңда үлкен-кіші бірдей тағзым ететін қасиетті орынға айналды. Сондай-ақ Ғ. Қараш есімі Орал қаласы мен Жәнібек ауылындағы көшелерге, Қазталов ауданындағы Қараоба мектеп-гимназиясына берілген. Жәнібекте мүсіні орнатылған.
Омар ОРАЛ
– Химия өнеркәсібі саласында «Еврохим» трансұлттық компаниясы күрделі тыңайтқыштар шығару зауытының құрылысын бастады. 14 фармацевтикалық кәсіпорында халықаралық ДжиЭмПи стандарттары енгізілді. Бүгін «Химфарм» акционерлік қоғамы «Польфарма» ірі фармацевтикалық компаниясымен бірлесе атқаратын тағы бір жоба іске асырыла бастады. Құрылыс саласында негізгі құрылыс материалдары бойынша импортқа тәуелділікті жойдық. Heidelberg, KNAUF, Basf, Sika және басқа да шетелдік компаниялардың қатысуымен 180-нен астам жоба іске асырылды, – деді Мемлекет басшысы.
Сонымен қатар Қазақстан Президенті экономиканы әртараптандыру үшін инфрақұрылымды дамытудың маңызы зор екенін атап өтіп, «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында Еуразиялық мультимодальдік көлік дәлізінің іске қосылғанын және «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізі құрылысының аяқталғанын айтты.
– Осы жылдар ішінде 2 мың шақырым темір жол, 5 мың шақырым аутомобиль жолы салынды. Теңіз және әуе айлақтарына қайта жөндеу жұмыстары жүргізілді. Құрық портында теміржолға және аутомобильге арналған паром кешені іске қосылды. «Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағы және Ляньюньган теңіз порты жобаларын жүзеге асыру нәтижесінде Азия-Еуропа бағытында Қазақстан арқылы жөнелтілетін контейнерлік жүк тасымалының көлемі жыл сайын еселеніп келеді. Бұл 2020 жылға қарай еліміздің тасымалдаудан түсетін табысын 5 миллиард долларға дейін арттыруға мүмкіндік береді, – деді Елбасы.
Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық «ЭКСПО — 2017» мамандандырылған көрмесінің табысты өткеніне тоқталып, Үкіметке көрмеде көрсетілген баламалы және жаңартылатын энергия көздері саласындағы ғылыми жетістіктерді тәжірибеге енгізіп, қолдану үшін жүйелі жұмыс жүргізуді тапсырды.
– ЭКСПО аумағында «Астана» халықаралық қаржы орталығы, «Жасыл» технологиялар мен инвестицияларды дамыту жөніндегі халықаралық орталық, ІТ-стартаптар халықаралық технопаркі құрылатын болады. Олардың уақтылы іске қосылып, толық жұмыс істеуін қамтамасыз ету керек, – деді Қазақстан Президенті.
Сондай-ақ Мемлекет басшысы «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы аясында 4.0. Индустриясының технологияларын енгізіп, бұл салада индустриялық тұрғыдан дамыған елдермен және ЕАЭО-ға мүше мемлекеттермен ынтымақтастықты нығайту қажет екенін айтты. Бұдан бөлек, Елбасы цифрлық технологиялар саласындағы заманауи машықтарды меңгерген мамандарды дайындаудың маңызды екеніне назар аударды.
Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының Инвестициялар жөніндегі комитетінің мүшесі болғанымызды, Ынтымақтастықтың елдік бағдарламасына қол қойғанымызды, сондай-ақ ұлттық инвестициялық стратегияның қабылданғанын, соның арқасында елімізде көптеген трансұлттық компаниялар мен стратегиялық инвесторлар табысты жұмыс істеп жатқанын айтты.
Осыған орай Мемлекет басшысы Үкіметке шетелдерге шығарылған капиталды елге қайтару үшін мүмкіндік туғызу, Қазақстанның тауарларын экспорттық нарықтарға жеткізу жөнінде шаралар қабылдауды, сондай-ақ кәсіпкерлікті дамытуға және бизнес-ортаны жақсартуға ерекше мән беруді тапсырды.
Іс-шара соңында Қазақстан Президенті «Алтын сапа» байқауының сыйлықтарын тапсырды. Атап айтқанда, «Үздік индустриялық жоба» сыйлығы – «Giessenhaus» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің директорлар кеңесінің тең төрағасы В. Литуевке, «Үздік инновациялық жоба» сыйлығы – «Recycling Company» жауапкершілігі шектеулі серістестігінің жоба жетекшісі А. Рябининге, «Сапа көшбасшысы» сыйлығы – «Қазфосфат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі басқармасының төрағасы М. Есеновке, «Үздік азық-түлік тауарларын және ауыл шаруашылығы өнімдерін шығаратын кәсіпорын» сыйлығы – «Абзал және Компания» толық серіктестігінің директоры М. Ералиевке берілді, «Парыз» байқауының бас жүлдесі Евразиялық топтың жетекшісі А. Машкевичке табыс етілді. Бизнесті жүргізу жеңілдігі жөніндегі өңірлер мен қалалардың рейтингі нәтижесі бойынша арнайы сыйлық Астана қаласының әкімі Ә. Исекешевке берілді.
Телекөпір кезінде, еліміздің барлық өңірлерінде жаңа агроөнеркәсіптік, индустриалды-инновациялық жобалар іске қосылды. Олардың қатарында жылына 7000 тонна құс етін өндіруді көздеп отырған «Жайық Агро LTD» ЖШС да бар.
Жаңа құс фабрикасының жобалық құны – 4 200 млн. теңгені құрап, 150 жаңа жұмыс орнын ашуды көздейді. Құс фабрикасы ең алдымен ішкі нарықты сапалы, экологиялық таза ауыл шаруашылығы өнімімен қамтамасыз етуге бағытталған. Кәсіпорынды іске қосу құс етінің импорт көлемін азайтуға ықпал етіп қана қоймай, оны экспортқа шығаруға да мүмкіндік тудырмақ. Сондай-ақ «Жайық АГРО» ұжымы алдағы уақытта құс азығын дайындайтын арнайы зауыт ашуды да жоспарларына енгізген.
– Елбасының тапсырмасымен біз экспортқа бағытталған өндірісті арттыру үшін жұмыстанудамыз. Биыл өңірде жалпы құны 8,2 млрд. теңге болатын 10 жаңа жоба жүзеге асса, оның алтауы экспортқа тауар шығаруға бағытталған. Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге де ерекше мән берілуде. Бүгін Елбасының қатысуымен өткен телекөпірде біз жылдық қуаты 7000 тонна құс етін шығаратын жаңа кәсіпорынды іске қостық, — деді облыс әкімі Алтай Көлгінов.
Айта кетейік, өткен жылы өңірдің сыртқы тауар айналымы 4 млрд. АҚШ долларын құраса, оның 500 млн. АҚШ доллары Еуразиялық экономикалық одақтың үлесіне тиеді. Биылғы нәтижелер экспорт көлемінің былтырғымен салыстырғанда 10 пайызға өскенін көрсетіп отыр.
«Туған жер ешнәрсе жоқ сенен ыстық, себебі сенде туып сенен ұштық» деп академик-жазушы Сәбит Мұқанов айтқандай, кіндік қаны 1971 жылы Шыңғырлау ауданындағы Ащысай ауылдық округіне қарасты Жіңішке ауылында тамған Орынбасар Кушев туған ауыл-аймағына да қарайласып тұрады. Өзіне әлемнің жарығын сыйлаған аяулы анасының атында «Хадиша» шаруа қожалығын ашып, ол жақта төрт кісіні жұмыспен жарылқап отыр. Сонымен қатар Орекең туған ауыл-аймағының рухани түлеуіне негіз болар Ащысайда жасақталып жатқан музейге де демеушілік танытуда. Осыдан бірер апта бұрын Орынбасар Кушев өзі салдырған спортзалда жаттығатын 20 жасөспірім балуанның ата-анасын келер жылға «Орал өңірі» газетіне өз қаржысынан жаздырды. Бұл да жергілікті жұрттың рухани жаңғыруына сеп болар ізгі іс екендігі сөзсіз.
