(өлкетанушының қойын дәптерінен)

(Жалғасы. Басы газеттің 28 қыркүйек күнгі №116 және 30 қыркүйек күнгі №117 санында)

Шатасқанымды сонда білдім. Интернетте бұрынырақтағы мәліметтер бойынша жасалған адрестік-телефондық анықтамалықтағы «место рождения: Энбек» деген жалғыз ауыз сөз ескі Еңбекті, бүгінше әліптегенде Үлкен Еңбек ауылын айтқан болып шықты. Ал ол ауылдың тұсынан мана өтіп кеткенбіз. Өзі басқа округке – Ақсоғым селолық округіне қарайды екен. «Онда қайтып барғанмен ешқандай сөз ала алмайсыңдар, шалаптарыңды шайқамаңдар», – болды ардагерлердің айтқаны. «Неге?» дегенімізде мән-жайды былай түсіндірді.

Теректі ауданының біз отырған оңтүстік бөлігі патша заманында Ілбішін уезіне, Кеңес тұсында және 1990 жылдардың ортасына шейін Ілбішін ауданына (кейінгі Чапаев) қараған. Негізгі табаны – кердерілер, оның жанбас, жабағы, құтсиық, құлтай бөлімдері. Аздаған табындар ұшырасады. Бұлар 1920 жылдардың ортасында «Жасталап», «Жаңаталап», «Игілік», «Қазақстанның 10 жылдығы», «Жаңа тұрмыс», «Еңбек», «Ынталы», «Қарағай», «Алғабас», т.б. деген атпен ТОЗ-дарға («Товарищество по обработке земли» – қазақша мойынсерік) ұйымдасады. 1930 жылдардың басында колхоздастыруға орай «қоныстандыру» саясатының басталуымен бұл ауылдардың тұрғын халқы да, атаулары да ерсілі-қарсылы өзгеріске түседі. Қоныстандыру 1932 жылы басталған: сол жылы Жаңақала жақтан, құм ішінен көп үйді көшіріп әкеледі, оған қоса төменнен, Атыраудан өзен арқылы баржамен және бір лек отбасы жеткізіледі. Сөйтіп, жігін бұзбай отырған кердері-табынға тана, беріш, ысық сияқты жаңа рулар жамалып, мидай араласады. Нәтижесінде, ауылдар болып ұжымдасады. Одан кейін ТАП, одан соң колхоз болып қайта ұйымдасады. Бізге кітапханашылар ұсынған мәліметке қарағанда олар 1930 жылдары мынадай төрт ауылдық кеңеске біріккен:

1) Еңбек селолық советі: «Табынбай» колхозы, «Игілік» колхозы, «Жаңа тұрмыс», «Ынталы» артелі; 2) Жайық селолық советі: «Ждағат», «Молотов» асыл тұқымды мал зауыты; 3) Бидайық селолық советі: «Жасталап», «Көкмешіт»; 4) Еңбек селолық советі: «Қазақстанның 10 жылдығы» ТОЗ. Осылардың ішінен біз ынта қойған «Еңбек» атты елді мекен екі рет қайталанған, оның соңғысы біз отырған Еңбек ауылының орнындағы әуелгі ТОЗ, кейіндегі «Жасталап» кеңшары, алдыңғысы Үлкен Еңбек болса керек. Төрт бірдей ауылды біріктірген үлкен ауылдық кеңестің орталығы. Мәулекештің кіндік қаны тамған жер де сол ауыл, бәлкім, селолық кеңеске қараған үш ауылдың бірі: Табынбай (қазір де өз атымен тұр, ақын Ақұштап Бақтыгерееваның туған жері), Ақсоғым (бұрынғы «Ынталы» артелі, кейінгі Шолохов атындағы асыл тұқымды мал зауыты) және «Жаңа тұрмыс» артелі, кейінгі Чапаев атындағы кеңшар. Бұл соңғы елді мекеннің қазіргі аты мәлімсіз, соған қарағанда ол жерде бүгінде ел тұрмауы, немесе атын өзгертуі мүмкін. Қалай болғанда да біздің бүйрегіміз әлденеге, осы соңғы мекенге бұра берді.

Әңгіме былай

1940 жылы Мәулекеш кейін белгілі драматург атанатын Шахмет Құсайыновпен бірігіп «Марабай» дейтін пьеса жазған. Ол соғысқа дейін, 1941 жылы «Кеше мен бүгін» деген атпен қазақ драма театрында спектакль болып қойылады. Мұндағы Марабай – желілі жырларды дамыта жырлауымен әрі жырау, әрі жыршы атанған, дарынымен Абайдың өзін сүйсінткен атақты Марабай Құлбайұлы. Заманында Ильминскийге «Ер Тарғынды», Ыбырай Алтынсаринге «Қобыландыны» айтып отырып жаздырған табын Марабайдың өмірі жайында мәлімет тым тапшы. Белгілі фольклортанушы Оразгүл Нұрмағамбетованың анықтауынша, жырау қазіргі Теректі ауданына қарасты «Жаңа қоныс» дейтін жерде 1841 жылы дүниеге келіп, 1898 жылы бақилық болады. Бірақ, бұл өңірде «Жаңа қоныс» дейтін елді мекен бұрын да болмаған, қазір де жоқ. Біздіңше, «Жаңа қоныс» – кезінде Әдебиет институты ел ішінен жинаған мәліметтерге аты қате жазылып кеткен жоғарыдағы «Жаңа тұрмыс» ауылы болуы ықтимал. Ал ілкідегі аты қазіргі Шағатай болуы әбден мүмкін. Неге десеңіз, бізге Еңбектегі үлкен кісілердің айтуына қарағанда, кердерілерден ғана құралған өңге мекендерден бөлек, осы ауылда ғана аздаған табындар ұшырасады. Ендеше, сол Шағатай Марабайдың да, Мәулекештің де кіндік қаны тамған жер болуы ғажап емес – ол кезде кісінің туған жері жайлы анықтамаға нақты ауыл емес, сол ауыл кіретін селолық совет жазылатын, ал колхоздастыру кезеңінде Шағатай атын жоғалтып, «Жаңа тұрмыс» атанған артель-колхоздың Еңбек ауылдық кеңесіне қарағанын бұған дейін келтірдік.

Осы орайда, кейіпкеріміздің Мәулекеш дейтін аты да ой саларлық. Мәулекеш – Мәулімберді кісі есімінің қысқартынды нұсқасы, Әйтекеш, Сейтекеш, Сәуекеш, Меңдекеш сияқты дериват. Батыс аймақта Мәулімберді кең таралған антропонимнің қатарына жатады: Алтынорда дәуірінде, Ащы Ойыл бойында көне Мәулімберді қаласы болғаны белгілі; соңғы кезде оралдық тарихшылар Тайпақтың Базаршолан ауылы маңынан Мәулімберді есімді үлкен молда кісінің құлпытасын тауып, одан тараған үрім-бұтақтың жайын анықтады; 1917-1919 жылдардың өресінде Ілбішін уездік атком басшыларының бірі болып Мәулекеш Сарғожин дейтін азамат қызмет еткен, фамилиясына қарағанда белгілі алаша Сарғожа тұқымынан болуы мүмкін; Мұрат Мөңкеұлы тәрізді, арқалы жыршы-ақындар Үдербайдың Мәулімбердісі дейтін ірі жыраудан тәлім алған. Осы соңғы Мәулімбердінің отаны Арқа жақта делінеді, ал Арқа деп ертеде қазақ Жайықтың, Електің жоғарғы тұсын айтқан және бұл Мәулімберді табын деген де сөз бар. Осы тұрғыдан қарап, кейіпкеріміздің есімін соңғы жыраудың есімімен үйлестіруге болар еді. Сонымен бірге, Мәулекештің жалтартып қойған «Асан Қайғы» дейтін атының астарында да біраз сыр бүгулі. Бұл жерде қоныс іздеп, жер шалған Асан қария әңгіме болып отырғаны талассыз және мұның өзі тағдыры тәлкекке түскен жанның антиутопистік көңіл-күйімен де сәйкесіп тұр. Мәулекешпен тізқатар әдебиетке лапылдай енген жымпитылық Абдолла Жұмағалиевтің «Асан Қайғы» дейтін үлкен дастан жазғанын, жерлес екі ақынның соғыс алдында досжар болып, бірге жүруі мүмкін екендігін де есте ұстайық. Қалай болғанда да, Мәулекеш Қай-болдиннің шын аты-жөні арғы бетте кейінірек белгілі болған, ал оған дейін ол «Асан Қайғин» деген атпен жүрген және неміс әкімшілігі шетелдіктерге беретін төлқұжат – фремденпассқа да осы есімі түскен тәрізді, себебі, 1943 жылы өзі неміс командованиесіне Уәли Каюм-Ханның үстінен түсіретін баянхатқа да «Асан Қайғин» деп қол қойған ғой. Демек, «Асан Қайғинді» Мәулекештің бүркеншік есімі дегеннен гөрі авторлық аты деу жөн. Ал соғыстан кейінгі жылдары «Қайғыны» алып тастап, Мәулекеш Асан-Аға деген жаңа есіммен танылады. Мәулекешпен «Азаттықтың» Түркістан редакциясында бірге қызмет істеген қырғыз эмигранты Азамат Алтай бізді «Бұл ат – оның шын аты-жөні еді» деп сендіреді. Олай болса, кейіпкеріміз қандай жағдайда да есімінен «Асан» сыңарын тастамаған екен. Осының өзі Асан – жазушы шыққан ру тармағының аты емес пе екен деген ойға жетелейді (ру атын бүркеншік есім ретінде пайдалану, қазақ оқығандарының арасында кеңінен тараған тәсіл – мысалы, Мұстафа Шоқай бабасы Жанайдың, Әлихан Ағаев бабасы Ағайдың атын псевдоним етіп алғаны белгілі).

Ал енді Асан есімді кісі қазақтың қай руынан да табылады. Осы маңайдан іздер болсақ, кердерінің тілек тақтасынан шығатын құл бөлімінде Асан деген ата бар (Құл-Әжігерей-Асан, Тағыберлі). Табында тіпті молырақ: оның үш үлкен бөлімінің біреуіне жататын Бозымнан Асан туады, ал соңғысынан тарайтын үрім-бұтақта Асан абыз болып және қайталанады. Ал ілкі Асанның және бір баласы Күскілдің бір немересінің ныспысы да Асан. Амандәулет (Тарақты) табынның Тәуімбет дейтін тұқымынан да Асан деген кісі өрбиді. Бұл қаптаған асандардың қайсысы қай жерді жайлаған, бұл жағын анықтау табыннан шықпаған маған қиындау болып тұрғаны. Себебі, тарихқа айтқызсаңыз, негізінде «Теректі, Орал табындары» аталатын қауым бұл жаққа кейінірек келген: 1810 жылы Тұзтөбе (Соль-Илецк) казактарына 700 мың десятина жер кесіліп берілуіне байланысты Елек бойындағы атақонысында отырған он баулы табын жан-жаққа тарап кетеді – бір бөлігі батыс бетке өтеді, екінші бөлігі оңтүстік-батысқа беттейді. Осы жөнмен келгенде, табындар Орал жаққа XIX ғасырдың басында келген болып шығады. Бірақ, қазақтың қара шежіресі бұл жайды басқаша әліптейді: айтуынша, Табынның үлкені Ағымның баласы Теке қазіргі Орал қаласы тұрған жерді мекен еткендіктен ол жер Теке атанған, немесе Барбастау – табынның Барбас қожамберлі атасының атымен қойылған. Бұл дерекке ұйысақ, Орал бойы табындарының тарихы ХІХ ғасырдан да әріге кетпек. Шежіре қайырып жүрген білгірлер осы мәселеге анықтық енгізіп, соның ішінде Асан аталатын бөлімдердің жайын түсіндіріп берсе, жақсы болар еді. (Осыған байланысты және Мәулекеш жайлы өзге де деректер табылып жатса, мына электронды поштаға хабарлассаңыздар екен: tazhmurat92@mail.ru).

Бірақ, соның өзі оңай шаруа бола қоймайтын түрі бар. Еңбек ауылындағы әңгіменің ауанынан аңғарғаным, бұл өңірдің табан жұрты 1930 жылдардың ауыстырып-қағыстыруында ойдай өзгеріске түсіп қалған сияқты. Алдымен тәркілеу, сосынғы елге бүйідей тиген алапат ашаршылық, соңыра алағай-бұлағай қайта қоныстандыру елдің табанында отырған жұртты «кеңесті дала, кең далаға» тарыдай шашып жіберген де, өкімет олардың орнына тіпті басқа жақтан адамдарды әкеп қоныстандырған. Бір ғана мысал. Еңбек ауылында болғанымызда, бізге түстік шай берген ауылдық округтің бас маманы Нұржан Ахметқалиевтың анасы Ақлима 1932 жылы әке-шешесін Әжібай (Ақсоғым) ауылынан Орал маңайындағы Колесово хуторына көшіргенін, одан Большой Шаган дейтін жерге аударып, канал қаздырғанын әңгімеледі. Барлығы алты үй кеткен екен, Ақлима апай Нұржанның әкесіне тұрмысқа шығуы себепті елге оралған, ал өңге отбасылар сол жақта қалып қойған. Ойымша, Мәулекештің ағайын-аумағы да сондай бір кепке ұшырап, 1930 жылдары елден көшіп кеткен болуы, соған орай елден тай кезінде кеткен Мәулекеш те туған жерімен байланысын үзген, тиісінше, бұл жердегі елдің алдында ол туралы еш дерек сақталмаған.

Біздікі қисын ғана, қалай болғанын Алла біледі. Ең бастысы, тарихқа, әсіресе, туған жердің тарихына келгенде таптау да жоқ, ақтау да жоқ, бір немқұрайлылық белең алмаса екен, Қашаған жырау айтпақшы, «Пілдің тірі бәсі де мың ділдә, өлсе, тері бәсі де мың ділдә» боп қалмаса екен дейсің ғой. Қазақ желдеп кеткен малын да іздеуші еді, ал тамырынан ажырамай әлем мәдениетін меңгерген, Мәскеуде, Германияда білім құтарған, Гетёні алғаш түпнұсқадан қазақшаға аударып, немісше роман жазған, «адам баласы үп еткен желге тамырын үзіп, тоқтаған жерге тұқымын төгетін қаңбақ емес» деп жат жұрттан әйел алмай, ұрпақ сүймей, елге деген құсамен зарығып өлген, күрек тісіміз сықылды аздың бірін іздемей бізге не болған?! Ол неге Шәкібаевтың ойынан пішкен «Үлкен Түркістанның күйреуі» кітабының ғана кейіпкері болып қалуы керек?! Біле білгенге, Кеңес Одағының топсасын босатып, бізге еркіндік әперген көп нәрсенің бір елеулісі – Мәулекештер негізін қаласқан батыстық радиохабарлар, солар санаға құйған сөз бостандығы емес пе?! Базбіреулер «Осыншама мықты азаматтарыңды іс қыла алмай жүрсіңдер ғой» дегендей таңданысты сыңайда қарағанда, бетіңнің ары шығып кеткендей болады екен. Түптеп келгенде, Мәулекеш тағдырлы адамдар кезінде «жау» делінген бөтен жер, басқа ықылымға алдын-ала ойластырылған саналы шешіммен емес, жай-жапсары бүгінгі бізге мәлімсіз, тылсым трагедиялық жағдаяттардың, бір адам түгіл, жер-жаһанның тағдырына қақпақыл ойнатқан «үлкен ойындардың» кесірінен тап болғаны енді белгілі болып жатыр. Біле білгенге Мәулекештің трагедиясы – қазақтың трагедиясы. Осыны түсінген қызылордалықтар онымен тағдырлас, әрі жанқияр досы болған Мәжит Айтбаевты қаламмен тірілтіп жатыр, тіпті атыраулықтар тарапынан да неміс барлау орындарында қызмет еткен Әлихан Ағаевтың өміріне қатысты осындай бір қарекет байқалады. Ғажабы, бұл екеуінен де ұзағырақ өмір сүрген, тіпті күні кеше өмірден өтті деуге болатын Мәулекештің қабірі де сақталмаған. Мұны осы жолдар авторы мен жәнібектік журналист Ахмедияр Батырхановтың «Орал өңірі» газетінде жариялаған Қарес Қанатбай жайлы мақаласын оқып, жуырда отбасымен Мюнхенге әдейілеп тұрып барып, атасының қабіріне топырақ салып қайтқан Қарестің немере інісі, биология докторы Серік Қанатбай айтып келді: ұққанымыз, Мәулекештің басына туған жерінен әз топырақ апарып сала да алмайды екенбіз, себебі, Мюнхеннің Baldvrstrabe, 28 адресіндегі Батыс зиратының мұсылман секторындағы қабірінің басына қойылған тасын алып тастап, үстіне басқа адамды жерлеп жіберген: немістің заңы солай, – уақтылы ақысы төленбесе, қабірді сақтауға негіз беретін келісімшартты тоқтатады. Сөйтіп, айналып келгенде, ағамыздың тағдыры итке кемік боп, майдан даласында қалған боздақтарымыздың кебін киген. «Бір дүниеде екі зауал жоқ» деуші еді, өтірік екен. Отансыз адам, шынымен де, ормансыз бұлбұл екен. Өз елінен, өз босағасынан үш буылып шыққанның арманы кәне?!

О, тәңірім, ырыздықты шетке жазсаң да, топырақты шетке жазғыза көрме бізге…

Мақсат  ТӘЖ-МҰРАТ

(Жалғасы бар)

Дүйсенбі күні Салтанат сарайында «Qayir» қоғамдық қорының директоры, медиа менеджер Алпамыс Шаримовтың ұйымдастыруымен «Love for ALL» – «Бәріне махаббатпен» тақырыбында III қайырымдылық гранд балы өтті.

Салтанатты шара еліміздегі эстрада жұлдыздарының қызыл кілем арқылы жүріп өтуімен басталды. Олардың қатарында Димаш Құдайберген,  Гүлнұр Оразымбетова мен Эльдар Гасимов, Кәмшат Жолдыбаева, Ренат Гайсин, Ерке Есмахан, «Қазақстан» ұлттық  арнасындағы «Әйел бақыты» бағдарламасының тележүргізушісі Ләйла Сұлтанқызы мен «Шетелдегі қазақ балалары» жобасының авторы, продюсер Жанар Байсемізова, «Казахи» КТК командасының мүшесі Гүлнар Сильбаева мен «Бастау» тобы, Сәнді Бексырға, актер Асылхан Төлепов болды. Кеш шымылдығын облыс әкімі Алтай Көлгінов ашты.

– Құрметті, қала қонақтары мен гранд балға қатысушылар, Орал шаһарына қош келдіңіздер! Биыл облыс үшін ерекше жыл. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы аясында бірқатар шаралар ұйымдастырылса, соның бірі – бүгінгі  қайырымдылық балы. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Қазақстан халқына арнаған «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында ел дамуының жарқын үлгісі мен нақты қадамдарын көрсеткен болатын. Мақалада Елбасы саналы адамға туған жеріңді сүй, аянбай еңбек ет, халқыңа үлгі бол деген ойды жеткізді. Гранд бал аясында бүгінгі кешке қатысушылар 100 отбасыға көмек көрсетіп, сыйлықтар үлестірген болатын. Қытайда өткен «I am singer» жобасының жеңімпазы, дарынды ұлдарыңыз Димаш Құдайбергенов қаладағы әлеуметтік қызмет көрсету мекемесіне барып, қамкөңіл қариялармен кездесті. Оларға тамылжыта ән салып берді. Ал актер Асылхан Төлепов жалғызбасты қарияның ауласын тазалап берді. Ақ Жайыққа келген өзге де қонақтар осындай бағыттағы қайырымдылық көмектерін аямады. Бұл – үлгі боларлық іс. Бүгінгі кештің өтуіне ұйытқы болған ұйымдастырушыларға, әсіресе, Алпамыс Шаримовке алғысымды айтқым келеді. Ол қайырымдылық гранд балының осындай керемет болып өтуіне ұйытқы болып, өнер жұлдыздарының атсалысуын  қамтамасыз етті. Сонымен қатар бір ай көлемінде би билеп, арнайы дайындықтан өткен 100 қатысушыға ризашылығымды білдіргім келеді, – деді облыс басшысы Алтай Сейдірұлы.

Қайырымдылық кешті Асылхан Төлепов, Гүлнар Сильбаева, Нұрбигүл Егізова мен Сергей Жужа жүргізіп, бал бишілерін ортаға шақырды. Оларды кештің басты қонақтары, махаббаттары арқылы ауыр дерттің өзін жеңуге болатындығын дәлелдеген қос ғашық Марлен Нұрғасенов пен Әнел Мұратова (суретте) бастап шықты. Олардың достығы 16 жастан басталған екен.

Екеуі Атырау облысына қарасты  Құлсары қаласындағы бір мектепте оқыған. Кейін Марлен  тоғызыншы сыныпты бітіріп, Ақтөбе қаласындағы колледжге оқуға түседі де, Әнел Құлсарыда оқуын жалғастырады. Алайда бойжеткен 2009 жылы өкпесіне салқын тигізіп, ота жасату қажет болады. Ота Қарағандыда жасалатын болғандықтан, бойжеткен Марленге дерті туралы шындықты айтады. Содан Әнел мен анасы пойызбен Қарағандыға аттанады. Пойыз Ақтөбе облысының Қандыағаш станциясына тоқтағанда, купеге Марлен кіріп келеді. Ол Әнелдің анасына сабағынан қашып кеткендігін түсіндіріп,  қандай жағдайда да  Әнелдің жанынан табылғысы келетінін айтып, Қарағандыға бірге аттана-ды. Кейін Марлен Қарағанды қаласында уақытша жұмысқа орналасады. Жұмыстан шыға салысымен ауруханаға барып, ғашығының жанынан бір елі алыстамайды. Ал Әнелдің бір өкпесі ота арқылы алынып тасталғандықтан, оттегі балонынсыз жүру мүмкін болмай қалады. Сол  сәттерде де бозбала оттегі балонын бірге тасып, Әнелден жылы сөзін аямай, өмір сүру үшін талпыну қажеттігін құлағына құйып, санасына сіңірумен болады. Осылай жеті жыл бойы өмірі қыл үстінде тұрған Әнел Мұратова Марлендей азаматтың махаббаты мен қолдауының  арқасында  дертті жеңіп шыққан болатын.

– Бүгінгі балға қатысқаныма қуаныштымын. Шынымды айтсам, қатты қобалжып тұрмын. Өйткені осыдан екі-үш жыл бұрын дәрігерлер өмір сүруіме 30% ғана мүмкіндік бар деген кезде Орал қаласына келіп, осындай керемет қайырымдылық шарасына қатысамын деп ойлап та көрмеппін. Алланың қалауымен, Марленнің маған деген махаббатының арқасында  сіздердің алдарыңызда тұрғаныма мың шүкіршілік етемін. Өмірде мейірімді, жомарт жандар көп болып, қайырымдылық шаралар ұйымдастырыла берсін. Баршаңыздың дендеріңізге саулық, мәңгілік махаббат тілеймін, – деді жиналғандардың жанарына жас үйірілген Әнел Мұратова.

Бал көйлегін киген қыздар мен  смокинг киіп, сымдай тізілген жігіттер кеш көркін аша түсті. Олар фин полькасын, орыстың кадрилін, Итальяның паванасын, Шәмші әндерінің әуеніне мың бұрала вальс билеп, көрермендерге  ерекше әсер сыйлады. Оларға қайырымдылық шарасы үшін Астана қаласынан арнайы келген балетмейстер, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының иегері Досжан Табылды мен М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің бас балетмейстері, хореограф Қарлығаш Қадырбекова  бір ай бойы дәріс берген болатын.

Ал шараның ортасына таман сахна төріне оралдықтардың көптен күткен эстрада әншілері шығып, өнерлерін ортаға салды. Әсіресе, Гүлнұр Оразымбетованың «Көкке өрле!», Ерке Есмаханның «Қайдасың?», Димаш Құдайбергеннің «Дайдидауы», сондай-ақ Кәмшат Жолдыбаева, Эльдар Гасимовтың шырқаған әндері зор қошеметке ие болды. Әуелете ән шырқаған соң, эстрада жұлдыздары Ақ Жайық жұртшылығына ақ жарма тілегін арнады.

Кеш соңында бал биін билеген 50 жұптың ішінен  кештің ханзадасы мен ханшайымы анықталды. Жәңгір хан атындағы аграрлық-техникалық университетінің студенті Мақсат Әбуов мерейлі кештің ханзадасы, Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің студенті Камила Халелова ханшайымы атанды. Содан соң облыс әкімі Алтай Көлгінов осындай ауқымды мәдени шараларға арналған орталық салынатынын жеткізді.

Айта кетсек, бұл қайырымдылық балының билеті 20 000 теңгеден сатылған еді. Жиналған  қаржы сал дертіне шалдыққан нәрестелер мен Әнел Мұратованың еміне жұмсалмақ.

Гүлсезім БИЯШЕВА,

«Орал өңірі»

Біздің өңірде ғана емес, еліміз бойынша ата-ана мен баланы, жалпы отандық медицинаны алаңдатып отырған өзекті мәселе ол – бүлдіршіндердің церебральды сал ауруы (ДЦП). Облыста  аталмыш дертке  560  бала шалдыққан.  Сал ауруы кей нәрестеде құрсақта дамыса, енді  біреулерінде  жүре  пайда болуда.

Облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Қанат Төсекбаевтың мәліметінше, балалардың церебральды сал ауруына шалдығуына бірнеше факторлар әсер етеді екен. Егер әйел адам жүктілік кезінде әр түрлі респираторлы немесе басқа инфекцияларды жұқтырса, шарана уақытынан бұрын дүниеге келсе, құрсақта ұзақ уақыт қағанақ суынсыз жатып қалса, жүктілік пен босану процесі ауыр өтсе, аяғы ауыр келіншек жүктіліктің алғашқы мерзімінде жүйкеге әсер ететін факторларды бастан өткерсе, онда аталмыш кесел дүниеге келер нәрестеде пайда болуы мүмкін. Сондай-ақ шарана қағанағының суын ерте жарып жіберіп, толғақ кезінде баланың басы анасының жамбас сүйегінен жарақат алса, сәбидің орталық нерв жүйесі зақымдалғандықтан, дерт жүре пайда болмақ. Осы жағдайларда туындаған нерв жүйесінің патологиясы аяқ-қол параличінің ауыр түріне әкеліп соғуы мүмкін. Бұл дертке шалдыққан балалар өмір бойы невролог дәрігердің диспансерлік есебінде тұрып, дәрілік заттармен ем алып, сонымен қатар емдік дене шынықтыру, дене ысқылау, физиолық емдермен қамтамасыз етілуге тиіс. Сал диагнозы қойылған нәрестелердің денесін ысқылау, физиолық ем жасау арқылы жағдайын жақсартуға болады. Церебральды сал ауруының еміне медикаментозды емнен бөлек сауықтыру емі де кіреді. Сауықтыру жұмыстарын облыстық көпбейінді балалар ау-руханасындағы 11 сауықтыру орны жүргізеді.

Дерттің алғашқы белгілері

Денсаулық сақтау мамандарының айтуынша, дені сау нәресте бірінші айында жерден денесін тік көтергенде, басын ұстауға тырысуы қажет. Ал екінші айында күліп, “уілді” дыбыстар шығарып, айналасындағы заттарға қызығушылықпен қарай бастайды. Үшінші-төртінші айында етпеттеп жатып, шынтақтап денесін көтереді, демеп ұстаса, жамбастап отырады, шалқалап жатып, бүйіріне аунап түседі, мойны қатайып, басын тік ұстайды. Ал бесінші айында әлденеге сүйеніп отырады, қолтығынан демесе, тізесін бүкпей түзу тұрады. Алтыншы-жетінші айында аяғын басуға тырысады, еңбектейді, өздігінен отырып, қолынан ұстап демесе, аттап қадам басады. Кейін өздігінен жүре бастап, дами береді.

Ал сал дертімен ауыратын нәрестелер дүниеге келгеннен бастап әлсіз болады және туа берілетін қимыл-қозғалыс рефлекстерінің жоқтығын байқауға болады екен. Яғни бала қорғанбайды, етпетінен жатқан бала тыныс алу үшін басын бұрмайды, жерден көтерген жағдайда аяғымен жер тіремейді, етпетінен жатқан қалыпта еңбектеуге тырыспайды. Балалар церебральды сал ауруы қимыл-қозғалыс, психикалық және сөйлеудің бұзылыстарынан көрініс береді. Яғни мұндай дертпен ауыратын балалардың сөйлеу, ойлау қабілеттері төмен болады. Балалардың церебральді сал ауруын алғаш ағылшын дәрігері, хирург-ортопед В. Литтл зерттеген. Ол ХІХ ғасырдың соңында аурудың клиникалық көрінісін сипаттап, оны туу кезіндегі қиындықтармен және нәрестенің шала дүниеге келуі немесе асфексиямен байланыстырған. Литтл церебральді сал ауруына 100 бала шалдықса, оның 30-ы — құрсақта, 60-ы туу кезінде, 10-ы дүниеге келгеннен кейінгі кезеңде пайда болады деген қорытынды жасаған.

Психологиялық көмек ауадай қажет

Сал ауруына ұшыраған баланың пайда болуы ең бірінші ана үшін үлкен уайым. Өйткені болашақ баланың дүниеге келуімен байланысты үміті мен жоспарлары бір мезетте бұзылады. Баласы сал ауруына ұшырап туған ана алғашқы кезеңде жалғызсырап, эмоционалдық күйзеліске түсетіндігін мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған «Бәйтерек» қоғамдық бірлестігінің бас маманы Алмагүл Салыққызы былайша түсіндірген еді.

– Балалардың церебральды сал ауруы көп жағдайда шала дамудан немесе онтогенезде ми зақымдануынан пайда болады. Церебральды сал ауруына шалдыққан балалар тез жазылып кетпейді, бұл науқастар ұзақ уақыт ем алады. Кейде олардың ата-анасы емнің нәтижесін тез көрмегендіктен, ата-ана мен дәрігерлер арасында реніш туып жатады. Бұл жағдайда балаға медициналық көмек ұсынумен ғана шектелмей, оның ата-анасына да психологиялық көмек көрсету қажет. Өйткені баласы науқас ата-ана перзентінің өмір бойы мүгедек болып қалмауын уайымдап, жүйке жүйесіне салмақ түсіреді.

Біз бұл жағдайда ата-ананы сабырлы болуға шақырамыз. Әсіресе, жас аналар күйзеліске түсіп, көрші-көлеммен, құрбы-құрдастарымен, тіпті ағайын-туғандарымен араласпай тұйықталып қалады. Мұндай өмір ритмі физикалық және моральдық ауыртпалық тудырады және қатты эмоциялық күйзелістің салдарынан әйел ағзасы шаршайды. Кейде баласы ауру ана артериальды қан қысымының тербелмелі құбылысына, ұйқысыз түнге, жиі қайталанатын бас ауруына ұшырайды. Етеккір мерзімінің бұзылуы, ерте климакстың басталуы, жиі суық тию мен аллергия, жүрек буын және эндокриндік аурулар, асқазан ішек аурулары туындауы да мүмкін. Сондықтан «Бәйтерек» қоғамдық бірлестігі қаладағы әр түрлі патологиялық дертпен дүниеге келген баласы бар отбасыларға психологиялық-педагогикалық көмек көрсету үшін құрылған болатын. Қазір бұл сауықтыру орталығына 60 бала ата-анасымен келіп жүр. Мұнда аяқ-қолдары салданған балаларға мамандардың көмегімен емдік жаттығулар жасалады. Сонымен қоса олардың ата-аналарымен тек психолог маманның сөйлесуі күйзелістен арылуына жәрдемдеспейтінін айтар едік. Біз аталмыш жағдай басына түскен ата-аналардың барлығын шақырамыз. Өйткені ата-аналар өзара сөйлесіп, кеңесіп, өзінің баласынан да қиын жағдайдағы отбасылардың бар екенін не перзентінің жағдайы өзгелерден төмен болса да, өзі рухани бай адам екендігіне көз жеткізсін дейміз. Оларға қолөнер бұйымдарын жасатып, іс тіктіреміз. Бұл арқылы біз олардың да саусақ ұшы моторикасын дамытып отырамыз. Берілген тапсырмаларды орындап, өз күштерімен бұйым жасап шығар-ғаннан кейін кей аналар эмоцияларын шығарып, қуанып жатады, – дейді Алмагүл Салыққызы.

Тау тұлғалар

Әлемге танымал тұлғалар арасында да сал, аутизм, дауна дертімен науқастанған жандардың бар екенін бірі білсе, бірі білмес. Оның бірі – Флоренциялық Пиеро да Винчи мен Катеринаның отбасында дүниеге келген Итальяның ұлы суретшісі әрі ғалымы Леонардо Да Винчи. Ол оң жақ спастикалық гемипарез, яғни сал ауруының бір түрімен дүниеге келген. Дертіне байланысты оң аяғын ақсақтап басып, оң қолын толық игере алмаған. Көркемсуретті салуда, жазуда сол қолын пайдаланған. Оның әйгілі шығармасы – «Мона Лиза» туындысы. Бір деректерде аталмыш сурет 1479 жылы өмір сүрген Лиза атты әйел бейнеленген десе, енді біреулерінде Леонардо Да Винчи өзінің әйел келбетіндегі суретін салды деген дерек бар. Өйткені суреттің аты «Мона Лайза», яғни италиян тілінен аударғанда «Моя леди» дегенді білдіреді екен. Сонымен қоса «Пистолетке арналған дөңгелек құлып», “Бақсылар тағзымы”, “Кеш құпиясы”, “Қасиетті отбасы”, “Мадонна Литти” секілді танымал еңбектері мен 7 000 парақ жазбасы қалған. Сондай-ақ сал дертінен зардап шеккен жанның бірі америкалық актер – Сильвестр Сталлоне. Оны босану кезінде оның бет-сүйегінің нерв тамырларына зақым келген. Сол себепті беті мен ернінің, тілінің бір бөлігі салданған. Алайда кино әлемінде оның түсініксіз сөйлеуі, бетінің эмоциясыз міз бақпай қалатын қалпы актердің «визиткасы» болып қалыптасты. Сонымен қоса кино әлемінде Ар-Джей Митт, Джери Джевелл мен Крис Фонческа және америкалық актер, «Оскар», «Золотой глобус»,«Эмми» премияларының иегері Форест Уитакер, америкалық актерлер Дональд Джозеф Куоллс, Энди Кауфман мен АҚШ-тың жетінші президенті Эндрю Джек-сон секілді жандардың мүмкіндігі шектеулі екенін көпшілік біле бермейді.

Сондай-ақ кездескен кедергілердің бәрін жеңіп, аталмыш тұлғалардай әлемге танымал болмаса да, облыста үлкен табысқа кенелген жандар аз емес. Солардың бірі – Өмірболат Сейітқалиев. Ол ашқан «Өмір» баспа салоны тойға, мерейтойға арнайы шақыру қағаздары мен фотосуреттер шығарып, баннерлер жасап, өз қызметін тұрғындарға ұсынып келеді. Бұл мекеме еліміз бойынша 60 адамды тұрақты жұмыспен қамтуда.

Гүлсезім БИЯШЕВА,

«Орал өңірі»

P.S. Халық арасында «Ешкім ауруды сұрап алмайды» деген сөз бар. Ауру – адам үшін жіберілген сын, одан ешкім сақталмаған. Шариғат бойынша науқас адамдар қамқорсыз және қуатсыз күйде болғандықтан, бірінші кезекте Алланың қорғауына түседі. Пенде болашағын болжай алмайды, ертеңгі күнінен де бейхабар. Сондықтан мүмкіндігі шектеулі жандарды қоғамнан шеттетпей, жылы жүрегімізбен ыстық алақанымызды тосқан ләзім.

Өткен сенбіде «ҚазИИТУ» ғылыми-білім кешенінде 1937-1938 жылдардағы саяси қуғын-сүргіннің 80 жылдығына байланысты «Үлкен террор – Орал өңірінің қасіреті» атты дөңгелек үстел отырысы өтті. Оған Қазақстан мен Ресейдің тарихшы-ғалымдары, қоғамдық әлі ұйымдардың жетекшілері, өлкетанушылар мен студенттер  қатысты.

– 1937-38 жылдардағы саяси қуғын-сүргін әрбір қазақстандық отбасына қатер төндірген террор болды. Орыс жазушысы Александр Солженицин кітабында Қазақстанда мыңдаған көзі ашық, адал азаматтар азапталған түрмелер мен лагерьлер жүйесі құрылғаны туралы жазды. Заңсыз қудаланғандарды ақтау Кеңес одағы коммунистік партиясының бас хатшысы Сталин қайтыс болған 1953 жылы басталды. Миллиондаған адам лагерьлер мен түрмелерден бостандыққа шықты. Бұл бағыттағы екінші толқын Никита Хрущевтің «жылымық кезеңінде» жалғасты. Үшінші кезең КОКП орталық комитетінің бас хатшысы Михаил Горбачев билік құрған кезінде болды. 1989 жылы Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Қошке Кемеңгерұлы сынды белгілі Алаш қайраткерлері ақталды. Саяси қудалауға Қазақстанда 130 мыңдай адам ұшыраса, 25 мыңдайы ату жазасына кесілді. 1995 жылы академик Нұрпейісов Алашорда қозғалысында белсенді болған 300-дей тұлғаның есімін жария етті. Бірақ соңғы деректер бойынша 1 000-нан астам ұлт зиялысы қысқа мерзімде қазақ халқын дүр сілкіндіріп, дербес мемлекет құру жолында басын қатерге байлағанын білеміз. Соңғы жылдары саяси қудалаудан ақталған азаматтар рухына бағышталған көптеген іс-шара атқарылды. Олардың есімдері қалаларымыздың көшелеріне, мектептерге, елді мекендерге берілді. Бірақ репрессия ақиқатына қатысты ақтаңдақтар мен күрмеулі түйткілдер әлі көп. Себебі, зерттеу  аясын кеңітетін құқықтық база әлі күнге толыққанды жетілдірілмеді, – деді басқосуға Астанадан арнайы келген тарих ғылымдарының докторы, профессор, «Әділет» қоғамдық бірлестігінің басқарма төрағасы Ханкелді Әбжанов. Оның айтуынша, ҚР «Мемлекеттік құпиялар туралы» заңында репрессияға ұшырағандарды ақтау бойынша құжаттар қолжетімді болуы тиіс деп жазылса да, кейбір заңнамалық актілерде қарама-қайшылық бар. Сол себепті, РКФСР ҚК-ның 58-бабымен «халық жауы» деп айыпталғандар ақталғанымен, 59-бабы бойынша «Кеңес билігіне қарулы қарсылық танытқандардың ісін» қайта қарау мүлдем назардан тыс қалған.  «Әлі күнге зерттеушілер үшін еліміздегі архив қорларының 90 пайыздайы жабық күйінде. Меніңше, ол құжаттардың құпия мерзімі шегінен асты. Жазаға тартылғандар арасында қарапайым мамандық иелері де бар. Олардың құжаттарын жасырып-жабудың қандай маңызы бар? Іздеу салған ұрпақтары мен тума-туыстары осы жөнінде жиі шағымданады. 2014 жылы Елбасымыз «Мәңгілік ел» идеясын жүзеге асыру үшін мәңгілік құндылықтарды қастерлеу керектігін айтты. Мұндай құндылықтарға тарихи мұралар да жатады. Соның ішінде, құпиясы толық ашылмаған тоталитарлық саясат қасіреті түбегейлі зерттеуді қажет етеді», – деген ғалым «Әділет» ҚБ ҚР Бас прокуратурасына, Жоғарғы сотына және Президент әкімшілігіне қажетті заң талаптарын жетілдіру жөнінде ұсыныс-хат жібергенін мәлім етті.

Басқосуда Ресейдің Орынбор облысының «Мемориал» ағартушы-құқық қорғау қозғалысының басқарма төрағасы Александр Рождествин шекаралас өңірдегі зерттеу ісі жайында баяндады. Осы мақсатта жанданған «Мемориал» қозғалысы 1987 жылы Мәскеуде ашылған. 1988 жылы Орынбор облысындағы репрессия құрбандары жерленген орынды зерттеуге, бұл жөніндегі деректерді көпшілікке жария етуге ресми түрде  рұқсат етілді. 1997 жылы қозғалыс мүшелерінің зерттеуімен алғашқы еске алу кітабы жарық көрді. Архив деректері бойынша Орынбор облысында 26 мыңнан астам адам қудаланып, 8 мыңнан астамы атылған. Зауралье аймағындағы тоғайда орналасқан «1930-1950 жылдары сталиндік репрессия құрбандарының жерленген орны» тарихи-мәдени ескерткіш мемлекеттік тіркелімге енгізілген.

– 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Сталин жендеттері тоталитарлық жүйені нығайтуға жанталаса кірісті. 1937 жылғы шілдеде КСРО ішкі істер халық комиссарының басшысы Николай Ежов «Бұрынғы байқұлақтар мен қылмыскерлерді және басқа кеңеске қарсы элементтерді репрессиялау» туралы №00447 шұғыл бұйрыққа қол қойды. Бұйрық негізінде екі санат бойынша («ату» және «10 жылға соттау») 269 мың адамды жазалауға Кеңес одағы құрамындағы елдерге лимит бөлінді. Ақиқатында, 1937 жылдың тамыз айынан бастап 1938 жылдың қарашасына дейінгі зобалаңда 767 мың адам құрбан болды. Оның ішінде 387 мыңы атылды, 380 мыңы сотталды. Бұйрық екі есе «орындалды». Қазақ КСР-ына қатысты жоспарда  2 150 «қылмыскер» ату жазасына кесіліп, 5 000 қазақстандық үштік үкімімен абақты мен лагерьлерге жіберілуі тиіс еді. Батыс Қазақстан облысында 300 адам қара тізімге кіргізу жоспарланды. Бірақ «Ашық тізім» жобасы бойынша сайтта ҚР ҰҚК-ның Батыс Қазақстан облысы бойынша департаментінің санатына кіргендердің 5 173 адамның атыжөні жарияланды, – деді «БТК (ВЧК), ІІХК (НКВД) және МҚК архивтеріне еркін қолжетімділік үшін» қоғамдық бірлестігінің жетекшісі, басқосу модераторы Никита Редько.

Дөңгелек үстелде тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Дәметкен Сүлейменова мен өлкетанушы Жайсаң Ақбай, Күнбатыс Алашорда қайраткерлері жөнінде деректер жинау мақсатында ұйымдастырылған ғылыми экспедиция барысын баяндады. Екі жақты кездесуде Қазақстан – Ресей ғалымдары үшін құқық қорғау және арнайы қадағалау құрылымдарында ре-прессияға қатысты құжаттарын толық зерттеуге ресми рұқсат бермей отырғаны ортақ мәселе екені айтылды. Бірер жылдан кейін архив қорында сарғайған құжаттардағы жазу түгелімен көмескіленіп, қажетті деректер ғылыми айналымға енгізілмей қалу қаупі бар. Соған байланысты олардың электронды көшірмесін жасау – кезек күттірмейтін мәселе. Ал Никита Редьконың Батыс Қазақстан облысы бойынша саяси қуғын-сүргін құрбандары жерленген орындарға қатысты тың деректердің бар-жоғына байланысты қойған сауалына біздің ғалымдар тарапынан тұшымды жауап берілмегені рас.

Бұл бағытта Ресей ғылымы әлдеқайда жүйеленгені, зерттеу ісі бір жолға қойылғаны аңғарылды. Айта кетейік, келелі мәселе-лер көтерілген кездесуде арнайы шақырылған сала басшылары немесе бірде-бір шенеунік төбе көрсетпеді. Құжат құпиялылығына қатысты сауалдар қойылғанда, облыстық ішкі істер департаментінің өкілі бұл мәселе Үкімет деңгейінде ғана шешілетінін айтты.  Соған қарағанда талай жазықсыздың көз жасына қалып, талай азаматтың тағдырын шешкен «қанды» құжаттар қанша мерзімге дейін «үнсіз жататыны» белгісіз.

Нұртай АЛТАЙҰЛЫ,

«Орал өңірі»

Бала тәрбиесіндегі өзіндік ерекшеліктері арқылы халықтың мәдени құндылықтары қалыптасады. «Ұлды тәрбиелегенің – елді тәрбиелегенің, қызды тәрбиелегенің – ұлтты тәрбиелегенің» дей отырып, ата-бабамыз ешбір жарғы жазып, заң шығарып әуре болмай-ақ,  қысқа да нұсқа нақылдармен тәрбие тағылымның тамаша үлгісін танытқан.

Мәселен, ұл баланы ертеңгі абыройлы әке, қадірлі отағасы, ел қорғайтын ер, ұлттың намысты азаматы ретінде әділдікке, қайсарлыққа, салт-дәстүрімізді сақтауға тәрбиелеген, өнер мен білімге баулыған. Ал «Қызға қырық үйден тыйым» жасай отырып, болашақ ананың санасына сыпайылық, мейірбандылық, адалдық, сезімталдық, еңбекқорлық қасиеттерін дарытуға баса мән берген. «Қыз – өріс, ұл – қоныс» деп білгендіктен ұрпағының санасына жастайынан ұлттық тәрбие мен имандылықты қатар сіңіріп, олардың ата-анасын сыйлайтын, елі үшін еңбек ететін ұл-қыз болуын армандаған. Яғни бала тәрбиесіне тек ата-анасы ғана жауапты болмаған, бүкіл ауыл, ел жауапты болып отырған.

Ал қазір ше? Қазіргі жаһандану заманында бала тәрбиесінде отбасындағы әке-анадан гөрі, жарқ-жұрқ еткен теледидар мен жалт-жұлт еткен ғаламтордың әсері басымырақ. Жас буынның сабақтан тыс күнделікті бос уақытын болашақта кәдеге асар өнер үйренуге емес, түрлі әлеуметтік желілерге арнайтыны жасырын емес.

Жуырда Орал қаласындағы жоғары және арнаулы орта оқу орындарының студенттері арасында «Бозбала мен бойжеткен» байқауы өтті. Біз «бүгінгінің бозбаласы арғы аталарындай батырлық, әншілік, серілік, мергендік, аңшылық, зергерлік сияқты өнерлерді меңгерген «сегіз қырлы, бір сырлы» ма? Немесе қазіргінің бойжеткені ою ойып, кесте төгіп, түйме қадап, киім пішу, тоқыма тоқып, ас әзірлеу сияқты алуан түрлі үй шаруасына бейім бе?» – деген қызығушылықтың жетегінде бардық бұл сайысқа.

Екі күнге жалғасқан байқау бес кезеңнен тұрды. «БҚО жастар ұйымдарының қауымдастығы» заңды тұлғалар бірлестігінің же-текшісі Манарбек Ажкеновтің айтуынша, байқауды ұйымдастырудағы басты мақсат – Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласын басшылыққа ала отырып, жастардың санасына бойында ұлттық тәрбие құндылықтарын сіңіруі, мемлекеттік тілдің қолданысын кеңейту, жастардың тұлға ретінде жарасымды жетілуіне, бүгінгі қыз-жігіттердің шығармашылық және жоғары зияткерлік әлеуетін арттыруға ықпал жасау. Байқауды ұйымдастыруға Батыс Қазақстан облысының жастар саясаты мәселелері басқармасы, облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы, облыстық білім басқармасы, облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасы қолдау көрсетті.

Байқауға қатысқан бозбалалар ең алдымен атқа ер-тоқым салудан шеберлік жарыстырды. Қазақ халқының өткенін төрт түліктің төресі атанған жылқы малынсыз елестету мүмкін еместігі сияқты, нағыз сері жігітті сыны келіскен сәйгүліксіз елестету қиын. Тақымы атқа тиген азамат арқаланып, аруақтанып, қиялына қанат бітіп шабыттанады, қуатына қуат қосып қайраттанады. Ат ерттеу барысында байқауға қатысушы үміткерлер ер-тұрманның түрлері мен жабдығы, дәстүрлі ат үсті ойындары, ер қанаты жылқы малына қатысты мақал-мәтелдер туралы білген-түйгенін ортаға салды. Жігіттердің өнерін ұлттық спорт түрлері бойынша облыстық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің бапкерлері бағалады. Төл тарихымызда ат ерттеу жарысы өз алдына дербес сайыс болған. Оған ер жігіттермен қатар, қыз балалар да қатысқан. Ат әбзелін алтын мен күмістен жайнатып, қайыс айылды мықтап тартып, сән-салтанаты келіскен ер-тоқымын әдемілеп салған соң, көрші ауылдарға дейін атжарыс ұйымдастыратын болған. Осы ата дәстүрдің ХХІ ғасырда қайта жанданып, тұрмысымызға қайта оралып келе жатқаны көңілімізді бір марқайтып тастады. Бұған қоса асық атудан, гір тасын көтеруден, аударыспақтан мықтылар анықталды.

Ал қыздар үшін сиыр сауу сайысы ұйымдастырылды. Қала тұрмақ, ауыл халқының өзі дүкеннің дайын сүтін ішіп отырған қазіргі заманда жас қыздарымыздың сиыр сауа алатыны алғашында күмән тудырғаны рас. Алайда «Шеше көрген – тон пішер» демекші, сиыр саууда алдына жан салмайтын епті, пысық, еңбекқор бойжеткендеріміз бар екен. Ауылдан шықса да, байқау барысында сиырды алғаш рет сауып көрген қыздарымыз да болды. Осы тұста, жастарымыздың жан дүниесіне ұлттық тәлім-тәрбиені сіңірумен қатар, үйдің ішкі-сыртқы тірлігіне баулып, қолынан іс келетін шебер қылып тәрбиелейтін осындай сайыстар көптеп ұйымдастырылса деген ой қылаң берді.

Бүгінгі бойжеткен – ертеңгі ана. Отбасылық өмірдің сәнін кіргізіп, жылуын, қызығын молайтатын, мән-мағынасын арттыратын болғандықтан, қыз балаға жүктелер жауапкершілік те ұшан-теңіз. Сондықтан байқау барысында бойжеткендер сәбиді бесікке бөлеу және іңкәл жаю сайыстарына қатысты. Орал қаласындағы технологиялық колледж базасында өткізілген қос сайысқа қыздар шама-шарқынша дайындалып келген екен. Әйткенмен, әттеген-ай дейтін тұстар бұл кезеңде де орын алды. Қамырдың иін қандырмай, жаймасы оқтауына қайта-қайта жабысқан бойжеткендер де болды.

«Бозбала мен бойжеткен» байқауының екінші айналымы Қадыр Мырза Әли атындағы мәдениет және өнер орталығында жалғасты. Сайыс соңында қатысушылардың интеллектуалды өресі, өнері, білімі сараланды. Яғни қатысушылар сәлемдесу, сұрақ-жауап, өнер, ұлттық нақыштағы заманауи сән үлгілерін көрсету кезеңдері бойынша бақ сынасты.

Ж. Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледждің студенттері Ернат Сұпығалиев пен Гүлназ Қонаева «Бозбала мен бойжеткен – 2017» байқауының жеңімпазы атанды. М. Өтемісов атындағы БҚМУ-дың студенттері Бекжан Әбілеков пен Мәдина Шәкірова екінші орынға ие болса, БҚИТУ-дан келген жұп Самат Қанат пен Гүлмира Нұрмұқанова үздік үштікті түйіндеді.

Динара ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ,

«Орал өңірі»

Жақында Жаңабұлақ ауылдық округіндегі Жаңабұлақ орта мектебіне барғанымызда, айтулы қуанышқа куә болдық. Мұнда екі бірдей су жаңа интерактивті тақта жеткізілген екен. Заманауи құрылғы бұрынғы тақталарға қарағанда ерекшелеу. Сенсорлы түрде басқарылатын тақтаны бір мезгілде 10 оқушыға дейін пайдалана алады. Сабаққа қолдануға өте қолайлы. Бұрыннан бар 25 компьютер, 2 интерактивті тақтаның осындай құралдармен толықтырыла түсу қуанышымен бөліскелі келген ауылдық округтің әкімі Ермек Құсайыновпен де осы жақсылықтың үстінде кездестік. Ол мектептің тарихы жайында ықыласпен сөз саптап, мектеп музейіне бастады. Бұдан біз ауылнайдың, атажұрттың өткені мен бүгініне деген ерекше ықыласын байқағандай болдық.

Мектеп музейінде көптеген дерекке қанығып, жәдігерлермен танысуға болады. Мектеп 1934 жылы ашылып, 1975 жылы орта мектеп мәртебесін алған. Осы білім ошағын әр жылдары басқарған Ағыс Нұрсұлтанов, Зайредден Қуанышов, Есенғали Жанғалиев, Есентай Жұмағалиев, Рысты Жұбандықова сынды білікті директорлар ауыл балаларына саналы тәрбие, сапалы білім беруге ұйытқы бола білген. Сондай-ақ Жаңылсын Мықтыбаева, Зәругерей Қонысов, Медет Жүсіпов сынды ұстаздардың еңбегі ересен. Жалпы, ұзақ жыл білім саласында еселі еңбек етіп, ел есінде қалған ұстаздар қаншама?! 1986 жылы типтік жобамен 460 оқушыға арналып жаңа мектеп салынған. 2014-2015 жылғы оқу жылында мектептің құрылғанына 80 жыл толуын ауылдастар ерекше атап өтті. Жаңабұлақтықтар өз түлектерінің алтын ұяларына қамқорлығын әрдайым ризашылықпен айтады. Мысалы, әр кездегі түлектер 2014 жылы бейнекамера, 2016 жылы музыкалық синтезатор сыйлаған. Ал биыл тіптен айрықша, ардагер ұстаз Аманғали Төлегеновтың ұйымдастыруымен мектеп бітіргендеріне 10, 20, 30, 40 жыл болғандардың басы қосылды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың рухани жаңғыруға үндеуіне орай қолға алынған «Туған жер» бағдарламасын басшылыққа алған олар мектепке ауылдың аты жазылған спорттық киімдер, музыкалық аппаратура, мүмкіндігі мол принтер, аула шөптерін оратын құрылғы әкелген.

Иә, жаңабұлақтық жомарт жандарды көпке үлгі етуге болады. Мысалы, Жеңіс Базарбаев, Махуза Қабанова, Жақсыбек Құсайынов, Самархан Қажығалиев, Марат Әбдірахманов, Алмас Шоқаев, Сағидолла Қошқарбаев, Нұрым Шүкіров, Ғалымжан Хамзин, Алексей Лухманов, Рулан Ибатов, Алиджон Юсупов, Ақмарал Бисекенова, Сайқал Жұбанов, Қарлығаш Құсайынова, Данияр Құбашев, Дариға Төлегенова, Светлана Дәуленова сынды жергілікті кәсіпкерлер табысы аз жанұялардағы ұл-қыздарға киім-кешек және оқу құрамдары бойынша көмектесіп отырады.

Бүгінгі таңда аталмыш алтын ұяда 159 оқушы білім алуда. Өткен оқу жылында 11 оқушы мектепті тәмамдаса, биылғы бірінші қыркүйекте 1 сыныпқа 17 оқушы қабылданды. Мектепалды даярлық тобында 14 балдырған білім әлеміне дайындалуда. Мектептегі 35 мұғалімнің жартысынан көбі осы білім ошағының төл түлектері. Бұл соңғы жылдары қалашыл болып кететін жастарға зор үлгі емес пе?! Мұғалім қауым бізге бір өкінішін жасырмай айтты. Көп жердегідей, маман тапшылығы аса қатты байқалмағанымен, былтыр 11 маманның кейбіреуі баспана мәселесі шешілмегендіктен тұрақтамаған. Биылғы оқу жылын-да 3 жас маман қызметке кірісті.

Мектепті 2013 жылдан бері Светлана Сабырова (жоғарғы суретте) басқарады. Ол да осы ауылдың перзенті. 1992 жылы Атырау педагогикалық институтын бастауыш пәні мұғалімі мамандығы бойынша бітірген. Ұстаздық еңбек жолын өз ауылынан бастаған С. Сабырова жұмыстағы алғырлығы мен жетістіктері арқасында 2001 жылы директордың орынбасары болып тағайындалды. 2007-2008 оқу жылында жанұя жағдайына байланысты Чапаевтағы №1 орта мектепте директордың бастауыш сыныптар бойынша орынбасары қызметін абыроймен атқарды. Туған ауылына оралғалы да жетістіктері жоқ емес. Өткен оқу жылы аудандық «Үздік асхана» сайысында мектеп бірінші орынды, аудандық «Саябақтар шеруі» акциясында екінші орынды, «Жазғы демалысты ұйымдастырудың үздік ұйымы» атты аудандық байқаудың «Үздік мектеп жанындағы лагерь» аталымының бас жүлдесін иеленуі сөзіміздің дәлелі. Оқушылар аудандық пән олимпиадаларынан, мәдени-көпшілік іс-шаралардан жүлдесіз қайтқан емес. Мысалы, 2015-2016 жылғы оқу жылында «Биолог анықтамалығы» республикалық журналының «Жас биолог» атты сырттай танымдық сайысы қорытындысымен ұл-қыздар «Жаңабұлақ биологтары» атты арнайы марапатқа ие болды. Светлана Сабырова бастаған бір топ мұғалім: директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Күнсұлу Құбашева, тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Асыл Аманғали, қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Жайнагүл Өтешқалиеваның еңбегі саланың үздік қызметкерлері ретінде «Шәкірт жүрегіне жол тапқан ұстаз» атты республикалық жинаққа енді. Сондай-ақ, Ж. Досмұхамбетов атындағы педагогикалық колледждің грант иегері Фариза Хибатова, 11 сынып оқушысы Қазына Файзуллина, 10 сынып оқушысы Айсана Ғатаудың республикалық «Қазақстанның үміт артарлары» атты жинаққа енуі, бала жанының бағбандары мен ата-ананың тығыз байланысының, бірлескен тәрбиенің мәуелі жемісі болып табылады. Бірнеше мұғалімнің іс-тәжірибелері интернет порталдарына үздіксіз жарияланып тұрады.

Баланың бос уақытын тиімді пайдалануда үйірме атаулының орны бөлек. Мысалы, Ақлима Құсайынова жетекшілік ететін «Дебат» аудандағы бірден-бір үлгілі үйірме саналады. Себебі, үйірме мүшелері аудандық, облыстық пікір сайыстардың бірнеше дүркін жеңімпазы. Үйірменің бұл түрі оқушыларды шебер сөйлеуге, ойыңды орнықты жеткізуге, дүниетанымыңды кеңейте отырып, жалпы жан-жақтылыққа тәрбиелейді.

Жеткіншектердің ой сергектігінде, денінің саулығында Саламат Өтеуов жетекшілік ететін туризм үйірмесінің алар орны ерекше.

Мәселен, өткен жылы оған қатысушылар ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған І санатты жаяу жорыққа шықты. Ғайса Маннатов, Жібек Жексенбай, Жандос Әбдиев, Диана Жексенбай, Данагүл Әбдуәлиева, Дидар Нүптығалиев, Руслан Кенжетаев сынды үйірме мүшелері аудандық, облыстық туриада ойындарында топ жарып жүр. Ал Саламат ұстаздың өзінің жетістігін санар болсақ, саусақ жетпейді.

Дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Қаратай Бекесов көптеген белдесулерде «Түйе балуан» атануымен қоса, қазақ күресінен біраз жетістікке жетіп жүрген аудандағы санаулы балуандардың бірі, аталған күрес үйірмесін ашып, шәкірт тәрбиелеу үстінде.

Жаңабұлақ мектебінде уақыт талабына сай 14 оқу кабинет жасақталған. 2008 жылдан бері жұмыс жасайтын Ақжайық ауданы бойынша үздік орталықтардың бірі саналатын «Қарлығаш» шағын орталығында 50 бүлдіршін тәрбиеленуде. Алайда, қыс уақытында бала аз келеді. Дұрысы, ата-аналары жібермейді. Себебі, орталықты жылытуға қазандықтың күші жетпейді, кәріз жүйесі де жоқ. Ауылға «Ақбұлақ» бағдарламасы арқылы су тартылғанымен, мектептегілер, оның ішінде шағын орталықтағылар іштегі қолжуғыштар мен әжетхананы пайдалана алмай отыр. 2008 жылы күрделі жөндеуден өткенімен, мектептің төбесі мен терезелері ауыстырылмай қалған. Жаңбырлы күндері үшінші қабаттың төбесінен су кетеді. Спорт залының да қабырғалары шытынаған. «Ештен кеш жақсы» дегендей, осындай олқылықтардың көп кешікпей түзетілуін тілейді Жаңабұлақ ауы-лының үлкен-кішісі.

Оралдағы Назарбаев зияткерлік мектебімен тәжірибе алмасу тыныс-тірлікке серпіліс үстеп келеді. Айталық, директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Асыл Аманғали көптеген тың идеяларды қолданып жүр. Ол оқушылардың «Алатау», «Жаңабұлақ», «Ақжайық» атты топтарын құрып, жәрдем қажет ететін оқушыларға қамқорлық көрсетіп, сондай-ақ отбасыларға көмектесіп, қайырымдылық акцияларын ұйымдастырады. Басқа да мән-мағынасы зор іс-шаралар мен сайыстарды өткізуге ұйытқы болып келеді.

Мұғалімдер оқу жылы бойына топтардың жұмысын бағалау үшін әрқайсысының қоржынын пайдаланады. Мысалы, бір топтың оқушысы мектеп формасын сақтамаған жағдайда, қоржыннан бір асық алынады. Немесе топтағы шәкірттің ізденісі, үлгерімінде ілгерілеу байқалса, қоржын бір асықпен толығады. Оқу жылы бітер уақытта қоржындағы асықтар саналып, жеңімпаздар анықталады. Міне, зияткерлік мектептің тәжірибесі мен жас мамандар ұмтылысының ұштасқанына бір мысал осы.

Асыл Өмірзаққызы «Дипломмен – ауылға!» бағдарламасы бойынша келіп, тұрғын үйге қол жеткізген маманның бірі. 2008 жылы М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетін химия-биология факультетін бітірген ол, біраз уақыт облыс орталығында қызмет ет-кен. Аталған бағдарлама бойынша келген маманның бірі – математика пәнінің мұғалімі Айгерім Жұмабекова. Ол үш жылдан бері осы мектепте. «Еңбек жолым басталған жер болғандықтан бұл мектеп маған өте ыстық. Алғаш келгеннен іске баулыған математика пәнінің мұғалімдері Медет Жүсіпов пен Ғалия Меңдібаеваның еңбектерін ешқашан ұмытпаймын», – дейді Айгерім. Тілге тиек болып отырған білім ошағында 30 жылдан астам уақыттан бері сабақ беретін ағылшын пәнінің мұғалімі Жұмағаным Маштакова мен тарих пәнінің мұғалімі Сансызбай Молдашевпен тілдескенімізде, жас мамандардың ізденісі мен еңбекқорлығын ерекше айтып өтті.

Жаңа басталған 2017-18 жылының соңында 11 түлек алтын ұясымен қоштасып, асқақ армандарына қанат қақпақ. Олардың екеуі алтын белгіге үміткер.  Жаңалық-жетістігі көп Жаңабұлақ мектебінен біз болашақ түлектердің бәріне сәттілік тілеп аттандық…

Бекболат ҚАЛЕНОВ,

Ақжайық ауданы

Суреттерді түсірген автор

Қазанның 2-сі  күні облыс орталығындағы  №37 орта мектептің әкімшілігі  басына орамал оранған 13 оқушыны  мектепке кіргізбей қойды. ҚР Білім заңы бойынша әр баланың тегін білім алуға құқылы екендігін айтып, қарсылық білдірген ата-аналарға жергілікті білім саласы мамандарының да айтар уәжі бар.

Осыған орай сейсенбі күні өңірлік коммуникациялар  қызметі алаңына арнайы келген  облыстық білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Зәуре Ғұмарова, облыстық білім бақылау департаментінің басшысы Светлана Бахышева, облыстық дін істері басқармасының басшысы Саялбек Ғиззатов мектептердегі міндетті мектеп формасына қойылатын талаптар туралы айтып берді.

— Жыл сайын жаңа оқу жылының басында мектеп формасына қатысты әр түрлі мәселелер туындап жатады. Білім ошақтарында міндетті мектеп формасының болуы  оқытудың зайырлы сипатына сәйкес келеді. Мектеп формасының үлгісі, түсі классикалық стильде болуы тиіс. Мектеп формасына түрлі діни конфессияларға қатысты киім элементтерін қосуға болмайды. ҚР Білім министрлігі 2016 жылы бірыңғай мектеп формасына қойылатын талаптардың ережесін бекітті.

Сондықтан білім беру ұйымдарындағы білім алушылар ҚР Білім заңына, мектеп жарғысына сәйкес мектеп формасын сақтауға міндетті. Жаңа оқу жылының басында барлық білім беру ұйымдарында ата-аналар жиналысы өтіп, мектеп формасына қойылатын негізгі талаптар түсіндірілді. Негізінен мектеп ережесін сақтамаған оқушыны бірден сабаққа кіргізбеуге қақымыз жоқ. Оқу жылы басталғаннан бері мектепке орамал тағып келетін оқушылардың ата-аналарымен түсіндіру жұмыстары жүргізілді.  Тіпті «Мектепке келгесін орамалын шешіп отырсын, сабақтан шыққан соң, тағып алсын» деген ұсынысымызбен келіспеді, — дейді Зәуре Базарғалиқызы.

Облыстық білім бақылау департаментінің басшысы Светлана Бахышева ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің «ҚР білім беру саласындағы заңнамасын бұзу» деп аталатын 409-бабының 2-тармағында «Ата-аналардың немесе өзге де заңды өкілдердің ҚР білім беру саласындағы көзделген міндеттерді орындамауы он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға» әкеліп соғатынын мәлімдеді.

Ұққанымыз – бұл жағдайда атаана өз баласының білім алу құқығын бұзып отыр. Мектеп жарғысымен келіспеген, мектеп ережесіне бағынбаған, бірнеше рет айтылған ұсыныс-ескертпелерді қабылдамай қойған  ата-аналарға заңға сәйкес осындай шара қабылдауға тура келеді.

Гүлжамал  КЕНЖЕҒАЛИЕВА,

Орал қаласы

Суретті түсірген Т. ТОҚМАМБЕТОВ

Сейсенбі күні өңірлік коммуникациялар қызметі алаңында Шыңғырлау ауданының әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы брифинг өтіп, оның жұмысына аудан әкімі А. Есалиев қатысты.

Әкімнің айтуынша, ауданның 2017 жылға арналған бюджеті 3 млрд. 752 млн. теңгені құрайды. Бүгінде салықтар мен басқа да төлемдер бойынша жергілікті бюджетке 258 млн. теңге көлемінде салық түскен. Қазіргі таңда ауданның салық базасын арттыру бойынша бірқатар шаралар қабылдануда. Солардың бірі – иесіз газ құбырларының құжаттарын жасақтап, бәсекелестік ортаға беру. Сондай-ақ коммуналдық меншіктегі 10 нысанды сатудан және жалға беруден аудан бюджетіне барлығы 12 млн. теңгеден астам қаржы түскен.

Жыл басынан бері ауданда 34 шаруа қожалығы ашылып, олар жер учаскелерін алған. Орылған 4898 га дәнді дақылдар алқабынан 6207 тонна өнім жиналып, орташа шығымдылығы 12,7 ц/га құраған. Соның ішінде «Жарас» шаруа қожалығының 333 га күздік бидай алқабының әр гектарынан 45,2 центнер өнім (1500 тонна) алынды. Мұндай көрсеткіш Шыңғырлау  ауданында алғашқы рет болып  отыр.

Биылғы жылы құрылған «Шыңғырлау-Агро» ауыл шаруашылығы кооперативі «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ арқылы жалпы сомасы 19 млн. теңге несие алып, модульді мал сою пункттерін іске қосу жұмыстарын жүргізуде. Болашақта осы мал сою пункттерінің базасында бордақылау алаңдары құрылмақ.

Ауыл шаруашылығы техникаларын жаңарту мақсатында ауданның ауыл шаруашылығы құрылымдары биыл «Қазагроқаржы» АҚ арқылы лизингке 22 ауыл шаруашылығы техникалары мен құралдарын сатып алды (жалпы сомасы 98 млн. 300 мың теңге). Техникаларды жаңарту көрсеткіші — 12%.

Тұтастай алғанда, ауданда 652 шағын және орта бизнес субъектілері тіркеліп, оларда 855 адам еңбек етуде. Олар есепті мерзімде 1 млрд. 529 млн. теңгенің өнімін өндіріп, қызметін көрсетті. Бюджетке  24 млн. 761 мың теңгенің салығын түсірді.

Белгіленген жоспарға сәйкес, ағымдағы жылдың тамыз айында ауданда «Патриот» супермаркеті пайдалануға берілді, оған 13 адам тұрақты жұмысқа орналасты. Бұған қоса Ақсай қаласынан келген инвестордың қаржысына фармацевтикалық кешеннің және жергілікті кәсіпкердің қаржысына бизнесорталықтың құрылыстары жүруде.

Екі нысан да жыл аяғында пайдалануға берілмек. Соңғы төрт жылда «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы шеңберінде ауданға 86,2 млн. теңге қаржы тартылды.

Жеті жоба жүзеге асырылып, 41 жаңа жұмыс орны пайда болды. Тек биылдың өзінде кәсіпкерлер аталмыш бағдарлама арқылы 30 млн. теңге несие рәсімдеген. Оның сыртында екінші деңгейлі банктерден екі кәсіпкер айналым қаржысы ретінде 30 млн. теңгеге қол жеткізді («Астана»  ЖК және «Жумалиева Л» ЖК).

Жыл басынан бері ауданда 434 жаңа жұмыс орындары ашылған (бұл өткен жылғы кезеңнен 50% көп). Ағымдағы жылдың сегіз айында төрт жәрмеңке өткізіліп, 116 адам тұрақты және уақытша жұмыстарға жолданған.

Биыл екі фельдшерлік-акушерлік пункт күрделі жөндеуден өтті.

Сондай-ақ мемлекеттік-жеке меншік әріптестік бағдарламасы аясында Лубен тірек елді мекенінде селолық дәрігерлік амбулатория (СВА) салу жоспарлануда. Жоба күні бүгін облыстық жобалар тізіміне енгізіліп, қазіргі таңда тиісті құжаттарын жасақтауға қаражат бөлу жөнінде шешім қабылданды.

Алдағы жылдары ауданның үш мектебін күрделі жөндеуден өткізу жоспарда тұр. Үш айға созылған халықаралық «ЭКСПО» көрмесіне 654 шыңғырлаулық барып қайтты. Соның ішінде аз қамтылған отбасылар санатынан 122 бала көрмеге жергілікті бюджет есебінен жолданды. Жазғы демалыспен қамту көрсеткіші жыл санап артып отыр (95%).

Шыңғырлау ауданы – шекаралас өңірге жатады. Сол себепті ауданда шекаралық аймақтарды дамыту жоспары кезең кезеңімен жүзеге асырылуда. Мысалы, өткен жылы Алмаз ауылдық округінің елді мекендеріндегі барлық әлеуметтік нысандарына күрделі жөндеу жасалды. 400 млн. теңгеден аса инвестиция құйылды. Бұл қаржыға мәдениет үйі, мектеп жөнделсе, биыл фельдшерлік-акушерлік пункт жөнделді. Ауыл газға қосылды. Мұндай жұмыстар барлық шекаралық елді мекендерде де атқарылатын болады. Өйткені аудан халқының 80%-ы мемлекеттік шекара маңында мекендеуде.

Аудан орталығында және шалғай ауылдарда 39 үйдің құрылысы жүруде. Ол жыл аяғына дейін толық бітеді. Осы арқылы аудан басшылығы өзге өңірлерге көші-қонды тоқтатуға мүдделі. Жаңа пәтерлер жастарға, көп балалы жанұяларға берілетін болады.

Өткен жылы басталған «Нұрлы жер» бағдарламасы аясындағы инфрақұрылым түзу жұмыстары биыл да жалғасуда. «Ақбұлақ» шеңберінде екі мыңға жуық халқы бар екі ауылға (Ащысай және Амангелді) су құбыры құрылысы жүріп жатыр. Жобаның құны 240 млн. теңге. Екі жобаның бірін биыл бітіру жоспарлануда. Жұмыстар біткеннен кейін аудан халқын таза ауыз сумен қамту 87%-ға жетеді.

Көгілдір отынмен халықты қамту көрсеткіші – 95%. Күні бүгін газға қосылмаған бір ауылға газ тарту үшін мердігер анықталуда. Жұмыстар аяқталғасын аудан 100% газбен қамтылады.

Аудан орталығының көшелеріне асфальт төсеу де кестеге сай жүруде. Тек ағымдағы жылы жалпы ұзындығы 3,4 шақырым болатын сегіз көше күрделі жөнделіп, оған облыстық бюджеттен 235 млн. теңге қаржы бөлінді. Шыңғырлау ауылының төрт көшесіне жөндеу жасалып, 1300 метр жаяу жүргіншілер жолы төселді. Тазалықты сақтау мақсатында 100 контейнер сатып алынып, Шыңғырлау-Ақсай күрежолының бойына қосымша контейнерлер қойылды.

Шешімін күткен мәселелердің бірі – Шыңғырлау-Сегізсай күрежолының қиын жағдайы. Бұл бағытта 5 мыңға жуық адам тұратындықтан, күні бүгін жолды жөндеу үшін 29 млн. теңгеге жобалық-сметалық құжаттама жасақталуда.

– Аудан халқының көптен көкейінде жүрген музей ашу мәселесі биыл шешілді.  Қазіргі таңда оның ғимаратын жөндеу жұмыстары аяқталу үстінде. Аудан тұрғындарынан музейге тапсырылатын жәдігерлерді жинауға кірістік. Болашақта 600-ден астам тұрғыны бар Тасмола ауылында мәдениет үйін салу, елді мекендерде мәдениет үйлерін және дене шынықтыру, спорт нысандарын жөндеу, ауданның төрт ауылын (Қарағаш, Белогор, Полтавка, Тасмола) бұған дейін болмаған ұялы байланыспен қамтамасыз ету жоспарда бар, – деді А. Есалиев.

Гүлжамал ЖОЛДЫҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Кеше қаламыздағы Достық үйінде облысымыздағы және Ресейдің шекаралас бес губерниясындағы ішкі істер құрылымдары басшыларының кеңесі өтті. Онда есірткі бизнесіне қарсы күрес, діни экстремизм және заңсыз көші-қон мәселелері сөз болды.

Жиын барысында облыс әкімінің атынан ресейлік меймандарға Ақ Жайық өңіріне қош келдіңіздер деп айтқан облыс әкімінің орынбасары Бағдат Азбаев ҚР мен РФ арасындағы байланыс барлық сала бойынша қарқынды дамып келе жатқанын жеткізді. «Қылмыспен күрес екі елдің құқық қорғау құрылымдарының бірлесіп атқарылатын іс-шараларымен жемісті болатыны сөзсіз, — деді Бағдат Оразәліұлы. — Бүгінгі кездесу осындай бірлескен жұмыстарды үйлестіруге және екі елдің өңіраралық байланысының дамуына өз септігін тигізері сөзсіз».

Кеңес отырысында негізгі баяндаманы жасаған БҚО ІІД бастығы, полиция генерал-майоры Мақсұтхан Аблазимов бұл кездесу қылмыстық іздестіру қызметкерлері күні қарсаңында өтіп жатқанын жақсылыққа балап, әріптестерін осынау мерекемен құттықтады.

— Мемлекет басшыларымыздың сындарлы саясаттарының арқасында елдеріміздің экономикалық, саяси, әлеуметтік және қауіпсіздік, соның ішінде қылмыспен күрес бағытындағы мәселелер шешімдерін тауып, жаңа сипатта дамуда. Соның нәтижесінде посткеңестік елдер арасында Кеден одағы құрылды. Тауар айналымының еркіндігі экономикалық байланысты  одан әрі жақсартып, қолайлы инвестициялық климат қалыптастырды. Жүк пен жолаушылар ағымының өсуі есірткі, қару сынды контрабандалық арналарды ұйымдастыруға, заңсыз миграцияның артуына және жат діни ағымдар өкілдерінің шекарадан кедергісіз өтуіне жағдай жасағаны аян. Мұндай кезде аталмыш қауіп-қатерлермен күресті шекаралас аумақтарда ұйымдастырудың маңызы зор. Әрі осындай жұмыстарымыздың сапасы көп жағдайда мемлекеттік қауіпсіздікпен тығыз байланысты. Сол себепті РФ-ның шекаралас ішкі істер құрылымдарымен қылмыспен күрес бойынша тығыз қызметтік байланысымыз біздің жедел-қызметтік жұмысымызда басты басымдықтардың бірі болып табылады.

ҚР мен РФ ішкі істер министрліктерінің бірлескен алқасының құрылуы біздің жұмыстарымызға тың серпін берері анық. Бүгін аталмыш алқаның аясында жұмыстарымызды үйлестіру және өңіраралық байланысты одан әрі дамыту мақсатында пікір алмасу алаңына жиналып отырмыз. Жалпы, осындай бірлескен жұмыстарды ұйымдастыру іс-шаралары жақсы нәтижелерге қол жеткізуге ұйытқы болуда. Мысалы үшін айтсам, соңғы үш жыл ішінде бірлескен жедел іздестіру шаралары кезінде біздің департаментпен іздеу жариялаған 20 адамның РФ аумағында жүргені анықталып, олар құрықталды. Ал ресейлік әріптестеріміз іздеп жүрген 37 қылмыскер біздің облысымыздың аумағында ұсталды, — деді Мақсұтхан Нұғманұлы.

Жиында сөз алған РФ Орынбор облысы бойынша ІІМ бастығы, полиция генерал-майоры Михаил Давыдовтың айтуынша, бүгінгі қылмыс мемлекет, ұлт талғамайды. Сол себепті онымен бірлесіп күрескен тиімді. Орынборлық полицейлер жедел қызметтің барлық бағыты бойынша қазақстандық әріптестерімен жүйелі жұмыс істеуде. Десек те, арқаны кеңге салуға болмайды. Мәселен, заңсыз көші-қон, есірткі, қару сынды контрабандалық арналардың жолдарын жабу мәселелері бойынша жаңаша іс-қимыл шаралары қажет. Ал Саратов ІІМ-ның бас басқармасы басшысының орынбасары, ішкі қызмет генерал-майоры Андрей Коноваловтың сөзіне қарағанда, қазір әлем бойынша діни экстремизм мен терроризмнің қаупі зор. Сириядағы қақтығыстарда ресейлік және қазақстандық азаматтар да жүр. Елде олардың жақтастары жоқ емес. Соған байланысты бұл бағытта күдікті деп танылған азаматтармен арадағы түсінік, алдын алу жұмыстарын жүргізуде бірізділік пен жүйелілік керек.

Кеңес барысында сондай-ақ РФ Волгоград, Саратов, Астрахан облыстары бойынша ІІМ басқармасының басшылары да батысқазақстандық әріптестерімен бірлесіп атқарып жатқан іс-шаралары жөнінде баяндап, өзара іс-қимыл жасауды жетілдіру турасында ой-пікірлерін ортаға салды.

Жиын соңында басқарма басшылары ҚР және РФ ішкі істер құрылымдарының шекаралық ынтымақтастығы бойынша бірлескен кеңес хаттамасына қол қойды.

Сәкен   ӘБІЛХАЛЫҚОВ

Сейсенбі күні Махамбет Өтемісов атындағы БҚМУ-да Еуразиялық интеграция институтының ұйымдастыруымен рухани жаңғыру тақырыбын талқылаған дөңгелек үстел өтті. Өңірдегі өлкетанушылар мен тарихшылар, ардагерлер жиылған басқосуға облыс әкімі Алтай Көлгінов арнайы қатысты.

– «Туған жер» бағдарламасы аясында кәсіпкерлеріміз қала орталығындағы Достық даңғылы мен М. Ықсанов көшесінің қиылысындағы ХІХ ғасырда салынған тарихи ғимаратты Рухани жаңғыру атты музейге айналдырмақ. Ол үшін мемлекет тарапынан ешқандай қаражат бөлінген жоқ. Кәсіпкерлер ескі ғимаратты өз күштерімен қалпына келтіруде. Осыған ұқсас игілікті істер аудандарымызда да атқарылуда. Мысалы, Қазталов ауданындағы бір кәсіпкер өз қаржысы есебінен тұрғындарға ауылдық амбулатория салып берді. Спорт алаңшаларын салуды қолға алып жатқан жастарымыз да бар. Бұл рухани жаңғыруды халықтың қолдап отырғанын білдіреді. Біздің өңірдің тарихы да терең. Қазіргі уақытта көне құлпытастарды зерттеу бойынша «Жайық Пресс» ұжымының басшысы Жантас Набиоллаұлы бастаған арнайы топ жұмыс жасауда. Олар өзіміздің өңірді айтпағанда, Ресейдің де бірқатар қалаларына барып, құнды тарихи деректер әкелді, – деді облыс әкімі жиынды ашқан алғы сөзінде.

Еуразиялық интеграция институтының директоры Ғани Нығыметов рухани жаңғыруға қатысты жасалған әлеуметтік зерттеулерге кеңірек тоқталып, халықтың басым көпшілігі қоғамға өзгеріс, жаңғыру қажет екенін қолдайтынын жеткізді. Ол аталмыш тақырыпқа қатысты әлемдік деңгейдегі зерттеушілердің тәжірибелерінен мысал келтірді.

«Рухани жаңғыру» жобалық кеңсесінің аймақтағы жетекшісі, облыстық мәслихаттың депутаты Салтанат Тұманбаева бағдарлама аясында өңірде осыған дейін атқарылған және болашақта қолға алынатын істер туралы баяндады.

Жиын барысында аталмыш оқу орнының, сондай-ақ тарихи-мәдени мұраларды қорғайтын инспекцияның, А. Островский атындағы орыс драма театрының рухани жаңғыруды қолдау бағытында қолға алған жобалары туралы баяндалды.

Ал жиынға қатысушылар арасынан сөз алған ардагер журналист Тихон Әліпқали аталмыш бағдарламаны жүзеге асыру барысындағы көптің көкейінде жүрген көңіл көншітпейтін тұстарды ашық айтты.

– Президент мақаласының маңыздылығына ешқандай дау жоқ. Онда ұлттық код, мәдениет, өнер, дәстүр – бәрі де керемет тұжырымдалған. Енді осыны іске асыру барысында біз негізінен әлі де сол көп сөз, құрғақ есеп, қағаз жүзінде ғана қадамдар жасап жатырмыз. Ал іс жүзінде қалай жүзеге асырылуда? Бұл тұрғыдан алғанда көптеген кемшіліктер бар. Сөз жүзінде ұлттық код, ұлттық өнер туралы «ол маңызды, ол ғаламат» деп айтылады, ал нақты өмірде оны ысырып тастап жатырмыз. Ұлттық өнер дегенде домбыра, қобыз, жетіген шертер сияқты керемет аспаптарымыз бар. Ұлттық өнеріміз – өлең, жыр, ән емес пе? Қазір осыларды концерттен қысқартып тастады. Содан кейін өнерпаздар репертуарларын да жаңартпайтын болды. Өйткені сахнаға, эфирге көп шықпайды. Радио, телевидениеде де бізге жат, жалпылдақ, арзан «өнер» қаптап кетті. Ұлтымыздың үні ығысып қалды, – деп қынжыла сөйледі ардагер журналист. Ол сонымен қатар өзі айтқан сорақы мәселелерге қатысты нақты мысалдар келтірді. Жиылғандар айтылған мәселелердің өзектілігін мақұлдап, болашақта олқылықтарды түзету бағытында жұмыстануға мүдделілік танытты.

Жиын соңында Еуразиялық интеграция институты және Махамбет Өтемісов атындағы БҚМУ арасындағы болашақ әріптестік туралы өзара меморандумға қол қойылды.

Нұртас НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал өңірі»