Осы сұрақ бізді жиі мазалайды. Жер үстіндегі тіршіліктің негізгі тұтқасы – адам. Ет пен сүйектен жаралған адам азықпен қоректенеді. Адам баласының негізгі азығы – ет пен сүт өнімдері. Демек, мал шаруашылығы өмір бар жерде маңызын жоймайды. Тіпті етті және сүтті бағыттағы мал шаруашылығын дамыту – ауыл шаруашылығындағы басты бағыттардың бірі.

Елбасымыздың жыл сайынғы дәстүрлі Жолдаулары мен «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында да ет пен сүт өндірісін дамыту, өңдеуді жетілдіріп, ет экспортын ұлғайту, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету күн тәртібіне қойылып келеді.

Олай болса, ықылым заманнан ұлтымыздың атакәсібі болған мал бағудан бүгінгі жастарымыздың ат-тонын ала қашуын қалай түсінеміз? Мал бағу қор кәсіп пе?

Бұрын ұлтымызда «Асық ойнаған азар, доп ойнаған тозар, бәрінен де қой бағып, құйрық майын сорған озар» деп баланы мал бағуға тәрбиелейтін нақыл сөз бар еді. Расында да, бұрын мал бағып, бейнетін көргендер құрметтелді. Мысалға, басқа ордендерді айтпағанда, Жаңақала ауданынан Социалистік Еңбек Ері атанған жиырмаға жуық адамның бәрі де мал шаруашылығының мамандары, дені малшылар болғаны жоғарыдағы сөзіміздің дәлелі. Ол кезде аса қат болған автокөліктер де бірінші кезекте малшыларға беріліп, жиын-тойларда төрде солар отырып, құрметтелмеп пе еді?

Механизаторға да құрмет дәл осылай болды. Бүгін неге бұл мамандықтар қадірін жойды?

Жыл басында Батыс Қазақстан облысының әкімі А. Көлгіновтің Жаңақала ауданына келген бір сапарында онымен жүздескен Қ. Текебаев ақсақал ауданда мал шаруашылығын дамытуға малшы мен механизатордың тапшылығы елеулі қиындық тудырып отырғанын мәселе етіп көтерді. Иә, бұл барлық шаруа қожалықтары үшін ортақ мәселе, ортақ қиындық еді. Сол кездесуде облыс әкімі бұл қиындықтан жергілікті кәсіптік оқытулар арқылы шығуды ұсынды. Рас, бұл – тығырықтан шығудың оңтайлы жолы. Бірақ оның екінші жағы да бар. Олай дейтініміз, ауданымыздағы сонау 1963 жылы осындай қажеттіліктен құрылған кәсіптік мектеп бертінге дейін арендаторлар мен механизаторлар дайындап келді. Тракторист-машинист мамандығын дайындау тек 2016-2017 оқу жылында ғана тоқтатылып, биылғы оқу жылында қайта ашылды. Қазір 16 бала оқып жатыр. Сонда жыл сайын осы мектепті бітіріп, мамандық алған 20-25 механизатор аудан қажетін өтей алмай отыр ма? Әрине, жоқ. Ал сол жас кадрлар қайда? Ешкім білмейді. Олардың нешеуі мамандықтары бойынша жұмыспен қамтылғаны жөніндегі мәліметті ешқайдан таба алмайсың. Ақиқаты – мал бағатын да, механизатор болатын да жастар жетіп артылады. Күні бүгін аудан бойынша 213 адам жұмыссыздар есебінде тіркеулі тұр. Олардың 21-і механизатор екен. Бұлар неге мал шаруашылығына бармайды? Оның да бірнеше себептері барына көз жеткіздік.

Біріншіден, шаруа қожалықтарына барған бұл мамандық иелерінің көп жағдайда құқықтары қорғалмайды. Біз тілдескен малшылардың бірде-бірімен жұмыс берушілер қағаз жүзінде келісімшарт жасаспағаны осыны көрсетеді. Үш жақты келісімшарты болмағандықтан, кәсіподақ, басқа да заң орындары бұл іске араласуға, бұл мамандық иелері мен жұмыс беруші арасындағы туындаған дауды шешуге ықыласты емес.

Екіншіден, оларға ешбір тұрмыстық-әлеуметтік жағдай жасалмайды.

Мысалға, бір шаруа қожалығының қыстағына барған едік. Малшы үйін қыста адам отырады деп айтуға ауыз бармайды. Қамыстан салып, сыртын көбікті қалтқы материалымен қаптаған болыпты. Малшыны үйден 5-6 шақырым жердегі көбіктен кезіктірдік.

— Тамақ пісіретін кісі жоқ, малда жалғызбын. Түсте қойды осы көбікке суға түсіремін. Үйге барып, ас пісіріп ішуге мүмкіндік болмайды. Кеште малды қоралағасын ас дайындап ішемін, — дейді ол. Бейнеті мол тұрмыс. Демалысы жоқ. Монша көрмейді. Теледидар, газет-журнал жоқ. Дәл осындай жағдайды ауданның Балғын бетіндегі тағы бір малшы аузынан естідік.

— Күні бойы мал соңында жүресің. Жыл-он екі ай демалыс бермейді. Еңбекақысы да жарытымсыз. Отбасымда алты балам, жұмыссыз әйелім бар. Жұмыс болмағасын амалсыз жүрмін, — дейді ол.

Иә, жылына бір рет демалыс бермесе, емделуақы төленбесе, еңбегі ынталандырылмаса, еңбек иесі деп құрметтелмесе, мұндай қалыпта кімнің малшы болғысы келеді? Соның ішінде жастар жабайы тұрмысқа жолай ма?

Әрине, жұмыс берушілердің бәрі мұндай емес. Малшыға барлық жағдай жасап отырғандар да бар. Мысалға, Тілеген Мусиннің қыстағына барып көріңіз.

Малшы-механизаторларға барлық тұрмыстық жағдай жасалған. Алдымен олардың құқықтарын қорғайтын заңды құжат – келісімшарттары бар. Малшылардың үйлері жылы да жарық. Ас дайындайтын арнайы аспаздары да бар. Монша, теледидар, ұялы байланыс, тіпті интернетке дейін қосып қойған. Жұмысшыларына жылына бір рет демалыс, мерекелерде ынталандыру, құрметтеу шаралары да ескерілген. Тілеген Мусиннің малшы, механизаторларына қамқорлық жасап, біреулеріне орталықтан үй алып бергеніне, біреулерінің той шығынын көтеріп алғанына куә болып жүрміз. Есесіне малшысы да, механизаторлары да жеткілікті. Жағдай жасалғасын жақсы жұмыс жасау-да. Мұндай жұмыс берушілер қатарына Бақыт Бекқайыров, Бекболат Жағыпаров, басқа да біраз адамдарды атауға болады.

Барлық шаруа қожалықтары малшы-механизаторларына осындай тұрмыстық жағдай жасаса, жастар мал бағудан қашпас еді. Өйткені қазіргідей заманда кімнің жабайы жағдайда жұмыс жасағысы келеді дейсіз.

Міне, жоғарыда біз айтқан себептерден жастар мал шаруашылығына барудан қашқақтайды. Сол себепті малшы мен механизатор тапшылығы ауданда мал шаруашылығы саласының өрісін тарылтып, елеулі қиындықтар туғызып отыр.

Иә, қазір өркениетті елге айналып келеміз. Технология қарыштап дамыды. Десе де, мал шаруашылығы ұлттық экономиканың маңызды саласы болып қала береді. Олай болса, қалай болғанда да, бұл сала қажетті мамандармен, жастармен қамтылуы тиіс.

Мал шаруашылығымен айналысу бүгінде қор жұмыс емес. Атакәсіппен дендеп айналысып жүрген жерлестеріміз Тілеген, Ербол Мусиндер, Бекболат Жағыпаров, Бақыт Бекқайыров, Біржан Айғалиев, Сағат Батырашев, Едіге Текебаев сынды жігіттердің тірлігі, тұрмысы кімді қызықтырмайды?

Рас, бейнетсіз зейнет жоқ. Бұл азаматтар бірден осы деңгейге жеткен жоқ. Белшесінен бейнет кешіп жетті. Шаруасы оңға басып, жұмыстары жүйелі жолға түскесін ғана еңбекті жаңаша ұйымдастырушыға айналып отыр.

Сонымен, жастарды мал шаруашылығына тарту үшін не істеуіміз керек?

Біріншіден, білікті кадр дайындауды жолға қою керек. Өйткені қазіргі жастар аттың қай жағынан мінуді, малдың бағым-күтімін білмейді. «Қойды баға білмеген қуалап жүріп өлтіреді» деген сөз содан шықса керек.

Механизатор мамандығы да құр теория жүзінде емес, практикалық негізде беріліп, оқушы трактор тілін толық меңгеріп шыққаны дұрыс. Сонымен бірге оқып шыққан жастар жұмыспен қамтылуы керек.

Ал дайындалған кадрды жұмыс берушілер өздеріне тарта білгені жөн. Ол үшін қажетті кадрын оқытып алуға және жұмыспен қамтуға жұмыс беруші мүдделілік көрсетсе дейміз.

Екіншіден, жұмысқа қабылдауда заң талабы толық сақталып, екі арада келісімшарт жасалуы, онда екі жақтың міндеті, еңбекақы, сыйақы, еңбек демалысы, жұмыс жағдайын жасау, басқа да тұрмыстық-әлеуметтік жағдайы толық көрсетілуі керек. Сонда екі арада түсінбестік дау тумайды, туса заңмен шешіледі. Бұл екі жақ үшін де тиімді.

Үшіншіден, малшы-механизаторларға толық тұрмыстық жағдай жасалуы тиіс. Уақтылы тамақпен, моншамен қамтып, еңбек демалысы беріліп, емделуіне жағдай жасалғаны абзал.

Ең бастысы – атқарар жұмысына сай еңбекақы төленуі. «Бәрібір жұмыссыз отырсың ғой» деп аз айлық төлеу, оның жартысын тамағың, шылымың, киімің деп жырымдап ұстап қалу дұрыс болмайды. Қазір әлеуметтік жағынан ең төмен жағдайдағы осы мамандық иелері. Өмір бойы аз жалақы алған малшы-механизаторлар қартайғанда да ең аз зейнетақы алатыны бізді қынжылтады.

Сонау Кеңес заманында малшыларға тұрмыстық жағдайдың бәрі жасалды. Жылжымалы монша, үгіт бригадасы, газет-журналдар, азық-түлік, тіпті киноға дейін барып тұрғанына біз, үлкендер куәміз. Есесіне олардан жұмыс жауапкершілігі де қатаң сұралған еді.

Бүгін мұндай жағдай жасау да, жұмысқа жауапкершілік те аз. Соның салдарынан жастар атакәсібімізден қол үзіп барады. Бүгінгі жұмыс берушілер шаруамыз оңға бассын десе, осы жағдайларды ескергені жөн.

Өмірзақ АҚБАСОВ,

Жаңақала  ауданы

Орал қаласы әкімдігінің назарына!

Облыс орталығындағы Достық даңғылынан Короленко көшесіне бұрылып, №1 мектепке қарай жүрер жолдың шетінде біраз тал-терек өсіп тұр. Солардың екеуі  (суретте) жолдың үстіне төне өсіп, әрлі-берлі өткен кісі мен көлік атаулыға қауіп төндіруде. Сол себепті бір желді күні әлгі маңнан әрі-бері жүретін үлкен-кіші жазым болмас үшін Орал қаласының әкімдігіне қарасты құзырлы мекеме үшбу қос ағашты кесіп, қауіп-қатердің алдын алғаны ләзім.

Өз тілшіміз

Таяуда Ғ. Құрманғалиев атындағы облыстық филармонияда облыстық тілдерді дамыту басқармасы және «Еуразия» әлеуметтік-гуманитарлық зерттеу орталығының ұйымдастыруымен «Жақсы сөз – жан тынысы» атты сөз сайысының байқауы өтті. Оған Орал қаласындағы мекеме-кәсіпорындардан 8 топ қатысты.

Шараны облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Айгүл Мыңбаева ашып, қатысушыларға сәттілік тіледі. Алғашқы кезеңде барлық топ өздерін таныстырып шықты әрі төлтаңбаларын ұсынды. Таныстыру үш тілде жүрді. Кей топтар оған қосымша ұжымы жөнінде бейнетаспа алып келіпті. Екінші  кезеңде қатысушылар эссе жазды. Ал өнер көрсету сатысында «Қазақ тілі. Ком» («Қазақтелеком» АҚ) тобының мүшесі Павел Ерофеев мемлекеттік тілде еркін сөйлеп, ерледі. Мәселен, әзіл шумақтарын айтып, Жұбанның «Мен – қазақпын» поэмасынан үзінділерді мемлекеттік тілде келтірді. «Парасатты полицей» БҚО ІІД тобының өнер көрсетуінде сәтті тұстар аз болған жоқ. Оқалы азамат Павел Шурихин де төл тілімізде сайрап кетсе, шашасына шаң жұқтырмайды екен. Қоғамдық тәртіп сақшылары ән де салды, жыр шумағын да төкті, тіпті домбыраның да қоңыр үнін күмбірлетті. Керек десеңіз,  полицияның аға лейтенанты Ердәулет Бисенғалиев әні мен сөзін өзі жазған «Полицей – елдің қорғаны» туындысын әуелете шырқады. Сондықтан «Парасатты полицей» тобын көрермендер қашанда сахнадан ду қол шапалақтап, шығарып салумен болды. «Денсаулық» тобының  облыстық денсаулық сақтау басқармасы мүшесі Саламат Ерәлин «Қазақтарды шетелдіктерге таныстыру» әнін домбырамен шырқап, ел көңілінен шықты. Облыстық әуе спорт түрлері бойынша балалар мен жасөспірімдер спорт-техникалық мектебінің «Ғарыш» тобы қолдан жасалған ұшақтың макеті мен қазақи оюлармен безендірілген отырғыш әкеліпті. Топ мүшесі Тілектес Қаменов жасаған бұйымдары туралы толық түсінік берді.

Байқаудың соңғы кезеңі – жағдаяттық мәселе бойынша топтар арасындағы пікір алмасу, сұраққа жауап беруде қай топтың да ұмтылысы кемшін болған жоқ. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы, «ЭКСПО – 2017» көрмесі, «Алаш» қозғалысына 100 жыл» сияқты ұсынылған тақырыптарға жекелеген топ мүшелері жақсы жауап беріп, тың ізденіс танытты.

Үш сағатқа созылған байқау соңында «Парасатты полицей» тобы бас жүлдені жеңіп алды. Қалған үш орын тиісінше «Жан дауа» (облыстық клиникалық аурухана), «Қазақ тілі. Ком», «Денсаулық» топтарының еншісіне тиді. Сонымен  қатар, жекелеген қатысушыларға жақсы өнер көрсеткені үшін алғысхаттар мен бағалы сыйлықтар табыс етілді.

Серік ІЗБАСАРҰЛЫ,

«Орал өңірі»

Суретті түсірген Т. ТОҚМАМБЕТОВ

(өлкетанушының  қойын  дәптерінен)

(Соңы. Басы газеттің 28 қыркүйек күнгі №116 және 30 қыркүйек күнгі №117, 5 қазан күнгі №119 санында)

3. ОН БІРДІҢ ОРЫ

Кеше Чапаев кентінде, конференция үстінде: «Бүгінде кеудесінде есігі бар дейтін қариялар аз қалғаны рас, алайда солай екен деп қол қусырып қарап отырмай, жас уағында әлгі қариялардан әңгіме ести қалған қарттарды іздеп тауып, сынық сөз, жарым дерек болса да алып қалу керек» деп едім. Аузыма құдай салған екен, осы сапар әлгіндей құймақұлақтардың біреуімен ұшырасудың сәті түсті.

Әңгіме неден шығып еді?! Е, Жаңабек Жақсығалиев екен ғой, Чапайда тетелеп теңесіп, ортайып кеңесіп отырғанымызда шын ғалымға тән ізденімпаздығын танытып, «мына Аңқатыда бір топ алашордашыны атып кеткен ор бар көрінеді» деп тосын деректің шетін қылтитқаны. «Бір түндік» қылған 37-ші шығар деп едік, жоқ, мәлімет беруші 1921 жылды атады. Ал мәлімет берушіге мәліметті хабарлаған оралдық мәдениет қызметкері Ерікқали Ахметов көрінеді. Кешірім қаулысы күшінде тұрған бұл жылдары алаштықтарды топтап, беймәлім қазалау фактісі болды дегенді бұрын-соңды естімеген біз қапелімде аузымызға айналайын ана тіліміздің қорынан қажетті сөз түспей қалып, «О-о-т, интересно!» деппіз.

Мұның соңы бізді Еңбектен Аңқаты кентіне әкелді. Екі ара жиырма бес шақырым. Бір кезде Кеңес Одағына аты дүркіреп шыққан, парагвайлық герефорд тұқымды бұқалар мен қашарларды қазақтың қызыл сиырына айқастыра будандастыру жолымен атақты ақбас сиырды шығарған кеңшардың орны бүгінде ауылдық округтің орталығы, екі мыңға тарта тұрғыны бар үлкен ауыл.

Округ бұрынғы «Аңқаты» кеңшарының бес бөлімшесін және «Рыбцех» делінетін балықшылар ауылын қамтып жатқан аумақты жер. Бізді округтің әкімі Ерлан Молдахметов қарсылап алды (өзі ине-жіптен жаңа шыққан әкім екен – бұрынғы әкім, өзімізге таныс Болат Александрұлы көрші Еңбекке ауысқаннан кейін орнына сайланғанына бірер апта болыпты) жанында алпыстың асқарындағы, орта бойлы, киіктің асығындай шағын, қаршыға көз кісі бар. Біз іздеп келе жатқан Құрманғазы Жәленов дейтін құймақұлағыңыз сол болып шықты.

Бір ғажабы, ол да біз келген күннің таңертеңінде ауылдық ардагерлер кеңесінің төрағасы болып сайланып, «атқа мініп», күшейіңкіреп тұр екен. «Құтты қонақ келсе, қой егіз табады» деген осы емес пе?!

Құрманғазы Дәулетиярұлы – осы елдің байырғы тумасы, сүйегі қожа, оның досайы, талай жыл гидротехник-мелиоратор болып еңбек етіп, жуырда зейнетке шыққан. Зайыбы Мәншөк жеңгейдің мамандығы медбике, ол да зейнетте. Шаруаға ұсынықты адамдар – Құрекеңнің үйінің шағын ауласында жапса түйе таптырмайтын шырмауықтан бастап қызанақ, қияр, сәбізге дейінгі көкөністің неше атасы өседі. Бір-екі қасқа сиырдың сүтінен Мәншөк жеңгей қолдың сарала қаймағы, майы сыртына тепкен құрты, дәмі тіл үйірген сүзбе сияқты жеңсік астың түр-түрін әзірлейді. Аулада, таза ауада жозы үстіне жайылған дастарқан үстінде, жеңгеміздің әңкілдетіп қайнатқан самаурыннан күрең бұйралап құйған шайын сілтеп отырып, Құрекеңнің миының отыз бүктеу, қырық қаттауында елу жыл жатып қалған әңгімесіне құлақ қойдық.

«Менің атам Жәдид Әбдіхалықов (ел Жәлен деп кеткен) 1981 жылы қайтыс болды. Көп білетін, әңгімешіл қарттың бірі еді, маған туралап айтқан әңгімесін де, бастас адамдарымен оңаша шерткен хикаяларын да жадыма тұтып, зердеме тоқып қалғаным сол әңгімешілдігінен, әрі айтқандарының сол кездегі советтік пионерлік, яки комсомолдық санама шалыс келіп жататындығынан болар-ау деп ойлаймын, – деп бастады естелігін Құрекең. – Айтуынша, Алашорда құрылғанда Аңқатыдан Жымпитыға көп жігіт әскерге алынған. Белгілі Айтқали Абылаев басқаратын Жымпиты гарнизонында қызмет етіп, Жымпитыны қызылдардан соңына дейін қорғаған. Күшті атыс болған. Қалаға қызылдар екі броневикпен келіп, қорғаушыларды қырып сал-ғаннан кейін ғана берілген. Қала шетінде өлік тау-тау болып үйіліп қалған. Соны кейін большевиктер «сүзектен өлді» деді-ау беттері шылп етпестен. Сөйтіп, Аңқатыға әлгі сарбаздардың жиырма шақтысы ғана оралған. Шамамен, 1921-1922 жылдары белгілі тауық-мешін жұтында, оның үстіне ел ішіндегі шолақ белсенділердің солақай саясатының кесірінен халықтың жағдайы нашарлап, тігерге тұяқ қалмаған тұста әлгі жігіттер наразылық қозғалысының басында тұрады. Сөйлесе тілінен өрт сөнетін, істесе қолынан іс келетін, жұрт жұтағанда шарпылып жүретін елдің «сүт бетіндегі қаймағы» – қышылды азаматтар болса керек, оның үстіне, заманында Досай ауылы ноқтаға басы сыймайтын тентек ауыл болыпты. Сонысына бағып, елге тізесі батқан шолақ белсенділердің бірқатарын аттың бауырына алып, сабап та жібергенге ұқсайды. Жоғарыға хабар жетеді. Оралдан жеті-сегіз адамнан құралған милиция отряды келеді (ол кезде ГПУ деген). Бастығының аты-жөні белгілі, бірақ айтпаймын. Жылаған бала атын естісе уанатын қатыгез кісі екен. Отряд кілең қазақ, бір орыс жоқ. Сонымен, әлгі бас көтерген жігіттерді елдегі шолақ белсенділер көрсетіп береді. Милиционерлер белсенді деген он бірін ұстап, ауылға бір үйге қамап қояды. Сол жатқан жерлерінде көздерін жоятындары белгілі болады. Милиция бастығы шай ішіп отырғанда ауыл ақсақалы барып: «Сендер жеңдіңдер, біз жеңілдік. Жазаласаңдар, аулаққа апарып жазалаңдар. Елге үрей әкелмеңдер, келіндер мезгілінен бұрын туып қалып жүрмесін, сонан соң бауырларын көз алдында өлтіргенін көрген ағайыны, бауырлары мұны сендерге еш уақытта кешпейді, елге бүлік келеді», – депті. Милиция содан кейін тұтқындарды әуелі Үлкен Саралжын, сосын Кіші Саралжын дейтін жерлерге апарып, ақыры Кіші Саралжындағы құлап жатқан бір қораға бір-бірлеп кіргізіп, ту сырттарынан атады. Он бірінші жігіт Алашқа қатыспаған екен, ел «нахақ кетті» деп аңыздайды. Оқ көкірегінен тигені сол, бейшара көпке дейін жаны шықпай, қиналып барып өледі. Ауылға хабар тигесін әлгі ақсақал бастаған топ атпен, арбамен барып, өліктерді Кіші Саралжын мен Досай ауылының ортасындағы далалы жерге жерлейді. Атам Жәлен сонда ат-арбаға делбеші болып барған екен. Әңгіменің болғанбіткені, міне, осы».

Аңқатының дәл өзінің ауыл болуы бертін, шеттен асыл тұқымды мал әкелінетін 1932 жыл екен. Оған дейін жанбас, жабағы кердерілерден құралған елдің табаны осы күнгі Аңқаты кентінің ту сыртында, екі-үш шақырым жердегі Досай дейтін ескі қорымның тұсын жайлапты. Сәйкесінше, жоғарыдағы уақиға да сол ескі Досай ауылында өтулі. Одан бері де Қамар дейтін мешіттің орны жатыр. Заманында Қамар хазірет еже тәсілімен осы төңіректің балаларын оқытқан, қызыл кірпіш-тен салған медреселі үлкен құтхана ұстаған. Кеңес кезінде шошқа қамайтын қораға айналдырған екен, соғыстан кейін шошқасымен қоса өртеніп кеткен. Сол мешіттен әрі қарай, оңтүстік-шығыс бетте, бес-алты шақырым жерде бұрын «Аңқаты» кеңшарының бірінші бөлімшесі орналасқан шағын ауыл. Құрекеңнің әңгімесінде айтылатын Үлкен Саралжын, Кіші Саралжын дейтін ескі көңдер сол бірінші бөлімше мен мешіт орнының қақ ортасында. Қазірде бірді-екілі үй қалған. Тұтқындарды Үлкен Саралжыннан Кіші Саралжынға әкеп атқан «қызыл жағалылардың» ізі суығаннан кейін ауыл адамдары марқұмдарды ауылға жақындатып әкеліп, қазіргі Аңқаты мен Кіші Саралжынның қақ ортасына жерлеген дедік қой.

Барып көрдік. Кеңшар орталығынан бірінші бөлімшеге апаратын грейдер жолдың сол жақ бетіндегі бозжусан, ақселеу, ер-кекшөп аралас өскен алқаптың грейдерге иек артқан жерінде он бір төмпешік қараяды. Бастарын көтеруге өкімет рұқсат бермегесін, мал таптамасын деп жан-жағын орлап, алынған топырағымен ернеуін биіктетіп қойған екен. Әлі күнге қараусыз, қорусыз, топырағын жел ұшырып жатыр. Құран оқып, мұсылмандық ишарасын жасадық.

Бұл тақырып емес, трагедия болды. Неге дейсіз ғой?! Айтайық.

Қайсыбір тараптан алсақ та, саяси қуғын-сүргін 1929 жылдан басталады деп жүрміз. Бірақ, біздің ол айтып жүргеніміз жаппай репрессияға қатысты нәрсе. Негізінде, репрессия («қуғын-сүргін» деген сөз репрессияның мәнін толық бере алмайды) жекелеген алашшылдарды жарым ашық, жарым астыртын қудалау түрінде 1920 жылдардың бас шенінде-ақ басталып кеткен. Сардарбектерді ел табанынан аулақтатып, Мәскеу мен Ташкент асырғаннан кейін Әлихан Бөкейхан сияқты көсемдерін бір қамап, бір босатып, қайыра тұтқындап, сықпанша сыққан. Сол 1921 жылдың өзінде-ақ Сатылған Сабағанов, Ғұмар Қараш сияқты қайраткерлер белгісіз жағдайда қаза болды, жымпитылық Ғұбайдолла Әлібеков сияқтылар аяқ астынан «жынданып» өлді. Қарқаралының түрмесінде отырған алашшыл Мұстақым Малдыбаевқа ара түспек болған Мәди Бапиұлы ГПУ қызметкерінің қолынан «жазатайым» оққа ұшты. Байқап отырған боларсыздар, жасырын, жымысқы әдістермен білдірмей көздері жойылғанын. Себебі, 1921-1922 жылдар «революция атымен» деп сотсыз-үкімсіз бірден атып тастайтын төңкерістің алғашқы жылдары емес, бұл жылдарғы әскери коммунизм саясаты бойынша тап жауларына жоғары жаза қолдану Ревтрибуналдың үкімімен ғана жүзеге асырыла алатын. Бірақ, соған қарамастан, жергілікті жерлерде тым кеңесшіл қаратазы атқамінерлер, желбуаз шолақ белсенділер 1919 жылғы ВЦИК амнистиясын тәрк етіп, бұрынғы алашордашыларға кәрін тігіп бақты, тіпті қапысын тауып, кейбіреуінің көзін жойып отырды. Мұның өзі жер-жерде «партиялық тазалау» науқанымен большевиктен басқа меньшевик, эсер, ұлтшылдарды ығыстыру саясатын жүргізіп отырған жоғары жақтың үнсіз келісімімен жасалды. Екі жақтың да ойы бір жерден шыққан: «Ит құйрығы иір – тартсаң түзеледі, қоя берсең орнына барады». Бірақ, қалай болғанда да, солар кешірімге іліккен алашшыл жігіттерді мылтық ауызын әдейі қандап келіп, тобымен ұстап, өрескел заңсыздықпен өлтірді деген факті алғаш Аңқаты жерінде орын алған десек, қателесе қоймайтын сияқтымыз. Тіпті, 1937-нің зобалаңында атуға іліккендерге қолдан ұйымдастырылған, жалған болса да формальды түрде үкім шығарылған ғой, ал мына жерде дым да жоқ. Ел айтатындай, ауыл жігіттерінің қолынан әсіре белсенділер өліп кеткен күннің өзінде де, кінәлілер заң жүзінде жазалануы тиіс емес пе?! Ендеше Аңқатыда атылған он бір жігіт – халықаралық заң тілімен айтқанда, геноциодальдық жаппай адам өлтіру құрбандары, исламша айтқанда, қысас қазаға ұшыраған мақтұл, орысша «убиенный». Бүгінде Алаш қозғалысының басшыларына, орта буын қайраткерлеріне қатысты бірқатар нәрсенің басы айқындалып қалды, соның ішінде олардың сүйектері жатқан Алматыдағы Жаңалықтың, Ақтөбедегі Түйетөбенің, Мәскеудегі Бутовтың, тағы да басқа қаралы жерлердің аумағы белгілі болып отыр. Ал Алашорданың әр жылдары репрессияға түскен қатардағы қызметкерлері мен сарбаздарын кім біліп жатыр?! Осының өзі бұл қозғалыстың тарихын зерттеу ісінде аламыш-аламыш ақтаңдақ әлі де жетіп артылатынын, қазірде тізімделген 700 адамнан бөлек әлі талай алашордашы дербестенбей (персонификацияланбай) отырғанын, яғни бұл кезеңді зерделеу біржақты сипат алып кеткенін көрсетеді. Бұл – бір. Екіншіден, «Он бірдің оры» тарихымыздағы және бір сұмдық жараның ауызын ашқандай: жоғарыда көргеніміздей, алашшыл қазақ жігіттерін қазақтың өз ішінен шыққан чекистер аяусыз өлтірген. Ел ішіндегі мәлімет жинаған салпаңқұлақ сексоттар, нұсқамашы жансыздар сырттан келмеген. Өз халқымен жаудай алысып, жаттай салысып, қандастарының өмірін салқынқандылықпен қиып жіберген де орыстан болған «кепеу» (ГПУ) емес, өз қазағымыз. Осы сөзді, мәселен, чешен халқы бойынша айта алмайсың, бұл халықтың тарихы шешеннің чешенге қару кезену фактісін білмейді. Осының өзі ұлттық ділімізде даусыз қымбат қасиеттермен қатар, балтамен шауып тастайтындай бірқатар мін бар екендігін айғақтайды. Ендігі мәселе, жалған намыс қуып, жауырды жаба тоқымдай бермей, ұлттық тарихымыздағы жоғарыдағыдай көлеңкелі тұстарды айтып-жазып, көрсетіп отыруда. Кейінгі ұрпаққа тарих арқылы тәлім берудің кешенді жұмысына бұл да кіреді.

Кейінгі ұрпақ демекші… Сол күннің кешіне Шалқардың көліне бардық. Суға түсу маусымы аяқталыңқырап қалғандықтан, кісі аяғы сирек. Күн ыссы, су әлі де бабында. Тіпті керім болды. Бірақ, Шалқар осыдан он жыл бұрын өзіміз көрген Шалқар емес – әнеу бір жылғы зілзаладан кейін кісі бойлайтын терең жері екі жүз, тіпті үш жүз метр шегініп кеткен. Толқыны жағалауға арс-арс соғып жататын тентек теңіз мінезі де жуасыған ба, қалай?! Зүмірет суы да лайытыпты: бұрын түбінен башпайың көрініп тұрушы еді, енді башпайың түгіл, басқаң да көрінбейді. Есесіне, Орал-Жымпиты тасжолымен екі арадағы алпыс бес шақырымдық «не жаздым құдай» бөлік жөнделіп, асфальт түскелі елдің етігі осылай қарай едәуір бұрылыңқыраған ба деп қалдық. Мұны сол күндері облыстық мәдениет басқармасы мен Теректі ауданының әкімшілігі бірігіп өткізіп жатқан «Шалқар толқыны» ән байқауынан да аңғардық. Біз келгенде гала концерт өтіп жатыр екен. Сиырдың тіліндей жіп-жіңішке құмдауыт жағалауға арқасын тірей салған уақытша эстрадкаға кезекпен көтеріліп, әнді бірінен бірі асырып салып жатқан жас өнерпаздардың арасынан Бөрліден келген бір қыз баланың соул стиліндегі орындау мәнері, құйқылжыған фиоритуралары, сондай-ақ аңқатылық толықша келген жігіттің құлаққа жағымды, баритональды мақпал дауысы жүрекке тиді.

Әнді ерттеп, күйді мініп, өмір көші үдере ұзап барады. Мына барақат дүние бүкіл сән-салтанатымен өзінен өзі орнай қалғандай-ақ. Мейлі, солай-ақ болсын…

Мақсат ТӘЖ-МҰРАТ

ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласын іске асыру аясында ұлттық салт-дәстүрімізді насихаттап, туған жерге еңбегі сіңген тұлғаларды дәріптеу мақсатында «Ұлы дала ұлағаты» атауымен Зеленов ауданының  күні тойланды.

Аудан күні мерекесі жергілікті кәсіпкерлердің атсалысуымен бой көтерген «Ана мен бала» демалыс саябағын ашумен басталды.

Жайық өңіріне танымал халықаралық, республикалық байқаулардың жеңімпаздары, Қазақстан Суретшілер одағының мүшелері Бақтығали Оразовтың «Дәуір ағашы», Қайыр Оразғалидың «Бала»,  жерлес  мүсінші Ерғали Бекешевтің «Ана», «Нар қобыз» туындылары  қойылып, субұрқақ іске қосылды.

Ұлттық нақышты туындылармен безендірілген саябақтың ашылу рәсіміне ауданның құрметті қонақтары мен Ресей Федера-циясының көршілес Ташла, Первомай, Перелюб аудандарынан арнайы келген меймандар мен Қаратөбе, Шыңғырлау аудандарының делегаттары, ауданның өркендеуіне  үлес қосқан еңбек ардагерлері қатысты.

Салтанатты шарада сөз алған аудан әкімі Асхат Шахаров халықтың қуанышымен бөлісе келген меймандарға қош келдің айтып, туған жердің көркеюіне еңбегімен үлес қосып жүрген жерлестерге ризашылығын білдірді.

Мерекенің жалғасы дала қызықтарына ұласты. Көршілес Ақтөбе облысы мен өңіріміздің Теректі, Сырым, Қаратөбе, Ақжайық ауданының сәйгүліктері бақ сынаған аламан бәйге көпшілікті баурап алды. Қылқұйрықтың сәйгүлігі, шабарманның мықтысы ғана түсетін бәйгені тамашалаушылар қиқуға салып, ат тізгіндегендерді бастан-аяқ қолдаумен болды. Бір көрермен теректілік атбегі Яков Лепнаудың Сильвиясын мақтаса, енді бірі Ақжайық ауданынан келген Болат Ешевтің Фатият атты сәйгүлігінің тұрқына тамсанып, бәйге бітпей-ақ жүлдені ұстатып жатты. Дегенмен, жарыс ортасынан ауғанда суырылып, алға шыққан жерлесіміз Бейбіт Асановтың «Аймаңдайы» сәуегейсінген көпшілікті таңдандырып, бәйгенің алдына шықты. Әр айналым сайын қарқынына қарқын қосқан Аймаңдай, басқа аттардан қара үзіп,  бас жүлдені қанжығаға басты. Екінші орын Яков Лепнау баптаған Сильвияға бұйырса, үшінші жүлдені Ешев Болаттың Фатияты еншіледі. Ауылдастарының аты бәйгеден келгеніне қуанған жұрт бірін-бірі құттықтап жатты.

Қиқулаған көрерменді көп күттірмей, құнан бәйге де басталды. Атшабар айналымы аз болғанмен, аламаннан кем түспейтін 12 шақырымдық құнан бәйгенің қызығы өз алдына бір төбе.

Бәйге аттары орнынан ытқи қозғалғанда, кібіртіктеп қалған сырымдық Серік Мүтиевтің «Сұңқар» атты тұлпары бірінші айналым бітпей-ақ топ алдына түсті. Аттың қарқынына қарап, соңғы айналымға шыдамайды-ау дегендер де табылды. Бірақ сырымдық «Сұңқар» бабында екен. Айналым сайын ізіне түскендерден алыстай берді. Тіпті «Сұңқардың» қарқынына ілесем деген бірнеше ат жарыс жолынан шығып та қалды. Құнан бәйге жеңімпазы осылайша жарыс аяқталмай-ақ анықталғанымен, екінші және үшінші орынға таласқан шабандоздар көрерменнің көңілін қалдырған жоқ. Соңғы айналымға дейін иық тірестіре шапқан тасқалалық Руслан Шаяхметовтың «Тслен» атты тұлпары мен Сырым ауданының намысын қорғаған тағы бір атбегі Ернар Байдашевтің «Нұрқасқа» деген қазақы жүйрігінің тартысы жарыс көркін қыздырды. Дегенмен, күшін сақтай білген «Тслен» соңғы айналым соңында алға суырылып, екінші орынды еншілесе, араб және ағылшын текті қылқұйрықтарға дес бермеген «Нұрқасқа» мәре сызығын үшінші болып кесті.

Бәйге аяқталысымен, көпшілік гір тасын көтерушілер мен білек күшін сынасқандар өнерін тамашалады. Қол күресіне шыққандар сынында Виктор Бахерев үшінші, Манарбек Кенжеғалиев екінші орыннан көрінсе, бас жүлдені Орынбек Ерғалиев жеңіп алды.  Ал гір тасын көтерген жігіттер сынына келер болсақ, Виктор Бахерев бұл сайыста да үшінші орынға табан тіреді. Екінші орын Абдулкәрім Дошимовқа бұйырып, бас жүлде Асхат Бекқазиевтің қанжығасында кетті.

Дала қызықтары мұнымен біткен жоқ. Аудан тойының сәнін түйе палуандар сайысы кіргізді. Өз-өзіне сенімді, күші тасыған апайтөс палуандар сайысының қорытындысында үшінші орын аудан намысын қорғаған Әбдукәрім Дошимовқа бұйырса, екінші орынды Орал қаласынан келген Әлібек Алманбетов, бірінші орынды тағы бір оралдық палуан Нұрдәулет Жәрдемов еншіледі.

Аудан күніне жиналған халық ауыл шаруашылығы өнімдері жәрмеңкесінен арзан азық-түлік алып, көрмеден асыл тұқымды төрт түлікті тамашалады.

Ұлы дала ұлағатын ұлықтаған салтанатты шарада БҚО Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары, хатшылық меңгерушісі Ғайса Қапақов облыс әкімі Алтай Көлгіновтің құттықтауын жеткізді. Одан әрі «Нұр Отан» партиясы БҚО филиалы төрағасының орынбасары Гүлназ Құлжанова аудан халқын мерекемен құттықтап, табысты еңбек тіледі.

Мереке мінберінде құттықтау сөз алған аудан әкімі Асхат Шахаров биылғы жиын-терімнің сәтті ұйымдастырылғанын атап өтіп, қуанышқа ортақтаса келген меймандарға ризашылығын білдірді. Сондай-ақ туған жердің түлеуіне, ел ырысының артуына, ауыл шаруашылығының дамуына сүбелі үлес қосып жүрген азаматтарға алғысхат табыс етті. Олардың арасында Погодаев ауылдық  байланыс торабы бөлімшесінің басшысы Е. Курмаева, «Асан-Ауыл» ЖШС-ның комбайнер-механизаторлары Ә. Хасанов пен Б. Биғалиев, жүргізушісі П. Козлов, «Мар-Эль» шаруа қожалығының комбайнерлері М. Нұрсейітов пен Н. Асанов, шаруа қожалықғының жүргізушілері А. Петерсен мен С. Умешев, механизаторлары А. Дарипов пен Б. Бахитов, «Авангард» ЖШС-ның механизаторы Б. Төлебергенев, «Достық» шаруа қожалығының механизаторы С. Коннов, «Раздолье» ЖШС-ның механизаторы С. Товстик, «Киргенев» шаруа қожалығының механизаторы М. Бисеналиев, қожалықтың қызметкері С. Сәтбаев, дәнекерленушісі Д. Болдырев, әлеуметтік қызметкер С. Кенжешева, Махамбет ауылдық округі әкімі аппаратының күзетшілері  Е. Омаров, Ш. Досқалиев және А. Русаков, Погодаев ауылының су жүйесіне жауапты қызметкері Е. Бекенов сынды азаматтар зор алғысқа кенеліп, бағалы сыйлықтар мен ақшалай сыйақы иеленді.

Ресей Федерациясынан, Теректі, Шыңғырлау, Қаратөбе ауданынан келген қонақтар құттықтау сөз алып, жүрекжарды лебіздерін жолдады. Шараның шырайын аудан өнерпаздары кіргізіп, тойға келген ағайынның көңілін бір серпілтіп тастады. Дала төсін дүбірге бөлеген мерекеде аудан жастары лотереялық билет ойнатып, айы оңынан туған жандар ұтысқа ие болды.

Мерекелік шара кешқұрым аудан орталығындағы стадионда эстрада жұлдыздарының ән кешіне  ұласты.

Түгелбай  БИСЕН,

Динара  НАСЫР,

Зеленов  ауданы

Өткен жұма күні Қадыр Мырза Әли атындағы мәдениет және өнер орталығында Сырым Датұлының 275 жылдығына байланысты жас ақындар айтысы өтті.

Ұлы даланың дана перзенті Сырым батырдың атын ардақтап, рухын асқақтату мақсатында игі шараны қолға алдық. Ең бастысы, бүгінгі жас ақындар айтысы арқылы тасадағы жүйріктерді танымал қылуды мұрат тұттық. Олардың республикалық деңгейде сөз сайысына қатысуына жол ашпақпыз. Осы айтыстың бір ерекшелігі – қазылар алқасы жоқ және жүлде бәріне тең беріледі, – деді айтыс басталарда өнер орталығының басшысы, ақын Бауыржан Халиолла.

Облыстық жас ақындар айтысында 12 ақын өнер көрсетті. Сахнадағы алғашқы жұп – белгілі теректілік өнерпаз Эльдар Ихсанов пен жаңқалалық жас бөрі Орынбек Меңдіқұловтың суырыла шығып, қызу сөз шарпысуы айтысты тағатсыздана күткен көрермендер көңілін серпілтіп тастады. «Тісім тисін дейсің ғой сыбағаға, Тістеп-тістеп алайын бұл ағамды» деп мінез көрсеткен Орынбекке қарсыласы тарпаң екенін еске салып, егер шектен шықса, азуынан айырылатынын «ескертті».

– Шоланның немересі болғанменен,

Әкесі Датпенен мал да бақты.

Алдына бата сұрап барған екен,

Беріштің бір биіне Алдар атты.

Содан Сырым бабам шешен болып,

Аузына қаратыпты бар қазақты, – дей келе, Алдар бидің ұрпағы екенін айтқан Эльдардың сөзін іліп әкеткен інісі:

– Ұлтым деп ұлып өткен Сырым дара,

Ерлік пен елдіктің шыңында тұр.

Ал бүгінде Сырым болар деп жүргендер,

Ақыры, сырғалы боп шығып жатыр.

Сырымдай билік айтар деген жандар

Қаражатын қарашаның сығып жатыр.

Сырымдай ел қорғайды деген жандар

Армияға бармаймын деп бұғып жатыр.

Жаһандану осылайша алыптардың

Ұрпағын бордай қылып үгіп жатыр…

…Сондай кезде қыз алып Байбақтыдан,

Сырымдай елім деген ер тудырса… – деп таңдайы тақылдаған Орынбектің: «Руға қарап тұрған ештеңе жоқ, рухы мықты ұлдарды тудырамын» деп серт беруі де ұтымды шықты.

Қыз бен жігіт айтысына шыққан оралдық Талғат Мықи «бауырсақтай сұлуды жеп қойғың кеп, қайта-қайта құрғайды таңдайымыз» деп бөрлілік Айнагүл Кәрімованың дембелше дене бітімін қайта-қайта қағытып отырды. Ал Сараның сіңлісі «алтын құрсақ ана» екенін айтып, «Мен кит болсам, сен – шабақ, жұтып қою түк емес… Шегірткенің айғыры, жетпегені сен едің…» деп жырында метафораларды әдемі ойната отырып, өзіне қырғидай тиген қарсыласының адымын аштырмады. «Шегірткедей  болсам да, шегінбестен, Айғыр деген атымды қорғап қалам», – деді Талғат Мықи ұтымды уәжін қалқан қылып. Айта кетейік, Бөрлі аудандық мәдениет үйінде қызмет істейтін әнші-термеші Айнагүл Кәрімова – жақында облыстық байқауда бас жүлде алған Кәрімовтер отбасылық ансамблінің мүшесі. Бірнеше жылдан бері ат ізін салмай келіп, өрелі сөз додасына қайта оралған Айнагүл мақамын әр түрлі әуенмен әрлеп, бабында екендігін  таныта білді.

Өнер ордасында шақпақ тілді Айнабек Бисенғалиев пен марғасқа Мұрадым Мирлановтың қарымта қағытпалары бір-бірімен баппен соққы алмасқан боксшылардай қызу болды. «Дүрсілдеген үніңнен айналайын, Жайықтағы жып-жылы жүректерім» деп сөз бастаған Айнабек:

– Қарсыластың барлығын қан қақсатып,

Аузыңның араны бар жыртқыш едің.

Мықтылардың мықтысы болып  жүрген,

Карьераң осы жерде бітті сенің, – деп бірден қыр көрсетті.

– Қасқыр мен Мұрадымға жақсы атақ жоқ,

Жағасын жыртпасаң да жыртты дейді.

Мұрты бар мұсылманды мен сияқты

Құрты бар адам ғана түрткілейді, – деген Мұрадымның мысқылынан көптің жүзіне күлкі үйірілді. Олардан кейін сырымдық Бауыржан Ширмединұлы мен М. Өтемісов атындағы БҚМУ-дың студенті Асыланбек Шығыров екеуінің буыршынның бұта шайнар азуындай қайшыласып, буырқануы, қазталовтық Естеміс Мұхамбетов пен ақжайықтық Бекболат Қаленовтің салмақты ой тастаулары сәтті шықты. Ең соңында Жансая Мусина мен Алшынбек Мұқанғалиевтің ұстаз бен шәкірт, қамқор әпке мен ізетті іні ретінде әдемі әзіл, орынды қалжыңдары айтыссүйер қауымның жанын жадыратып, езуін жидырмады.

Өзі батыр, өзі би, әрі шешен, әрі көсем Сырым Датұлы жайында ақындар кесек-кесек ой айтты әрі қоғамдық мәселелерді де назардан тыс қалдырмады.

Кеш соңында барлық айтыскерге бірдей жүлде таратылды. Ұйымдастырушылардың айтуынша, айтулы тұлға құрметіне арналған сөз додасы енді облыстың аудандарында жалғасын таппақ.

Нұртай АЛТАЙҰЛЫ,

«Орал өңірі»,

Орал қаласы

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы аясында ауылдық жерлерде ізгілікті істердің көптеп қолға алынуы көңіл қуантады. Қаратөбе ауданына қарасты Егіндікөл ауылының тумасы, елжанды азамат Жарқын Тәжіғалиев жерлестеріне шынжыр табанды «ДТ-75» тракторын сыйға тартып, тағы бір мәрттік жасады.

Айта кету керек, егіндікөлдіктер көктем, күз, қыс айларында жол қиыншылығын көп көретін-ді.

Кәсіпкердің елге тарту еткен техникасы ауылішілік көше жолдарын қардан тазалауға, сондай-ақ ауыл тұрғындарының облыс орталығы мен ауданға қатынауға қиындық келтіретін Көскөл – Егіндікөл ауылдарының арасын жалғайтын қатқыл жолды тазартып тұру мәселесін ендігі жерде түбегейлі шешпек.

Ауыл халқы үшін қыс мезгілінде аса маңызға ие шынжыр табанды «ДТ-75» көлігі Ақтөбе қаласынан жеткізілген. Табиғаттың дүлей бораны мен аязында жерлестерінің жол азабын көрмеуіне жанашырлық танытқан жомарт жүрек азаматқа ауылдастарының айтар алғысы шексіз.

Кәсіпкер  Жарқын Серікұлы өткен жылы Егіндікөл ауылындағы ҰОС-нан оралмаған боздақтарға арналған ескерткішті жаңғыртып, айналасын абаттандыруға көмек берген болатын. Оның сыртында жыл сайын Жаңа жыл мерекесі қарсаңында «Балбұлақ» балалар бақшасында тәрбиеленетін 30 бүлдіршінге жаңажылдық қоржын табыстауды да дәстүрге айналдырған. Сонымен қатар кәсіпкер Егіндікөл ауылында жаңадан салынған саябаққа түрлі мерекелік шаралар өткізуге арналған жазғы сахна-театр алаңын іске қосты.

Серікбай ХАСАНОВ,

Қаратөбе ауданы

Қазталов ауданына қарасты Талдықұдық ауылдық округінде Талдықұдық ауылының құрылғанына 85 жыл толуына орай дала қызықтары және Елбасының “Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру” мақаласындағы “Туған жер” бағдарламасы аясында жерлестер форумы өтті.

Талдықұдық топырағында кіндіқ қаны тамып, өсіп-өнген, сонымен қатар осы ауылда қызмет атқарған жерлес азаматтардың басын қосқан бұл мерекенің шымылдығы округ орталығында орналасқан Ұлы Отан соғысында қаза тапқан боздақтарға арналған мемориалға гүл шоқтарын қоюдан басталды.

“Өлі разы болмай, тірі байымас” демекші, қонақтар ауыл мешітінде өмірден озған барша ауылдастардың аруағына арнап Құран бағыштап, ел тыныштығы үшін дұға қылды.

Мереке ауыл шетінде арнайы дайындалған алаңда жалғасты. Шарада сөз алған аудан әкімі Абат Шыныбеков ауыл тарихына тоқталып өтіп, мерекеге жиналған жұртшылықты ауылдың 85 жылдығымен құттықтады. Ауыл көркемөнерпаздарының “Ауылым – алтын бесігім!” атты концерттік бағдарламасы көрерменді бір серпілтіп тастады.

Мұнан соң кезек дала қызықтарына берілді. Білектерінде бұлшық еттері ойнаған, тепсе темір үзетін балуандар күресімен қатар әр қазақтың қанын қоздыратын ат бәйгесі мен тай жарыстарын алаңға жиналған жұршылық қуана тамашалады.

Түскі астан кейін мерекелік шара ауыл орталығында жаңадан салынған субұрқақтың ашылу рәсімімен өз жалғасын тапты.

Туған еліне деген жанашырлығы мен махаббатын демеушілік арқылы білдіріп жүрген, Орал қаласында тұратын кәсіпкер Манарбек Идрисовтің жеке қаражатына жасалған субұрқақ көздің жауын алады. Бұл нысанның құрылысына кәсіпкер 700 мың теңге қаражат жұмсаған.

Айтулы шара ауыл мәдениет үйінде жерлестердің басын қосқан форуммен жалғасып, Талдықұдық ауылының дамуына үлес қосқан және осы ауылды әр жылдары басқарған азаматтардың иығына шапан жабылып, қонақ болып келген жерлестерге естелік сыйлықтар табысталды.

Қайрат ЖАҚЫП,

Қазталов ауданы

Жақында облыстық мемлекеттік кірістер департаментінің қызметкерлері жергілікті БАҚ өкілдеріне баспасөз мәслихатын өткізді.

Жиынды департаменттің ішкі қауіпсіздік басқармасының басшысы Тимур Тілеуғалиев ашып, мемлекеттік кірістер органдарында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бойынша биылғы жылдың тоғыз айында атқарылған жұмыстар жөнінде баяндады.

— Мемлекет басшысы Н. Назарбаев өзінің биылғы халыққа арнаған Жолдауында сыбайлас жемқорлықтың себептері мен алғышарттарын анықтап, оларды жою жұмысын барынша күшейту керектігін атап өтті. Осы орайда ішкі қауіпсіздік басқармасында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бағытында ауқымды жұмыстар жүргізілуде. Атап айтар болсақ, ағымдағы жылдың тоғыз айында департаментте 82 профилактикалық шара, соның ішінде Ішкі қауіпсіздік басқармасы өкілдерінің қатысуымен екі консультативтік кеңес, 38 басты жемқорлық тәуекелдерінде жоюға бағытталған 68 семинар және бір рет радиода осы бағытта хабарлама ұйымдастырылды. Басқарма қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлық жағдаяттарын анықтауға бағытталған жедел-қызмет шараларын жүргізуі нәтижесінде биыл жыл басынан бері үш қылмыстық іс қозғалды. Нақтырақ айтсақ, ағымдағы жылдың 25 қаңтарында ҚР ҚК-ның 367-бабы 2-бөлімі бойынша ЭТҚ-ның аға тергеушісі А. Аймурзиннің үстінен іс қозғалып, тексеру жұмыстары жүргізілді. Қазіргі кезде қылмыс құрамы болмауы себепті бұл іс қысқартылды.

Сондай-ақ биыл тамыз айында «Энергетикалық» к/б бұрынғы қызметкерлеріне қатысты қылмыстық іс (ҚР ҚК 361б. 4б. лауазымдық уәкілеттіктерін теріс пайдалану фактісі бойынша) қозғалды. Бұл ретте «Энергетикалық» к/б бұрынғы қызметкерлері 2013 жылы кеден декларацияларын рәсімдеу барысында міндетті кеден салымдарын есептемей, кәсіпорын пайдасына лауазымды құзыреттерін теріс пайдаланған. Нәтижесінде мемлекетке 1,5 млрд. теңгеден астам материалдық зиян келтірді. Қазіргі кезде осы қылмыстық іс бойынша тергеу жүргізілуде. Сондай-ақ басқарма қызметкерлері мемлекеттік кірістер органдарына бұрын теріс қылықтарымен көзге түскен немесе құқықбұзушылықтар жасауға бейім тұратын тұлғалардың енуін болдырмау бағытында да жұмыстануда. Бұл департаментке қызметке тұруға үміткерлер жөнінде ақпараттар жинау және оны талдау арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, Иманғалиев деген үміткерге басқарма тарапынан теріс ұсыныс берілгендіктен, бұл азамат мемлекеттік кірістер органдарына қызметке қабылданбады, — деді ол өз сөзінде.

 Бұдан соң облыстық мемлекеттік кірістер департаментінің Мемлекеттік қызметтер басқармасының басшысы Тимур Төлепов сөйлеп, мемлекеттік кірістер органдарында көрсетілген мемлекеттік қызметтер жөнінде баяндады. Оның сөзінше, аталған мерзім аралығында жұртшылықты мемлекеттік қызмет көрсету тәртібімен ақпараттандыру мақсатында мекемеде барлығы 176 шара ұйымдастырылды. Соның 44-і семинар, 7-еуі дөңгелек үстел, 125 мақала (осының 110-ы электронды нұсқада).

— Нәтижесінде қағазбастылық азайып, электронды нұсқада қызмет көрсету белсенділігі артты. Мысалға айтар болсақ, ағым-дағы жылдың тоғыз айында облыстағы Кеден бекеттері мен салық есептерін қабылдау және өңдеу орталықтарында барлығы 550 мың қызмет көрсетілсе, соның 490 мыңы, яғни 89 пайызы электронды нұсқада болды. Бұдан басқа «Үкімет азаматтар үшін» (ХҚКО) мемлекеттік корпорациясы арқылы 2017 жылдың қаңтар-қыркүйек айлары арасында 234 қызмет көрсетілді. Бұл ретте алкогольді өнімдерді сату лицензиясы беріліп, жеке кәсіпкерлерді есепке алу жұмысы электронды нұсқада жүргізілді. Салық төлеушілердің комитетпен қарым-қатынасын азайту үшін биылғы 1 мамырдан бастап салық төлеушілерді есепке алу жұмысы электрондық нұсқаға көшірілді. Сондай-ақ салық есебін электронды нұсқада тапсыру салық төлеушілер үшін де тиімді болып отыр, — деген Тимур Нұржанұлы мемлекеттік қызмет көрсетуді электронды нұсқаға көшіру сыбайластық пен жемқорлық жағдаяттарын азайтуға оң ықпалын тигізетінін айтты.

Айша ӨТЕБӘЛІ,

«Орал өңірі»

Өңірлік коммуникациялар қызметі алаңында «Адвокаттық және құқықтық көмек көрсету жүйесін дамыту» тақырыбында брифинг өтті.

Шараға облыстық әділет департаменті басшысының міндетін атқарушы Хамидолла Құсдәулетов, облыстық адвокаттар алқасының мүшесі Ғалымжан Ищанов, «JMC group» компаниясының бас директоры Анастасия Ветрова қатысты.

Облыстық әділет департаменті басшысының міндетін атқарушы Хамидолла Мұхитұлының мәліметінше, «Адвокаттық қызмет туралы» тұңғыш заң 1997 жылы қабылданған. Аталмыш заң аясында елімізде жыл сайын 150 мыңға жуық адам құқықтық көмекті тегін алуда.

— Мұндай ақысыз құқықтық көмек жұмыс барысында денсаулығына зиян келген жандар, сондай-ақ ҰОС-ның және оған теңестірілген ардагерлер, шұғыл қызметтегі әскери мамандар, I, II топ мүгедектері секілді халықтың әлсіз топтарына көрсетіледі. Бүгінгі таңда елімізде 4000-нан астам адвокат болса, облыста 151 адвокат қызмет атқаруда. Оның 122-сі қалада, 29-ы — аудандарда. Адвокаттардың жеткіліксіздігіне байланысты құқықтық көмекке мұқтаж жандар олардың көмегін ала алмайды немесе өте қымбат бағаға алады. Бөкей ордасы, Қазталов, Жаңақала аудан тұрғындарына бір қорғаушы ғана қызмет көрсетеді. Республика бойынша орта есеппен алсақ, 4000 адамға бір адвокаттан келеді. Бұл мәселе сот жүйесінде де орын алып отыр. Бір судьяға екі адвокаттан ғана келеді. Шетелдерде қорғаушының беделі оның әлеуметтік жауапкершілігімен тығыз байланысты. Тұрмысы төмен азаматтарға көмек беру арқылы ол қоғамдағы өзінің беделін де біршама арттыруда, — деді облыстық әділет департаменті басшысының міндетін атқарушы Хамидолла Құсдәулетов.

Жалпы, осы саладағы көптеген олқылықтардың орнын толтырып, түйткілді мәселелерді шешу үшін «Адвокаттық және құқықтық көмек жүйесін дамыту туралы» жаңа заңның жобасына бірқатар жаңалықтар енгізілген. Айта кетсек, адвокаттар алқасына кіру жарнасын төлеуге заң жүзінде тыйым салынған. Өйткені алқаға кіру жарнасы 680 мың теңгеден 800 мың теңгеге дейін жеткендіктен, адвокаттық қызметпен шұғылданғысы келгендер үшін едәуір кедергі келтіруде. Сондай-ақ теріс әрекеттері бойынша нотариус, жеке сот орындаушысы лицензияларынан айырылған, құқықтық кеңесшілер палатасы реестрінен шығарылған азаматтарға адвокаттық қызметпен шұғылдануға тыйым салынды. Облыста соңғы екі жылда қорғаушылардың үстінен 15 шағым келіп түскен. Тексеріс нәтижесінде оның алтауы расталып, жауапкершілікке тартылған.

— Адвокаттар соттардың, прокуратураның, ішкі істер органдарының, анықтау және алдын ала тергеу органдарының әкiмшiлiк ғимараттарына, ұсталғандар, тұтқынға алынғандар және жазасын өтеп жатқан жандардың отырған орындарына қорғаушы ретінде өзiнiң адвокаттық куәлiгiн көрсетуi арқылы сол мекемелердің жұмыс кестесіне сай еш кедергісіз кіре алады. Адвокаттар кәсіби Этика кодексін, Қазақстан Республикасының адвокаты антын, құқықтық көмек көрсету қағидаларын, өзінің кәсіби жауапкершілігін сақтандыру мәселелерін қатаң сақтауға және орындауға міндетті. Адвокаттыққа үміткерлерді аттестациялаудан өткізу тәртібіне де талап күшейтілді. Аттестациядан өту мазмұны қайта қаралды. Қорғаушы болғысы келген үміткерлер алғашқы кезеңде құқықтық заңдылықтарды білуге арналған кешенді компьютерлік тест тапсырып, ақыл-ой қабілеті мен психологиялық даярлығы тексеріледі. Екінші кезеңде адвокаттар қауымдастығы даярлаған практикалық тапсырмаларды орындайды, — деді облыстық адво-каттар алқасының мүшесі Ғалымжан Ищанов.

Ал «JMC group» компаниясының бас директоры Анастасия Ветрова «Адвокаттық қызмет туралы» заңның азаматтарға жоғары сапалы құқықтық көмек көрсетіп, кәсіби этиканың биік стандарттарын қалыптастыруға зор ықпал ететінін айта келіп, бірқатар ұсыныстарын жеткізді.

Гүлсезім БИЯШЕВА,

«Орал өңірі»