XVIII ғасырдағы жоңғар шапқыншылығына қарсы жеңіс жолын бастаған сардар, саясаткер, үш жүздің біріккен әскерінің бас қолбасшысы болған табын Бөкенбай батыр Қарабатырұлының 350 жылдығы көршілес Ақтөбе облысында ерекше аталып өтті.

Ақтөбе қаласындағы Достық үйінде оздырылған мерейтойлық шарада тарих ғылымдарының кандидаты, Қожа Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің профессоры, «Мәдениеттерді жақындастыру орталығы» мемлекеттік музейінің бас ғылыми қызметкері Ирина Ерофееваның Бөкенбай батыр туралы «Рыцарь – звания чести» кітабының таныстырылымы жасалды. Жаңа кітаптың тұсаукесері еліміздің әр өңірінен және Орынбор қаласынан келген ғалымдар қатысқан «Сындарлы заман тұлғасы: қазақтың бас қолбасшысы Бөкенбай батыр Қарабатырұлының өмірі мен ерлік жолдары» тақырыбындағы өңірлік ғылыми конференцияға ұласты. Конференцияны Ақтөбе облысы әкімінің орынбасары Ербол Нұрғалиев құттықтау сөзбен ашты.

Қазақ тарихында аты алтын әріппен жазылған айтулы тұлғаны ұлықтау шараларына құрметті ардагерлер Тілекқабыл Имашев және «Құрмет» орденінің иегері Сағынбай Имашев бастаған батысқазақстандықтар да арнайы қатысып қайтқанын айта кетейік.

— Бөкенбай батыр тұлғасы әуелден бері қалың жұртшылықтың қызығушылығын туғызып келеді. Олардың қатарында көптеген тарихшы да бар. Мен Бөкенбай батыр тарихына кездейсоқ келгенім жоқ. Осыған дейін аталмыш тақырыпқа қатысты еңбектерімнің нобайын, тұтас мақалаларымды жариялап келген едім. Қазіргі уақытта сол жазбамның бәрі бір кітапқа топтастырылып отыр. Бөкенбай батыр бүгінгі ұрпаққа қандай қасиетімен құнды? Оның есімі бірінші кезекте 1723-1731 жылдар аралығындағы ойрат – қазақ соғыстарында болашақ ұлы жеңістерге жол салған ерте заманғы қазақ батырлары шоғырына жататындығымен қастерлі. Ол заманда қазақтың үш жүзінің басын біріктіріп, тұтас бір жасақ құру оңай шаруа емес еді. Қазақстанның ұлан-ғайыр территориясы, шашырай көшіп-қонып жүрген ру-тайпалар және олардың әр түрлі көзқарастары халықты жұдырықтай жұмылдыруға зор тосқауыл болатын. Мұндай жағдайда біріккен жасақ құру жұртшылықты ұйыстыра алатын аса қуатты, ержүрек, ермінезді жекелеген тұлғалардың ғана қолынан келер іс еді. Сондай тұлғалар ғана отандастарын ерлік істерге бастай алар еді. Осы орайда қазақ жүздерінің сыртқы жауға қарсы бірігуі Бөкенбай батыр Қарабатырұлының тарихта қалған, бүгінде біздің мақтанышымызға айналып отырған 1710 жылғы ерлік әрекетімен тығыз байланысты. Қазақ батырларының 1730 жылдарға дейінгі өмірбаяндары негізінен хатқа түспеген. Алайда Бөкенбай батыр туралы алғашқы жазба деректерді 1724 жылдан бастап кезіктіруге болады. Бұл кезең Бөкенбай батырдың Кіші жүз қазақтарының Жем, Жайық өзендері жағалауындағы бұрынғы қоныстарын жау иелігінен қайтару үшін белсенді түрде күрескен кезі еді.

Біз үшін қазақтар Қазақстанның бүгінгі территориясын өмір бақи иеленіп келген секілді көрінуі мүмкін. Алайда XVII ғасырдағы, XVIII ғасырдың алғашқы жартысындағы геосаяси жағдайдың қарқынды түрде өзгеріп тұрғандығын ұмытпауымыз керек. Мысалы, XVI ғасырда табын, тама, жетірудың өзге де тайпалары мекендеген жерлер кейін қазақ руларының көпшілігін шығысқа қарай ығыстыра келген еділ қалмақтарының иелігіне көшті. XVIII ғасырдың бірінші ширегі тұтасымен, сондай-ақ екінші ширегінің біраз бөлігі Бөкенбай батырдың қалмақ, Жайық казактарының қысымына қарсы күресіне, қазақ руларының әуелгі қоныстарын қайтару бағытындағы әрекеттеріне толы болды. Сондықтан бүгін тұсауы кесіліп отырған кітабымның бір бөлімі аталмыш тұлғаның біздің тарихи әдебиеттерімізде жарияланбаған осындай күрестеріне арналды, — деді тарихи кітаптың таныстырылымында аталмыш еңбектің авторы Ирина Викторовна.

Шарада сөз алған ғалымдар қатарында белгілі жазушы, драматург, Т. Жүргенов атындағы ұлттық өнер академиясының профессоры Смағұл Елубай болды.

— Тарихта қазақ халқы түгел жойылып кету қаупі төнген зұлмат жылдарды екі рет бастан кешірді. Оның біріншісі – XVIII ғасырдың алғашқы онжылдықтары болса, екіншісі – XX ғасырдың алғашқы онжылдықтары, яғни 1932 жылғы ашаршылық еді. XVIII ғасырдың басында қазақ халқының басына төнген қара бұлтты сейілткен батырлар мен хандардың ерлігі мүлдем ерекше. Бүгінгі таңда біздің ел болып тірі жүруіміздің бастауы сол бабалардың ерлігінде жатыр. Қазақ пен қалмақ көрші ел. Олардың күші де, өмір сүру тәсілі де, батырлығы да қарайлас болған. Ал енді әз Тәуке хандығының соңғы жылдары, 1723 жылы қазақ неге талқандалып қалды? Өкінішке орай, көптеген тарихшылар қазақ қырылды, ақтабан шұбырындыға ұшырады, Самарқанд пен Бұқараға қашты дегенді жиі жазады. Бірақ сол жеңілудің себебін көп айтпайды. 1640 жылы құрылған жоңғар хандығы алдына Шыңғыс империясын жаңғырту, қайта құру туралы ант қабылдап, сол жолда әскери дайындыққа кіріскен болатын. Олар өте күшті әскери дайындықтан өтті. Әз Тәуке тұсындағы қазаққа шабуылды бастағанда қалмақтардың қолында отты қару болды. XVIII ғасыр басындағы қазақ қасіреті осылай басталып еді. Әз Тәуке Ресейге достық қолын ұсынып және қару сұратып елші жіберіп отырды. Ол талабы орындалмады. Осы тұста, 1710 жылы қарулы қалмақтан әбден төмпеш көрген қазақ сұлтандары мен билері Қарақұмда жиналғаны белгілі. Бұл Қарақұм құрылтайы қазақ деген халықты қалмаққа бодан болудан, қалмаққа құл болудан аман алып қалған құрылтай болды. Құрылтай деген жалпылама сөз. Сол жиындағы нақты тұлғаға тоқталар болсақ, ол – табын Бөкенбай батыр еді. Сол жиында «отты қаруға қарсы шыға алмаймыз, елді қыра береміз бе, бодандыққа көнейік» деп батырлардың да, билер мен хандардың да бастары салбырап кеткен жағдайда Бөкенбай батырдың ортаға атып шығып, кеудесіндегі киімін айырып жіберіп «құл болмаймыз, күресеміз, бұл жаумен көз ашқалы айқасып келеміз, әлі де айқаса береміз, бірақ табанына түспейміз, ұрпағымызды құл қылмаймыз» деп ұран тастағаны белгілі. Әрине, Бөкенбай батыр ол жиынға жалғыз барған жоқ. Қасында күйеу баласы Есет батыр, Әбілқайыр хан болды. Бұл оқиғаны алғаш рет хатқа түсіруші Ресейдің Бұқарға жіберген дипломатиялық әрі сауда миссиясының басшысы Гавердовский болатын. Басқа дерек жоқ. Соған қарамастан, өкінішке орай, біздің тарихшыларымыз жаңсақтықтарға ұрынып жатты. Бір ұлы батырдың ерлігін екінші бір ұлы батырға тели салу етек алды. Бұл заманауи тарихымыздың үлкен қателігі еді. Сол қателікті нақты құжаттық деректер арқылы түзетуден танбай, Қарақұм құрылтайында сөйлеген батырдың Қанжығалы Бөгенбай емес, табын Қарабатырұлы Бөкенбай екенін ғылыми тұрғыда архив деректері арқылы дәлелдеумен келе жатқан Ирина Викторовнаға шынайы алғыс айтамыз, — деді конференцияда сөз алған жазушы Смағұл Елубай.

Батыр рухына арналып берілген түскі астан кейін Ақтөбе қаласындағы Бөкенбай батыр ескерткіші орнатылатын жерге капсула салынды.

— Бүгін өте маңызды тарихи шараның куәсі болып тұрмыз. Халқымызға ортақ тарихи тұлғаны ұлықтау шараларын ұйымдастырушыларға батысқазақстандықтар атынан алғысымызды білдіреміз. Айта кету керек, осыдан жеті жыл бұрын М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінде Бөкенбай батыр тақырыбына арналған ғылыми-тәжірибелік конференция ұйымдастырылды. Содан кейін Шыңғырлау ауданының орталығында Бөкенбай батырға, оның ұлы Тіленші батырға және Жоламан батыр Тіленшіұлына ескерткіш қойылды. Бөкенбай – анталап келген сыртқы жаудан елін қорғаған айбынды батыр. Оның қазақ тарихынан алар орны ерекше. Сондықтан оның ерлігін насихаттауға арналған шаралар легі әлі де жалғасын таба беретініне сеніміміз мол, — деді митингте сөз алған шараның құрметті қонағы, батысқазақстандық ардагер Тілекқабыл Имашев.

Нұртас   НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

19  қараша – ҚР  Ауыл шаруашылығы  қызметкерлерінің  күні

Мемлекет  басшысы  «Қазақстанның  үшінші  жаңғыруы: жаһандық  бәсекеге қабілеттілік»  атты  биылғы Жолдауында еліміздің  аграрлық  секторы экономиканың  жаңа  драйверіне айналуы  керектігін  атап көрсеткені белгілі.  Осы орайда  «Қазақстан Республикасының  агроөнеркәсіп  кешенін  дамытудың  2017-2021 жылдарға  арналған  мемлекеттік бағдарламасы»  аясында  еліміздің Үкіметі  мен  Ауыл  шаруашылығы  министрлігінің  алдына  маңызды  міндеттер  қойылып  отыр.

Агроөнеркәсіп кешені өңір экономикасының маңызды саласының бірі болып табылатындықтан, оған облыс басшылығы тарапынан жете мән беріліп келеді. Орталық және жергілікті атқарушы билік тарапынан жасалып келе жатқан жүйелі қолдаудың арқасында облысымыздың ауыл шаруашылығы саласында айтарлықтай ілгерілеушіліктер бар. Яғни инвестициялық жобалар жүзеге асып, техникалық қайта жарақтандыру, кәсіпорындарға инновациялық технологияларды енгізу сияқты мәселелер шешімін табуда.

Ақ Жайық өңірі қазақтың ақбас сиырының, еділбай қойының, көшім жылқысының, бактриан түйесінің отаны болып табылатыны белгілі. Сол себепті облысымызда мал шаруашылығына басымдық беріліп отыр. Мал шаруашылығы өңіріміздің барлық ауданында қарқынды дамуда. Әсіресе, Ақжайық, Бөкей ордасы, Жаңақала, Жәнібек, Қазталов және Қаратөбеде етті бағыттағы мал өсірілсе, облыс орталығына жақын орналасқан аудандар сүтті бағыттағы мал өсіруге ден қойып, сүт өнімдерін өңдеу бойынша жүйелі жұмыстануда. Ал Бөрлі, Зеленов, Сырым, Тасқала, Теректі, Шыңғырлау аудандарындағы агроқұрылымдар өсімдік шаруашылығын дамытуға өз үлестерін  қосып  келеді.

Биылғы жыл басында облыс көлемінде 4998 ауыл шаруашылығы құрылымы тіркелді, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 116,4 пайызға көп. Ал биылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша олардың саны 6087-ге жетті. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі мен көрсетілетін қызметтері былтыр 131 млрд. теңгені құрап, 2015 жылға қарағанда 117,8 пайызға артты.

Бұл бағыттағы биылғы тоғыз айдағы көрсеткіш 104,8 млрд. теңгеге тең.

2014-2016 жылдары облыстың агроөнеркәсіп кешенін дамытуға республикалық бюджеттен 22,8 млрд. теңге бағытталды. Биыл агроөнеркәсіп кешені саласын қолдауға бюджеттен 9,5 млрд. теңгеге жуық қаражат қаралды. Сонымен қатар 2014 жылдан бері ауыл шаруашылығын қаржыландыру мақсатында шаруашылықтарға 25,3 млрд. теңге несие берілді. Оның ішінде лизинг арқылы 5042,6 млн. теңгеге 1263 дана ауыл шаруашылығы техникасы сатып алынды. Бәрін қоса есептегенде соңғы төрт жылда өңіріміздің аграрлы секторына 48,1 млрд.  теңге  бөлінді.

Мемлекет басшысы айтып өткендей, біздің елде  өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасы жоғары, экологиялық  тұрғыдан таза. Мұндай азық-түлік тауарларына шетелдерден сұраныс жоғары. Солардың бірі – дәнді дақылдар. Өңіріміздегі барлық ауыл шаруашылығы дақылдарының биылғы нақты себу алаңы  487,3 мың гектар болды. Егіс көлемінің жартысын, яғни 248,4 мың гектарды астық алқаптары құрады.  Ақ Жайық атырабының ауа райы, яғни климаты күрт континенталды болғандықтан, жыл өткен сайын майлы дақылдар егістігінің көкжиегі кеңейіп келеді. Мәселен, 2014 жылмен салыстырғанда биыл оның көлемі 75,5%-ға артып, 65,1 мың гектарға жетті. Ал картоп және бау-бақша дақылдарының жалпы егілген алаңы 8,9 мың гектарды құрап отыр.

Соңғы жылдары мал шаруашылығының қарқынды дамуына байланысты жемге сұраныс жиіледі. Мал шаруашылығын жем-шөппен қамтамасыз ету үшін биыл 164,9 мың гектарға мал азықтық дақылдар егілді, бұл екі жыл бұрынғы көрсеткіштен 16,8%-ға артық.

Биыл батысқазақстандық диқандар дәнді дақылдардың әр гектарынан 14,7 центнерден өнім жинады. Бұл еліміз тәуелсіздік алғалы облысымыз қол жеткізген ең жоғары көрсеткіш! Жалпы, облыс бойынша 360 мың тонна астық бастырылды. 2014 жылғы деңгеймен салыстырғанда ол 151,6%-ға жоғары. Ал салыстырмалы кезеңге қарағанда, ағымдағы жылы картоп 15 және баубақша дақылдарынан алынған өнім көлемі 4,8 пайызға кем. Майлы дақылдарды жинау әлі жүріп жатыр. Бүгінгі таңда 59 мың гектарға жуық алқаптың өнімі жиналды. Қазірдің өзінде майлы дақылдардың әр гектарынан орта есеппен 8,3 центнер өнімділікпен 49,5 мың тонна өнім жиналды. Айта кету керек, облысымызда дәнді дақылдардың сапасын арттыру мақсатында жүйелі жұмыстар қолға алынуда. Мәселен, Орал ауыл шаруашылығы тәжірибе стансасының мамандарымен жазғы бидайдың төрт тұқымдық  түрі шығарылды. Оның екеуі, яғни «Волгоуральская» мен «Орал» сұрыптары жергілікті жерге аудандастырылса, «Жігер» мен «Мереке» мемлекеттік сынаудан өтуде. Арпаның «Жайық 1» және «Жайық 2» сұрыптары сынақтан сәтті өтіп, жоғары өнімділігін дәлелдеді. Қазір олар көбейтіліп, еліміздің басқа өңірлеріне таратылуда. Сондай-ақ ерте пісетін жүгерінің «Тұран 150СВ», «Тұран 170СВ», «КиЗУРАКС 150СВ», «Деркөл 150СВ» шығарылып, Ақтөбе, Солтүстік Қазақстан облыстарында аудандастырылды. Ал ноқаттың «Юбилейный», «Волгорадтық 10» сияқты ескі сұрыптарының орнына «Ерсұлтан» және «Деркөл» атты жаңа түрлері шығарылып, көбейтілуде. Жалпы, бұл бағытта ТМД елдерінің ғылыми зерттеу ұйымдарымен арадағы әріптестік аясындағы жұмыстар да өз жемісін беруде. Мәселен, Ресейдің «Сібір майлы дақылдар тәжірибе стансасы» ҒЗИ 2011 жылдан бері майлы зығырдың  экологиялық сорттарын сынау жұмыстарын жүргізіп, зығырдың 12 түрінің ішінен облысымызға ең тиімдісі ретінде «Бирюза» сұрпын анықтады. Ал «Краснокут селекциялық тәжірибе стансасы» ҒЗИ-мен 2012 жылдан бері жаздық бидайдың, ноқаттың, көпжылдық шөптердің сынау жұмыстары жүргізілуде. Бұл бағыттағы жұмыстар Беларуссияның Витебск аймақтық ауыл шаруашылығы институтымен, Украинаның В. Юрьев атындағы өсімдік шаруашылығы институтымен де бірігіп жүзеге асуда.

Соңғы жылдары елімізде жылыжай шаруашылығы қарқынды дамуда. Бұл іргелі іске біздің облысымыз да өз үлес қосып келеді. Өңірдегі 87 жылыжай батысқазақстандықтарды жергілікті көкөніс өнімдерімен жыл бойы қамту мақсатында жұмыс істеуде. Бұл көрсеткіш 2014 жылмен салыстырғанда 145%-ға жоғары, ал жылыжайлардың аумағы 2,5 есеге дейін ұлғайды. Облыс бойынша жылыжайлардағы көкөніс өндірісі 500 мың тоннаға жуықтап, салыстырмалы кезеңге қарағанда 15,4 пайызға артып отыр. Жылыжайлармен биылғы бірінші дақылайналымда қияр, қызанақ, аскөк, шалғам отырғызылып, 297 тонна өнім алынды. Қазіргі уақытта екінші дақылайналым көкөністері өсірілуде. Десек те, маусымаралық кезеңде өндірілген бұл өнім көлемі облыс тұрғындарының сұранысын толық өтей алмайды. Сол себепті жетіспейтін өнім атаулы республикамыздың  оңтүстік өңірлері мен Ресейдің көршілес облыстарынан жеткізіледі. Қыс-көктем мезгілдерінде облыс тұрғындарын картоп және көкөніс өнімдерімен қамтамасыз ету мақсатында арнайы қоймалар жасақталды. Бүгінде облыста жалпы сыйымдылығы 33,6 мың тоннаны құрайтын 53 көкөніс сақтау  қоймасы  бар.

Қазіргі таңда елімізде, соның ішінде облысымызда мал шаруашылығын өркендетуге айрықша көңіл бөлініп келеді. Атакәсіпке ден қоюшылардың қатары көбеюде. Соған байланысты соңғы жылдары мал басының тұрақты өсуі байқалады. Биылғы 1 қазандағы жағдай бойынша ірі қара 563,3 мың, қой мен ешкі – 1385,1 мың, жылқы – 169,6 мың, құс – 989,8 мың басқа жетіп, өткен жылдың сәйкесті кезеңімен салыстырғанда мал басы едәуір артқан. Ал түйе – 2,7 мың, шошқа 24,4 мың басты құрап, аз-маз кемігені байқалады. Жалпы, үш-төрт жыл бұрын төрт түліктің негізі тұрғындардың жеке қосалқы шаруашылықтарына тиесілі болса, қазір шаруашылық құрылымдарындағы мал саны артып отыр. Мысалы, 2014 жылы жекедегі ірі қара жалпы зеңгі баба тұқымының 52 пайызына жетсе, биыл 39 пайызға дейін төмендеді. Шаруашылықтардағы қой мен ешкі 49-дан 51 пайызға дейін артты. Бүгінде жылқының 71, түйенің 75 пайызы шаруашылық құрылымдарының еншісінде.

Тоғыз ай қорытындысы бойынша 57,1 мың тонна тірілей салмақта мал және құс еті (102,9%), 196,1 мың тонна сүт (100,7%), 124,8 млн. дана жұмыртқа (106,7%) өндірілді. Мал шаруашылығында етті ірі қара, қой шаруашылығы  және табынды жылқы шаруашылықтары тұрақты дамып келеді. Сондай-ақ қала маңындағы ауыл-аймақтарда сүтті-етті ірі қара мен өнеркәсіптік құс шаруашылықтары өркендеуде. Жалпы, ет өндірісі бойынша ірі қара (57,6%), қой-ешкі (24,6%) және жылқы (12,6%)  етінің  үлесі басым.

Былтыр облыс шаруашылықтарымен 40,6 мың тонна ет, 227,6 мың тонна сүт, 153,6 млн. дана жұмыртқа, 2,0 мың тонна жүн, 166,5 мың дана ірі қара және 481,7 мың дана ұсақ мал терісі өндірілді. Қазіргі уақытта мал шаруашылығы өнімдері негізінен, яғни еттің 54, сүттің 76 және жүннің 50 пайызы тұрғындардың жеке қосалқы шаруашылықтарында өндіріледі. Соңғы үш жылдағы көрсеткіш бойынша орта есеппен бір сиырдан 1603 келі сүт сауылуда, ал етке өткізілген бір бас малдың орташа салмағы 336 келіні құрап отыр.

Ата-бабамыз төрт түліктің өнімін қажетіне жаратып қана қоймай, оның тұқымын асылдандыруға ерекше мән берген. Қазір бұл бағытта мемлекет тарапынан да жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Өңіріміздегі асыл тұқымды мал басының үлес салмағы жалпы мал басына шаққанда жыл өткен сайын артып келеді. Мысалы, 2014 жылмен салыстырғанда биыл асыл тұқымды мал атаулы ірі қара бойынша 2,3 есеге, қой шаруашылығында 10,8%-ға, төрт түліктің төресі жылқы бойынша 33%-ға өсті. Биылғы тоғыз айдың қорытындысы бойынша Батыс Қазақстан облысының аумағында 166 асыл тұқымды мал өсіруші шаруашылық тіркеліп отыр. Соның ішінде 137 шаруашылықта 36 922 бас ірі қара, 11 шаруашылықта 32 335 бас қой, 17 шаруашылықта 10 264 бас жылқы, 1 шаруашылықта 277 бас қазақтың бактриан тұқымды түйесі өсірілуде.

Мал шаруашылығынан түсетін өнімнің көлемін ұлғайтып, бәсекеге қабілетті ету мақсатында шетелден ірі қара малы әкелініп жатқаны белгілі. Шетелден асыл мал әкеліп, оларды жерсіндіруде батысқазақстандықтар да көштен қалып жатқан жоқ. 2011-2016 жыл аралығында облысымызға 3360 бас зеңгі баба тұқымы әкелінді. Олардың арасында герефорд (695), қазақтың ақ бас сиыры (2290), симментал (181), голштин (103), қалмақ (91) тұқымдары бар. Бұл малды әкелгені үшін үкімет тарапынан осы кезең аралығында 469,7 млн. теңге демеуқаржы төленді.

Облыс аудандарының басым бөлігі етті бағыттағы ірі қара малын өсіретіндіктен, осы бағыттағы асыл тұқымды бұқаларды тауарлы малға қосу арқылы тұқымдық түрлендіру (селекция) жұмыстары жүргізілуде. Ірі қара малының селекциялық асылдандыру жұмыстарының қарқынын арттыру мақсатында биыл 158,2 мың басты қамту көзделуде. Осы бағдарламаға қатысу мақсатында облыс шаруашылықтарымен жыл басынан бері 2 572 бас асыл тұқымды өндіргіш бұқашық сатып алынды. Сонымен қатар  119,8 мың бас аналық қойға селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстар жүргізу жоспарланса, оның 16,1 мың басы асыл тұқымды қой өсіретін шаруашылықтарға  тиесілі.

Төрт түлікті көбейтіп, олардан сапалы өнім алу үшін мал ауруын алдын алу жұмыстарына жете мән беру керек. 2012 жылы бұл саланы реформалау барысында облыс бойынша қарамағында 148 ветпункті бар 13 мемлекеттiк ветеринариялық стансасы құрылды. Бұл мекемелерде 582 мал дәрігері қызмет етеді. Ветеринариялық ұйымдарды  материалдық-техникалық жабдықтау мақсатында 143 аутокөлік, қосымша дезинфекциялау қондырғылары орнатылған 13 УАЗ аутокөлігі, 13 арнайы аутокөлік және ветеринариялық құрал-жабдықтар сатып алынды. Мал дәрігерлері арқылы  жылма-жыл жоспарлы ветеринариялық-профилактикалық егу, ауыл шаруашылығы малын бірдейлендіру жұмыстары жүйелі түрде жүргізіліп келеді. Мемлекеттік қолдау, ветеринариялық іс-шаралардың сапалы орындалуы өз нәтижесін беруде. Яғни жыл өткен сайын  аса қауіпті ауру ошақтарының саны кеміп келеді. Мәселен, 2014 жылы 68 аса қауіпті аурулар ошағы тіркелсе, былтыр ол 25-ке дейін төмендеді, ал биылғы он айдың қорытындысы бойынша сегіз ошақ тіркелді. Басқа аса қауіпті аурулар бойынша эпизоотикалық жағдай тұрақты.

Мал шаруашылығын дамытудың стратегиялық міндеттерінің бірі  оны жаңа технологиялық негізде жандандыру, мал азығы өндірісі жүйесін жетілдіру болып табылады. Оған қоса селекциялық жұмыстардың жаңа жетістіктерін пайдаланып, шикізат пен соңғы өнімнің жалпылама жағдайында саланың тиімді (рентабельді) жұмысы үшін жағдай жасалу да керек. Түйіндеп айтқанда, ауыл шаруашылығының тиімділігі бұл саладан алынатын өнімдерді қайта өңдеуге байланысты. Сонда ғана агросектор өнімдеріне сұраныс жоғарылап, оның қосымша құнын арттыра түседі. Бұл бағытта да облысымызда біраз іс-шаралар қолға алынғанын айта кеткен жөн. Былтыр 2014 жылмен салыстырғанда біраз өнімдерді өңдеу көлемі ұлғайды. Мәселен, ірімшік пен сүзбе — 3,5 есеге, басқа да сүт өнімдері – 35,8, қалбырдағы балық – 11,9 есеге, көкөніс қалбыры – 49, ет және тағамдық қосалқы өнімдер – 31,2, макарон өнімдері – 6, шұжық өнімдері – 3,4, сары май – 5,1, ұн — 3, нан өнімдері – 0,3 пайызға артты. Ал еттен жасалған қалбыр – 54,4, жарма, ірі тартылған ұн – 22, кондитер бұйымдары – 15,9, өңделген сүт пен кілегей  4,9 пайызға төмендеді. Биыл өткен жылға қарағанда балық қалбыры 2,2 есеге, сүт пен кілегей — 18, нан өнімдері — 1,1, ірімшік және сүзбе, ет қалбыры – 70, ал ұзақ сақтауға келетін кондитерлік өнімдер өндірісі 11,3 пайызға артты. Есесіне ұн – 0,7, жарма, ірі тартылған ұн — 18,9, шұжық өнімдері  –  33,4, ет және қосалқы ет тағамдары – 22,7, сары май 9,9, өзге де сүт тағамдары 11,6, макарон өнімдері  2,6  пайызға  кеміді.

Талдау нәтижесі көрсеткеніндей, 2014-2015 жылдары ресейлік валютаның құнсыздануына байланысты қайта өңделген экспорттық өнімдердің мөлшері төмендеді және импорт артып, жалпы өнім көлемінің азаюына әсер етті. Сонымен қатар өндіруші кәсіпорындардың құрал-жабдықтарының, өндіріс желісінің ескіріп, заман талабына сай болмауы бәсекеге қабілеттілікке кері әсерін тигізуде. Облысымызда өндірілген ұн, жарма және ірі тартылған ұн өнімдері, ет және қосалқы ет тағамдары көлемінің төмендеуінің негізгі себебі тұрғындардың жергілікті өнімдерді сатып алу белсенділігінің бәсеңдеуінен, яғни шетелдік өнімдердің сапасының жоғарылығынан болып отыр. Өңіріміздің аграрлық секторы батысқазақстандықтарды өз өндірісі есебінен нан өнімдерімен, ет, сүт, картоп, көкөніс, жұмыртқамен толықтай қамтамасыз етуде. Облыс нарығындағы ұн, ет және сүт секілді өнімдердің арасында жергілікті агроөнеркәсіп кешенінің қайта өңдеу өнеркәсібінде өндірілген өнімдер көп. Мысалы үшін Орал өңірінде өсірілген егіннің астығынан «Желаев нан өнімдері комбинаты», «Белес-Агро», «Аққайнар» кәсіпорындары ұн өндіріп, жарма ботқасы, макарон өнімдерін дайындайды.

Ал «Береке», «Жастық» ЖШС секілді, «Каверина» ЖК, «Ақас» агрофирмасы сүт өңдеумен айналысса, Бөрлі ауданындағы «Нұр» ШҚ, Зеленов ауданындағы «Баян», «Валентина» ШҚ, «Сары Бел» ЖШС, Бөкей ордасы ауданындағы «Жұмағұлова» ЖК-ларда құнары төмен сүтті қайта өңдеу цехтары бар.

Етті қайта өңдеуді «Кублей», «Жайық-ет», «Батыс Марқа Ламб», «Ибрагим», «Батыс Нық» ЖШС-лар және Орал қаласы аумағындағы 17 шағын цех жүзеге асырады. Ағымдағы жылдың тоғыз айы ішінде өңіріміздің қайта өңдеу кәсіпорындарымен 33,2 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. Яғни тамақ өнеркәсібінің физикалық көлем индексі былтырғы сәйкесті кезеңмен салыстырғанда 107,3%-ға өсіп отыр.

Мемлекеттік бағдарламаларды сәтті жүзеге асырудың негізгі бағыттарының бірі – ұсақ шаруашылықтарды ауыл шаруашылығы кооперацияларына біріктіру. АӨК-тің ел экономикасының жаңа қозғаушы күші болып қалыптасуына байланысты ауыл шаруашылығы кооперативтері (АШК) зор мәнге ие. Өйткені  онда аграрлық саланы және ауылдарды дамытудың үлкен әлеуеті бар. Кооперация – бұл ауылдың болашағы. Тоғыз айдың қорытындысы бойынша облысымызда 180 АШК тіркелді. Олардың 114-і тұқымдық түрлендіруге қатысса, 39-ы тұқымдық түрлердірумен әрі бордақылаумен айналысады, алтауы сүт қабылдайды. Алты мыңға жуық мүшесі бар бұл шаруашылық құрылымдарында 27,5 мың мал бағылуда.

ҚР Президентінің тапсырмасы бойынша облыс басшылығы өңіріміздегі мал шаруашылығын жем-шөппен тұрақты қамтамасыз ету бағытындағы іс-шараларды қолға алуда. Соның бірі – көлтабан суармалы жүйелерді қалпына келтіру. Көктемгі тасқын сумен көлтабандап суарылатын жерлер аумағын арттыру мақсатында 2015 жылы 86,3 млн. теңгеге суару аумағы 6 630 гектарды құрайтын Қалдығайты жайылмалы суару жүйесін реконструкциялау жұмыстары  жүргізілді.

Былтыр суару аумағы 2 354 га құрайтын Сырым ауданындағы «Өлеңті көлтабан-жайылмалы суару жүйесін жаңғырту» жобасы бойынша құрылыс-монтаж жұмыстары басталды. Бұл жобаға 103,6 млн. теңге бөлінді, құрылыс жұмыстары жыл соңына дейін аяқталады. Өткен жылы 13,0 млн. теңгеге суару аумағы 16 564 гектарды құрайтын Жаңақала ауданындағы Төртқұлақ-Қарасу жайылма-көлтабан суару жүйесі мен 1830 га жерді көлтабандап суаруға мүмкіндік беретін Жәнібек ауданындағы Әбділман және Соркөл жайылма суару жүйелерін қалпына келтіру мақсатында жобалық-сметалық құжаттамалар дайындалды. Биыл сметалық құны 409,1 млн. теңгені құрайтын Жәнібек ауданындағы Әбділман және Соркөл жайылма суару жүйелерін қалпына келтіру жұмыстарын бастауға облыстық бюджеттен 196,7 млн. теңге бөлінді.

Сонымен қатар облысымыздағы апатты жағдайдағы су қоймалары санын азайту бағытында да жұмыстар жүргізілуде. Мәселен, 2015 жылы 81,7 млн. теңгеге сыйымдылығы 22,9 млн. текше метр су жинауға мүмкіндік беретін Теректі ауданының Ұзынкөл ауылы маңындағы су қоймасына күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Былтыр 3,4 млн. теңгеге Сырым ауданындағы Шолақаңқаты ауылындағы сыйымдылығы 6,5 млн. текше метр су қоймасы құрылымдарын күрделі жөндеуге жобалық-сметалық құжаттама дайындалды. Сметалық құны 103,7 млн. теңгені құрайтын бұл жоба аясындағы жөндеу жұмыстары өткен жылы басталды. Оған 20,6 млн. теңге қаралған еді. Ал биыл құрылыс жұмыстарын аяқтауға 83,1 млн. теңге бөлінді.

Сметалық құны 70,7 млн. теңгені құрайтын Зеленов ауданының Переметный ауылы маңындағы Деркөл өзеніне гидротехникалық су тастау құрылымының құрылысына қажетті қаражат биыл облыстық бюджеттен толығымен бөлінді. Былтыр Жайық өзенінің сол жағалауын сумен қамтамасыз ету үшін Теректі ауданындағы Жайық – Шалқар суландыру каналына су жеткізуге арналған жүзбелі насостық стансасы бар су сору құрылымының құрылысын жүргізу үшін жобалық құжаттама дайындалған еді. Сметалық құны 133,5 млн. теңгені құрайтын бұл жоба қазір іске асырылуда. Биыл бұл жұмыстарға 63,7 млн. теңге қаралды. Жалпы алғанда, 2014-2017 жылдар аралығында облысымыздағы жеті су шаруашылығы нысанын қайта жаңғырту жұмыстарына 748 млн. теңге бөлінді. Ал 2016-2017 жылдары 93 су шаруашылығы нысанының құжатын дайындауға 137 млн. теңгеге жуық қаражат қаралды.

Облыс әкімінің тапсырмасын орындау мақсатында Ащы – Азнабай – Тайпақ суару-суландыру каналы және Азнабай – Тайпақ суландыру жүйесі (Аяқ су қоймасына) нысандарының техникалық жағдайы зерттелді. Қазіргі таңда Ащы – Азнабай – Тайпақ каналын іске қосу үшін каналды қайта қалпына келтірумен қатар, су көзін анықтау жұмыстары жүруде. Ал Азнабай – Тайпақ суландыру жүйесін қалпына келтіру үшін бөгет, екі қақпалы су жіберу ғимаратын қайта жаңғырту керек болады. Тасқын суларды жинақтау және тарату, шалғайдағы жайылымдарда мал суаратын суландыру құрылғыларын (құдықтарды) қалпына келтіру және жетілдіру бойынша Үкіметпен жасақталған жоспарға облысымыздан Азнабай – Тайпақ суландыру жүйесінде орналасқан Аяқ су қоймасының бөгетін қайта қалпына келтіру жұмысы енді.  Бұл жұмыстарды орындау үшін қажет қаражат республикалық бюджеттен бөлінеді. Жайықтың сол жағалауында орналасқан осынау су жүйелері қалпына келсе, 15,5 мың га көлтабанды суармалы жерді, 45 мың га жайылым жерлерін суландыруға мүмкіндік беріп, мал шаруашылығының дамуына септігін тигізеді.

Ресей Федерациясының Еділ өзенінен алынатын суға тәуелділікті азайту және облыстың оңтүстік аудандарын сумен қамтамасыз етуді жақсарту  мақсатында үлкен жоба қолға алынғаны белгілі. «Қазталов ауданы Ақпәтер ауылы маңындағы Үлкен өзенге Жайық — Көшім жүйесінен суды бассейнаралық бағытта жіберу үшін Киров – Шежін каналын қайта жаңғырту» деп аталатын бұл жобаның екінші кезеңінің құрылыс жұмыстарын аяқтауға биыл республикалық бюджеттен 60,98 млн. теңге бөлінді. Яғни бұл қаржыға каналдың арнасы кеңейтіліп, 74,94 шақырым тазалау жұмыстары жүргізіліп, 33 гидротехникалық ғимарат салынды. Ал жобалық құны 2,4 млрд. теңгені құрайтын үшінші кезеңінде каналдың 47,9 шақырым аумағына қайта жаңғырту жұмыстарын жүргізу қарастырылған. Ағымдағы жылғы жұмыстарға республикалық бюджеттен 1,5 млрд. теңге бағытталып отыр. Бұл жоба толық іске асқан кезде Үлкен және Кіші өзендерді толтыру үшін Ресейден жыл сайын ақы төлеп алынатын судың көлемін 20 млн. текше метрге дейін кемітуге, суға тәуелділігімізді ішінара азайтуға және 2016 жылғы есеппен ақшаға шаққанда жыл сайын 305,0 млн. теңгені үнемдеуге мүмкіндік береді.

Каналды қайта жаңғыртудың төртінші кезеңінде жазғы-күзгі мезгілде Киров-Шежін каналын толтыру үшін Көшім ауылы аумағында Жайық өзеніне қалқымалы сорғы стансасын салу қарастырылған. Киров – Шежін магистральды каналы қайта жаңғыртылған соң 140 га тұрақты суармалы жер,  6152 га көлтабанды суармалы жер, 130 мың га жайылым жерлерін суландыру жүзеге асатын болады.

Жоғарыда айтып өткендей, тасқын суларды жинақтау және тарату, шалғайдағы жайылымдарда мал суаратын суландыру құрылғыларын (құдықтарды) қалпына келтіру және жетілдіру бойынша  жоспарға сәйкес облысымызда 2017-2021 жылдары аралығында еріген қар және тасқын суды жинақтау үшін 22 су айдыны бойынша құрылыс пен қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу көзделген. Оның ішінде төрт су қоймасы республикалық бюджет есебінен (2400,0 млн. теңге) болса, қалған 18 су айдыны үшін жергілікті қазынадан қаржы қаралмақшы (1403,3 млн. теңге). Сонымен бірге 2017-2019 жылдары аралығында шалғайдағы жайылымдарда мал суаратын 99 суландыру құрылғысын (құдықтарды)  іске қосу да жоспарланып отыр. Қазіргі таңда республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын үш жаңа су қоймасы құрылысының техникалық-экономикалық негіздемесін дайындауға қаражат бөлу үшін бюджеттік өтінім дайындалуда. Ал Ақжайық ауданы аумағындағы Аяқ су қоймасы (плотинасы) мен каналын реконструкциялаудың жобалық-сметалық құжаттамасын дайындауға жергілікті бюджеттен 11 876,0 мың теңге бөлуге өтінім түзілуде. Жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылатын 18 нысан бойынша іс-шаралардың орындалу уақытын нақтылау үшін 2017-2021 жылдарға арналған облыстық жоспар дайындалды.

Қорыта айтқанда, өңіріміздің агроөнеркәсіп кешені қарқынды дамуда. Дегенмен тоқмейілсуге жол жоқ. Алда ауыл шаруашылығы саласын әртараптандыру, азықтүлік тауарларының экспортын арттыру,  аграрлық сектордың тиімділігін жетілдіре түсу, саланың бәсекеге қабілеттілігін көтеру, жаңа кәсіпорындар құру сынды міндеттер тұр. Осынау ауқымды жұмыстарды бастысқазақстандықтар ұйымшылдықпен және іскерлікпен жүзеге асырарына сенім мол.

Сөз соңында агроөнеркәсіп кешенінде тер төгіп жүрген жандарды, еңбек ардагерлерін, ауылдағы ағайынды Ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің күнімен шын жүректен құттықтағым келеді.

Зор денсаулық, қажымас қайрат, отбасы амандығын, береке-бірлік тілеп, еліміздің игілігі жолында жаңа  табыстарға  жете  берейік!

Берік  ЕСЕНҒАЛИЕВ,

облыстық  ауыл  шаруашылығы  басқармасының  басшысы

15  қараша – ұлттық  валюта – теңге  және  қаржыгерлер күні

– Өткен  ХХ  ғасырдың  1993  жылы  төл  теңгеміз  айналымға  шықты. Биыл  оған  24  жыл  толды.  Алғашқы  теңге  Қазақстанның  өз  банкнот фабрикасы болмағандықтан,  Англияда  басылды.  Ұлттық валютаны енгізу алдында еліміздің  Президенті  теледидардан сөз сөйлегені  есімізде.  Бұқаралық ақпарат  құралдарында  рубльді теңгеге  ауыстыру  тәртібі,  мерзімдері  мен  шарттары жарияланды. 1993 жылғы 15 қарашада  таңғы  сағат 8.00-де теңге заңды төлем құралына айналды. Рубльді  теңгеге  айырбастау «Қазақстан  Республикасының  ұлттық  валютасын  енгізудің  тәртібі  мен  шарттары  туралы»  республикалық  мемлекеттік   комиссиясының  қаулысына  сәйкес  жүзеге  асырылды.

Ұлттық валютаны енгізуде Ұлттық банк пен коммерциялық  банктер  үйлесімді  жұмыс  жасады.  Нәтижесінде облыс бойынша  25,7 млрд.  рубль  сомасына 1961-1992 жылғы  үлгідегі  рубль  банкноттары  айналымнан алынды. Ұлттық банктің қызметкерлері өздерінің  ұлттық  валютаны  енгізу тарихи  оқиғасына  қатысқандарын мақтан  тұтады. Сол  күндері банк  қызметкерлері ұйқысыз жұмыс істеді. Әрбір қызметкерден зейін қою, жылдамдық және  жауапкершілік  талап  етілген  болатын. Сондай  тарихи кезеңде Ұлттық  банктің  облыстық  басқармасының  бастығы Борис  Ізбасаровтың,  Орал  қаласы  мен  облыс  аудандарындағы есептік-кассалық  орталықтардың  бастықтары М. Бапаева, А. Яновский, В. Махорина, С. Сундетбаев, Б. Әжіғалиев,  Н. Зинченко, М. Сарсенова, Н. Овсянникова, С. Ихсанов, Т. Сарбалина,  Г. Сәрсембаева, М. Аманғалиев,  Р. Жолдығұлова, Г. Байдушев,  Н. Өтешев, У. Ережепова, А. Хайруллинаның  басшылығымен  ұлттық валютаны  қысқа  уақыт  ішінде айналымға  енгізу  бойынша алға қойылған  аса  жауапты  жұмыс  нәтижелі  орындалды.

– Қозыбақ Әбуұлы, теңге өзінің даму тарихында бірнеше сатылардан өтті. Еліміздегі банктік  жүйенің қалыптасу, 1997-1998 жылдардағы Оңтүстік Азиядағы және одан кейінгі 2008 жылдардағы әлемдік қаржы дағдарыстары, ел сыртында доллар мен юань арасындағы валюталық қақтығыстар жүруде. Қазір де қиын, ендеше Ұлттық банк валюталық жағдайды, валюталық бағамдарды қалай ұстап отыр?

– Сыртқы қолайлы жағдайлар және қысқа мерзімді ауытқуларды реттеуге бағытталған Ұлттық банк шараларының нәтижесінде қол жеткізілген валюта нарығындағы ахуал тұрақты. Еліміздің бас банкі теңгенің еркін өзгермелі айырбастау бағамы режимін сақтай отырып, инфляциялық таргеттеу саясатын ұстануды жалғастырады. Ұлттық банк баға тұрақтылығын қамтамасыз етуге және жылдық инфляцияны белгіленген нысаналы диапазон шеңберінде ұстап тұруға қызмет етеді. Биылғы қазан айында жылдық көрсеткіш бойынша инфляция 2017 жылға белгіленген 6-8% дәліз ішінде болып, 7,7%-ды құрады. Баға тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажетті шараларды Ұлттық банк толық көлемде қолдануда.

Қазіргі уақытта ішкі валюта нарығындағы ахуал тұрақтанды. Ұлттық валютаның айырбастау бағамы шетел валютасының сұранысы мен ұсынысының теңгерімін көрсетеді. Мұнайдың әлемдік бағасы қалыпты. Теңге бағамының одан әрі серпіні ең алдымен іргелі факторлардың: мұнайдың әлемдік бағаларының және сауда әріптес елдердің валюталары бағамдарының негізінде айқындалатын болады. Еркін өзгермелі бағам режімі сыртқы жағымсыз күйзелістерді сіңіруге мүмкіндік береді, экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етеді.

– Өңірдегі қанша тұрғын ипотекалық қарыздарын қайта қаржыландыруға  мүмкіндік  алды?

– Ұлттық банк басқармасының 2015 жылы қабылданған «Ипотекалық тұрғын үй қарыздарын, ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасы» шеңберінде 2017 жылдың 1 сә-уіріне дейін өңірдегі 419 өтініш білдірушінің негізгі борышы 1,7 млрд. теңге көлемінде қайта қаржыландырылды. Мемлекет тарапынан жасалған осындай қолдау ипотекалық қарызын төлеуге қабілеттілігі төмендеп кеткен отбасылардың қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға мүмкіндік берді.

– Қазақстандағы банктер бәсекелестікке дайын емес деген пікірге қалай қарайсыз? Мысалға, бұған дейін мемлекет бірнеше банкке көмек-қолдау көрсетіп тұңғиыққа батудан сақтады. Биылдың өзінде қазақстандық екі банк бірікті. «Дельта банк» банктік қызметпен айналысу лицензиясынан айырылды.

– Өйтіп келте кесуге болмас. Қазіргі таңда елімізде 33 екінші деңгейдегі банк қызмет атқарады. Ақ Жайық өңірінде тек 14 екінші деңгейдегі банк өз филиалдары арқылы жұмысын жүргізуде. ҚР Үкіметі Ұлттық банкпен бірлесе отырып жалпы банк секторының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатында банк секторын қолдау бойынша іс-шаралар жүзеге асуда. Қазір «ҚР-ның банк секторының қаржылық орнықтылығын арттыру жөніндегі» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Соған орай биылғы қыркүйекте және қазанда Ұлттық банк басқармасы «АТФ Банк» АҚ-ның, «Еуразиялық банк» АҚ-ның, «Цеснабанк» АҚ-ның және «Банк Центркредит» АҚ-ның, яғни төрт екінші деңгейдегі банктің аталмыш бағдарламаға қатысуын мақұлдады. Сонымен қатар жақын арада ҚР Ұлттық банктің басқармасымен көрсетілген бағдарлама аясында «Bank RBK» Банкі» АҚ-ның өтінімін қарайды.

Биыл Ұлттық банк басқармасының қаулысымен “Қазақстан Халық жинақ банкі” АҚ-ға “Казкоммерцбанк” АҚ-ның еншілес ұйымын иеленуге рұқсат берілді.

Сөйтіп, «Halyk» қаржы тобы ТМД елдерінің ірі жеке қаржы құрылымдарының үштігіне енді. Ал “Delta Bank”-ті  банктік және өзге де операциялар мен бағалы қағаздар нарығындағы қызметті жүзеге асыру лицензиясынан айырылды. Ұлттық банк орталық аппаратының мәліметіне сүйенсек, бұл шешімді банктің несиелік тәуекелдерді басқару жөніндегі ішкі рәсімдердегі кемшіліктері, қаржылық жай-күйі орнықсыз қарыз алушыларды несиелеуі, соның нәтижесінде несиелер бойынша мерзімі өткен берешектің айтарлықтай өсуі себеп болды.  Бірақ банкрот болған банктің салымшылары далада қалмайды. Теңгемен, шетел валютасымен салынған депозиттер, төлем карточкаларындағы және банк шоттарындағы ақша шекті кепілдік көлемде өтеледі.

– Ұлттық банктің дедолларизация саясаты табысты орындалуда деп сеніммен айта аласыз ба?

– Экономиканың долларлану деңгейін төмендету – бір күндік емес, ұзақ және күрделі жұмыс. Оның табысты іске асырылуы Үкімет пен Ұлттық банктің өзара байланысты шаралар кешенін қолданған жағдайда және бірлескен істері арқылы жүзеге асады. Ұлттық валютадағы депозиттердің тартымдылығын арттыру үшін Ұлттық банк «Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры» АҚ ұсынған депозиттердің ең жоғары мөлшерлемелерін кезең-кезеңімен өзгертті. 2017 жылғы 1 қарашада ҚР Парламенті Мәжілісінде сөз сөйлеген ҚР Ұлттық банктің төрағасы Данияр Ақышев депозит нарығындағы долларсыздандыру процестерінің жалғасып жатқанын атап өтті. «Шетел валютасындағы депозиттердің үлесі өткен жылдың қаңтардағы ең жоғары 70%-дан 49%-ға дейін төмендеді. Валюта нарығындағы тұрақтылықтың сақталуы және инфляция деңгейінің төмендеуі теңгеде ақша жинақтауды бұдан әрі де ынталандыратын болады», – деді бас банкир.

Облысымыздың депозит нарығына келетін болсақ, 2017 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша шетел валютасындағы салымдардың үлесі 2016 жылдың сәйкес кезеңіндегі көрсеткішпен салыстырғанда 54,7%-дан 43,9%-ға дейін төмендеді.

– Қозыбақ Әбуұлы, қаржы саласының маманы ретінде криптовалюта жөнінде өз пікіріңізбен бөліссеңіз? Бұған қатысты нақты ұстаным әлі жоқ қой…

– Ұлттық банктің ақпараттық хабарламасына сәйкес криптовалюталар қайсыбір ұлтқа немесе мемлекетк тәуелді емес. Сондықтан оған қатысты мемлекеттің міндеттемесі немесе кепілдігі жоқ. Оның бағасы оған деген сенімге негізделген сұраныспен және ұсыныспен ғана айқындалады. Криптовалюта бағасының қысқа мерзімді перспективада құбылмалылығының жоғары болуы иесіне алыпсатарлық операциялар жасау кезінде пайда табуға мүмкіндік береді, бірақ одан әрі азаматтардың қаражатын жоғалтудан айтарлықтай шығынға алып келуі мүмкін. Мемлекеттік криптовалюталар нақты құнға және қаражаттың сақталуына кепілдік бере алмайтынын азаматтар түсінуге тиіс, оларды активтер және заңды міндеттелген тұлғалар түрінде ешқандай қамтамасыз ету жоқ. Сондықтан тұтынушылардың құқықтарын қорғау мақсатында қазіргі кезде Ұлттық банк Үкіметпен бірлесіп криптовалюталарға қатысты ұстанымды қалыптастыру  мәселесін  пысықтауда.

– «Адам өмірі – қан айналымы заңына байланысты жүреді, ал халықтың өмірі – қаржы айналымының заңына байланысты жүреді», – депті академик Иосиф Трахтенберг. Халықты, жалпы экономиканы несиелеуде екінші деңгейдегі банктердің  қызметі  қаншалықты  өсті?

– 2017 жылдың тоғыз айында банктердің облысымызда орналасқан филиалдары 157,8 млрд. теңге шамасында несие берді және ол 2016 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 56,0%-ға көп. Ұлттық валютада берілген  несие 58,7%-ға, 156,5 млрд. теңгеге дейін өссе, шетел валютасында 61,3%-ға, 0,9 млрд. теңгеге дейін азайды. Жеке тұлғалар 72,9 млрд. теңге несие алған. Бұл 2016 жылдың сәйкесті кезеңінен 64,7%-ға көп. Заңды тұлғаларға 84,9 млрд. теңге берілді, 49,2%-ға өсім құрады. Есепті мерзімде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне 23 млрд. теңге несие берілді. Бұл 2016 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 62,1%-ға көп (жалпы көлемнің 14,6%-ы);  азаматтарға тұрғын үй салуға және сатып алуға берілген берілген несие 10,3 млрд. теңгені құрады және ол 99,1%-ға ұлғайды (үлесі 6,5%); халыққа тұтыну мақсатына берілген несие шамасы 54,1 млрд. теңгені құрады немесе 61,8%-ға артты (үлесі 34,3%). Салалар кесіндісінде берілген несиелердің едәуір шамасы сауда саласына, өнеркәсіпке, құрылысқа тиесілі.

– Ұлттық банк валюта, қаржыгерлер күніне қандай табыстармен келді? Өмірлерін банк саласына арнаған мамандар жөнінде  айта  кетсеңіз?

– Филиал өз алдына қойылған міндеттерді орындау бойынша биылғы жылдың тоғыз айын табысты аяқтады. Банктік, сақтандыру қызметтерінің мәселелері бойынша филиалға түскен 159 өтініш қаралып, 78 өтініш бойынша құжаттамалық тексерулер жүргізілді. Қорытындылары бойынша екінші деңгейдегі банктерге жазбаша ұйғарым түріндегі бір шектеулі ықпал ету шарасы қолданылды. Сонымен қатар банк филиалдарының өкілдері мен қаржылық қызметтерді тұтынушылардың арасында тоғыз жұмыс кездесулері ұйымдастырылды. Филиалдың қоғамдық қабылдауына 220 азамат келіп, оларға қаржы саласының әр түрлі мәселелері бойынша кеңес берілді.

Филиал қызметкерлері жеке және заңды тұлғалардың валюталық заңнаманы сақтауына бақылау жүргізіп, 23 материал қарады. Соның ішінде алты іс бойынша әкімшілік айыппұл түрінде жаза қолданылды (соның ішінде үш іс бойынша шешім сот органдарында қабылданды), төрт іс бойынша ескерту жасалды, 13  материал бойынша бұзушылықтың болмауына және мерзімінің өтуіне байланысты әкімшілік құқықбұзушылық туралы істер қозғалған жоқ. Тәуекелдер дәрежесін бағалау негізінде филиал 11 уәкілетті ұйымға, Ұлттық банктің тексеруді тағайындау туралы актілеріне сәйкес екі уәкілетті банкке тексеру жүргізілді.

Қазіргі таңда филиалдағы мамандардың 83%-ы жоғары білімді, бес адам қаржы және экономика саласы бойынша магистратура бітірген. Филиалдың жеті қызметкері «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкіне еңбегі сіңген қызметкер» мәртебесіне ие. Филиалда 20 жылдан астам қызмет атқарып келе жатқан Л. Рогова, Н. Рысқалиев, М. Солдатова, Д. Шүйіншәлиева, А. Ерғалиева, Б. Бикбулатова, Б. Әлиева, М. Дүйсенғалиева, К. Жүсіпқалиев, Т. Разварова, Ж. Дүйсенғалиев, Л. Истомина белсенді еңбек етіп, облысымыздың банк саласының дамуына өз үлесін қосуда. Әріптестеріме, сала ардагерлеріне, жалпы газет оқырмандарына ұлттық валюта, қаржыгерлер күні құтты болсын деймін. Валюта, теңге күні – еліміздің халқы үшін ортақ  мереке.

– Әңгімеңізге рақмет. Мереке құтты болсын!

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

 «Орал  өңірі»

«Саламатты  Қазақстан» медицицналық  пойызы  Батыс Қазақстан облысындағы жұмысын аяқтады.

Пойыз өңірдегі жұмысын 12 қазанда Шыңғырлау бекетінен бастаған болатын. Жылжымалы медицина бригадасының дәрігерлерінен Шыңғырлау, Амангелді, Алғабас, Жайық, Переметный, Семиглавый Мар секілді облысымыздың шалғайда орналасқан жеті теміржол бекеті мен жол айырықтарының тұрғындары да көмек алды. Он төрт күнде 2780 адам, олардың ішінде 275 бала тегін тексеруден өтті. Науқастарға қажетті алғашқы көмек көрсетіліп, кәсіби кеңес берілді. Тістері емделіп, жақын жердегі медицина орталықтарында ары қарай емделуге жолдама алды. Облысымыз-дың 1078 тұрғынына стоматологиялық көмек көрсетілді. Аймақтағы жұмыс барысында 7327 дәрігерлік қабылдау тіркеліп, 2295 диагностикалық шара жасалды. Олардың қатарында ультра-дыбыстық зерттеу, рентгенография, ЭКГ бар.

Медициналық пойыздың сегіз вагонында да науқастарды толық тексеруге, шағын амбулаториялық оталарды жасауға, емдеу кабинеттерінің қызметтерін көрсетуге толық жағдай жасалған және олар зертханалар мен диагностика кабинеттерімен жабдықталған. Медицина бригадасының құрамында облыстық теміржол ауруханасының жоғары және бірінші санаттағы дәрігерлері болды.

— Cаламатты Қазақстан пойызындағы дәрігерлер тобының құрамында кардиолог, терапевт, онколог, уролог, хирург, тіс дәрігері, гинеколог және бала дәрігері бар. Тұрғындар арасында жиі кездесетін дерттерге тоқталатын болсақ, олар қан тамырлары, жүрек, асқазан мен бүйрек аурулары. Анықталған ауруларға сәйкес кеңестік-диагностикалық емдеу шараларын уақтылы беріп тұрдық, — дейді бас дәрігер Ұлықпан Рахатов.

Өз тілшіміз

Бұл күндері Жәнібек ауылының ішінде жол белгілерін орнату жұмыстары аяқталды.

Аудандық тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшысы Жарқын Хайырлиевтен алынған мәліметке сәйкес, биыл қазан айынан аудан орталығында басты жол болып саналатын Жеңіс көшесінің оңтүстік жағынан басталып, М. Мәметова атындағы көше түгелдей, сол сияқты Х. Чурин атындағы көше және солтүстік бағыттағы теміржол өткеліне жол белгілері орнатылған.

Аталған бөлім басшысының айтуынша, Т. Жароков атындағы мектеп ауласының бойында, «Алтын ұя» бөбекжайының маңындағы жол бойына көліктерді кез келген жерге тоқтатуға тыйым салынатын белгілер орнатылып, осы мекемелер ғимараттарының айналасына көлік қоятын арнайы орындар жасақталған. Жалпы, Жәнібек ауылының ішінде соңғы кездері тоқсан төрт жол белгісі орнатылған. Бұл жұмыстар қаржы бөлінуіне байланысты таяу жылдары жалғасын таба бермек.

– Жол белгілерін орнатумен бір мезгілде Жәнібек ауылындағы Д. Нұрпейісова атындағы көшедегі жаңа үйлердің алдымен Т. Жароков атындағы мектеп ауласына кіреберіс жерге дейін жаяу жүргіншілер жолының құрылысы жүргізілуде. Бұл құрылыстың күні бүгін сексен пайызға жуығы атқарылып, таяу уақытта аяқталу қарсаңында, – дейді Жарқын Ғиниятұлы.

Нұрымбек ЖАПАҚОВ,

Жәнібек ауданы

Таяуда Ж. Молдағалиев атындағы облыстық ғылыми-әмбебап кітапханада «Қазақстанның қасиетті географиясы» жобасының аясында өңірімізге іссапармен келген «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығы мамандарының қатысуымен облыстағы киелі жерлерді анықтау, беркіту бағытындағы жұмыс тобының отырысы өтті. Осымен екінші рет болған кездесуге тарихшылар мен өлкетанушылар, ғалымдар қатысты.

Басқосуды ашқан облыстық мәдениет, мұрағат және құжаттамалар басқармасының бас маманы Фараби Жанқадамов қатысушыларға 87 ескерткіштен тұратын өңірдің қасиетті, киелі жерлерінің тізімін ұсынды. Соған орай ой-пікір, ұсыныстарымен бөлісуге шақырды. Аталған тарихи орындардың ішінде Мәулімбердінің қорымы, Есім хан Нұралыұлының құлпытасы, Байбарақ Құдайқұлұлының кесенесі және басқасы бар.

Астана қаласындағы «Бейбітшілік және келісім» музейінің ғылыми сараптамалық қызметінің басшысы, тарих ғылымдарының докторы Жанна Қыдырәлина іссапардың Атырау облысынан басталғандығын, кейін Сырым ауданында екі күн болып, аймақ шежіресімен кеңінен танысқандығын айтты. Іссапардың мақсаты – жергілікті тарихшылар мен өлкетанушылар және құлағы түрік, көкірегі ояу, өзге де жандармен кездесіп, пікір алмасу, деректер іздестіру, қасиетті орындардың тізімін толық анықтап, орталыққа жеткізу. Жыл аяғында зерттеулер мен іздестірудің нәтижесі ретінде үлкен танымдық кітап шығарылмақ. Ал «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми қызметкері Арайлым Рахымберді облыс орталығы мен Сырым ауданынан алған әсері жайында баяндай келіп, аталмыш жобаның бес жылға арналғанын атап өтті. Сондықтан қасиетті де киелі жерлердің тізімі алдағы жылдарда да толықтырыла береді. Оның пайымдауынша, әр нысанның тарихы тереңнен тартылуы тиіс. Егер оның аңыз әңгімесі мен толыққанды дерегі болмаса, тізімге енгізудің қажеті жоқ. Өкініштісі сол, жоғарыға ұсынылған кейбір жердің аңызы мен толық дерегі болмай шықты. Сондықтан бұл жұмыста асығыстық пен шалағайлыққа жол беруге болмайды.

— Өңірімізде «Лебедевка қорымы» деген қасиетті жер бар. Ол осы жерде 2 мың жылдай бұрын мекен еткен сарматтардың тарихи орны. Демек, оның қазіргі атауы көңілге қонбайды. Себебі аталмыш қорымның қазақ даласындағы ежелгі атауы Сегізсай. Олай болса, оны «Сегізсай қорымы» деп қайта атасақ, өте орынды болар еді. Әрі ол Қаратөбе мен Шыңғырлау аудандарының түйіскен жерінде жатыр. Меніңше, оны республикалық маңызы бар орынға айналдыру қажет. Қаратөбе ауданының Аққұм атты жері де тереңірек зерттеуді қажет етеді. Бүгінгі тізімге енгізілген Қырықоба кешені туралы да осыны айтар едім. Кезінде жерлес археологтар Ғаяз Кушаев пен Борис Железчиков бастап кеткен іс шетелдік мамандардың қатысумен терең де кешенді зерттеуді қажет етеді, — деді «Жайық Пресс» ЖШС-ның бас директоры Жантас Сафуллин. Отырыста жиналғандар ой-пікірімен бөлісті, ұсыныстарын айтты.

Серік ІЗБАСАРҰЛЫ,

«Орал өңірі»

Ресейдің Сочи қаласында ерлер мен әйелдер арасында самбодан өткен әлем чемпионатында батысқазақстандық Темірлан Ихсанғалиев (оң жақта) қола жүлдегер атанды.

Әскери самбодан 82 кг салмақта күрескен Темірлан бірінші айналымда ресейлік Алексей Ивановтан 7:3 есебімен басым түсті. Содан кейін чехиялық палуанды (9:0) айқын басымдылықпен ұтқанымен, ширек финалда беларусь Евгений Алексиевичке аса тартысты бәсекеде 2:3 есебімен жол берді. Бұл белдесуде төрешілер қарсыласына ескерту бергенде, Темірлан ұтатын еді. Бұдан кейін Е. Алексиевич финалға өткендіктен, қазақстандық палуан қола жүлде үшін күресуге мүмкіндік алды. Соңғы екі қарсыласына да соқыр ұпай бермей, мерзімінен бұрын тізе бүктірген Т. Ихсанғалиев осылайша үшінші орынға ие болды. Ал Е. Алексиевич финалда оңтүстіккореялық Сео Хиеон Кодан ұтылып қалды. Сөйтіп, оңтүстіккореялық спортшы өз елінің тарихында тұңғыш рет самбодан әлем чемпионы атанды.

Осы біріншілікте қырғыз, тәжік, түркмен палуандарының да әлем чемпионы атанғандығын ескерсек, бұл самбо спортының дүние жүзінде кең таралып келе жатқандығын көрсетеді.

Бұл – БҚО ішкі істер департаментінің қызметкері Темірлан Ихсанғалиевтің әскери самбодан әлем біріншіліктеріндегі төртінші жүлдесі. Ол 2009 жылы 74 кг салмақта Грекияның Салоники қаласында өткен дүниежүзілік додада қолаға қол жеткізсе, 2015 жылы Марокконың Касабланка шаһарында екінші орынға көтерілді. Ал өткен жылы Болгария астанасы Софияда 82 кг салмақта тағы бір қола медальді  еншілеген болатын. Оған қоса Темірлан – қоян-қолтық ұрыстан 2014 жылы Перудің Лима қаласында өткен әлем чемпионатының қола жүлдегері. Сондай-ақ аралас жекпе-жектен де талай додадан олжалы оралып жүрген спортшы.

Сочиде өткен чемпионатта тағы бір батысқазақстандық Болатбек Райымқұлов әскери самбодан 52 кг салмақта қола жүлдені жеңіп алды.

Жалпы, бұл жолы Қазақстан құрамасына бір ғана алтын жүлде бұйырды. Ол 62 кг салмақта финалдық бәсекеде Еуропа чемпионы, Ресейдің еңбек сіңірген спорт шебері Аслан Мудрановты 2:1 есебімен ұтқан ақтөбелік Есет Қуановтың еншісінде. Ал бұрын әлемдік додаларда талай рет топ жарған Бейімбет Қанжанов (52 кг), сондай-ақ Әлібек Зекенов (90 кг), әйелдер арасында Гүлнұр Ерболова (52 кг), әскери самбодан Амандық Асауұлы (62 кг), Нұргелді Қиялбеков (68 кг) және Райхан Мәди  (100 кг) бұл жолы қола жүлдемен шектелді.

Ғайса БӘЙМЕН

Осыдан тура 24 жыл бұрын 12 қарашада ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан Республикасында ұлттық  валюта енгізу туралы»  Жарлыққа қол қойды.  Егемендік алып, еңсесін тіктеген  халқымыздың өз ақшасы,  төл  теңгесі болатынын естіп,  қуанған  қаймана  қазақ қуаныштан  бөркін  аспанға атты.

«Бағалай білгенге бақ қонады, қуана білгенге құт қонады» демекші, осы ақжолтай жаңалыққа мерейленіп жүрген қаратөбелік Кәкім ақсақалдың шаңырағына ертесіне тағы бір сүйінші хабар жетеді. Кенже ұлы Жолдасқали мен келіні Бақыттың тұңғыш қыздары аман-есен өмірге келеді. Шаңыраққа ие болып қалар кенже ұлдың тұңғышын бауырына басқан ата-әжесі кесте тігер немересінің есімін ырымдап Теңге деп қояды.

Төл теңгемен түйдей құрдас Теңге Кәкімова – бүгінде Орал қаласындағы көпбейінді аурухананың жас метеоролог маманы. Кейіпкеріміз есімі Теңге болғанымен, қаржы саласына аса қызықпайтынын айтады. Мектеп бітірген соң техникалық бағыттағы кәсіп иесі болуды армандаған Теңге Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-дың машина жасау факультетінде стандарттау, сертификаттау және метеорология  мамандығы бойынша жоғары білімалады. Қазіргі таңда Теңге қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі мамандығы бойынша магистратурада оқуын жалғастырып жүр.

– Есімім ерекше болғандықтан, алғаш танысқанда көпшілігі таңданысын жасыра алмай жатады. Кейде достарым есіміңді өзгерткің келмей ме деп те сұрайды. «Менің атымды Теңге деп атам қойған, атамның қызы болғандықтан, есімімді мақтан тұтамын және өзгерткім келмейді» деп турасын айтамын. Марқұм атам мені «Алтыннан да, доллардан да қымбат Теңгем» деп еркелетуші еді, – дейді Теңге қыз.

Теңгенің арманы көп. Ауылдағы ата-анасының үкілеген үмітін ақтап, қос бауырына қамқор болып, адал өмір сүрсем дейді. Қаршадайынан ата-әжесінің тәрбиесінде болған бойжеткеннің өмірлік ұстанымы – «Еңбектің наны тәтті». Ал ақшаға қатысты ырымдарға  мүлдем  сенбейді.

Динара  ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ,

«Орал  өңірі»

Суретті  түсірген  Темірболат  ТОҚМАМБЕТОВ

Елбасымыздың «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшіру туралы» Жарлығына байланысты жұмыс тобы Қаратөбе ауданында болып, тұрғындардың пікірлеріне құлақ асты.

Мәжіліске облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Айгүл Мыңбаева, М. Өтемісов атындағы БҚМУ-дың профессоры, педагогика ғылымдарының докторы Абат Қыдыршаев қатысты.

Басқосуда аудан әкімі Жанат Асантаев  Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында қазақ әліпбиін латын графикасына көшіруді ұсынғаны қоғамға үлкен серпіліс бергенін айтты. Облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Айгүл Мыңбаева кириллицадан латын қарпіне көшуді ұлт болып шешім қабылдайтын уақыттың жеткендігін, жаңа әліпби әлем елдерімен бәсекелес болуға, шет тілін еркін меңгеруге мүмкіндік ашатындығын тілге тиек етті.

– Қоғам қазақтың жаңа төл әліпбиін бекітуге ерекше мән беруде. Еліміздегі ғылымның дамуына бірден-бір алғышарт болатын таңба жүйесі жасалады. Осыған дейін әлемдегі 250 миллион адам пайдаланатын кириллицамен жұмыстанып келсек, 5 миллиард адам қолданатын латын әліпбиімен таныса бастаймыз. Бұл – таным көкжиегімізді кеңейтіп, білім қорымыздың молая түсуіне сеп болады, – деді жиында профессор А. Қыдыршаев. Кейін аудандық ақсақалдар алқасының төрағасы Нәжім Дәулетов, Мұхит атындағы мектептің директоры Мираш Өтеғалиева, аудандық мәслихаттың депутаты Ирина Классен, «Жайық Пресс» ЖШС Қаратөбе филиалының директор-редакторы Ертай Бимұханов өз ой-пікірлерімен бөлісті.

Серікбай  ХАСАНОВ,

Қаратөбе  ауданы

Бөрлі аудандық орталық  ауруханасына қарасты «Қайырлы үміт» оңалту орталығы сегіз жаңа құрылғымен толықты.

Жергілікті кәсіпкердің демеушілігімен қол жеткен бұл керек-жарақтар кембағал балалар мен олардың ата-аналарына зор үміт сыйлады. Бұл құрылғылар балалардың қимыл қозғалысын оңалтып, қан айналым жүйесін жақсартады екен.

Ақсай қаласының тұрғыны Нұрсұлтан Жиеналиевтің арбаға таңылғанына 11 жыл болыпты. Оған өз бетімен қозғалудың өзі қиямет-қайым.

Ауыр дерттен айықтыру үшін анасы перзентін берісі Астана мен Алматы, әрісі Ресейдегі оңалту орталықтарына апарған екен. Қолы ашық жанның ерекше сыйлығы Нұрсұлтаннан өзге 33 бүлдіршін мен олардың ата-аналарын қуанышқа кенелтті.

– Тірек-қимыл жүйесін түзейтін қондырғыны сатып алуға өзіміздің жағдайымыз келмейді. Сондықтан ем-дом алуға орталыққа келеміз. Мұнда білікті мамандар ұлыма қажетті ем-домын жасайды. Жаңа құрылғының көмегімен ұлымның денсаулығы жақсарады деп үміттенемін, – дейді анасы Анаргүл Жиеналиева.

– Ауданымызда мүмкіндігі шектеулі сексеннен астам бүлдіршін бар. Олардың арасында сал ауруымен, бас миының жабық зақымдануымен және даун синдромымен ауыратын балалар бар. Жаңа құрылғы тірек-қимыл жүйесі бұзылған балалар үшін таптырмайтын құрал. Төсекке таңылып, сіңірі тартылып қалған жандар осы құрылғының көмегімен оңалып, тіпті жүріп кетуі де мүмкін, – дейді орталық мамандары.

Былтыр оңалту орталығы ашылған кезде кәсіпкер Қайрат Қапашев сегіз вертикалды тірек қозғалтқыш қондырғысын сыйға тартқан болатын. Арада жыл өтпей жатып, тағы сегіз қондырғыны әкеліп берді. Айта кету керек, оралдық мүгедек жандардың қолынан шыққан аталмыш қондырғылардың сапасы ресейлік өнімнен кем түспейді, бағасы екі есе арзан.

– Орталық ашылғанда тірек-қимыл жүйесін түзейтін сегіз қондырғы әкеліп бердім. Бірақ бұл жайтты жария қылғым келген жоқ. Бұл жолы менің көмегім өзге қалталы азаматтарға үлгі болсын деп жариялап отырмын. Себебі, ауыр дертке шалдыққан балаларға барынша қолдау көрсетуіміз қажет, – дейді Қайрат Қапашев.

Мүгедек балалар оңалту орталығында жылына екі рет тегін ем алады. Көпке үлгі болған кәсіпкер келешекте де орталықтан көмегін аямайтынын айтады.

Айым НҰРҒАЛИЕВА,

Бөрлі ауданы