«ҚазИИТУ» ғылыми-білім кешенінде «Туған жер – тұнған тарих» атты жерлестер форумы өткізілді.

«Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ұйымдастырылған шара тарихи Бөкей ордасы ауданынан түлеп ұшқан, өңірге танымал тұлғалармен кездесуге арналды.

«ҚазИИТУ» ғылыми-білім кешенінің құрылтайшысы, ҚР ҰИА академигі, профессор Ақсерік Әйтімовтің айтуынша, 1993 жылы ашылған шағын «Андас» оқу орталығы бүгінде құрамында Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті, республикалық жоғары техникалық колледж, экономика және ақпараттық технологиялар колледжі бар іргелі оқу орнына айналды. Осы оқу орындарында Бөкей ордасы ауданынан келіп, білім алып жатқан жастар аз емес. Сондықтан олардың аға буын өкілдерімен кездесіп, ғибратты сөздерін тыңдауының мән-маңызы зор. Айта кететін жайт, қазіргі кезде «ҚазИИТУ» кешені ҚР Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен 300 млн. теңгеге бағаланған «Цифрлы университет» жобасын жүзеге асыруда.

Бөкей ордасы ауданы әкімінің орынбасары Рүстем Зұлқашев ауыл-аймақта атқарылып жатқан істерге тоқталды. Бөкей, Жәңгір хандардың, Исатай мен Махамбет, Құрманғазы, Дина, Дәулеткерей, Сейтектердің ізі қалған ауданнан үш Кеңес Одағының Батыры, 25 Социалистік Еңбек Ері, бір Халық Қаһарманы, көптеген ғалымдар, мемлекет, қоғам, мәдениет және өнер қайраткерлері, ақын-жазушылар шыққаны мәлім. Тағылымды істерді олардың бүгінгі ұрпақтары жалғастыруда. Алдағы уақытта аудандық жерлестер форумын, тарихшылар слетін, «Шеберлер ауылы» фестивалін, ауданға қатысты энциклопедия шығару жоспарлануда. «Атамекен» кіші бағдарламасы аясында 2018 жылы 16 млн. теңгеге 20 жоба жүзеге асырылатын болады.

Кездесуде сондай-ақ еңбек ардагерлері, Бөкей ордасы ауданында басшылық қызметтер атқарған Нұрлыбек Бірманов, Сәния Хамзина, Мұқас Спандияров жастарға тілектерін арнады. Қазақстан Жазушылар одағының мүшелері, ақын Ғайсағали Сейтақ, прозашы Мира Шүйіншәлиева лебіздерін өлеңмен жеткізді. «Бөкей ордасынан шыққан тарихи тұлғалар аз емес. Соның ішінде Еділ мен Жайықтың арасына елді көшіріп, қазақ халқына мәңгілік қоныс сыйлаған Бөкей ханның орны ерекше. Әйтсе де әлі күнге дейін сол Бөкейге құрмет көрсетілмей келеді. Бөкей ордасы ауданы ретінде аталғаны болмаса, ауылға не мектептерге аты берілген жоқ. Астанада Бөкей ханның ескерткіші асқақтап тұрса деп армандаймыз. Сол секілді қазақтың батыр қызы Мәншүк Мәметованың туғанына бес жылдан кейін 100 жыл толады. Сондықтан Елордада Мәншүктің де еңселі ескерткіші тұрғаны дұрыс», деді бұрын Бөкей ордасы ауданын басқарған Лавр Хайретдинов.

Форум соңында «ҚазИИТУ» ғылыми-білім кешені мен Бөкей ордасы ауданы әкімдігі арасында өзара әріптестік жөніндегі меморандумға қол қойылды.

Ғалым АЯН,

Орал қаласы

Өткен  аптада  ҚР  Қаржы  министрлігі  Мемлекеттік  кірістер комитетінің  төрағасы  Ардақ  Теңгебаев  Батыс  Қазақстан  облысы бойынша  Мемлекеттік  кірістер  департаментінің  жаңа  басшысы Алмас  Әбжаппаровты  еңбек  ұжымына  таныстырды.

Алмас Әбдумүтәліпұлы Әбжаппаров 1971 жылы 21 мамырда Алматы қаласында дүниеге келген. Оның білімі жоғары, мамандығы – инженер-электрик (1994 жылы Қазақ ұлттық техникалық институтын бітірген), заңгер (1999 жылы Е. Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетін бітірген), менеджер (2011 жылы РФ Президенті жанындағы Ресейдің халық шаруашылығы және мемлекеттік қызмет академиясын бітірген).  Сонымен қатар экономика ғылымдарының кандидаты.

Алмас Әбжаппаров еңбек жолында 1993-2000 жылдары – ЖШС директоры, 2000-2007 жылдары – Астана қаласы бойынша кеден басқармасының аға инспектор-тергеушісі, бөлім басшысы, бекет басшысы, Астана қаласы бойынша кеден департаменті бастығының орынбасары, департамент бастығының бірінші орынбасары,  ҚР Қаржы министрлігі кедендік бақылау комитетінің «Семей» кеденінің бастығы қызметтерін атқарды. Ал 2008-2009 жылдары – ҚР Энергетика және минералды ресурстар министрлігінің «Ұлттық индустриалдық мұнай-химия технопаркі» арнайы экономикалық аймағы әкімшілігі директорының орынбасары, 2009-2010 жылдары Атырау қаласы бойынша салық басқармасы бастығының орынбасары, 2010-2012 жылдары ҚР Қаржы министрлігі салық комитетінің басқарма басшысы, Ақтөбе облысы бойынша салық департаменті бастығының орынбасары болды. Одан кейін Павлодар облысы Екібастұз қаласы бойынша салық басқармасының басшысы, ҚР Жер ресурстарын басқару агенттігінің бюджетті жоспарлау және орындау департаментінің директоры, 2013-2016 жылдары «Тараз химиялық паркі  арнайы экономикалық аумағы» компаниясының  төрағасы, одан кейінгі жылдары Қостанай облыстық сот әкімшілігінің басшысы, Қызылорда облысы бойынша мемлекеттік кірістер департаменті  басшысының  орынбасары  лауазымдарын  атқарды.

Алмас Әбжаппаров 2017 жылдың 17 қарашасынан бастап Батыс Қазақстан облысы бойынша мемлекеттік кірістер департаментінің басшысы лауазымына тағайындалды.

Өз тілшіміз

Облыс  әкімі  жанындағы  әйелдер ісі  және  отбасы-демографиялық  саясат  жөніндегі  комиссия  отырысында  кәмелетке  толмағандарды  интернет  қаупінен қорғау, қаршадай  қыздардың  жүкті  болып қалуының  алдын  алу,  отбасы құндылықтарын  насихаттау  жайы  талқыланды.  Комиссия отырысына  облыс  әкімінің  орынбасары  Ғабидолла Оспанқұлов, облыстық  басқармалар  мен  құқық  қорғау  органдарының  және  гендерлік  саясатты  жүзеге  асыратын  үкіметтік  емес  ұйымдардың  өкілдері  қатысты.

Облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы Бақытжан Нарымбетовтің сөзінше, облыста гендерлік саясатты жүзеге асыру мақсатында 13 074 мың теңгеге 13 әлеуметтік жоба іске қосылған. Қазіргі уақытта аталған жобалар аяқталуы жақын. Оған қоса, облыстық ішкі істер басқармасы отбасылық құндылықтарды нығайту, тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау бағытында үкіметтік емес сектор және қоғамдық ұйымдармен бірлесіп кешенді шаралар ұйымдастырған. Биыл басқарманың мұрындық болуымен «ТДК-42» телеарнасы арқылы «Шаңырақ астында» жобасы қолға алынды. Комиссия отырысына қатысушылар отбасы мәртебесін көтеруде мұндай үгіт жұмыстары қажет екенін атап өтті. Қазіргі кезде отбасы рөлі төмендеп, ұрпақ сабақтастығы үзілуде. Төртбес жыл өтпей жатып жас отбасылардың ажырасу фактілері жиілеуде. Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің БҚО бойынша басқармасының басшысы Жанат Нұрмағамбетованың мәліметінше, бүгінгі таңда 1 472 117 теңге көлеміндегі алимент өндіруге қатысты 9 554 атқарушылық іс өз шешімін күтуде. Өткен жылғы есептік кезеңмен салыстырғанда, алимент бойынша өндіріс саны бес пайызға көбейген.

 – Облыс бойынша  ажырасулар саны 10 пайызға, оның ішінде, Орал қаласында 12, Ақжайық ауданында 14, Бөкей ордасында 42, Жаңақалада 100 пайызға арт-қан. Республика бойынша ажырасу фактісі Батыс Қазақстан мен Павлодар облыстарында өте көп, – деді Ж. Нұрмағамбетова.

Жас жұбайлардың шаңырағының шайқалуына баспананың жоқтығы себеп болып жататын көрінеді. Осы орайда, бірін-бірі құрметтеу, сабыр сақтау, ата-енесін құрметтеу секілді отбасылық құндылықтардың  маңызы  айрықша.

Комиссия мүшесі, кәсіпқой медиатор Бақыт Шынғаева отбасылық кикілжіңдерді реттеу мен жанұя мүшелерінің арасындағы қарым-қатынасты қалпына келтіруде, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алудағы медиацияның маңызын атап өтті. Сонымен қатар әйелдер ісі мен отбасылық демографиялық саясат комиссиясының отырысына қатысушылар балаларды ғаламтордағы зорлық-зомбылықтың кез келген түрінен қорғау, қазір көрсеткіштері кеміп келе жатқан балауса бойжеткендердің  жүкті болып қалуының алдын алу мәселелерін талқылады.  Ғ. Оспанқұловтың айтуынша, ғаламторлық технологияның дамуына және гаджеттердің қолжетімді болуына байланысты қазір кибер-буллинг, «Синий кит» өзін-өзі өлтіру топтарының таралуы, мектеп оқушылары мен жасөспірімдер өзара байланыс жасайтын ватсап-чаттарда, медиа-материалдарда мазмұны «18+» деңгейіне сәйкес келетін көріністер пайда болды. Мамандар атап өткеніндей, ол әр баланың  еркелігі емес, оның өзі түбінде күрделі қоғамдық мәселеге айналып кетуі мүмкін. Сондықтан оған тек құзырлы органдардың  назарын аудару ғана емес, ата-аналардың жауапкершілігі де қажет. Олар өз баласының қай топ пен чатта уақытын өткізетінін қадағалауы тиіс.

– Әлеуметтік жарнама өзінің тиімділігін көрсетті. Жыл басынан бері осы тақырыпқа 15 бейнетаспа дайындадық. Өздеріңізге белгілі, қазіргі жастар, жасөспірімдер, ЖОО және колледжде оқитындардың арасында күш көрсету, төбелес, кісі сабауды смартфон арқылы бейнетаспаға жазу, әлеуметтік желілерде орналастыру бағыты байқалады. Осы бағытта біз әлеуметтік жарнама форматында жұмыс істеп, жастардың санасында соған қарсылық сезімін қалыптастырғымыз келеді, – дейді жастар саясаты жөніндегі облыстық басқарманың басшысы  Аян  Сакошев.

Облыстық денсаулық сақтау басқармасының мәліметтері бойынша жасөспірім қыздардың арасындағы ерте жүкті болып қалу жағдаяттары төмендеген. Жылмажыл медициналық мекемелер балалардың ағзасына келешекте  зиянын тигізер аурулардың алдын алу үшін скрининг жүргізеді. Мамандар эндокринді, яғни қалқанша безі мен ұйқы безіне қатысты ауру-сырқау және қан айналымы жүйесіне қатысты дерт атаулыға шалдығу жиілей түскендігін алға тартуда. Биылғы жыл басынан бері аяғы ауыр болып қалуы себепті 16 жасқа дейінгі  21 қыз бала және 17 жасқа дейінгі 93 жасөспірім қыз есепке алынған. 15-тен 16 жасқа дейінгі 6, 17 жасқа дейінгі 26 қыз босанған. Мұндай фактілердің былтырғыға қарағанда азаюын, мамандар жүргізілген жұмыстардың нәтижесі деп есептейді. Сонымен қатар 15 жасқа дейін жүкті болу фактілерін анықтауды облыстық денсаулық сақтау басқармасы БҚО ІІД және облыстық прокуратурамен бірлесе жүргізуде. Әрі солармен бірге жасөспірімдерге зорлық-зомбылық жасау жағдайларын да мезгілінде анықтау  да  қатар  жүргізіледі.

Галина  САМОЙЛОВА

Суретті  түсірген  Айбатыр  НҰРАШ

Бұл  жайында «Ақ  Жайық»  телеарнасында  өткен  «Әкім  сағатында»  мәлім  болды.  Тікелей  желі  арқылы  көрермендер  сұрағына  жауап  берген  облыс әкімі  Алтай  Көлгінов  шаһар  маңындағы Орал – Саратов  күре жол бойында  «Ақжайық»  шағынауданы  салынатынын  хабарлады.

Облыс әкімінің мәліметінше, алғашқы жартыжылдықта облыстағы жалпы ішкі өнім 11 пайызға артып, 990 млрд. теңгеге жетті. Өндіріс саласындағы өнім 9,2%-ға ұлғайып, 1,5 трлн. теңгеге жуықтады. Оның ішінде, тау-кен өндірісінің көлемі 10, өңдеу өнеркәсібіндегі өнім 5%-ға көбейді.

Биыл «Нұрлы жол» және «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламалары бойынша облысқа 30 млрд. теңге көлемінде қаржы бөлінді. Ауқымды қос бағдарлама бойынша облыста 1700-ден астам жаңа жұмыс орны ашылды. «Нұрлы жол» бойынша стратегиялық маңызы зор Орал – Саратов халықаралық дәлізінің Ресей шекарасына дейінгі 100 шақырымнан астам бөлігі күрделі жөнделуде. Келесі жылы республикалық маңыздағы жолды жөндеу аяқталады. Бұл жоба екі ел арасындағы экономикалық байланысты нығайтып, жүк тасымалының көлемін ұлғайтпақ.

– «Нұрлы жер» бағдарламасы ауқымында облыс орталығында екі мыңнан астам пәтердің құрылысы жүргізілуде. Оның ішінде 1500-ге жуық пәтер жыл соңына дейін пайдалануға беріледі. Орал және Ақсай қалаларында және облыстағы сегіз ауданда баспаналар салынуда. Құрылыс саласында қолға алынған тұрғын үйлердің жалпы ауданы – 300 мың шаршы метрден астам,  – деді Алтай Сейдірұлы.

Орал қаласында 200-ден астам ескі үй бар болса, оның ішінде 44-і апатты деп танылған. Биыл мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында Депо көшесінде салынған 9 қабатты үй тұруға қауіпті деп саналған баспана тұрғындарына берілді. Қалада үш апатты үй сүріліп, орнына жеке инвестиция есебінен тағы бір 9 қабатты үй бой көтеруде.

Облыс әкімі республикалық және жергілікті маңызы бар жолдарды жөндеу жұмысын Елбасы айрықша назарға алғанын айтты. Былтыр облыста 290 шақырым аутожол жөнделсе, биыл 500 шақырымнан астам жолды асфальттауға 36,5 млрд. теңге бөлінген.

– Облыстық және аудандық маңызы бар жолдардың 27 пайызы ғана асфальтталған. Бұл – республикалық деңгейде төмен көрсеткіш. Мұндай мәселені ашық айту керек. Орал қаласына жақын орналасқан Теректі ауданының орталығындағы жолдарға қатқыл жабын төселмегенін Президент әкімшілігінде қызмет еткен жылдары облысқа іссапармен келгенде алғаш білдім. Облыс орталығындағы аутожолдардың 48 пайызына асфальт төселмеген. Қатқыл төсемі бар жолдардың өзінің 30%-ы әбден ескірген. Қазіргі уақытта жол мәселесіне баса көңіл бөлудеміз. Мәселен, жеті жыл бұрын қалаішілік аутожолдарды  жөндеуге 590 млн. теңгеден астам қаражат бөлінсе, биыл бұл бағытта 10 млрд. теңге көлемінде қаржы жұмсалуда. Бұл қаржыға облыс орталығындағы айналма жолдарды қалпына келтірдік, Депо көпірі жаңалануда. Дегенмен жол сапасына қатысты кей мердігердің жұмыс қарқыны көңіл көншітпейді. Бұған инертті материалдардың өзге өңірден тасымалданатыны да әсер етуде. Мәселен, қиыршық тасты Ақтөбеден алдырамыз. Теміржол арқылы облысқа жеткенше ол материалдың құны бірнеше есе қымбаттайды. Жазғы маусымда барлық өңірде қиыршық тасқа сұраныс күрт көбейеді. Соған байланысты биыл кей құрылыс учаскелері жөндеу жұмысын уақтылы аяқтамады. Сондықтан тендер рәсімін қысқы кезеңде жариялап, мердігерлерге көктемде жұмысқа кірісуіне жағдай жасалмақ, – деді облыс әкімі Алтай Көлгінов.

Облыста 433 елді мекен болса, соның 37%-ына ғана таза ауыз су жеткізілген. Биыл 11 млрд. теңге көлеміндегі қаражатқа 55 елді мекенге су құбыры тартылуда. Атап өтерлігі, жыл соңына дейін Жаңақала, Жәнібек, Бөкей ордасы аудандарының орталықтары таза сумен қамтылмақ. Облыс әкімі Алтай Көлгінов қазіргі уақытта экономиканың драйвері болып табылатын ауыл шаруашылығын дамытуға көңіл бөлінуде екенін айтты. Осы мақсатта ирригациялық нысандарды қалпына келтіруге басымдық берілген. Аса ірі жобалардың бірі – Киров – Шежін магистралі арқылы Қараөзеннің бүйірін жырып, Жайық суын құю. Жобаның соңғы кезеңіне сәйкес иен далада жаңа арна қазылып жатыр. Киров – Шежін арқылы облыстағы төрт аудан бойынша 130 мың гектар шаруашылық алқабын суландыруға мүмкіндік туады. Осы жоба аяқталғаннан кейін Азынабай – Тайпақ арнасын қалпына келтіру жоспарлануда. Бұл магистраль 300 мың гектар алқапты суландыруға жол ашады.

Биыл облыстағы ауыл шаруашылығы саласын дамытуға 9 млрд. теңге бөлінген. Бұл қаржы асыл тұқымды мал басын көбейту,  шаруа қожалықтарын субсидиялау және ветеринариялық қызмет сапасын күшейту мақсатында жұмсалуда. Жыл басынан бері 42 ауыл шаруашылығы кооперациясы құрылған.

– Қазіргі уақытта облыстың инвестициялық климатын оңалту үшін барлық жағдай жасалуда. Облыс бойынша жалпы ішкі өнімнің 42%-ы – шағын және орта бизнес үлесінде. Өткен жылдың алғашқы жартыжылдығында шағын және орта бизнестен келген салықтық түсім 25 пайыз болса, биылғы есептік кезеңде бұл көрсеткіш 30%-ға жетті, – деді облыс әкімі Алтай Көлгінов.

Нұртай  АЛТАЙҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Александр  ФИЛАТОВ,  Орал  қаласы:

– «Бір белдеу – бір жол» жобасы арқылы біздің өңірдегі кәсіпкерлердің Қытай нарығына шығуларына  мүмкіндігі  бар  ма?

Алтай  КӨЛГІНОВ, облыс  әкімі:

– Ел Үкіметі көрші елмен тығыз қарым-қатынас жасауда. Қытай делегациясы біздің өңірге келіп, ауыл шаруашылығы саласындағы кәсіпорындарының әлеуетін зерттеді. Олар бізден мал етін және басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алғысы келеді. «Бір белдеу – бір жол» жобасы ауқымында «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» дәлізі іске қосылғаны белгілі. Бұл бағытта біздің облысқа Ақтөбе арқылы қатынайтын жолдың сапасы жақсы. Бірақ алдағы уақытта жолдың енін заман талабына сай кеңейту қажет. Бұл транзитті дәліздің маңызы зор. Ауыл шаруашылығы өнімдерін Қытай нарығына шығаруға болады. Дегенмен біздің облыста мұнай-химия саласындағы өнімдерді өңдеу мәселесіне көңіл бөлу қажет деген  ойдамын.

Армат  ИМАНОВ:

– Облыс орталығынан шалғай жатқан ауылдардың біразы интернетпен қамтылмаған. Әсіресе, пайдалы ақпараттар іздеген мектеп оқушылары ғаламтор көмегіне сүйене алмайды. Ауылдардағы интернет сапасын жақсартуға қаншалықты көңіл бөлінуде?

Алтай  КӨЛГІНОВ, облыс  әкімі:

– «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы аясында бұл мәселенің шешімін қарастырдық. Нәтижесінде ҚР Ақпарат және коммуникация министрлігімен нақты жобаларды жүзеге асыруға келісім жасалды. Келесі жылы облысымыздағы  100-ге жуық елді мекен кең жолақты интернет желісімен қамтылады. Сол арқылы ауылдардағы әлеуметтік нысандарда интернет сапасы жақсарады. Облыста орта білім беретін нысандардың 60 пайызы – шағын комплектілі мектептер. Осындай мектептердегі оқушылардың заман талабына сай онлайн байланыс арқылы білім алуына мүмкіндік жасау керек. Сонымен қатар алдағы уақытта  ауылдардағы фельдшерлік амбулаторияларда электронды құжат айналымын пилоттық режімде іске қосамыз. Және аудан орталықтарындағы ауруханаларда электронды кезек тәртібін енгізу жоспарлануда.

Облыс  тұрғыны:

– Облыста рухани жаңғыру аясында қандай шаралар іске асады?

Алтай  КӨЛГІНОВ, облыс  әкімі:

– Рухани жаңғыру аясында қолға алынып жатқан бағдарламалардың маңызы зор. Жоспарға сәйкес, әр ауданда жобалық кеңсе құрылды. Жобалық кеңселер арқылы игі істерді жүзеге асыруға көңіл бөліне бастайды. Мәселен, Қазталов ауданындағы Жалпақтал ауылының түлектері туған жерге деген сүйіспеншілігін нақты іспен ұштастырып отыратыны мәлім. Жақында облыстық жерлестер форумы болады. Форумда туған жеріне жаны ашитын азаматтар бас қосады. Сонымен қатар Орал қаласында «Рухани жаңғыру» музейі ашылады. Музейде Алашорда үкіметінің қайраткерлері туралы мол мәлімет беріледі. Қазақстан бойынша «Киелі орындар» тізіміне енген алты тарихи нысан туристерге арналған картаға  енгізілді.

Орал  қаласы,  Зашаған  кентінің  тұрғыны:

– Зашаған кентіндегі Мұрат Мөңкеұлы көшесіндегі 101 үйге әлі күнге көгілдір отын берілмеді. Сонда да пәтер иелері 4 500 теңгеден газдың құнын төлеп отыр. «Караванный путь» ЖШС мен «ҚазТрансГазАймақ» АҚ өкілдері бұл мәселенің шешімін табу жауапкершілігін біріне-бірі сырғытуда.

Алтай  КӨЛГІНОВ,  облыс  әкімі:

– Ол үшін жаңа үйге пәтер иелерінің 70 пайызы орналасуы керек екенін ескеру керек және газ беретін мекемемен келісімшарт жасалып, техникалық құжаттары түгенделуі тиіс. «ҚазТрансГазАймақ» АҚ-ның да өзіндік талаптары бар. Пәтер иелері ПИК-пен де келісім жасауы тиіс. Бұл мәселені егжей-тегжейлі зерттеуге жұмыс тобын жіберемін.

Қабаш  ЖҮНІСОВ, зейнеткер,  Жәнібек ауданы:

– Облыс орталығынан Қазталовқа қарай республикалық маңызы бар күрделі жол жөнделуде. Жәнібек ауданынан бастап қарама-қарсы бағытта жөндеу жұмысы  келер  жылы  жалғаса  ма?

Алтай  КӨЛГІНОВ, облыс  әкімі:

– Келесі жылы Жалпақтал мен Қазталов ауылдары арасындағы жолды асфальттау жоспарлануда. Есесіне, Бөкей ордасы мен Жәнібек аудандары орталығындағы ауылішілік жолдарды жөндеуге көңіл бөлінеді. Қазталовқа жеткен соң барып, қос ауданнан бері қарай асфальттау белсенді жүр-гізіледі.

Қазақ елінің  иесі  өздері  екенін  бірінші  кезекте  журналистер сезінулері  керек.  Сол  себепті  кейбір  пасық  ойлы  жандардың байбаламына  еріп, арзан  сенсацияға  бой  алдырмағандары  жөн. Әйтпесе  осындай  іс-әрекеттері  арқылы  еліміздің  нығаюына  кері әсерін  тигізетінін  олар өздері  білмеуі  мүмкін.  Қазақ  журналистері  бұрынғы  батырлардың  рөлін  атқарып  жүргендерін  түсінгендері  жөн.

Бұл туралы өткен апта соңында облысымызға келген ҚР Инвестиция және даму министрлігі қоғаммен байланыс жөніндегі департаментінің директоры, журналист Берік Уәли мәлімдеді. Ол қаламыздағы Оқушылар сарайында мемлекеттік құрылым, қоғамдық ұйым, білім мекемелерінің баспасөз хатшыларымен, журналистермен, блогерлермен кездесіп, тәжірибесімен бөлісті.

Кездесуді жүргізген облыс әкімінің кеңесшісі Жарқын Түсіпбекұлының айтуынша, ИДМ-ның аталмыш департаменті таяуда орталық мемлекеттік құрылымдар ішіндегі үздік баспасөз қызметі деген атаққа ие болды. 2012 жылдары Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің баспасөз хатшысы болған Берік Уәлидің бастамасымен елімізде алғаш рет әлеуметтік желінің күшін кеңінен пайдаланып, жергілікті мемқұрылымдардың қызметін жан-жақты көрсету жолға қойылды.

– Өзім кәсіби журналист болсам да, мемлекеттік қызметке келген соң, өз әріптестеріме басқаша қарайтын болдым. Себебі, тілшілер қауымы көбіне ұрандатып жүріп, мемлекеттің мүддесін естен шығарып алады. «Айқайлатып» тұрып екі минуттық сюжеттің не шағын мақаланың ғана шығуын көздейді, сөйтіп бір жақтың пікірімен кетеді. Ал оның арты не болады, екінші жақтың тағдырына алаңдаушылықтың жоқтығы жаныма батады, – деген Берік Уәли баспасөз қызметінің жұмысын жетілдіру жайына да тоқталып өтті.

Әріптестеріміздің рухани жаңғыру жөнінде сұрағына жауап берген  Берік Уәли мұны тәуелсіздігіміздің жаңа кезеңінің басталуы деп қабылдау қажеттілігін айтты. «Компьютер немесе ұялы телефонды қайта сөндіріп қосқанда, оның жұмысы жақсаратыны  белгілі, – деді ол. – Рухани жаңғыруды мен солай қабылдап отырмын. Елбасымыздың бұл бағыттағы мақаласы жарық көргеннен бері еліміздің, ұлтымыздың руханиятына қатысты қаншама ізгі іс бастау алды. Көп кешікпей оның бәрінің  жемісін  көреміз».

Сәкен  МҰРАТҰЛЫ

Қайрақты тілі, байрақты  ұлты, айбатты рухы бар елдің  келешегі  кемел, болашағы  жарқын.  Зеңбірегі көп елді зерделі  азаматы  көп  ел  жеңетіні анық.  Жас ұрпақ  Ұлы дала елін әлемге танытса, бабалар арманының  орындалғаны. Латын  әлібиіне  көшу  сол  жас  ұрпақ,  болашақ  үшін  маңызды. Өйткені  Қазақ  елінің, Ұлы  даламыздың  әлемдік  аренадағы  ұлттық  коды  бұл – мемлекеттік  тілі!

Өткен аптаның соңында қаламызда өткен «Қазақ жазуын латын қарпіне көшірудің өзекті мәселелері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясында тіл ғалымдары осындай ой тастады. Облыстық тілдерді дамыту басқармасының тапсырысымен «Самұрық-Консалтинг» ЖШС ұйымдастырған жиынға қазақ жазуын латын қарпіне көшіру жұмыстарының басында жүрген еліміздің белді ғалымдары, мемлекеттік құрылым, қоғамдық ұйым және зиялы  қауым  өкілдері  қатысты.

Жиынды ашқан ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыстар комитеті төрағасының орынбасары Ғалымжан Мелдешовтың айтуынша, Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы қазақстандықтардың санасын сілкіндірді. Мемлекетіміздің алдағы уақытта экономикалық-рухани жағынан  дамуы үшін қазақ әліпбиінің латынға көшуі қажеттілігін көпшілік түсіне бастады. Бұл бағыттағы Президент Жарлығын халқымыз қолдап отыр. Латын қарпіне көшіру жөніндегі ұлттық комиссия құрылып, таяуда Үкімет басшысының төрағалығымен комиссияның алғашқы отырысы өтті. «Бүгінгі конференциямыздың мақсаты – Мемлекет басшысының «Қазақ тілі әліпбиін латын қарпіне көшіру туралы» Жарлығына қолдау білдіру, – деді Ғалымжан Сәрсенбайұлы. – Сонымен қатар латын әліпбиіне көшуде алда тұрған міндеттерді, қазақ әліпбиінің тарихы және жаңа әліпбиді меңгерту мәселелерін, тілдік ұстаным мен латын қарпі негізіндегі қазақ әліпбиіне сәйкес емле-ережелер жасақтаудың ерекшеліктерін, ұлттық дыбыстарды таңбалауда ескерілетін мәселелер мен оларды шешу жолдарын талқылау».

Конференция жұмысына табыс тілеген облыс әкімінің орынбасары Ғабидолла Оспанқұлов еңселі ел болу әрбір халықтың асқақ арманы екенін жеткізді. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында Мемлекет басшысы айтып өткен жобалардың ішінде латын әліпбиіне көшу ерекше мәнге ие. Бұл қазақ тілін жаңғыртуға бағытталған үлкен іс екені сөзсіз.

– Қытай ғұламасы Конфуцийдің «Егер де маған ел басқару мүмкіндігі туса, ең алдымен сол елдің тіл мәселесін қолға алар едім. Себебі тіл бірлігі болмаса, пікір бірлігі болмайды және идеология дұрыс жүргізілмейді. Идеология дұрыс жүргізілмей, ортақ түсіністік таппаған елде бірлік болмайды. Сондықтан бәрінен бұрын адам арасындағы бірлікті ұстап тұрған тіл мәселесі маңызды» деген сөзі бар. Жалпы, тіл мәселесі мемлекеттің болашағымен тығыз байланысты екені «Қазақстан – 2050» стратегиясында да көрсетілген. Мемлекеттің тірегі болып табылатын тілімізді жаңғырту – заман талабы, – деді Ғабидолла Абдоллаұлы.

Жиында алғаш болып баяндама жасаған А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының бас ғылыми қызметкері, профессор, филология ғылымдарының докторы Әлімхан Жүнісбектің пікірінше, ұлттық жазуымыз тарих теперіші мен билік өктемдігін ең көп көрді. Өктем биліктің ығымен тұмшаланып қалған санамыздың түкпірінен төл дыбыстарымызды арашалап алып, төл емле-ережелерді құрастыру оңай болмайын деп тұр.

– Егемендіктің айшықты белгісі ретінде салтанат үстінде көрінетін дербес елтаңба, ту мен әнұран болса, күнделікті мазмұнының бірі – жазу. Жазу дегенді тек әріп жиынтығы деп қарамау керек. Жазу әліпби, таңба және емле-ережеден құралады. Олай болса, әліпбиі, таңбасы мен емле-ережесі үйлескен жазу тіл егемендігінің бір кепілі болып табылады. Әліпби осы үш деңгей бойынша ауысады. Бірінші деңгей, яғни әліпби (дыбыс) құрамын өзгертсек, оның ар жағындағы таңба мен емле-ережелеріне де өзгеріс ендіруіміз керек. Таңбаға өзгеріс енгізсек, оның емле-ережеге әсері қандай болмақ? Алдымен соны ойлап алғанымыз жөн. Бұл  тіл мамандары мен әдіскерлердің бірлесіп шешетін мәселесі, – деген Әлімхан Жүнісбек қазақ тілінің дыбыстық құрамын анықтаудың жай-жапсарына да тоқталды.

Жиында сондай-ақ Еуразия ұлттық университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты Омар Темірбековтің, Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының ғылыми қызметкері Дана Оспанованың, жергілікті тілші ғалым Болат Жексенғалиевтің, облыстық білім инновациялық лицейінің оқытушысы Шахин Биленнің және өзге де ғалымдардың баяндамалары тыңдалды.

Конференция соңы секциялық мәжілістерге  ұласты.

Сәкен  ӘБІЛХАЛЫҚОВ,

«Орал  өңірі»

Жаздың жаймашуақ кездері артта қалып, күздің күңіренген жаңбырлы күндері мен суық түндері қыс мезгілінің жақындағанын сездіреді. Бұрын ата-бабамыз тұлпарын ерте күзден бастап баптап, шанасын сайлап, қысқыға қамдаған. Бүгінде «қыстың қыр астында» тұрғанын білетін көлік жүргізушілері де «темір тұлпарларын» қыс маусымына дайындай бастайды. Бүгінгі арнайы бетте осынау «маңызды істің» қыр-сырына тоқталып, мамандардың кеңестерімен бөліспекпіз.

Жалпы, көлік жөндейтін мамандар көлікті қыс маусымына дайындағанда көп жайтқа мән беру қажеттігін айтады. Айталық, темір тұлпардың электр жабдықтарын, майлары мен сұйықтықтарын, мотор мен жүріс бөлігін, тежегіш жүйесі мен тегершігін міндетті түрде тексерту қажет.

— Қыста көліктің аккумуляторына көп күш түседі. Егер аккумулятор ескі болса, жаңасына ауыстыратын сәт осы кез. Ал аутокөлік батареясы бір қысқа шыдайтынына көз жеткізу үшін оның қуат деңгейін тексеріп, қажетінше зарядтау керек. Қозғалтқыштың білтесін (свеча) де тексеру қажет. Білтенің ұшы күйік болса, тоттана бастаса, жаңасына ауыстыру қажет. Пеш пен жылыту жүйесін де білікті мамандарға бір тексертіп алу артық болмайды. Негізі, қыс алдында көлікті жөндеу орталықтарында тексерткен кезде мотор майын ауыстырып, тежегіш жүйесін қаратып, қажетті сұйықтықтардың (антифриз, тежегіш сұйықтығы) деңгейін де тексеру керек. Антифриздің қату температурасын да анықтауды естен шығармаған дұрыс. Антифриз машинаның жүрген жолына қарамастан екі жылда ескіреді. Сондықтан оның қату температурасының 40-тан төмен болмауы маңызды. Ал терезе шайғышты әр жүргізуші өзі де ауыстыра алады. Егер жаз мезгілінде терезе шаю үшін қарапайым су қолданылса, оны ағызып тастап, орнына құрамында мұздануға қарсы қоспасы бар сұйықтық құю қажет. Оталдыру білтесі мен жанармай сүзгілерін ауыстыру керек. Жанармай сүзгісін жиірек ауыстырса, жаман болмайды. Машинаны қысқы кезеңге дайындау үшін бұрыштық және күштік агрегаттардың техникалық жағдайын қадағалау керек. Қозғалтқыштың беріліс қорабындағы және гидрокүшейткіші болса, оның майын да тексеріп алған дұрыс. Белдікті, егер толық жетекті көлік болса, артқы белдіктің де жай-күйін қадағалауды да ескерген дұрыс, — дейді Плодоовощной ауылындағы көлік жөндеу бекетінің шебері Дархан Бахтияров (суретте).

«Темір тұлпардың доғдыры» атанған маманның айтуынша, жанар-жағармайлардың сапалылығына қатысты жанармай фильтрін ауыстырып, ауа фильтріне де көңіл бөлу керек. Сондай-ақ көліктің жүріс бөлігі жіті тексерілу қажет. Оның кілт ұяшығына мұз еріткіш сұйықтықтар құю да назарда болған жөн. Машина моторын, қыс кезінде, қатты аяздарда қымтаған жөн, әсіресе, Ресейдің заманауи машиналары қымтағанды қатты ұнатады, қымтау мотордың сууына кедергі болады. Егер көлік жаңадан алынған болса, тежегіш қаптамасы мен тежегіш сұйықтығын ауыстыру керек. Жалпы, тежегіш сұйықтығы екі жылда бір рет немесе 60 мың шақырымнан кейін ауыстырылуы тиіс. Ал сұйықтықты ауыстырғанда, тежеу жүйесіндегі ауа шығарылып, тежегіш дискілері мұқият тексерілу керек.

Сонымен қатар қыс мезгілінде ең бірінші ауыстырылатын бөлшек дөңгелектер. Адам жазғы аяқ киімін қысқыға ауыстырғандай, көліктің де қысқы дөңгелектер таққаны маңызды. Сервис орталығының қызметкерлері дөңгелеқтің қысымын да қадағалау керектігін ескертеді. Күн суытқанда оның қысымы төмендеп кетеді.

Мамандардың айтуынша, қыстыгүні қолданатын дөңгелек түрлерін: M+S (Mud+Snow — «Лай+Қар»), Winter («Қыс») немесе W. белгілері бар шиналарды қолданған жөн. Бұл жазулар бұлт не-месе қар ұшқынының пиктограммасымен бірге көрсетілуі мүмкін. AS (All Seasons – «бүкіл маусымдар») немесе AW (Any Weather – «ауа райының кез келген жағдайы») маркалы бүкілмаусымдық шиналарды оңтүстіктен басқа аймақтарда қолданбаған дұрыс, себебі олардың қыс кезіне қажетті қасиеттері тым төмен болып келеді. Негізі, қандай шина жақсы, тікенекті (шиповка) ме, әлде жабысқақ (липучка) шина ма? Бұл шиналарды қолданудың ерекшеліктері бар, тікенекті шина қар және мұз үстінде жолда жақсы ұстайды, ал жабысқақ шиналар асфальтты ұнатады. Таза асфальтта тікенекті шиналарды тежелу қасиеті төмендейді, тежелу жолы ұзарып, дөңгелектің сіресу қаупі артады. Бір қызығы, тікенекті шинаға соқыр сеніммен қарайтындар асфальт үстінде осындай шиналардан мұз бен қарға қажетті қасиетті күтеді. Қысқасы, қысқы шинаны таңдап алу машинаның қандай жол жағдайында жүретініне сай болуы керек. Кей жағдайда кей-бір жүргізушілер машинаның жетекші дөңгелектеріне тікенекті тегершік кигізіп, артқы дөңгелектеріне жазғы шинаны қалдырады. Бұл өте қауіпті, әр түрлі те-гершік болғандықтан, олардың тежелу коэффициенттері де әр түрлі болады, бұл жолдан ұшып кету қаупін көп арттырады. Көлікті қысқа дайындау қаражатты, уақытты үнемдеуге, денсаулықты, әсіресе, өмірді сақтауға себеп болатынын ескертеді мамандар.

Сонымен қатар бұрын көлікке қысқы дөңгелекті қондыру немесе қондырмау жүргізушінің өз еркінде болса, екі-үш жылдан бері ол заңмен қадағаланатын болды. Бұл — әрине, ауа райының қолайсыз күндері орын алатын жол-көлік оқиғаларының алдын алудың бір шарасы.

— 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап Кеден одағының техникалық регламентіне сәйкес, көліктерде қыстық дөңгелектің болуы міндеттелуде. Дөңгелектердің «тікенекті» түрі әр көлікте болуы керек. Тағы бір айта кететін жайт — протектор тереңдігі төрт миллиметрден төмен болмау керек. Сондай-ақ дөңгелектерден сым шығып немесе жарылып жатқан жағдайдың кездеспегені абзал. Бұл әдетте қауіпсіздік үшін керек. Жазғы дөңгелектерді қысқы мерзімдікке айырбастамағандарға Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқықбұзушылық кодексінің 590-бабының (Көлік құралдарын пайдалану ережесін бұзу) 5-бөлігі бойынша бес АЕК мөлшерінде айыппұл төлеу жауапкершілігі қарастырылған, — дейді БҚО ІІД ӘПБ әкімшілік практика бөлімшесінің бастығы, полиция подполковнигі Манарбек Нажиев.

Шыны керек, көлік дөңгелегін ауыстыру қажет екені көп жағдайда жүргізушілердің есіне алғашқы қар түскенде ғана келеді. Сол кезде шиномонтаждағы шетімен шеті жоқ кезекті көресіз. Қысқы дөңгелектерге ауыстыру қызметінің құны көлік маркасына және дөңгелек резеңкесінің көлеміне байланысты 4 мың мен 10 мың теңгенің аралығында. Ал дайын дөңгелекке тікенек жапсыру арзанға шығады екен.

Қарапайым көліктердің қыс мезгілінде қондыратын тікенекті немесе жабысқақ дөңгелектерінің орташа құны 10-15 мың теңгеден басталады. Мінген темір тұлпарыңыз неғұрлым қымбат болса, оған дөңгелек сатып алу да соғұрлым қымбатқа шықпақ.

Сонымен темір тұлпар тізгіндеген ағайынға айтарымыз, көлігіңіз неғұрлым ұзағырақ әрі қауіпсіз жүрсін десеңіз, жоғарыда айтқан мамандар кеңесіне құлақ түргеніңіз жөн. Уақыт пен қаражатты үнемдеймін деп жүргенде, қайғылы жағдайға тап болудан немесе темір тұлпарыңызды пайдасыз қылудан сақтасын, ағайын!

Нұрбек ОРАЗАЕВ,

«Орал өңірі»

ҚР  Ауыл  шаруашылығы  министрлігі халықаралық  интеграция  департаментінің  директоры  Ұлболсын  Сарыбаева  өткен  сенбіде  өңірге  іссапармен  келіп,  БАҚ  өкілдерімен  бірге  «Кублей» ет  өңдеу  кешенінде  болды.

Серіктестіктің техникалық директоры Рахим Нағыметовтың айтуынша, кәсіпорын Иран, Ресей және басқа елдерге ет сату жөнінде 2018-2019 жылдарға алдын  ала  келісімшарт  жасалған.

– «Кублей» ұжымының жұмысына өте ризамын. Отанымыздың экспорттық әлеуетін арттыруда қажымай, талмай еңбек етуде. Қазір БҚО-ның ет өнімдері Ираннан сұраныс табуда. Күні ертең олардың қатарын араб елдері толықтыруы мүмкін. Себебі қазірдің өзінде Біріккен араб әмірліктері мен Бахрейннен сұраныс бар. Көрші Ресейдің қажетін де өтеуде. Таңданарлығы сол, көршілер тарапынан басқасын айтпағанда, жылқы етіне де сұраныс зор. Демек, соған орай жылқы етін жөнелтуге де дайын болуымыз қажет. Еуропа елдерінен қымыз бен шұбатқа сұраныс  пайда болды. Бұл орайда Жайық өңірінің экспорттық әлеуеті орасан. Неге? Өйткені, біріншіден, өнім сапалы, экологиялық жағынан таза. Екіншіден, бұл жер асыл тұқымды малдардың отаны әрі жайылымы шүйгін шөпке тұнып тұр. Сондықтан мейлінше импортты азайтып, экспортты өсіру қажет. Сонда ғана Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың еліміздің азық-түлік қауіпсіздігі және сыртқы экспортқа жол ашу жөніндегі мақсатты нұсқауларын орындай аламыз, – деді астаналық  қонақ  БАҚ  өкілдеріне  берген  сұхбатында.

Серік  ИХСАНҒАЛИ,

«Орал  өңірі» 

Кеше  облыс  әкімдігінің  Ақжайық залында  Астана  қаласындағы  Назарбаев  университетінен  келген  профессорлар – Колин  Нокс,  Карл О, Коннор және Салтанат  Жәненовамен кездесу өтті. Облыс  әкімі  Алтай  Көлгінов жүргізген  жиынға  бірқатар  мемлекеттік  мекемелердің  басшылары  қатысты.

Кездесу барысында «Ашық үкімет» және мемлекеттік қызметтерді сапалы көрсету тақырыбында әңгіме өрбіді.

– Іссапарымыздың мақсаты – «100 нақты қадам» ұлт жоспары өңірлерде қалай жүзеге асырылып жатқанын зерделеу. Біздің тобымыз халықаралық деңгейдегі «Ашық үкімет» мәселелерін зерттеген болатын. Аталмыш зерттеудің нәтижесін өздеріңізбен бөлісіп, осы тақырыпта сіздердің де пікірлеріңізді білгіміз келеді. Реформалар орталық үкімет шешім қабылдағандықтан, жүзеге асатыны сияқты, ашық үкімет жобасы да жоғарыдан төмен қарай құрылуы қажет секілді көрінуі мүмкін. Алайда халықаралық көзқараспен қарайтын болсақ, «Ашық үкімет» қоғамның қарқынды әсерімен төменнен жоғарыға қарай құрылады. Біз Қазақстандағы электронды үкіметті және электронды мемлекеттік қызметті дамыту бағытындағы зор жетістіктердің куәсі болып отырмыз. Батыстық әлем тәжірибесі мәселеге азаматтардың көзқарасымен келуді құптайды. Яғни үкіметтің мүддесінен гөрі тұрғындар үшін не маңыздырақ және олардың өмір сүру деңгейлерін жақсарту үшін не істеу керек деген сауал маңызды. Мысалы, мемлекеттік қызметкерлердің «биыл 400 электронды мемлекеттік қызмет көрсетсек, келер жылы мұндай электронды қызмет санын 450-ге жеткізгелі отырмыз» деген сыңайдағы сұхбаттарын жиі тыңдаймыз. Бірақ бұл көрсеткіш мемлекеттік органдар үшін ғана маңызды. Ал қарапайым тұрғындар үшін сол қызметтің сапалы болғаны қажет, – деді профессор Колин Нокс.

Жиынға қатысқан мемлекеттік мекемелердің басшылары электронды үкіметтің өздері қызмет ететін салаларына қатысты жетістіктеріне тоқталып өтті. Мәселен, олар электронды қызмет арқылы жемқорлықтың жолын кесу, ашықтық, көрсетілетін қызметтің сапалылығы, неғұрлым жан-жақты ақпарат алуға мүмкіндік жасалатыны туралы айтты. Облыс әкімі Орал қаласының ақылды қала жобасы бойынша болашақ даму жоспары туралы әңгімеледі. Астанадан келген ғалымдар аса қызықты кездесу үшін алғыс білдіріп, өзге өңірлердегі іссапарларында Батыс Қазақстан облысындағы жетістіктерді үлгі ретінде айтып жүретіндерін  жеткізді.

Нұртас  НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Суретті   түсірген  Темірболат   ТОҚМАМБЕТОВ