Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың 2015-2025 жылдарға арналған бағдарламаның шеңберінде «Нұр Отан» партиясы «Сыбайлас жемқорлықсыз ел – өркендеуші ел» жобасын іске асыруда.

Жобаны іске асыру халықтың сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін жоғарылатуға, сыбалас жемқорлыққа саясаты түсіндіруге, азаматтық қоғам институттарын, үкіметтік емес ұйымдарды,  халықты сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке тартуға бағытталған.

 Осыған байланысты, «Нұр Отан» партиясы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырыпқа арналған карикатуралардың республикалық конкурсын өткізіді.

Конкурстың мақсаттары:сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағыттағы карикатуралар салу арқылы халықты сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиелеу мен құқықтық мәдениетін жоғарылату, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл проблемаларын зерделеуге бағытталған шығармашылық қызметті ынталандыру, Қазақстан Республикасында іске асырылатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы мемлекеттік саясатты насихаттау, заманауи қоғамдағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы проблемасына жастардың назарын аудару, қоғамда сыбайлас жемқорлық көріністерін «мүлдем төзбеушілікті» қалыптастыру.

Конкурсты өткізу шарттарын, жеңіске үміткерлерді конкурстық іріктеу критерийлерін, жеңімпаздарды марапаттау тәртібін айқындау үшін Конкурс туралы ереже әзірленді.

Аталған Ережемен «Нұр Отан» партиясының сайтында, сондай-ақ «Нұр Отан» партиясының облыстық (қалалық) филиалдарының сайттарында танысуға болады(nurotan.kz).

Конкурстық жұмыстар конкурс туралы хабарлама жарияланған күннен бастап 2017жылғы 28 қарашаға дейін «Нұр Отан» партиясының Орталық аппаратына (Астана қаласы, Қонаев көшесі 12/1, 5-қабат, 511/3-кабинет, Партиялық бақылау департаментіне,байланыс телефоны: (8-7172-70-76-09), немесе 25 қарашаға дейін «Нұр Отан» партиясы Батыс Қазақстан облыстық филиалына (Орал қ., Ж.Молдағалиев к., 19, 3 этаж, 306 кабинет) «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырыпқа арналған карикатуралардың республикалық конкурсы» белгісімен ұсынылады, байланыс телефоны 8-7112-24-26-26.

Конкурстың қорытындылары 2017 жылғы 29 қарашада шығады.

Конкурс жеңімпаздары туралы ақпарат «Нұр Отан» партиясының сайтында орналастырылады.Жеңімпаздар салтанатты түрде марапаттау үшін «Нұр Отан» партияның аймақтық филиалынашақырылатын болады.

2017 жылдың 25 қазанында БҚО Білім басқармасының базасында ҚР ІІМ ТЖК «АМО» ММ БҚО бойынша фельдшері З.А. Құрманғазиева онлайн режимінде Орал қаласының 20  мектебінің қатысуымен «Күйік түрлері, дәрежелері.  Алғашқы медициналық көмек көрсету» тақырыбында интерактивті сабақ өткізді.

Осы сабақтың негізгі мақсаты барлық мектептердің ұстаздары мен оқушыларына осы аталған тақырыпты қарапайым тілмен кең ауқымды жеткізу.  Сабақ барысында Күйіктің түрін (тұрмыстық, термиялық, химиялық, сәулелік, ) және дәрежесін (I, II, III, IV) қалай дұрыс анықтау және осыған орай алғашқы көмекті дұрыс беру туралы айтылған болатын.

             Сондай-ақ Зергүл Құрманғалиева «Мектепте, тұрмыста және кез келген жағдайда орын алатын күйіктер туралы сөз қозғады. Мектепте орын алатын негізгі күйіктер ол химиялық күйік яғни химия сабағында ұстаз оқушыларына химиялық заттармен тәжіриебелік сабақ өткізіп жатқан кезде кез келген химиялық қышқылмен немесе сілтімен күйіп қалуы мүмкін. Осы жағдайда қалай алғашқы көмек көрсету туралы және қауіпсіздік ережесін сақтау туралы оқушылар мен ұстаздардың назарына ұсынылды.

Біздің көптеген кішкентай бүлдіршіндеріміз көп жағдайда қараусыз қалып, соның нәтижесінде  ыстық суға немесе буға күйіп жатады. Сол себептен кішкентай балаларда орын алатын күйіктерде қалай дұрыс алғашқы көмек көрсету керектігін және балаларды жалғыз қараусыз қалдырмауы туралы ескертілді. Кез келген жағдайда немесе кез келген мезгілде түрлі себептермен өрт болуы мүмкін. Осы жағдайда адам өзін қалай ұстау,  өрттен зардап шегушіні қалай алып шығып және оған дұрыс алғашқы көмекті көрсету керектігі туралы түсіндірілді. Біздің, әрбір зардап шеккен адамға көрсеткен алғашқы көмегіміз ол адамның өмірін сақтап бір қатерден аман алып қалады.

Осындай түрлі интерактивті сабақтарды өткізу, кез келген жағдайда әрі дер кезінде зардап шеккен адамдарға  алғашқы көмек көрсетіп, өмірін сақтап қалу ең үлкен маңызға ие!

З.А. Курмангазиева

ҚР ІІМ ТЖК «АМО» ММ БҚО бойынша Фельдшер

Батыс Қазақстан облысы Төтенше жағдайлар департаментінің  медиа-жоспарына сай 19 қазан  2017 жылы Өрт қауіпсіздігі саласындағы бақылау және профилактикалық қызмет басқармасы қызметкерлері азаматтық қорғау аға лейтенанты М.Н.Алекешев пен азаматтық қорғау лейтенанты   Р.Р.Бекчентаев БҚО білім басқармасы жүйесінде интерактивті сабақ өткізген болатын, сабаққа Орал қаласының 38 мектебі қатысты.  Сабақ барысында баршаға  өрт қауіпсіздігі ережелері  түсіндірілді.

Келесі аталғандарды мүлдем жасауға болмайды:

• ғимарат не құрылыс, сарай, жертөле, шатыр маңында отпен ойнамаңыздар;
• сіріңкемен ойнамаңыздар, Сіздің дос-жарандарыңыз, кішкентай балаларыңыз сіріңкені ұстамауын қадағалаңыз;
• белгісіз заттарды, ұнтақ не бояу қораптарын, аэрозольды қораптарды қыздырмаңыздар;
• өздігіңізден пешті жақпаңыз, газды плиткаларды қоспаңыздар;
• тоққа қосылған, қараусыз қалған электр қыздырғыш жабдықтармен ойнамаңыздар, өрт шығуы әбден мүмкін;
• майшамдарды, шартылдақтарды қолданбаңыз, жанғыш заттардың қасында отшашу, басқа да өрт қауіпті жанғыш эффекттерді жақпаңыздар;
• пиротехникалық өнімдерді адам бетіне, ормандарға, құрылыстарға қарай бағыттамаңыздар ;
• пиротехникалық өнімдерді қыздырғыш жабдықтар мен ашық от маңына жақын сақтамаңыздар.

Егер өрт орын алған жағдайда дереу  міндетті түрде   «112» немесе  «101» телефон нөмірлеріне хабар беріңіздер.

ӨҚСБПҚБ  ХҚАТ бас маманы

азаматтық қорғау  лейтенанты

Кадыров Амиржан

Қазақстанның солтүстігінде, сондай-ақ шығысы мен орталық бөлігіне  АИ-92 бензинінің қоры негізінен  Ресей Федерациясынан жеткізіледі. Оның өзіндік құны литріне 161 теңгеден біршама жоғары. Елімізде жанар-жағармай бағаларының теңгерімсіздігіне жол бермеуде және туындаған шығындарды төмендету үшін «ҚазМұнайГаз» Ұлттық компаниясы» АҚ-ның барлық жанар-жағармай құю бекеттерінде АИ-92 бензинінің литрін 161 теңге деңгейінде бірыңғай бөлшек сауда бағасын белгілеу туралы шешім қабылданды.

Сонымен қатар «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ «Өңдеу және маркетинг» бағытының, «ҚазМұнайГаз» қайта өңдеу және маркетинг» АҚ, «ҚазМұнайГаз өнімдері» ЖШС орталық аппаратының қызметкерлеріне 2017 жылға сыйақы және бонустық төлемдер төленбейді.

Түпкілікті өнімнің өзіндік құнын төмендету мақсатында «ҚазМұнайГаз өнімдері» ЖШС-ның шығындарын едәуір азайтіу, соның ішінде орталық аппараттың штат санын қысқарту жоспарланған.

Күн санап 1 желтоқсан – Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті күні де таяп келеді. Сонан кейін араға бірер апта салып,  16 желтоқсан – Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік мерекесін атап өтеміз.

Міне, осы қос мерекені айтулы жетіктіктермен қарсылағанға не жетсін, шіркін! Мәселеге осы тұрғыдан келгенде, бүгіндері аудан орталығы Шыңғырлау ауылының шығыс бөлігінде 30 үйдің құрылысы аяқтала келді. Шыңғырлау аудандық сәулет және құрылыс бөлімінің мәліметіне қарағанда, осы 30 үйді салу үшін қазына қаржысынан 270 млн. 324 мың теңге бөлінген. Құрылыс жұмыстары негізінен біте келген бұл үйлер үш бөлмелі, жалпы аумағы – 82,7 шаршы метр. Сапалы ауыз су кіргізіліп, көгілдір отынмен қамтылатын аталмыш баспаналардың ішінде әжетхана да ескерілген. Құрылысты жүргізуші мердігер мекеме «БатысКотлоМонтаж» ЖШС барлық құрылыс жұмыстарын күні ертең басталатын туар айда түгелдей тәмамдамақ.

— Бұл үш бөлмелі 30 үй биылғы желтоқсан айының алғашқы жаңасында, яғни 1 желтоқсан – Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті күні ел-жұрттың игілігіне беріледі. Осы су жаңа баспаналар үй кезегінде тұрған бюджеттік мекемелердің қызметкерлеріне, кезегі келген көп балалы отбасыларға, ата-ана қамқорлығынсыз өскен жастарға және жас мамандарға берілмек. Жалпы, осы отыз үйді салу үшін жергілікті 10 тұрғын жұмысқа тартылды. Ал ауданның өзге ауылдық округтерінде, атап айтар болсақ, Сегізсай, Белогор, Лубен, Полтава елді мекендерінде екі пәтерлі төрт үй салу барысына тағы бес адам жұмыспен қамтылды, — дейді Шыңғырлау ауданының әкімі Альберт Есәлиев.

 Егер ретті жерінде айта кетер болсақ, күні бүгін Шыңғырлау ауданы бойынша баспана кезегіне 193 тұрғын, ал үй салу үшін жер телімі кезегіне 279 адам ресми тіркеуге алынған.

Қаршыға ЕЛЕМЕСОВ,

Шыңғырлау ауданы

Батыс Қазақстан облыстық дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектеп-интернатының 2011 жылғы түлегі, бүгіндері Алматыдағы Мұқағали Мақатаев атындағы №140 мектеп-гимназиясының мұғалімі Дәурен Сағынғалиевтың «Тоғыз толғаныс» атты туындысы жарыққа шықты. Мағыналы мазмұн мен ғибрат аларлық әңгімеге толы туынды оқығанға ой салып, саналық сілкініс жасауға итермелейді.

20 жасында «Қазақстан тарихы» пәні бойынша оқу-әдістемелік құралдың авторы атанған Дәурен өз саласының білгірі. Жаңалықты жатсынбай қабылдайтын ұстаздың баптаған шәкірттері республикалық, халықаралық білім додаларынан олжасыз қайтқан емес. Тіптен, жаңа форматтағы ҰБТ-да республика бойынша ең жоғары көрсеткіш көрсеткен (139 балл) Саят Тасан – Дәуреннің төл шәкірті. Шәкірті соның ішінде Дәурен ағайы дәріс берген «Қазақстан тарихы», «Дүниежүзі тарихы», «Адам. Қоғам. Құқық» пәндеріне тиесілі 100 балдан шашау шығармай жоғары нәтижеге қол жеткізе алды. Әр шәкіртін марапатқа емес, парасатқа тәрбиелеуге ұмтылатын ұстаздың бала оқытуға «Аш қасқырдай кіріскені» – біз үшін кеуде кернеген қуаныш. Дәурен Сағынғалиев жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру жолындағы еселі еңбегі үшін өткен жылдары екі мәрте ҚР Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасымен марапатталды. Ал жақында ҚР Білім және ғылым министрі Е. Сағадиевтің Алғысхатын алды.

Берекені бірліктен, табысты еңбектен іздейтін халқымыз үшін азаматтық биік ұстаным мен ұлтқа деген сүйіспеншіліктің құны қашанда жоғары. «Ең жаман нәрсе – әрекетсіздік» деп ұғынған Дәуреннің «Тоғыз толғаныс» атты еңбегі жалындап тұрған жаңа заманның ұрпағы үшін тағылымға толы туынды екендігі даусыз. Бұл кітапта білім саласының қазіргі жай-күйі, бала тәрбиесін дұрыс бағытқа түсірудің заманауи жетілген әдіс-тәсілдері, қоғамды жетістікке бастайтын азаматтарды қалыптастырудағы мектептің орны мен рөлі басты назарға алынған.

Кітапқа пікір білдірген Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Асылы Осман: «Ойына оралып, қаламына іліккен «толғаныс» сөзі қаншалықты мәнді, маңызды болса, кітаптың ішкі мазмұны да соған сай әрі тәрбиелік мәні бар, өте құнды, қоғамға қажетті дүние» деп бағасын беріпті.

Өзінің білгенімен бөлісіп, өскелең ұрпақтың алдындағы жоғары жауапкершілікті терең түсінген Дәурендей азаматтардың кезекті  табысқа тоқмейілсімейтіндігі кәміл.

Манарбек ҚАРЕКЕНОВ,

Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

Кеше өңірлік коммуникациялар алаңында облыс аумағындағы түрлі деңгейдегі мәслихаттардың депутаттығынан шығып қалғандардың орнына өткен сайлау қорытындылары бойынша баспасөз мәслихаты өтті.

Облыстық сайлау коммиссиясының төрағасы Ғайса Қапақовтың берген мәліметі бойынша 29 қазанда өткен сайлауға алғашында 26 үміткер қатысуға ниет білдірген. Оның 18-і өзін өзі ұсынса, сегізін «Нұр Отан» саяси партиясы ұсынған. Үміткерлердің кейбірі әр түрлі себептермен сайлауға қатыспай қалғандықтан сайлау бюллетеньдеріне 21 үміткердің аты-жөні енгізілген.

Аталған шара ұйымшылдықпен өтіп, сайлаушылардың 71,59 пайызы дауыс берген.

Сайлауға саяси партиялар мен үміткерлер сенім білдірген адамдар қатарынан 96 байқаушы мен жеті БАҚ өкілі қатысты.

Алдын ала сайлау қорытындысы бойынша жергілікті мәслихаттарға сегіз депутат сайланды. Оның біреуі облысқа, біреуі – Орал қалалық, алтауы аудандық мәслихаттардың депутаты болмақ.

Ғайса Хамидоллаұлының айтуынша, сайланған депутаттың бәрі жоғары білімді. Оның біреуі – әйел адам, жетеуі – ер адам. Олардың орташа жасы – 49.

Кәсібі бойынша бизнес өкілдері – 2, жеке кәсіпкерлер – 2, білім беру саласының өкілдері – 3, ауылдық округ әкімі – 1. Жалпы сайлау науқаны сайлау заңнамасының талаптарына сәйкес өткен.

Гүлжамал ЖОЛДЫҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Қазақтың тұңғыш ұлттық әліппесі Ахмет Байтұрсынұлы жасаған нұсқа екені белгілі. Заман талабы бойынша қазір мінекей, латынды қайта қабылдап отырмыз.

Өзім 1-4 сынып аралығында Жымпиты орта мектебінде латынша оқыдым. Бала кезімде «Батырлар жырымен», Абайдың өлеңдерімен, есейгесін Сәбит Мұқановтың «Жұмбақ жалау» («Ботагөз» романы), «Адасқандар», Ғабдол Слановтың «Дөң асқан» сынды туындыларымен осы тілде таныстым. Сол кезде бізге бұл графика өте қолайлы болды. Қазақтың әрбір дыбысына, әсіресе ең жиі қолданылатын “ы”, “і”, “қ”, “ғ”, “ң”, “ж” дыбыстарын өз алдына жеке-жеке таңбалап берген әліппе болды. Сонымен оқып, ешқандай зиянын көрген жоқпыз, қара танып, қаріп жазып сауаттандық.

Латынға көшу мәселесін дұрыс-бұрыс деп, таласып, дауласудың қажеті жоқ. Дұрыстығы әлдеқашан дәлелденген. Оны қайталап айта бермеу керек. 32 дыбысты талдау қиын болмас. Біз енді сол әріптерді қалай дұрыс жазамыз деген мәселе төңірегінде ойлануымыз қажет. Кириллицаға көшкен кезде кейбір әріптерге қатысты біраз жыл айтыс-тартыс болды. Сондай пікірталас латын әліпбиіне қатысты бүгін де қызып тұр. Менің ойымша, бұл құр даурығу емес, нағыз ғылыми талдаулар, ғылыми ізденістер бағытындағы пікірталас болуы тиіс.

Елбасы латын әліпбиіне қатысты Жарлыққа қол қойды. Енді келесі оқу жылынан бастап 1-сынып оқушыларын осы әліпби бойынша үйретуді бастау керек деп есептеймін. Өзім де бұл мәселеден тыс қалғым келмейді. Сол себепті «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында дайындап жатқан кітабымды латын қарпімен бастыру ойымда бар.

Ж. Молдағалиев атындағы облыстық ғылыми-әмбебап кітапханасының қорында бұрын латынша жазумен шыққан кітаптар барын білетінмін. Солардан кітап көрмесін ұйымдастыру жөнінде кітапхана басшыларына ұсыныс айттым. Таяуда бұл шара жоғары деңгейде ұйымдастырылды. Оған зиялы қауым өкілдері, жастар қатысты. Бәрі де латын әліпбиін қолдап отыр. Бұл өзіміздің тарихи тамырымызға оралуға үлкен-кішіміздің бірдей пейілді екенімізді көрсетеді. Жалпы алғанда біз қазақ тілін латын әліпбиіне көшіре отырып, әлемдік мәдениетпен етене араласып, қазақ тілін кеңінен танытатынымызды ұмытпауымыз қажет.

Жайсаң АҚБАЙ,

өлкетанушы,

Орал қаласы және Сырым, Бөкей ордасы, Қазталов аудандарының құрметті азаматы

Жуырда ғаламтор желісі арқылы  оралдық Абзал есімді азаматтың шымкенттік Жәмила Байсерікова атты бойжеткенге бір бүйрегін бергендігі жөнінде мәлімет тарады.  Біз де іле-шала Абзал Әділовке хабарласып, хал-жағдайын білдік.

Сұрастыра келсек, Абзал Әділов Ақжайық ауданының Алмалы ауылында дүниеге келген екен. Қаладағы әскери-техникалық мектепті тәмамдаған. Бүгінгі күнге дейін құрылыс саласында қызмет атқарған.

Ол «Қазақстан» ұлттық арнасындағы «Жан жылуы» телебағдарламасынан қызылордалық Жанар есімді келіншектің қос бүйрегі жарамсыз болып, қайырымды жандардан көмек сұрағанын көреді. Содан бағдарламада көрсетілген реквизиттері мен байланыс нөмірлерін  жазып алып, ауысқан азын-аулақ ақшасын аудармақ болады. Кейін Жанармен сөйлесе келе, оған өмір сыйлау үшін донор болуға келіседі.  Алайда бірнеше күн өткен соң Жанар хабарласып, жұбайының бүйрегі сәйкес келгенін айтады. Енді олар отаға дайындалмақ екен. Содан соң Жанар егер батысқазақстандық жігіт ойынан айнып қалмаса, шымкенттік Жәмила Байсеріковаға көмектесуін сұрайды.

Жамиланың да қос бүйрегі жарамсыз екен. Соңғы екі жыл бойы  бүйректің қызметін арнайы аппарат атқарғандықтан, күннен-күнге халі мүшкілдене береді. Қан қысымы 250-ден төмен түспей, төсекке таңылады. Донор таба алмай, келіскен донорлары қыруар қаржы сұрап, өмірден күдер үзетін деңгейге жетеді.

— Жәмиланың анасымен сөйлескен соң бір бүйрегімді беруге дайын екенімді айттым. Анасы қуаныштан жылап жіберді. Өрімдей қыздың өлім аузында жатқанын көріп,  қатты аядым. Донор болғаным үшін қаржы да сұрамадым. Ең бастысы, ол қарындасым жер басып жүрсе екен дедім. Менің де төрт жасар Азиза есімді қызым бар. Жасаған жақсылығым қызымның алдынан жарқын болашақ болып оралса болғаны. Ғаламторда түрлі пікірлер жазылуда. Біреулері денсаулығыңа зиян келтірдің  десе, енді біреулері ақша сұрамағанымды жазғыруда. Бірақ мен үшін қоғамның пікірінен гөрі, адамның өмірін сақтап қалғаным маңызды, — дейді Абзал Әділов.

Жәмила мен Абзалға жасалған  трансплантациялық ота Алматы қаласында 20 қазан күні сәтті өткен.  Жәмиланың анасы Құрманкүл Құлмырзаева да отадан шыққаннан кейінгі сәтті былайша бөліскен. “Абзал өз баламдай боп кетті. Қызыма өмір сыйлағаны үшін аналық алғысымды білдіремін. Жасаған жақсылығы Алладан қайтсын”, – деген.

Бүгінде екеуінің де хал-жағдайлары жақсы. Абзал Әділов Оралға оралды. Жәмила да жалпы палатаға көшіріліп,  оңалып келеді.

Ағза  ауыстырудың аз-кем  тарихы

Адамның  ағза  мүшесі мен тіндерін ауыстыру  медицинаның ірі жетістігі болып саналады. Мүше трансплантациясын қарапайым тілмен жеткізер болсақ, бір адамның ағза мүшесін екінші адамға салу дегенді білдіреді. Яғни донордың өз келісімімен өзге адамға мүшесін беруі. Медицинада ағза мүшесін  ұсынушы адамды донор десе, алушыны, яғни науқасты реципиент деп атайды. Әлемнің бірқатар елдерінде мүше трансплантациясы заңмен реттелген. Мәселен, АҚШ-та кез келген адам ерікті түрде донор атана алады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешіміне сәйкес, әлемде донор атануға рұқсат беру заң бойынша екі түрлі әдіспен жүзеге асады екен. Біріншісі, өзінің және туған-туысқандарының келісімін алу арқылы. Ал екінші әдіс бойынша көз жұмған адамның ағза мүшелері туған-туысқандарының келісімінсіз донор ретінде пайдаланылады. Жалпы,  ғылымда трансплантация мәселесі бойынша алғаш 1902 жылы нақты жетістікке қол жеткізілген. Сол жылы венгер хирургі Эммерих Ульман жануарлардың бүйрегін ауыстырып, тәжірибе жүргізген. Ал адамның бүйрегін алмастыруды тұңғыш рет  украйн хирургі, медицина ғылымдарының докторы, профессор  Юрий Вороной жасаған. 1933 жылдың 3 сәуірінде жасы 60-ты еңсеріп, қайтыс болған қарияның бүйрегі 26 жасар келіншекке салынған. Алайда бұл отаның соңы сәтсіз аяқталып, емделуші екі күннен кейін көз жұмған. Ю. Воронойдың сәтсіз отасынан соң, Еуропа мен АҚШ ғалымдары жануарларды тәжірибе нысанына алып жүреді. 1950 жылдың 17 маусымында АҚШ-та бүйрек трансплантациясының отасы жасалады. Бұл отадан соң емделуші бес жыл өмір сүрген. Трансплантациялық тәжірибелер КСРО аумағында кеңінен дамыған. Мәселен, 1951 жылы ресейлік хирург Владимир Демихов тұңғыш рет иттің жүрегін ауыстырған. Сол отаның нәтижесін көрген соң 1967 жылы оңтүстік африкалық кардиохирург, медицина ғылымдарының докторы, профессор Кристиан Барнард адамның жүрегін ауыстыру отасын тұңғыш рет жүзеге асырған. Міне, осы уақыттан бері науқасқа қажетті мүшелердің трансплантациясы дами түсті. Бүгінде әлемде адам ағзасының мүшесін жасанды мүшемен немесе жасанды тінмен ауыстыру тәжірибесі де бар.

99  науқастың  бүйрегі  жарамсыз

Бүйрек тәулігіне 200 литр қанды сүзгіден өткізіп, қан қысымын реттеп отырады. Егер аталған ағза зақымданып, істен шықса, адам өміріне өте қауіпті. Ағзадағы токсиндер, азот қосындылары зәр арқылы сыртқа шығатын болғандықтан, созылмалы бүйрек жетіспеушілігі кезінде бүйректің зәр шығару қызметі бұзылып, адам өздігінен кіші дәретке шыға алмайды. Яғни бүйректің сүзгі қызметі істен шығып, улы қалдықтар ағзада қалып қояды. Бір сөзбен айтқанда, ағза өз-өзінен уланады. Қажетсіз қалдықтардың көбеюі миға, жүрекке, бауырға әсер етеді. Әлі де көп адам дер уақытында дертке көңіл аудармайды. Сондықтан қазір қоғамда созылмалы бүйрек жетіспеушілігі дертіне шалдыққандар аз емес.

Жалпы, бүйрек ауыстырудың оңай ота емес екені белгілі. Біріншіден, ауыстыратын бүйрек жоқ болса, екіншіден, аталмыш ота қыруар қаржыны қажет етеді. Сондықтан науқастар жасанды жолмен, яғни гемодиализ арқылы ем қабылдауға мәжбүр. Гемодиализ аппараты арқылы адамның қаны сүзгілердің көмегімен тазартылады. Сүзгіден қан өткенде кейбір улы токсиндердің қалдықтары қалып қояды да, тазарған қан қайта ағзаға құйылады. Науқастың ағзасына байланысты қан бір аптада екі-үш рет тазартылып отырады. Алайда мұндай ем түрі адамдардың ұзақ өмір сүруіне мүмкіндік бере алмайды. Мамандардың айтуынша, адамдардың мұндай дертке шалдығуы бүйректің болмашы ауруына немқұрайды қарауынан туындайды екен. Мәселен, бүйрек ауруларының  гломерулонефрит және пиелонефрит  деген түрлері бар. Пиелонефрит —  бүйректің қабынуы, сүзгі қызметінің бұзылуы. Бұл дерт  түрлі инфекциялардан пайда болады. Сондай-ақ уретрит, цистит секілді бүйрек ауруларын дер уақытында емдемесе, асқынып, созылмалы бүйрек жетіспеушілігіне әкеліп соғады. Салқын тию, тұмау, ауыр металдар және алкогольмен улану да бүйрек дертіне шалдықтырады. Мұндай кезде де бүйректің сүзгі қызметі бұзылады. Сонымен қоса бала кезінен бүйректерінде ақауы бар адамдар уақытында ем қабылдамаса,  кейін ауыр дертке айналуы мүмкін. Ал бұл дертке шалдыққандар бүйрек ауыстыру арқылы ғана айыға алады.

 2013 жылдан бастап елімізде туысқандарының  донорлығымен бүйрек оталары жасала бастады. Сол жылы бес, 2014 жылы жеті, 2015 жылы алты, ал 2016 жылы жасалған бес отаның біреуі теріс нәтиже көрсетіп, пациент гемодиализ орталығына қайтарылған. Ағымдағы жылдың сегіз айында отаға түскен төрт пациенттің  екеуі бүлдіршіндер.  Облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Қанат Төсекбаевтың мәліметіне қарағанда, облыста  31 науқастың  бүйрегі алмастырылған.  Бұл отаның  26-сы елімізде, бесеуі алыс шетелде жасалған. Ал бүйрек алмастыру үшін күту парағына 99 науқас тіркелген. Бұл пациенттер күту парағына тіркелу үшін  өңірдегі «Нефрос-Азия», «Биос»  диализ орталықтары мен  облыстық қан орталығына қан тапсырған. Бүйрек алмастырған рецепиенттер иммуносупрессивтік препараттармен қамтамасыз етілуде. Оларға нефрологтың кеңесі тәулік бойы жүргізіледі және шұғыл жағдайларда нефрологиялық төсектерге жатқызылады.

Гүлсезім  БИЯШЕВА,

«Орал  өңірі»

Шығыс әлемінде «Ғалымдар серке секілді, қай жаққа бастаса да, тура жолға бастайды» деген тұжырым бар. Ғалым ретінде профессор Бердібай Шалабай – тап осы сапта. Ұлт данасы Абай ғұламаша ой өрсек, адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болары даусыз. Ұстаз Бердібай ағамыз шәкірт пен оқытушы арасындағы ынтымақтастық педагогикасын кредо тұтқан педагог-ғалым. Бүгінде профессор Бердібай Шалабай құрылғанына 85 жыл толып отырған М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінде бір кезде еңбек етіп, аймақтың кәсіби тіл мамандарын даярлауға мол үлес қосқанын ерекше мақтаныш етеді. Өз кезегінде аталмыш университет те Бердібай Шалабай сынды лингвист-ғалымын мақтан тұтады.

Бердібай Шалабай 1947 жылы қараша айының 2-сі күні Өзбекстанға қарасты Қарақалпақ АССР-ның Шоманай ауданында мұғалімдер отбасында дүниеге келген. Әкесі Жұмағамбет Шалабайұлы, анасы Рәзия Сатбергенқызы ұзақ жылдар бастауыш мектеп мұғалімдері болып қызмет істеген. Ол ауданның Шоманай бөлімшесінде М. Горький атындағы орта мектепті алтын медальмен бітірген соң, 1964 жылы Алматыда С. Киров атындағы ҚазМУ-дың филология факультетіне оқуға түседі. 1969 жылы оқуды үздік аяқтаған ол университеттің аспирантурасын жалғастырады. Аспирантураны бітіргеннен кейін 1972 жылы А. Пушкин атындағы Орал педагогикалық институтына арнайы жолдамамен жіберіліп, еңбек жолын педагогика кафедрасында оқытушылық қызметтен бастайды. 1973 жылы филология ғылымының докторы, Қазақ ССР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. Балақаевтың жетекшілігімен «Ғ. Мүсіреповтің «Оянған өлке» романындағы синтаксистік құралдардың стилистикалық қызметі» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғайды. 1975-1988 жылдары жоғарыда аталған институттың қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының доценті ғылыми дәрежесінде еңбек етеді. 1988 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институтында қазақ тіл білімі кафедрасының доценті қызметін жалғастырып, 1989 жылы Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтының қазақ тілі білімі кафедрасына қызметке келеді. 1997 жылы филология ғылымдарының докторы, Қазақстан Респуликасы Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, профессор Р. Сыздықтың ғылыми жетекшілігімен «Көркем проза тілін зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері» тақырыбында докторлық диссертациясын қорғайды. 2000 жылы Қазақстан Республикасы жоғары аттестациялық комитетінің бекітуімен профессор атағын алады. 2003-2007 жылдары Абай атындағы ҚазҰПУ-дың жалпы тіл білімі және қазақ тілінің тарихы кафедрасының меңгерушісі, 2009-2010 жылдары әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті қазақ филологиясы кафедрасының меңгерушісі болып, еңбек етеді. Ал 2015 жылдан бастап Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің профессоры болып ауысады.

Б. Шалабай ғылым жолындағы алғашқы қадамынан-ақ көркем әдебиет тілін дендеп зерттеуге көңіл қояды. Оның алғашқы «Көркем шығарма тілі – даралық стиль құбылысы», «Әдеби тіл және көркемсөз табиғаты» тақырыбындағы ғылыми мақалалары көркем әдебиет тілінің өнер құбылысы ретіндегі өзіндік мәнін, ерекшелігін ашуға, сырын ұғынуға бағытталды. Бұл ізденістері одан әрі «Көркем әдебиет тілі және оны мектепте оқыту», «Көркем проза тілі» атты көлемді еңбектерінде жалғасты. Мұнда ғалым көркем әдебиет тілі басқа өнер құбылыстарымен бір қатардағы емес, олардан басқаша ендіктегі құбылыс екеніне, қарым-қатынас құралы ретіндегі тілдің көркем шығарма құралына айналғанда өзгеше иірімге түсіп, жаңаша мәнге ие болатынына көңіл аударады. Оны анықтау үшін «автор бейнесі» ұғымына жүгіну қажеттігін негіздейді және көркем прозадағы авторлық баяндаудың түрліше қабаттардан тұратынын (әңгімелеу, суреттеу, ойталқы, диалог),  соларды талдау арқылы көркем тілдің ерекше құбылыс ретіндегі өзіндік мәнін ашуға болатынын түсіндіреді. Бұл түсінікке автор орыс филологиясы ғылымының ірі өкілі академик В. Виноградовтың ілімін басшылыққа ала отырып келді. Ғалым көркем әдебиет тілін зерттеуді мектепте оқыту ісімен ұштастыра жүргізді.

Ғалым Б. Шалабай айналысқан тіл білімінің бір саласы – мәтін лингвистикасы. Ол – қазақ тіл білімінде мәтінді теориялық тұрғыдан алғашқылардың бірі болып зерттеген ғалым. Оның 1975 жылы жарияланған «Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі синтаксистік тұтастық» атты мақаласы – қазақ тіл білімінде мәтінді арнайы тұрғыдан зерттеген тұңғыш еңбек. Онда ғалым қазақ тіл ғылымының алдыңғы буын өкілдері Р. Сыздықова мен Т. Қордабаевтан кейін осы ұғымды енгізіп («шумақ», «күрделі синтаксистік бірлік»), оны теориялық тұрғыдан жан-жақты талдайды, кейінгі зерттеулерге жол ашады. Сексенінші жылдардың аяғына қарай республиканың жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің оқу бағдарламаларына «Көркем мәтінді лингвистикалық талдау» курсы жеке пән болып енгізіле бастады. Соған орай Б. Шалабай осы курстың типтік оқу бағдарламасын жасап, оқу құралын шығарды, пәнді оқытуға байланысты бірнеше өзекті мақалалар жариялады. Демек, көркем мәтін, жалпы мәтін талдау профессор Б. Шалабайдың ғылыми ізденістерінің өзегіне айналып отыр. Көп жылғы зерттеулердің нәтижесінде  1997 жылы ғалымның «Қазақ көркем прозасының тілін зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері» атты монографиясы жарық көрді. Ғалымның іргелі еңбегінде өзіне дейінгі көркем проза тілін зерттеудің тәжірибелері жинақталып, оларды қорыта отырып, мәселені зерттеуге жаңаша ғылыми тұрғыдан келеді. Ол – көркем шығармадағы автор бейнесі және көркем прозадағы баяндау қабаттары (түрлері) туралы мәселе. Автор бейнесі – көркем шығармадағы өзге бейнелермен бір қатардағы құбылыс емес, оларды жинақтап, бір жіпке тізіп көмкеріп тұратын, көркем шығарманың құрылымын біртұтас ететін ерекше құбылыс. Прозадағы автор баяндауы да құбылып тұрады: бірде автор өз атынан сөйлесе, бірде кейіпкер атынан сөйлейді, бірде онымен бірігіп кетеді, кейде тіпті ойдан құрастырылған басқа бір бейнеге енеді. Мұның бәрінде де шығарманың біртұтастығы, бір бүтін құрылымы жойылмайды. Соған орай баяндау бірде әңгімелеу, бірде суреттеу, бірде ойталқы, бірде диалог (полилог) түрінде беріліп, көркем шығарма құрылымын күрделендіре түседі. Көркем шығарма құрылымындағы бұл баяндау түрлерін А. Байтұрсынұлы әуезелеу, әліптеу, пайымдау деп атап, оларға ең алғаш түсінік берген еді. Жоғарыдағы теориялық қағидаттарды ғалым қазақ көркем прозасының қалыптасу, даму тарихымен байланыстырып қарайды. Алғашқы проза үлгілері – ертегілерден бастап, кейінгі дамыған прозаға дейінгі олардың ерекшелігін, даму үрдісін саралайды. Профессор  Б. Шалабай шәкірттерімен бірлікте мәтін туралы зерттеулерін одан әрі жалғастырып, көптеген ғылыми еңбектерін жарыққа шығарды. Онда мәтіннің негізгі белгілері мен категориялары, бірліктері, түрлері, мәтін талдаудың аспектілері жан-жақты қарастырылады. Ол көркем мәтінді зерттеу бойынша өзіндік мектебін қалыптастырды.

Профессор Б. Шалабай қазақ тілі синтаксисін және стилистикасын зерттеуге де зор үлес қосып келеді. Бұл саладағы ондаған мақалалары мен екі оқу құралы – соның дәлелі. 1982 жылы жарияланған мақаласында (Құрмалас сөйлем құрылымына бірер сөз // «Қазақстан мектебі», 1982, №8) ғалым құрмалас сөйлемдерді классификациялауда жаңа принцип ұсынады. Ол құрмалас сөйлемдерді алдымен құрылымдық ерекшеліктеріне қарай екі топқа бөлуді ұсынады (жай құрмалас сөйлемдер және көп құрамды құрмалас сөйлемдер). Жай құрмаластар салалас, сабақтас болып жіктелсе, көп құрамдылар көп компонентті салаласқа, көп бағыныңқылы сабақтасқа және аралас құрмалас сөйлемге жіктеледі. Сөйлеу жүйесінің құрылымдық әрі функционалдық сипаттарына қарай бөлінетін бұл жіктеліс кейін ғалымдар тарапынан (Қ. Есенов, Б. Қапалбеков, Т. Ермекова т.б.) қолдау тауып, оқу әдебиеттеріне енді.

Ғалым Б. Шалабай ұзақ жылдар (45 жыл) ҚР Жоғары мектептер саласында жемісті еңбек етіп келеді. Шәкірттеріне қазіргі қазақ тілінің синтаксисі, қазақ тілінің стилистикасы, көркем мәтінге лингвистикалық талдау, сөз мәдениеті т.б. пәндерден дәрістер оқып, практикалық сабақтар жүргізеді. Сол пәндерден типтік оқу бағдарламаларын түзіп, оқулықтар мен оқу құралдарын дайындады. Ғалым бакалавр және магистратура бөлімдеріне арнап бірнеше оқулықтар мен оқу құралдарын жазды: «Қазақ тілінің стилистикасы», «Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис», «Қазақ тілінің функционалды-коммуникативтік синтаксисі» т.б. Олардың ішінде теориялық білімдермен қатар оқу үдерісін тиімді жүргізуге қолқабысын тигізетін практикалық сабақтарға қажет «Кестелі грамматика», «Қазіргі қазақ тілінің жаттығулар жинағы», «Практикалық қазақ тілі», «Қазіргі қазақ тілі» курсы бойынша лабораториялық  жұмыстарды» жазуға қатысты.

Профессор Б. Шалабай алғашқылардың бірі болып тілді функционалды аспектіде зерттеуге атсалысты. Оның «Қатысым синтаксисі туралы», «Сөйлемді зерттеудің коммуникативтік аспектісі» атты мақалалары және «Қатысым синтаксисі» оқу құралы  осы саладағы алғашқы бастамалары болса, кейін осы мәселеге көптеген еңбектер арнап, шетелдерде мақалалар жариялады.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ және Мемлекеттік тілді дамыту институында гранттық негізде қаржыландырған ғылыми жобаларға қатысып, жүргізілген ғылыми жұмыстардың нәтижесінде «Қазақ тілінің функционалды-коммуникативтік синтаксисі»  атты оқу құралын жарыққа шығарып, «Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар» атты монографияоқулығын жазуға қатысты. Ғалым қазақ тілі білімінің өзекті мәселелері бойынша шет елдерде (Украинада (Черкассы), Түркменстанда (Ашхабад), Қытайда (Пекин), Өзбекстанда (Нөкіс), Қырғызстанда (Бішкек)) халықаралық конференциялар мен симпозиумдарға қатысып, баяндамалар жасады. Профессор Б. Шалабай жоғары оқу орындарында академиялық ұтқырлық бағдарламасы бойынша Пекинде Қытай Орталық ұлттар университетінде екі рет, Бішкекте Қарасаев атындағы Қырғыз ұлттық университетінде  қазақ, қырғыз, түрік  бөлімдерінің студенттеріне дәрістер оқыды. Ол  2000-2009 жылдары Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті және 2009-2010 жылдары әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жанындағы қазақ тілі мамандығы бойынша диссертация қорғайтын мамандандырылған кеңестердің мүшесі болды. Профессор Б. Шалабай ғылымдағы ізбасар шәкірттерін дайындауға да үлкен еңбек сіңірді. Оның ғылыми жетекшілігімен 34 ғылым кандидаты, екі ғылым докторы,  бір PhD докторы даярланды. Олар қазір тәуелсіз Қазақстанның әр түрлі жоғары оқу орындарында жемісті еңбек етіп жүр.

Сөз соңында Бердібай ағамызға айтарымыз, жетпіс – кемел жас, десек те, жетпіске кідіре көрмеңіз. Сексен – парасат жасы, сексеннің сеңгіріне бойлаңыз. Тоқсан – толымды ғұламалық сатысы, тоқсанға тоқтау болмағай, жүздің биігіне кемеңгерлік шыңына шыққайсыз демекпіз.

Абат ҚЫДЫРШАЕВ,

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік

 университетінің профессоры, педагогика ғылымдарының докторы,

Қазақстан педагогикалық ғылымдар академиясының академигі