Құтқарушылар күніне орай және ауданның азаматтық қорғау қызметкерлерін физикалық және спорттық жетілуге дағдыландыру, жүйелі дене шынықтыру мен спортқа тарту, салауатты өмір салтын насихаттау мақсатында, Батыс Қазақстан облысының ТЖ департаментінің Бөрлі ауданы Төтенше жағдайлар бөлімінің ұйымдастыруымен Бөрлі ауданы Ақсай қаласында құтқарушылар арасында спартакиада өтті.

         Жүлдеге 65 адам таласты. Жарысқа қатысушылар спорттың бес түрі бойынша: үстел үсті теннисі, волейбол, гір тасын көтеру, арқан тарту және «Асық ату» ұлттық ойыны бойынша жарысқа түсті.

         Жарыс қорытындысы бойынша жүлделі І-ші орынға Ақсай қаласы Чех қалашығының өрт сөндіру бөлімі, ІІ-ші орынға БҚО «Өрт сөндіруші» ақционерлік қоғамының  І жасағы, ІІІ-ші орныға Өрт сөндіру және апаттан құтқару  жұмыстары қызметінінің  9- өрт сөндіру бөлімі ие болды.

         Құтқарушы ардагерлерінен құралған әділқазылар алқасы сол күні жарыс бағасын қорытындылап, жүлдегерлерді диплом, медаль және кубоктармен марапатады.

Батыс Қазақстан облысының ТЖ департаментінің

Бөрлі ауданы ТЖ бөлімінің инженері

 азаматтық қорғау капитаны А. Идалиева

(«Он төрт» романы хақында)

Жуырда ғана жарық көрген «Он төрт» атты туындыны қызыға қолымызға алуымыздың бірінші себебі, өлке тарихының ақтаңдақтарына арналғандығы болса, екіншіден, зерттеу тақырыбымыздың нысаны ХХІ ғасыр қазақ романының дамуы тенденциясына қатысты болғандықтан, жаңа замандағы жергілікті қаламгерлердің туындыларын мүмкіндігінше қамту мақсаты болды. Сондай-ақ автордың әлеуметтік желі арқылы кітап шықпастан бұрын-ақ, «Он төртті» роман деп атап, болашақ шығармасының сұлбасымен таныстыруы оқырмандық әуесқойлық қызығушылығымызды ынтықтыра түсті.

Кітаптың тұсау кесеріне бара алмасақ та, авторға хабарласып, кітапты өз қолтаңбасымен алдым. Онда автор өз қолымен былай деп жазған екен:

«Айдарбек бауырыма ақ жүрекпен! Қазақтың бостандығы жолында шыбын жандарын пида еткен есіл ерлердің ерлігіұмытылмайды. Солардың өр рухы сізбен бізде болсын!

Кітапты алғаныңызға көп рахмет! Алла жар болсын!!!»

Бізде алла жар болсын деп, кітаптың алғашқы парағын ашып, оқуды бастап кеттік. Оқырман ретінде айтсам, ең алғашқы парақтарын ашқаннан-ақ, көркем шығарманың өр рухы, авторлық ұстанымның шығармашылық процеспен, тіпті тарихи кейіпкерлерінің рухымен астасып кеткендей әсерде қалдырды. Сондықтан тақырыптың өзектілігімен қоса, нағыз рухты, намыс пен жігерді қаламына серік еткен шығармашылық процесс иесімен, оның тарихи қаһармандарымен сырласқандай болдым.

Себебі, қазіргі қазақ прозасында көркемдік тұтастық мәселесі өте күрделі мәтіндік құрылымға ие. «Көркем шығарманы біртұтас етіп тұратын бірлік автордың өзіндік адамгершілік ұстанымы» деген Л.Толстойдың пікірін ескерсек, аталған романдағы мәтіннің құрылымындағы авторлық сананың айқын көрініс табуы заңдылық.

Автордың өзі айтқандай «тарихи деректерге сүйене отырып жазылған әдеби әңгіме, көркем дүние, тағдырлы хикаят» деп қарапайымдылық танытса да, шығарманың көлемі тұрғысынан қарасақ, аталған туындыныроман жанрына жатқызуға болады.

Әдебиеттану ғылымында тарихи романды «тарихи роман, көркем-тарихи роман, тарихи библиографиялық роман»деп бірнеше түрге бөліп қарастыру үрдісі қалыптасқан. Әрине, бұл жіктеудің де белгілі бір дәрежеде шарттылығы барын ескергеніміз жөн. Себебі, осы аталған роман түрлеріне ортақ мәселе тарихи деректілік.

Бірінші, тарихи роман — ел өмірінде маңызды оқиғалар мен кезеңдер жайлы жазылып, сол тарихи кезеңдердігі ұлы тұлғалардың саяси-қоғамдық тұлғасы кейіпкер ретінде сомдалады. Екіншісі – көркем-тарихи романда негізінен тарихи оқиғалар мен кезеңдердің шындығын жеткізуде ойдан шығарылған кейіпкерлер алынады. Ал үшіншісі – тарихи-библиографиялық романда барлық оқиға ел тарихында аты қалған тарихи тұлға туралы сыр шертіп, сол кейіпкердің төңірегінде өрбиді. Осы тұрғыдан келсек, автордың жанры тарихи-библиографиялық роман деуге толық негіз бар.

Автор сонау сұрапыл соғыс жылдарындағы жас өркендердің өз идеяларына қаншалықты берік болғандығын, қазақ халқының қайғы-қасіретін жас жүректерімен сезіне білуін толыққанды аша білген. Он төрт боздақтың темір құрсаулы кеңестік империяның шеңгелінен қазақ жұртын бөлек ел ретінде көруге деген азаматтық ұстанымдары сол кезде орындалмаса да, бүгінгі күнгі ұрпақтың көруін автор тарихи кейіпкерлердің ауызына сөз сала отырып, бірге толғанады.

Қаламгер туындысы бірнеше қысқа-қысқа эсселік сипаттағы тараушаларға бөлініп, оларға атау қою арқылы оқырманын жалықтырмай, сюжеттік арнаға бағыттап отыруы дәстүрлі классикалық прозаның үлгісін, осы бағыттағы жанрда жазылған кейбір ғұмырнамалық романдарды еске түсіреді. Мысалы, Шерхан Мұртазаның «Ай мен Айша», Қ.Ысқақтың «Келмес күндер елесі» т.б. Бірақ автордың өзіндік тың ізденістік танытып, тарихи деректерді тізбектемей, көркемдей сөйлете отырып, сол кезеңдегі жалындаған жастардың балаң болса да, әбден пісіп жетілмесе де, елдік деңгейдегі азаттық мәселесін қолға  алуын өзіндік ұғынықты тілімен жеткізе білген.

Жалпы автордың поэзиясынан және прозасынан байқағанымыз ұлттық этнофольклорлық дәстүрді өз шығармашылығында берік ұстанатындығы. Бұған мысал ретінде романның өн бойында Ғұбайдолла Әнесовтың өңі мен түсінде қатар өрілген көкжал образын сонау көк бөрінің ұрпақтары, ерлік намыс отының үзілмеген жалғасы іспетті,  соны өз шығармашылығы арқылы жеткізуге тырысқан авторлық көркемдік ізденісі, лейтмотиві десек болар.

Автор аталған шығармасында пейзаждық суреттеулерге сараңдық танытады. Санаулы ғана тараушаларда кейіпкерлерінің сол мезеттік көңіл-күйлері мен әлеуметтік-тұрмыстық жайларды суреттеуде қысқа қайырып отырады. Мысалы:

«Тыста қатты ызғырық жел екен. Сынық ай да жыртық бұлттан қалқа таппай, зымғып бара жатқандай. Ағаш басы жалаңаштанып сойдиған бұталары бір-бірін сабалап, олай-бұлай ырғалады. Әудемде иттердің үргені естіледі. Былай ауыл тыныш. Жігіттер тез-тез өз көшелеріне тарқасты».

Бірақ аталған мәселені авторлық кемшілік деуден гөрі, автордың жанрлық таңдауына сәйкес ұстанған қағидаты деуге болатындай. Себебі тарихи деректерді қанша көркемдік деңгейде суреттесе де, деректілік әдеби шығармада кейде кеңінен көсілуге мүмкіндік бермейтін тұстары болатыны ақиқат.

Қорытындылай келсек, «Он төрт» романының бас кейіпкері Ғұбайдолла Әнесов пен он үш боздақтың сұрапыл жылдардағы азаттыққа ұмтылған іс-әрекеттерін тарих тұңғиығынан шығарып, көркем әдеби туындыға айналдыруға ұмтылған автордың көркемдік ізденісі қуанарлық жағдай. Автордың таңдаған жанры тарихи дерекке негізделгендіктен, кейбір тұстарда автордың көркемдік тұрғыдан гөрі, публицистикалық сарынға ұрынатын тұстары болғанымен, жалпы шығарма тарихи танымды көркем шындыққа айналдыруда кеңестік сайқал саясатты қанын тамызып жеткізуде біршама табысты болғанын, оқырманының намысын қайрап, рухын оятуға күш салған авторлық сана, дүниетанымның айқындылығымен бүгінгі ұрпақ үшін құнды болмақ.

Айдарбек Ахметұлы

М.Өтемісов атындағы БҚМУ аға оқытушысы,

С.Ғ. Шарабасов атындағы «Ғылыми ізденіс» жас әдебиеттанушылар бірлестігінің жетекшісі

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың  «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы Біртұтас ұлт ретінде болашаққа құтты қадам жасауға бастайды. Сондықтан да болар халықты ұлы істерге жұмылдыратын бағдарламалық мақала бүгінде зор қолдауға ие болып, қызу талқылануда.

Мемлекет басшысы биыл үш бірдей жаңа бастама көтеріп, даму жолымызды жан-жақты айқындап, бағдарлап берді. Бірінші – елімізді технологиялық дамудың жаңа деңгейіне көтеретін ауқымды жаңғыру болса, екіншісі – конституциялық реформа арқылы саяси жаңғыру.

Біз тәуелсіздік алған тарихи тұрғыдағы аз уақыт ішінде Елбасының салиқалы саясатының нәтижесінде зор табыстарға қол жеткіздік. Еліміз жаңа тарихи кезеңге аяқ басып, Қазақстан  әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу мақсатын алға қойды. Елбасымыз «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында осы жетістіктерімізді дамытудың рухани бағдарламасын ұсынды. Бұл бағдарлама – ұлтымыз үшін маңызы терең, ауқымы зор, өнегесі мол, халқымызға рухани азық болатын айтулы дүние. Мақалада өткен тарихи кезеңдерге сындарлы баға беріліп, ой елегінен өткізіліп, еліміздің рухани даму бағыты айқындалған.

Елбасы ұсынған жаңғыртулар қазақстандықтарды санғасырлық тарих пен мәдениеттегі, ұлттық сана-сезім мен білім саласындағы рухани реформаға бастайды. Өзіміздегі ескі қағидаттардан арылып, бүгінгі күннің арнасымен алға қарай ұмтылуымыз қажет. Осы орайда бабалардан мирас болып қалған рухани құндылықтарды көздің қарашығындай сақтай жүріп, ұлттық рухты да жаңғырту керектігі күмән келтірмейді.

Осы ретте Президент қоғамның және әрбір азаматтың алдында тұрған алты бірдей мақсат-міндеттерді атап берді. Бірінші – бәсекелік қабілет; екінші – прагматизм; үшінші – ұлттық бірегейлікті сақтау; төртінші – білімнің салтанат құруы; бесінші – Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы; алтыншы – сананың ашықтығы.

Осы мақсат-міндеттер межесінде көптеген істер мен жұмыстар атқару керек. Өйткені қазіргідей жаһандық бәсекелестік бізден тынымсыз еңбекті, табысты бастамаларды талап етеді. Бұл жолда білімнің тұнығымен сусындап, соңғы үлгідегі технологиялардың тілін меңгерген жас ұрпақты ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып бойынша тәрбиелеу қазақстандық брендті алға шығарады. Сондықтан да Мемлекет басшысы жалпыұлттық рухани жаңғыру үшін тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын дүр сілкіндіру керектігін алға тартады.

Тағы бір айта кететін мәселе – мемлекеттік тіл. Өткен ғасырдың басында Алаш қайраткерлері айтқан қазақ тілін мемлекеттік тіл деңгейіне көтеру мәселесі, құдайға шүкір, орындалды. Дегенмен, латын әліпбиіне көшу – күн тәртібінде тұрған, заман талабынан туындаған өзекті мәселе. Әліпби ауыстырудың маңызы зор. Өткен ғасырдың ішінде латын жазуын пайдаланған халқымыз үшін латын әрпі қиындық тудырмайды. Тіпті әлемге таралған қазақ халқының бір-бірімен емін-еркін тілдесуіне, дүние жүзінің ғылымына, біліміне ешбір кедергісіз жол ашады.

Елбасының бағдарламалық мақаласында 2017 жылдың аяғына дейін ғалымдармен, қоғам өкілдерімен ақылдаса отырып, қазақ әліпбиінің жаңа графикадағы бірыңғай стандартты нұсқасын қабылдау, 2018 жылдан бастап жаңа әліпбиді үйрететін мамандарды және орта мектептерге арналған оқулықтарды дайындау секілді маңызды межелер қойылды.

Қазақстан халқы ассамблеясының ХІІ сессиясында сөйлеген сөзінде Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев: «Латын әліпбиін қарайтын кез келді. Бұл мәселені кезінде кейінге қалдырған едік. Қалай болғанда да, латын әліпбиі бүгінде телекоммуникациялық салаларда басымдыққа ие болып отыр. Сондықтан да бұрынғы кеңестік елдердің көпшілігінің латын әліпбиіне көшуі де кездейсоқ емес. Мамандар осы мәселені зерттеп, нақты ұсыныстарын жасауы тиіс. Біздің балаларымызды ағылшын тілінде оқытудың өзі латын әліпбиімен байланысты. Ал біз қазір барлық мектептерде ағылшын тілін оқытамыз. Сондықтан мұнда тұрған қорқынышты ештеңе жоқ», – деген болатын. Араға алты жыл салып Елбасы осы мәселені тағы көтерді, көтеріп қана қойған жоқ, нақты уақытына дейін белгілеп берді. Тәуелсіздіктің басты тірегінің бірі – мемлекеттік тіл. 2050 жылға дейінгі кезеңге арналған еліміздің даму стратегиясында да мемлекеттік тілге ерекше назар аударылған.

Латын әліпбиіне көшу – тіл реформасындағы маңызды қадам болмақ. Ғылым мен білім саласының жаңа сатысы латын әліпбиіне көшуден басталады. Біздің жастар бүкіл дүниежүзіндегі елдердің тарихын, мәдениетін, ғылымын біліп, көп нәрсеге үйренеді. Қазақстан өзгелермен терезесі тең ел болған кезде осы бастама біз үшін өте маңызды. Көрнекті қоғам және ғылым қайраткерлері, зиялы қауым өкілдері латын әліпбиіне көшуді қолдап қана қоймай, мұны әлемдік өркениет жетістіктеріне алып баратын бірден-бір төте жол санайды.

Латын әліпбиіне көшу – өмірдің қажеттілігі, әлемдік бәсекеге қабілеттілік мәселесі. Егер латын әрпіне көшіп кетсек, осы уақытқа дейін жазылған бүкіл әдеби, ғылыми мұраларымыз қолданыстан қалып қояды, мемлекеттік тіліміздің дамуы кешеуілдейді, ел ішінде түсінбеушіліктер болады деген пікірлерді алға тартып, жөнсіз қауіптенетіндер де бар. «Көз қорқақ, қол батыр» дейді халқымыз. Ойымыз бен ісіміз бір жерден шығып, дұрыс бағытта жұмыла қимылдасақ, алынбайтын қамал жоқ.

Латын әліпбиіне көшудің маңыздылығын сараласақ, ол арқылы Қазақстанның түрік әлемімен байланысы одан әрі арта түседі. Еліміздің мемлекеттік мәртебесіне зор ықпал етеді. Жалпы, түрік халықтарымен бірге болудың бір жолы – ортақ әліпбиді қолдану. Болашақта түрік халықтарының жазудағы бірлігі сақталатын болса, негізгі мақсаттарымыздың бірі орындалады. Тіпті өзге ұлттардың да қазақ тілін оқуға, зерттеуге деген сұранысын туғызуы мүмкін. Ақпарат және телекомму-никациялық саладағы қолжетімділік артады. Ең бастысы – латын әліпбиі ағылшын әліпбиінің негізі екендігін ескергеніміз абзал.

«Әліпби ауыстыру, бұл – ұлтымыздың тарихындағы ең маңызды бетбұрыс болып табылады. Латын графикасын үйреніп алу аса қиындық туғыза қояды деп ойламаймын. Өйткені әлем қабылдап отырған, әлем тұтынып отырған әліпбидің жаттығы байқала қоймауы керек», – дейді Елбасы. Біз күнделікті өмірімізде латын тілімен жиі бетпе-бет кездесеміз. Тауарлардың көпшілігіндегі ақпараттар латын тілінде жазылған. Компьютерлік техникалардың, құрал-аспаптардың көпшілігі латын тілінде жұмыс істейді. Ғаламтор мен ұялы байланысты пайдаланушылар, әсіресе, бүгінгі жас буын өкілдері латын әліпбиін пайдалануда. Алайда олар латын әліпбиін белгілі бір ережесіз бей-берекет қолданады.

Сондықтан қазақ тілінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік заңдылығын жоғалтып алмайтындай  қағиданы ұстанған, жан-жақты ойластырылған әліпби жасап шығару – тіл мамандарына қойылып отырған талап. Қазақстанның дамыған 30 елдің қатарына енуі үшін халықтың ұлттық санасының беріктігі өте маңызды. Рухани тұрғыдан берік ел ғана табыстарға жете алады. «Рухы – өр, тәні – бекем, бұл бір қайсар халық екен» дегендей, қазақ халқының ұлттық рухы – мемлекеттілігіміздің негізі болмақ.

Айгүл МЫҢБАЕВА,

БҚО тілдерді дамыту басқармасының басшысы