Шетелдіктердің  көзімен — 1

Мұхаллад ӘЛ-ОМАРИ,

«ЭКСПО – 2017» көрмесіндегі Иордания ұлттық павильонының комиссары:

– Қазақстанға осымен екінші рет келіп тұрмын. Астана маған ғимараттарының заман талабына сай сәулеттілігімен қатты ұнады. Көрмедегі Иордания павильонының аумағы 400 шаршы метрден асады. Біз мұнда еліміздің мәдениетін, экономикалық табыс көздерін, табиғатын таныстырамыз. Көрменің тақырыбы «Болашақ энергиясы» болғандықтан, табиғат көздерінен қалай энергия алып отырғанымызды түсіндіреміз. Сонымен қатар қонақтар Иордания халқының әлеуметтік өмірі, елдегі туризм саласы туралы бейнежазбаларды көре алады. Біздің жерімізде мұнай, газ сияқты пайдалы қазбалар болмағандықтан, табиғаттан энергия алуға бағытталған көптеген мемлекеттік жобаларымыз бар. Аймағымыздағы мемлекеттер арасында күннен және желден қуат алудан көш бастап тұрмыз. Бұл жолмен көптеген мекеме-кәсіпорындар жұмыс істейді.

Қазақ елін әлемдік деңгейдегі көрме ұйымдастырғаны үшін құттықтай отырып, ауқымды шараның бастан-аяқ сәтті өтуіне тілектеспін.

Моника СОРОЧИНОВА,

Словакия Республикасы ұлттық павильонының директоры:

— Астанада өтіп жатқан көрмені барлығыңыз міндетті түрде барып көруіңіз керек деп есептеймін. Мұны ұйымдастыру арқылы қазақ елі табиғат көздерінен қуат алу мәселесінде үлкен қадам жасады. Ұйымдастырушы тарап әлемдегі көрме кешендерінің ешқайсысынан кем түспейтін заманауи ғимараттарсалыпты. Қала тұрғындарының кеңпейілділігі, көмектесуге әзір тұратын бауырмалдығы бірден көзге ұрады. Менің ойымша, адамзат жаңа технологияны ғана емес, осындай адамгершілік қасиеттерді де насихаттау қажет.

Аумағы 359 шаршы метр Словакия павильонында қонақтар еліміздің ең әсем жерлерімен таныса алады. Келушілердің көбі үлкен экрандарда көрсетілетін бейнежазбаларды тамашалап, Словакияны өз көзімен көріп келгендей әсер алғанын айтуда. Павильонда атақты велошабандозымыз Петр Саганның велосипедін теуіп, қанша энергия жұмсайтыныңызды білуге мүмкіндік жасадық. Ал төбеден сарқырама сынды ағып тұрған су Словакияда судан қуат (энергия) алынатынын білдіреді. Көлігіңізбен қалаған жерге сүйреп апаруға болатын, күн мен жел қуатын жинайтын «көшпелі үйді» де көре аласыз. Яғни біздің павильондағы әр мүлік, әр экспонат энергия өндірумен тығыз байланысты.

Жонгпия ГАЛЬ,

франциялық турист:

— Бұған дейін Германияда, Қытайда және Италияда өткен көрмелерде болдым. Астанада болатын «ЭКСПО» жөнінде екі жыл бұрын Миландағы көрмеде естіп, сол кездің өзінде келеміз деп шешім қабылдадық. Қазақ елі халықаралық көрмені керім ұйымдастырған, бізге бәрі ұнауда. Әсіресе, сегіз қабаттан тұратын қазақ павильоны тамаша екен. Жергілікті халықтың бай мәдениетімен танысып, жеткілікті мағлұмат алдық. Сонымен қатар өзге де елдердің павильондарын аралап, жаңа технологиялар жөнінде көптеген танымдық-тағылымдық деректерге қанықтық.

Арнайы «Орал өңірі» газеті үшін дайындаған Алпамыс ФАЙЗОЛЛА,

Астана қаласы

Көріп келгендер — 2

Сағынтай БИСЕНҒАЛИЕВ,

ақын:

– Бес жыл бұрын Францияда еліміз халықаралық көрмені өткізу құқығына ие болды. Қазақстан белгіленген мерзімде тыңғылықты дайындалды. Өңір жұртшылығымен бірге Жұбан елінің үлкен-кішісі «ЭКСПО – 2017» кереметтерін көруге топ-топ болып аттануда. Соның қатарында балалардың ынтасы зор. Ақжайық ауданында жерлестеріміз біздің делегацияны салтанатпен шығарып салды. «ЭКСПО» қалашығы керемет екен. Естен кетпес тарихи сапар болды. Бізбен бірге 100-ден астам оқушы барды. Халықаралық көрме, әсіресе, жас буынның дүниетанымын кеңіте түскені анық.

Мөлдір ТӨЛЕГЕН,

Ақжайық ауданындағы М. Абдолов атындағы мектептің оқушысы:

– Баламалы қуат көздері қойылған көрме жетістіктеріне куә болғаныма қуаныштымын. Мемлекетіміз сол арқылы экономикасының мықты екенін барша әлемге паш етуде. «ЭКСПО – 2017» көрмесінің ашылуын теледидардан тамашалап едік, Елордаға барғанымызда «ЭКСПО»-ның басты нышаны болып есептелетін алып шардың ішіне аяқ басып, заманауи технологиялардың алуан түрін көрдік. Бізге ғажап әсер сыйлады. Шетелдіктер еліміз туралы кеңінен білуге құштар екенін айтуда. Мен мектепте математика пәнін сүйіп оқимын. Мол білім алған адам ғана болашаққа нық қадам басатынын түсіндім. Еліміздің ғылыми салада табысқа кенелуіне үлес қосқым келеді.

Ғалым ОРЫНҒАЛИЕВ,

облыстық энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы басқармасының басшысы:

— Елорда төрінде өтіп жатқан «ЭКСПО»-ны аяқтай барып тамашалау арқылы алдын ала таңдап алынған «Болашақтың энергиясы» тақырыбы аясында көтерілген тұрмыс сапасын арттыру, экологияны жақсарту, жасыл экономиканы қолдау секілді өзекті мәселелердің мәнін терең ұғынуға болады. Көрмедегі оқушылар мен студенттердің танымын арттыру бағытында ұйымдастырылған шаралар, шын мәнінде, аса қажетті дүниелер. Мысалы, Германия павильонын қараған кезде қабырғаға орнатылған экран арқылы ақылды қала, ақылды үй жобаларының таңғажайып жетістіктерімен таныс болдық. Аталмыш жобада қуат үнемдеудің ең тиімді жолдары көрсетілген.

Мысалы, кір жуғыш мәшиненің тариф төмен болатын түнгі уақытта іске қосылуы арнайы бағдарламамен реттеліп тұрады. Түнгі уақытта адамға 18-20 С0 болатын қоңыр салқын ауада тынығу, ал ұйқыдан тұрар шақта бөлме температурасының 24 С0-қа дейін көтерілгені жанға жайлылық әкелетіні белгілі. Ақылды үй жобасында мұның бәрін жылу бағдарламасы арқылы автоматты түрде жүзеге асыруға болады. Осылайша жайлылық пен қуат үнемдеу мәселесі бірдей шешімін тапқан. Күн мен жел энергияларын пайдалану әдістеріне басымдық берілген. Жаңбыр суын салқындату, суару мақсатында пайдалану, сондай-ақ сол суды екінші рет жинап, басқа да қажеттіліктерге қолдану мүмкіндіктері көрсетілген. Бұл алыс болашақта қолданысқа енгізілуі тиіс дейтін күрделі мәселелер емес. Бүгінгі заман біздің алдымызға барлық жерде барлық нәрседен үнем жасау талабын алға қойып отыр. Ғылымның осындай озық жетістіктерін көрген балалар әлемдегі дамыған елдердің қаншалықты алға жылжып кеткенін бағамдап, туған елінің, өз Отанының аталмыш бағыттағы игіліктерді игеру бағытында туғызып отырған жағдайын айқын сезінетініне күмән жоқ. Германия павильонында орналасқан автомобиль дөңгелегінің макетінде де қызықты ғылыми жетістік көрініс тапқан. Дөңгелек ішіне генератор, аккумулятор, қозғалтқыш орналастырылыпты. Осылайша мәшиненің қозғалысынан, тіпті тежегішті басқан кездегі екпіннен, инерциядан өнетін қуатқа (энергияға) дейін жинақталып тұрады.

Дайындаған Нұртай ТЕКЕБАЕВ,

Нұртас САФУЛЛИН,

«Орал өңірі»

Осыдан бірер апта бұрын Алаш қозғалысының 100 жылдығына орай ұйымдастырылған конференцияда еліміздің әр аймағынан жиналған тарихшы-ғалымдар бас қосқан болатын. Осы шарадан кейін Светлана Смағұловамен тілдесіп, қазақ даласындағы ашаршылық, отаршылдық саясат кезіндегі қазақ баспасөзінің дамуы, латын әрпіне көшудің тарихы жөнінде сұхбаттасуға мүмкіндік алдық. Ғалымның есімі мен ғылым жолындағы шығармашылығы көпшілік қауымға қазақ зиялыларының тағдыры, «Алаш» қозғалысы, ХХ ғасыр басындағы қазақ мерзімді баспасөзін зерттеуші ретінде кеңінен таныс.

– Светлана Одепқызы, «Алаш» қозғалысын сөз етпес бұрын, әңгімемізді алдымен ХХ ғасыр басындағы қазақ даласын жаппай жайлаған ашаршылықтан бастасақ. Бұл қалай болып еді, нәубеттің қолдан жасалғандығы қаншалықты тарихи шындыққа сәйкес келеді?

– ХХ ғасырдың басында қазақтар үш бірдей ашаршылықты басынан өткерді. 1917-18 жылдары Оңтүстік аймақ, әсіресе, Тараз өңірі қатты зардап шекті. Осы өңірдегі ашаршылықты ауыздықтауға Тұрар Рысқұловтың өзі тікелей араласып, дәрігерлік пункттер құру, жұқпалы аурулармен күресу мәселесімен көп жұмыстар жүргізді. Ал қазақ халқының аштықтан зор қасірет шеккен жылдары 1921-22 және 1931-33 жылдардағы зобалаң еді. 1921-22  жылдардағы ашаршылыққа Азамат соғысы, мал басының біресе қызылдарға, біресе ақтардың қолына өтуі, ауыл шаруашылығының күйреуі, табиғи апаттың орын алуы кесірін тигізді. Бұл ашаршылық Батыс өңірін, әсіресе, Ақтөбе даласын кеңінен жайлады. Мұрағаттық деректерге сүйенсек, Ырғыз, Шалқар жерлеріндегі халықтың ауыл-ауыл болып қырылып қалғандығын көреміз. Батысты жайлаған халық аштықтан дала кезіп, тамақ іздеп, біртіндеп Семей өңіріне қарай боса бастайды. Қазақтардың арып-ашып, азып-тозып жатқанына шыдап отыра алмаған ұлт зиялылары 1922 жылы Семейде бас қосады. Осы жиында Міржақып Дулатов үлкен бастама көтеріп, аштарға көмек көрсету мақсатында жылу жинауға ұран тастайды. Сөйтіп, «Бостандық», «Ақжол» газетіне үндеу жариялап, белді азаматтарға қолқа салып, соның арқасында халық үшін мыңдаған бас жылу жиналады. Ал Жүсіпбек Аймауытов бастаған қазақ зиялылары жиналған малды Торғай, Қостанай өңіріндегі ашығып жатқан халыққа айдап баруға атсалысады. Өкінішке орай, осы жылу мәселесіне байланысты кейін дау туындап, төрт жылға дейін созылған сот процесі басталады. Сотта қаралған негізгі мәселе — Семейде көмек көрсетуге жиналған малды ұлт зиялылары өзара талан-таражға салып, түгел таратып жіберді деп қаралаған. Шын мәнісінде, жиналған малдар жол бойы кезіккен ашыққан халыққа таратылған еді. 1926 жылы Қызылордада өткен 10 күнгі сотта Міржақып Дулатовтың тікелей қатысуымен, «Еңбекші қазақ» газетінің араласуымен Ж. Аймауытов айыбынан толықтай ақталып шығады. Алайда оның қасындағы Ахмет-Сапа Жүсіпұлы, Ілияс Бәйменұлы, Ш. Құлжанұлы сынды азаматтар 1-2 жылды арқалап кете барды. Бұдан бөлек аштықты ауыздықтауда Сейітқали Меңдешовтің де үлесі зор. Тіпті өзіміздің еліміз ғана емес, сонау Американың «Ара» ұйымы да көмекке келіп, Ақтөбе, Торғай, Ырғыз өңіріндегі халыққа тамақтай, заттай қолұшын созған. 1931-32 жылдардағы ашаршылықты халықтың басына түскен үлкен қайғы-қасірет деуге болады. Бұл Үкімет тарапынан әдейі жасалған әрекет еді. Өйткені 1927-28 жылдары елде тәркілеу жүргізілді, байлардың малдарын тартып алып, ұжымға беру әрекеттері орын алды, 1929-31 жылдары әр жерде байлар мен дінбасылар бастаған көтерілістер бой көтергенімен, олардың бәрі сол кезде-ақ қуғындалып, атылып кетті.

Нәтижесінде халық тағы да сеңдей соғылып, боса бастады. Бір жұтым тамақтың қамымен шетелге, қала берді Қытайға қашты. Одан әрі Түркия, Түркіменстан асты. Егер 1921-22 жылдардағы аштық баспасөз беттерінде үнемі жарияланып тұрса, 1931-33 жылдары аштықтың қасіреті туралы баспасөз беттерінде мәлімет беруге қатаң тыйым салынды. ХХ ғасырдың басында А. Байтұрсынов «Әлхамдулла, алты миллион халықпыз» деп айтқан болатын, ал аштық кезінде соның тең жартысы қырылып қалған еді. 1921-22 жылдары халық саны 1,5 миллионға дейін азайса, 1931-33 жылдары бұл сан екі есеге артты. Яғни алапат аштық басталған кезде Қазақстанда отырықшыландыру мәселесін қолға алып, колхоздастыру, совхоздастыру науқаны жүріп жатқан еді. Елдегі ауыр жағдайды қалпына келтіруде Ұзақбай Құлымбетовтің де еңбегі орасан. Ол мал басын қалпына келтіру, ша-руалардың төлейтін салық мөлшерін азайтуды сұрап, жоғарыға бірнеше рет хат жазып, шаруалардың қамын ойлады. Ол жұқпалы аурумен күресушілердің қатарында болды. Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Ақтөбе облыстарындағы меңдеп бара жатқан ауру ошақтарын жоюға қатысты құрылған төтенше комиссияның төрағалығын атқарды. Уақтылы дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету, қатерлі індетпен ауырғандарды арнайы дайындалған орындарға жатқызып, ем-дом жасау, аштықтан далада, көшеде өлген адамдар мен қырылған малдарды жинастыру және тағы басқа іс-шараларды қолға алды.

Осы комиссияның белсенді жұмысының нәтижесінде мыңдаған адамдар ажал құрсауынан аман қалды десек те болады. Азық із-деп, көршілес республикаларға немесе шетелге босып кеткендерді қайтару ісін қолға алды. Үй-күйсіз, ата-анасыз қалған кезбе балаларды түрлі оқу орындарына, оның ішінде кәсіптік оқу орындарына орналастырып, тәрбиелеуді жөнге салды. Әрине, аштық нәубеті халық шаруашылығын тұралатып тастады, халықтың демографиялық өсіміне кедергі келтірді. Дегенмен ұлт зиялыларының ұйымшылдығы арқасында аштық ауыздықталды. Украинадағы аштықтан келген шығын Қазақстаннан әлдеқайда аз болса да, олар «Голодомор» деп жариялап, Ресейден өтемақы өндіріп алды. Ал біздің елде аштық тақырыбы әлі күнге дейін ашық күйінде тұр. Сондықтан аштық мәселесі өзіндік тарихи бағасын алу үшін бұл тақырып терең әрі жан-жақты зерттеуді қажет еді.

– Ал қуғын-сүргінге ұшыраған қазақ зиялылары туралы не айтасыз?

— Біздер қуғын-сүргін жылдары деп 1937-38 жылдармен ғана шектелеміз. Шын мәнісінде, 1917 жылдан басталады. 1925 жылы қазақ жеріне билікке келген Ф. Голощекинге «Алашорданың ықпалы қалай? Соны анықтаңдар» деп арнайы тапсырма беріліп, қазақ зиялыларының ізіне түсу үшін арнайы құпия іс ашады. Ұлт зиялылары не істейді, қандай әрекетке барады, соның бәрін тізіп отыруға бұйрық беріледі. Бұйрықта «Егер алашордашылардың ықпалы коммунистердің арасында басым болса, оларды жасыту, қызметтен қуу мәселесін қолға алыңдар» делінеді. Осылайша ол Қазақстанға келісімен кіші Қазан төңкерісін жүргізіп, қазақ ұлтының қаншама зиялысы «тазартуға»  ілікті.

Кеңес үкіметінің жандайшаптары сол кезде құрылған үш топтың артына түседі. Алғашқы көшті Әлихан Бөкейханов бастайды, олардың әрекеті – Кеңес өкіметіне Алаштың бұрынғы идеясын таратып, халықты қайтадан өзіне қарай тартып, Кеңес өкіметін құлату. Ал екіншісі – Ахмет Байтұрсынов бастаған топ, ол бұрынғы алашордашы, Кеңес өкіметін мойындап, коммунистік партияның қатарына өтіп, алаш идеясын таратушы делінген. Ал үшіншісі – нағыз коммунистік топ.

Голощекин кезінде оларға «жікшілдік» деген жаланы қосып беріп, олардың әрбір істерін газет бетіне жариялап, бір-біріне айдап салып отырды. Сол кездерде «Қазақ әдебиеті», «Лениншіл жас», «Еңбекші қазақ», «Қызыл Қазақстан», «Ауыл большевигі» газеттерінің бәрінде ұлттың зиялыларын қаралаған мақалалар көптеп жариялана бастайды. Олардың бәріне бірдей топырақ шашуға болмайды, олар идеологияның құрбаны болды. Айталық, Ұзақбай Құлымбетовтің өзі бірнеше сот процесіне тартылған. Оны кезінде Алаш идеясын жақтаушы, ақтардың қатарында болды деп бір қараласа, Ахмет Байтұрсыновты да партия қатарынан шығарады. Оған қандай айып тағылды? Біріншіден, алашорданың мүшесі болғаны үшін, екіншіден, жарна төлемегені үшін, үшіншіден, партия жиналысына қатыспады деген айып тағылды. Бірақ бұл сылтау ғана еді. Ең басты себебі 1920 жылы Ленинге хат жазып, интеллигенцияға күдікпен қарауды тоқтату керектігін алға тартады. Осы хаты партиядан шығуға итермелейді. Одан бөлек партия деректерінде 44 адам жазаланды дегенмен, олардың саны одан да көп еді. Осы 44 адам Мәскеудегі Бутырка түрмесіне айдалды, кейін кешірім жасап, 10 жылға сотталғанымен, оның үшеуі бірден атылып кетті. Олар Халел Ғаббасов, Жүсіпбек Аймауытов, Дінше Әділов. Ал әйелдердің арасынан «қара тізімді» Шахзада Шонанова бастады. «Телжан Шонановтың идеясын сен неге бізге айтпадың? Оның жазғанын неге жария етпедің?» — деп Шонанованы да ату жазасына кескен. Жалпы, Кеңес өкіметінің қатып қалған біржақты көзқарасы ең алдымен қазақ ұлтын ұлт ретінде сақтап қалғысы келген тұлғалардың көзін құртуға бағытталды. «Қуғын-сүргінге кімдер ұшырады?» дегенде, біз көбіне ұлт зиялылары ұшырады деп жатамыз. Шын мәнісінде, одан өзге де азаматтар өте көп болған еді. Әкімшілік салада жұмыс істеген азаматтардың көпшілігі алашордалық болмаса да, солардың идеясын жақтап, насихаттаушы деп айыпталды.

Мұның ішінде қарапайым малшы да, жұмысшы да, тіпті жасы ұлғайған кісілерге дейін қуғындалып кетті. Осыдан-ақ қазақ тарихының қасіретке толы екенін анық аңғарамыз. Ал осы азаматтардың қилы тағдыры әлі күнге жұмбақ күйінде зерттелмей жатыр. Біз қазақ ұлтының зиялыларын ғана зерттейміз де, ал қарапайым адамдарға әлі қолымыз жетер емес…

– Светлана Одепқызы, өзіңіздің диссертациялық жұмысыңыздың басты тақырыбы болған ХХ ғасырдың басындағы қазақ мерзімді баспасөзінің зерттелуі жөнінде не айтасыз?

– Қазақстанда баспасөз ісі ХІХ ғасырдың аяғында пайда болып, қалыптаса бастады. «Қазақ» газетінің алғашқы нөмірі жарыққа шыққанда Ахмет Байтұрсынов:

«Газет – халықтың көзі һәм құлағы» деген екен. Қазіргідей телеарна, радиосы жоқ заманда халықтың бар назары газетке ауғаны шындық. «Түркістан уәлаятының газеті», «Дала уәлаятының» газетінен басталған бұл сала ХХ ғасырдың басында бірнеше газет-журналдармен толыққаны белгілі. 1907 жылы жалғыз нөмірі жарыққа шыққан «Серке» газеті бірден өз жұмысын тоқтатады. Оның алғашқы санынан-ақ патша үкіметіне қарсы екенін біліп, «Ұлтшыл газет» деп айып тағылып, редакциясы тәркіленіп, жабылып қалады. Бүгінде «Жайық Пресс» медиахолдингі толықтай зерттеуді қолға алған «Қазақстан» газеті тек Батыс өңірінде ғана емес, сонау Қытай жеріне дейін тарағанын білеміз. Одан кейін баспасөз тарихында үлкен орны бар Мұхамеджан Сералиннің бастамасымен қолға алынған «Айқап» журналының 1911-1915 жылға дейін 88 нөмірі жарыққа шығып үлгерген. Біздің институт оның барлығын қазақ қарпіне аударып, баспаға дайындап отыр. «Айқаптың» негізгі бағыты ағартушылықты насихаттады. 1913-1918 жылдары шыққан «Қазақ» газеті ұлттың, ұлт зиялыларының газеті болып, өз айналасына нағыз тұлғаларды топтастырды. Олардың «Алаш» қозғалысын құрар алдындағы идеялары да біртіндеп жарияланып отырған. 1916 жылы «Алаш» газеті, одан кейін 1917 жылы Семейде «Сарыарқа» газеті жарық көріп, бұлар да «Қазақ» газеті сияқты Алаштың идеясы мен ұранын насихаттап, Алаштың бүкіл өмірінен мәлімет таратып отырды. Аталмыш мерзімді басылымдар үкіметтің қатаң бақылауында болса да, патша үкіметінің отаршылық жүйесіне қарсы наразылықтарын таныта білді.

Негізінде 1917 жылға дейін шыққан газеттерді ұлтшыл газеттер, ал 1920 жылдан кейін жарыққа шыққандарды большевиктік газеттер деп қарастырамыз. Өйткені қуғындаудың «салқынын» баспасөзден де көруге болады. 1919 жылдан бастап мерзімді баспасөз үкімет тарапынан бақылауға алынып, оның саласын «алашордашыл» қызметкерлерден тазарту шаралары жүрді. Осы жылдардан бастап зиялылардың ойын тежеу, кеңес саясатына нұқсан келтірерлік материалдарға жол бермеу әрекеттері іске асырыла бастады. Ал ХХ ғасырдың отызыншы жылдары қазақ мерзімді баспасөзі түбегейлі коммунистік партияның насихат құралына айналды. Күні бүгінге дейін қазақ баспасөзі қилы жолдарды бастан өткеріп, жаңа жолға шықты.

Ал баспасөз бетінде жарияланған материалдарды тарихи дерек ретінде пайдаланып, кешенді зерттеу жұмыстары енді ғана қолға алынды.

– Елбасының халыққа жариялаған рухани жаңғыруға қатысты мақаласында латын әрпіне көшуге ерекше көңіл бөлініп, арнайы тапсырма берілген болатын. Түрлі көзқарас тудырған бұл мәселеге қатысты сіздің пікіріңіз қандай?

– Латын мәселесі түркі халықтарының арасында ХІХ ғасырдың алпысыншы жылдарынан бастап көтерілді. Ал біздің ұлт зиялыларының латын әліпбиіне көшуге деген көзқарастары 1923 жылдан бастап, 1927 жылға дейін қызу айтыс-таласқа ұласады. Бұл мәселеде ұлт зиялыларының пікірі екіге бөлінді. Оның бірі Ахмет Байтұрсынов ислам діні енгеннен бастап қолданыста келе жатқан араб жазуында қалуды ұсынса, Мұхтар Мырзин, Нәзір Төреқұлов бастаған топ латын әліпбиіне көшуді қолдайды. Латын әліпбиін қолдаушылар арасында Халел Ғаббасов та болады. Ол: «Мен латын әліпбиіне қарсымын, бірақ Үкіметтің тапсырмасы бойынша латын әліпбиін жасап жатырмын және құрастыруға кірістім» деген екен. 1924 жылы Әзірбайжанда өткен Білімпаздар сиезіне Ахмет Байтұрсынов бастаған ұлт зиялылары қатысып, латыншылар мен арабшылардың арасында қызу пікірталас туады. Олардың көпшілігі «Араб жазуы бұрыннан келе жатыр, оған көзіміз де, тіліміз де үйренген, арабта қалуымыз керек» десе, екінші топ «Латын әліпбиіне көшу арқылы бүкіл әлемге таныламыз» деген ұстанымда болады. 1929 жылы жарлық шығып, ақыры латын әліпбиін енгізу мәселесі қолға алынады.

Латынға көшу жолында көптеген кедергілер орын алып, қиындықтар туындайды. Зерттеу барысында анық көз жеткізгеніміз – латынға көшу барысында араб әліпбиінде жазылған көптеген құндылықтарымыздан айырылып қалғанымыз рас, бүгінде олар мүлде қолданусыз қалды. Қазіргі таңда бірлі-жарым адам болмаса, араб жазуын танудан мақұрым қалдық. Ең өкініштісі, 1930 жылдардан бастау алған латын әліпбиі аяқсыз қалып, 1940 жылы кириллицаға көшірілді. Сөйтіп, он жылда латынша жазылған құндылықтарымыз тағы да шаң басқан сөрелерде қалып кетті. Соған қарамастан, бұл мәселені бүгінде Елбасымыз батыл көтеріп отыр. Латын әліпбиіне көшудің бір жетістігі, бізді түркі халықтарымен жақындастырады. Қазіргі жағдайда басым көпшілігі латынға көшуді құптап отыр. Қазір әліпби қалыптастырушылардың арасында да бірнеше нұсқа жасалуда. Бұл әліпбиді тек қазақ тілді халықтар емес, өзге ұлт өкілдері де қолданатындай дәрежеге жеткізгеніміз абзал. Кириллицаны да жоқ қылуға болмайды, қатар ұстаған жөн деп білемін. Әрине, бұл – өз ойым, төл пікірім.

– Тарихымыздың ақтаңдақ беттерінен молынан хабар берген келелі әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан Ләззат ШАҒАТАЙ,

«Орал өңірі»

Шалғай  елді  мекендерге  су  құбырларын  тартып,  ауыл тұрғындарын  сапалы  ауыз  сумен  қамтуға  бағытталған  «Ақбұлақ» бағдарламасы  бүгінде  облыс  көлемінде  қарқынды жүргізілуде.  Бұл  сөзімізге  өңіріміздегі  атқарылып  жатқан шаруалар  дәлел  бола  алады.

Облыс әкімі Алтай Көлгінов аудан-ауылдарда жұмыс сапарымен болғанда, Елбасымыздың және елдегі салиқалы саясаттың бүгінгі басты мақсаты – өңірлерді дамытып, қарапайым халықтың жақсы тұрмыс кешуіне жағдай жасау екендігін айтып келеді. Ағымдағы жылы өңірімізде осы бағытта бірқатар игі істер атқарылуда. Атап айтқанда, биылғы жылы облыс көлеміндегі 55 елді мекенге орталықтандырылған таза ауыз су тартылып, 35 елді мекен газбен қамтылатын болады.

Биылғы жылы бір ғана Теректі ауданының бес елді мекенінің тұрғындары таза әрі сапалы ауыз сумен қамтылмақ. Осы ауданға қарасты Аңқаты ауылындағы су құбырын жаңалап-жаңғырту жұмыстары қазіргі таңда қарқынды жүргізілуде. «Тасқала Транс Газ» ЖШС мердігер компаниясы жүргізіп жатқан құрылыс жұмыстарына 174 миллион теңгеден астам қаржы қарастырылған. Нысан толықтай аяқталған күнде 1200-дей адам, 250 аула таза ауыз сумен қамтылатын болады. Жаңартылған 18 шақырым құбырдың тәуліктік су өткізу нормасы 139 текше метр болса, жылдық мөлшері 50,74 текше метрді  құрамақ.

– Су құбырын жаңғырту жұмыстарына сәуір айының соңында кірістік. Биылғы жылдың көктемі жауын-шашынды келуіне орай жер асты суларының деңгейі жоғары болуы жұмысымызға біраз кедергі келтіруде. Жобалық-сметалық құжат жасалғанда жер асты сулары 2,5 метрде орналасқан деп көрсетілген. Бірақ 2 метр жерден шыққан су қазу, құбырларды көму, су мұнарасын тұрғызу, құдықтарды қою секілді жұмыстарды қиындатуда. Әр үйге тарайтын су құбырларының жинағы орналасатын құдықтың тереңдігі үш метрден кем болмауы тиіс.  Дегенмен қазылған арықтар мен құдық орындарына жиналған су-ды су сорғыштың көмегімен сорып алып, жұмысымызды тоқтатпауға тырысып жатырмыз. Бүгінде құрылыс нысанында серіктестіктің сегіз маманымен қатар осы ауылдың 15 тұрғыны жұмыс жасауда. Құрылыс жұмыстары желтоқсан айында аяқталуы керек. Алдағы жаз айларында жер асты суының деңгейі төмендегенде жұмыс қарқынын да арттырып, ауыл тұрғындарына уақтылы таза ауыз су береміз деп жоспарлап отырмыз, – деді серіктестіктің бөлім басшысы Абат Жоламанов.

Құрылыс маманының айтуынша, таза ауыз су құбыры әр үйдің ауласына дейін жеткізіліп беріледі. Су есептегіш құрылғыны да серіктестік орнатады. Мердігер компания ауылдағы мүмкіндігі шектеулі адамдармен жалғызбасты жандарға ауыз суды үйлеріне дейін кіргізіп беруді мойындарына алған.

Дәл осындай су құбырларын қайта жасақтау жұмыстары 201 млн. 248 мың теңгеге Новопавлов ауылында, 255 млн. 965 мың теңгеге Ақжайық 144 млн. 480 мың теңгеге Ақсуат ауылында атқарылуда. Сонымен қатар өткен жылдары табиғаттың тосын мінезі салдарынан Рыбцех елді мекенінен Сарыөмір ауылына қоныстанған 64 үйге де таза ауыз су тарту жұмыстары жүргізілуде. Барлық құрылыс жұмыстары 5-7 ай мерзімге есептелген. Демек, жыл соңында аудан аумағындағы бес ауылдың тұрғындары сапалы ауыз судың  рақатын  көрмек.

Теректілік ағайынның тағы бір қуанышы – Подстепный ауылынан мәдениет үйінің салынуы. Айта кетейік, қаланың іргесіндегі әрі жыл санап тұрғындары арта түскен бұл ауылда осы уақытқа дейін мәдениет үйі болмаған. Аудан-ауылдарда өткен келелі жиындарда жиі айтылып, тұрғындардың арманына айналған өнер ошағының құрылысы басталғандығына халық дән риза. 300 орынға есептелген мәдениет үйінің құрылысына облыстық бюджеттен 329, 901 миллион теңге қаржы бөлінген. Ғимарат құрылысын Сергей Потиченко басшылық ететін «Альтаир» ЖШС жүргізуде. Ағымдағы жылдың сәуір айында іргетасы құйылған құрылыс нысанын толық аяқтау осы жылдың  соңына  жоспарланған.

– Мәдениет үйінің құрылысы жоспарға сай жүргізілуде. Екі қабатты нысанның бірінші қабатын салу жұмыстары аяқталып, аралық төбесі жабылуда. Компанияның 15 жұмысшысынан бөлек, 13 тас қалаушы және алты  жергілікті тұрғын еңбек биржасы арқылы жұмысқа тартылуда. Құрылыс жұмыстарын толық бітіру желтоқсан айына жоспарланғанымен, қыркүйек-қазан айларынан қалмай аяқтап, халық игілігіне тапсырамыз деген ойымыз бар, – дейді құрылыс маманы Виталий Чебаков.

Теректі ауданының сәулет, қала құрылысы және құрылыс бөлімінің басшысы Бауыржан Молдашевтың мәліметінше, ағымдағы жылы Федоров ауылдық округі Жайық ауылын таза ауыз сумен қамту мақсатындағы жұмыстың жобалық-сметалық құжаттамасы жасақталуда. Подстепный ауылында дене шынықтыру-сауықтыру кешені құрылысының жобасы, Федоров ауылында жер теліміне кезекте тұрған азаматтарға жеке тұрғын үй құрылысын жүргізуге жер телімдерін беру мақсатында 528 жер теліміне электр қуаты, су, газ тарту секілді инженерлік-коммуникациялық желілер тарту жұмыстарының жобалық-сметалық құжаттамалары жасақталуда. Сондай-ақ осы жылы Федоров және Ақжайық ауылдарында тұрғын үйге кезекте тұрған азаматтарға баспана беру мақсатында 24 және 36 пәтерлі үш қабатты тұрғын үйлердің жобалары әзірленген.

Нұрбек  ОРАЗАЕВ,

«Орал өңірі»,

Теректі ауданы

Бүгін  еліміздің  барлық  өңірінде  Ұлттық  бірыңғай  тестілеу  басталды.  Биылғы   басты  ерекшелік –  ҰБТ-ның  жаңа  форматта өтуі әрі  онлайн-режимінде  көрсетілуі  болмақ.  Бұл  туралы М. Өтемісов  атындағы  Батыс  Қазақстан  мемлекеттік  университетінде өткен комиссия  отырысында  айтылды.

Жиында бұдан бөлек ҰБТ-ға жалпы дайындық барысы, аудиториялардың әзірлігі, ҰБТ кезінде өрт қауіпсіздігінің сақталуы мен электр қуатының тұйықталуының алдын алу, ҰБТ-ға қатысушыларына  арналған алғашқы медициналық көмектің ұйымдастырылуы,  жалпы қауіпсіздік шаралары туралы мәселелер талқыланды.

– Комиссия жұмысының негізгі мақсаты – ҰБТ-ның барысы туралы кеңінен түсіндіру, дайындық жұмыстарын жоғары деңгейде ұйымдастыру. Биыл ҰБТ-ның басталғанына 13 жыл толды. Осы жылдар арасында жинақталған тәжірибеміз бар. Осыған дейін ҰБТ-ны ұйымдастыру жұмыстарында М. Өтемісов атындағы БҚМУ-да ешқандай келеңсіздіктер орын алып көрген жоқ. Биыл да жоғары дәрежеде атқарып шығуға бар күшімізді саламыз. Барлық дайындық жұмыстары пысықталды.

Облыстық төтенше жағдайлар департаменті, облыстық ішкі істер департаменті, денсаулық сақтау басқармасы, «Қазақтелеком» АҚ және өзге де құзырлы мекемелермен алдын ала байланыс орнатылып, қажетті шаралар қолға алынды. Өйткені ҰБТ кезінде барлық қауіпсіздік шаралары сақталуы тиіс. Түлектерді қабылдайтын алты және бір қосымша  аудиториямыз тестілеу жұмыстарына 100 пайыз дайын. Тестілеу уақытында университет аудиторияларындағы  ғаламтор желісі мен түрлі правайдерлерге, сондай-ақ мобильдік қосымшалардың қызметіне уақытша шектеу қойылады. Бұған барлық түлектер мен ата-аналар түсіністікпен, жауапкершілікпен қарауы тиіс. Өйткені тест уақытында оқушылардың ойын басқа жаққа бұратын кедергілер мен келеңсіздіктерге жол берілмеуі қатаң қадағаланатын болады, — деп атап өтті М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры Асхат Иманғалиев.

Бұдан кейін ҰБТ-ға дайындау  орталығының директоры Асқар Аманбаев биылғы жылдың басты ерекшеліктеріне тоқталып өтті.

– Биылғы ҰБТ-ның жаңа форматына байланысты тестілеу уақыты 3 сағат 50 минутқа созылады және онлайн режимде көрсетіледі. Ата-аналар тестілеу барысын университет ауласына қойылған Lеd экрандар арқылы көре алады. Сондай-ақ Ivideon Server бағдарламасындағы https://ru.ivideon.com жеке кабинетіне тіркелу арқылы  немесе ivideon client бағдарламасы арқылы тікелей бақылай алады. М. Өтемісов атындағы БҚМУ тестілеу күндері Орал қаласы мен Зеленов ауданының жалпы білім беретін мектептері мен облыстық мектептерді қабылдайтын болады.  20 және 22 маусым күндері ҰБТ өтеді, ал апелляциялық шағымдар маусымның 21-і және 23-і күндері қабылданады, — деді Асқар Сайынұлы.

Сондай-ақ орталық директорының мәлімдеуінше, тесттің алғашқы күні 213 түлек қазақ тілінде, 354 түлек орыс тілінде тапсырса, екінші күні 308 түлек қазақ тілінде, 225 түлек орыс тілінде сынақ тапсырады деп күтілуде. Университет алаңына түлектерді жинау тест күндері таңғы сағат 07.00-07.30-да басталады. Дәл осы уақытта ҚР Білім және ғылым министрлігі өкілдерінің және мемлекеттік комиссия мүшелерінің қатысуымен сынақ материалдары ашылып, аудиторияларға таратылмақ. Тестілеу уақыты сағат 09.00-12.30 аралығын қамтымақ.  ҰБТ қорытындысы түстен кейін сағат 16.00-де ілінеді.

Ләззат  ШАҒАТАЙ,

«Орал  өңірі»

Өңірімізге  биыл  бюджет  арқылы  Ұлттық қордан қарайған қаражат  бөлінді.  Осы  қаражатқа  төрт  мектептің құрылысы, 214  шақырымнан  астам  коммуналдық  желілердің  және  12 шақырымның үстінде  ішкі  жолдар  мен  су  бұру  жүйесінің құрылысы  мен  қайта  құру  жұмыстары  жүргізілуі тиіс.

Сондай-ақ екі  көп  пәтерлі  және  14  бір  пәтерлі  тұрғын  үй  салынбақ.

Нұрлы жол» бағдарламасын жүзеге асыру үшін Ұлттық қордан бөлінетін бұл қаражаттың мақсатты әрі тиімді жұмсалуын «Нұр Отан» партиясының фракциясы жанындағы комиссия мүшелері  қадағалауда.

Жұма күні «Нұр Отан» партиясы облыстық филиалының ұйымдастыруымен облыстық мәслихаттың «Нұр Отан» партиясы фракциясы жанындағы «Көлік-логистика инфрақұрылымын дамыту» комиссиясының мүшелері құрылыс жұмыстарының сапасын қадағалау мақсатында Орал – Тасқала тас жолына барып қайтты. Комиссия құрамында облыстық мәслихат депутаттары Аветик Амирханян, Сергей Потиченко, «ҚазТрансГазАймақ» АҚ БПҰ төрағасы Әлібек Хафизов және «Нұр Отан» партиясы облыстық бөлімшелерінің қызметкерлері болды.

Комиссия мүшелерін жол бойында қарсылаған мердігер компанияның басшылары («Uniserv» ЖШС) оларға жасаған жұмыстарын көрсетіп отырды. Комиссия мүшелері Орал мен Тасқала арасындағы жолдың 43-шақырымында орналасқан вахта қалашығын көрді.  Сол жерде олар комиссия мүшелерін жұмысшылардың жатын орындарымен, жуынатын жерлерімен және асүйлерімен таныстырды.

Вахта қалашығы 200 адамға арналған. Жұмысшылардың демалыс орындары таза, үш мезгіл тамақ мәзірі де дәрумендерге толы. Ауладағы кеңсе үйінде жұмысшылар күн сайын дәрігерлік бақылаудан өтіп, сол жерде жұмыс барысын талқылап, алдағы күннің жұмысын жоспарлайды екен. Жолдың арғы жағында жол құрылысына қажетті материалдар даярлайтын шағын зауыт тұр. Мұнда он шақты адам екі ауысымда жұмыс істейді. Зауыттың қуаттылығы сағатына 160 тоннаны құрайды. Зауыт үш жылдан бері тоқтаусыз жұмыс істеп келеді. «Uniserv» ЖШС бас инженері, жоба жетекшісі Николай Кондопулоның айтуынша, «Орал – Тасқала – РФ шекарасы» бағытындағы автокөлік жолдарын қайта жаңғырту жұмысы 2015 жылы  «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша қолға алынған. 2018 жылы аяқталуы тиіс. Жаңғыртылатын жолдың жалпы ұзындығы 100 шақырымды құрайды. Жобаның жалпы құны – 23,1 млрд. теңге.

– Жұмыс 2015 жылы басталды. Жұмыстың 1 бөлігі – 27 шақырымдық жол салу биыл тамызда аяқталады. І лот бойынша дәл қазіргі уақытта 1,2 шақырым  жерге асфальт төселуде. Сосын нысанның айналасын абаттандыру жұмысы қалды. Қазіргі уақытта негізгі жұмыс ІІ лот бойынша жүргізілуде. Биылғы жұмысқа 9 млрд. теңге қаражат бөлінді. Біз осы қаражатқа 52 шақырым  қатқыл төсемді жол салуымыз керек. Бұл өте күрделі учаске болып саналады, өйткені тек осы учаскенің өзінде ғана 44 дана су өткізетін тұрба бар. Бір миллиард текше метрге жуық топырақ та  осы жерде, олар осы жерден жолға тасымалданады. Бұдан басқа бұл учаскеде үш  автокөлік аялдамасы және демалыс алаңының құрылысы жүргізілмек. Сондай-ақ осы жерде көптеген байланыс және инженерлік желілер жүйесі өтпек. Учаске жұмысының күрделілігіне байланысты жобаны қайта қарап, ауыстыруға тура келді. Кестеден кешігіп қалмау үшін демалыссыз екі ауысымда жұмыс істеудеміз. Соңғы кезде жиілетіп тұрған жауын да жұмысымызға кедергі келтіруде. Бірақ бұған қарамастан, жұмысты мерзімінде бітіреміз деп ойлаймыз. Құрылыс материалдарын тасуға 50 машина тартылды және құрылыс басында 112 арнайы техника жұмыс істейді. Қазіргі уақытта І лот бойынша жолдың 26 шақырымы жасалып бітті және ІІ лот бойынша жолдың 16 шақырымы үстіңгі қабатсыз жасалуда. Жалпы,  жұмыс кестеге сәйкес жүруде. Дәл қазіргі кезде мұнда 330 адам екі ауысымда жұмыс істеуде. Соның 77-сі жергілікті жұмыспен қамту бөлімдері арқылы келді. Жұмыс вахталық әдіспен жүргізілуде, жұмысшылар 15 күн сайын ауысып келеді, — деген Николай Иванович жолдың қалған 18 шақырымының  келесі жылы жасалатынын айтты. Оның сөзінше, бұл жоба да өзінше күрделі. Өйткені келесі жылы барлық жұмыс жобаға сәйкес жүзеге асып жатса, кеденнен өту үшін халық бұрынғыдай кезекке тұрмайтын болады. Өйткені жоба бойынша автокөліктерді өткізетін төрт бірдей өткізу алаңы жұмыс істейтін болады.

Бақылау жұмысын қорытындылаған комиссия төрағасы Аветик Амирханян «Uniserv» ЖШС компаниясының жұмысын жоғары бағалады.

– Біз 30-35 шақырымдай жол жүргенде ауа райының мың құбылып тұрғанына қарамастан, компанияның сапалы жұмыс істеп жатқанын көрдік. Жігіттер күн көзінің шыққанын пайдаланып, жоспарланған жұмысты тез игеріп қалуға тырысуда. Осыған қарап, компанияның жұмысты кестеден кешіктірмейтініне өз басым сенемін. Компания жолды жаңа технологиямен салып жатыр. Мұндай әдіспен жол біздің облыста бірінші рет салынуда. Жаңа жолдар ыссыға да, суыққа да төзімді болады, кепілдік мерзімі – 5 жыл. Биыл құрылыс материалдарын, соның ішінде Ақтөбеден қиыршықтас  тасу оңай болған жоқ. Сондай қиындықтарға қарамастан, компания басшылары құрылыс материалдарын уақытында тауып, жұмыстарын уақытынан кешіктірмей бастады. Жігіттердің жұмысына бұдан бұрын келіп кеткен облыс әкімі де жақсы баға берген болатын, комиссия атынан мен де ризашылығымды білдіремін, – деді бақылау жұмысын қорытындылаған комиссия  төрағасы  Аветик  Амирханян.

Айша  ӨТЕБӘЛІ,

«Орал  өңірі»

Жұбан  Молдағалиев  атындағы  облыстық  ғылыми-әмбебап кітапханасында  облыстық  балалар-жасөспірімдер  туризмі  және экология  орталығының  директоры,  педагогика  ғылымдарының кандидаты В. Фоминнің  60  жылдық  мерейтойына  арналған «Фомин Виктор  Павлович»  атты  библиографиялық  кітаптың  таныстырылымы  мен   «Өмір  баспалдақтары»  атты  кездесу  кеші  өтті.

Шара А. Остапец-Свешников атындағы халықаралық балалар жасөспірімдер туризмі және өлкетану академиясының академигі Виктор Фоминнің облыстағы балалар-жасөспірімдер туризмін дамытуға қосқан үлесін, қызметін бүгінгі жастарға үлгі етіп, әр жылдары жарияланған мақалаларын оқырман қауымға таныстыру мақсатында ұйымдастырылды. Басқосуға облыстық «Ақ Жайық» туризм ассоциациясының» президенті Нина Пустобаева, музей ісінің ардагері Сара Танабаева, «Экология саласының үздігі» төсбелгісінің иегері Нариман Өтешев қатысып, мерейтой иесіне ақжарма тілектерін арнады. Кеш барысында сөз алған Виктор Павлович кездесуді ұйымдастырушыларға алғысын білдіріп, естеліктерімен бөлісті.

– Мен өзімді бақытты жанмын деп санаймын. Өйткені алдымнан бағыт нұсқаған жақсы адамдар жиі кездесті. Қарапайым отбасында өстім. Мектеп қабырғасында тентек болғандықтан, комсомол қатарына алынбадым. Василий  Баевтан, ардагер-ұстаз Өтебай Құспановтан білім алғаныма қуанамын. Өңірдегі балалар-жасөспірімдер туризмінің дамуына үлес қосып келе жатқаныма 30 жылдай уақыт өткен екен. Осы аралықта бірлесе қызмет атқарып, талай белестерді бағындырған қызметтестеріме, әріптестеріме алғысым зор, – деді  асқаралы алпыстан асқан Виктор Павлович. Сондай-ақ ол үш тілде шыққан жаңа библиографиялық кітабының бірнеше данасын Ж. Молдағалиев атындағы облыстық ғылыми-әмбебап кітапхана қорына тапсырды.

Шарада өңір өнерпаздары Ақ Жайық туралы әндер шырқап, кештің  көркін қыздырды.

Гүлсезім  БИЯШЕВА,

«Орал  өңірі»

«Денсаулығым сыр беріп, қатерлі ісік дертіне  сараптама тапсырған сайын  растала бергенде, бір айлық ғұмырым қалғандай күй кештім. Бұл аралықта не жасап үлгеруім мүмкін. Көзімнің ағы мен қарасындай ұлым мен қызымды кімге аманаттамақпын деген ойлар жанымды  жегідей жеп, уайымнан ішқұса бола бастадым», — деп бастады әңгімесін Светлана Дүйсенбаева.

Бүгінде ол – қос перзенттің аяулы анасы. Жұбайы Ерлан Арыстанғалиевтің  адал жары болумен қатар, мектеп оқушыларынан бастап зейнет жасындағы жандарға арналған «Тұмар» қолөнер  шеберханасының жетекшісі. Кейіпкеріміз осыдан екі жыл бұрын денсаулығында обырдың белгілері бар екенін білгенде, өмірден түңіліп кетердей күй кешкенін жасырмайды. Онколог маманға жолданған сайын жүрегі айнып, басы айналып, талып қалатын жағдайға дейін жетеді. Ал отағасы Ерлан жұбайының бұл күйін уайымдағаны соншалық, тіпті бір кездері өзі қарсы болған қолөнермен айналысуға кеңес береді. Сүйікті ісімен айналысып, көңілі бөлінсе, денсаулығына пайдасы тиер деп үміттенеді. Светлана бала күнінен тоқуға, кесте төгуге, қолөнер бұйымдарын жасауға  әуес болған.  Алайда  ата-анасы қолөнерді  кәсіп етіп таңдауына қарсы болып, Ақтау қаласындағы Шахмардан Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университетінің мұнай және газ кен орындарын игеру мамандығы бойынша оқуға түсіреді.  ЖОО-ны бітірген соң 10 жылдай Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінде оқытушы, кейін деканның орынбасары қызметтерін атқарады. Ұстаздық қызмет атқарып жүріп, тұрмысқа шығады, перзентті болады.

Тұрмыс құрған алғашқы жылдары жары Ерланға қолөнер бұйымдарын сататын дүкен ашқысы келгенін айтады.

Алайда отағасы да оның қолөнерге деген қызығушылығын хобби ретінде бағалап, білім ордасындағы қызметін жалғастыра беруіне кеңес береді. Бос уақытында қызметтестеріне, достарына, ағайынтуғандарына әдемі бұйымдар жасап сыйлап жүреді. Содан екінші перзентін босанғанда нәрестесі мерзімінен бұрын 30 аптада 1870 грамм болып өмірге келеді. Дәрігерлер сәбидің өмірін сақтап қалу үшін ерекше күтім жасап, кювезге жатқызып, жасанды тыныстандырады.

Сол  кезде  сәбиін тамақтандыру үшін жансақтау бөліміне барғанда әлжуаз болса да, өмір үшін арпалысып жатқан 30 шақты нәрестеге көзі түседі.

— Қол-аяқтары тырбаңдап жатқан кіп-кішкентай сәбилерді көргенде  қатты аяп, қолымнан қандай көмек келетінін ойладым. Сонда анамның да шала туылып, атасы тымаққа салып, адамның көзі түсе бермейтін елеусіз жерге іліп баққандығын және оларға жүннен тоқылған киімнің пайдасы тигенін айтқаны есіме түсті. Содан жолдасыма үйдегі табиғи  жүннен иірілген жіптерді алдырып, үш күнде 30 шақты нәрестеге күртеше, бас киім, шұлық, қолғап тоқып бердім, — дейді Светлана тоқылған киімдердің суретін көрсетіп.

Кейін ұлы оңалып, үйіне оралған соң  облыстағы «28 ілмек» еріктілер клубына мүше болады. Аталмыш ұйым облыстық және қалалық перзентханадағы шалажансар шақалақтардың оңалуы үшін тоқыма киімдерін тоқып беріп көмектеседі. Мұндай бірлестік Қазақстанның 15 қаласында қызмет атқарады.

Салмақтары 500 грамнан 2800 грамға дейінгі туған нәрестелерге ұсынылатын тоқыма киімдер 100% қазақстандық табиғи жүннен жасалады. Кейіпкеріміз бұл ұйымға мүше болу арқылы қолөнермен айналысатын қыз-келіншектермен танысып, тәжірибе алмасқанын тілге тиек етті. Кейін  бала күтімімен екі  жылдай уақыт үйде отырады. Осы кезде қатерлі ісік диагнозы қойылып, алайда ем алмас бұрын сарыуайымнан арылу үшін жұбайының қолдауымен қолөнерге біржола бетбұруға бекінеді. Бала күніндегі  қолөнер шеберханасын ашсам деген арманы жазылған қолжазба кітапшасы мен өзі 10 жыл  ұстаздық қызмет атқарған Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінің ұстаздары сыйлаған қолөнер бұйымдары туралы кітаптарын тауып алып оқи бастайды.

— Бірде ұялы телефоныма бір бойжеткен хабарласып, Шымкент қаласында республикалық қолөнершілердің көрмесі өтетіндігін айтты. Жолдасым «Байқауға  барып, деңгейіңді бағамдап кел», — деді. Қазақстан бойынша 30-дан астам дарынды қолөнершілердің арасынан үшінші орын алып, қуанышым қойныма сыймай, үйге оралдым. Көңіл күйім көтеріліп, гобелен, кілем тоқуға, қыз-келіншектер үшін  әшекей бұйымдар жасауға арналған кітаптар сатып алдым. Бұйымдарды, тоқыманы өзім бастап, кейін жасалу  әдісін көрсетіп, қызыма да үйретіп отырамын. Қолөнермен айналысқанда  түсін, тігісін, композициясын   келтіруге  бар зейініңді, ынта-ықыласыңды арнап, күйбең тіршіліктегі мехнатыңды да  ұмытып кетесің, — дейді кейіпкеріміз.

Сөйтіп, ол Зашаған кентінен «Тұмар» шеберханасын ашады. Шеберхананың  ерекшелігі – жасалған әр затқа ұлттық нақыш беріледі. Мұнда 20-ға жуық мектеп оқушысы кесте төгіп, қамшы жасап, газеттен себеттер өріп, сөмке, ойыншық, киімдер тоқып, сырға, сақина, алқа  секілді әшекей бұйымдарын жасап үйренеді. Үйірмеге қатысушылар жасаған бұйымдарын сатып, олжалы болуда.

Шеберханада  полимерлі саздан жасалған әшекей бұйымдар көздің жауын аларлықтай болып самсап тұр. Светлана әрбір әшекей бұйымдарын қиялынан жасайды.

Сазды қолмен илеп, оларды бір-бірімен араластырып, түрлі түске бояйды. Сөйтіп, оның қолынан шыққан дүниелер сан түрлі түспен айшықталады. Кейіпкеріміз өнердің бұл түрін кітаптардан,  ғаламтор арқылы ақылы сабақтардан үйренген.

— Полимерлі саз ермексазға ұқсас. Айырмашылығы – ермексазды жоғары температурада күйдіре алмайсың. Ал полимерлі саздан жасалған әшекей бұйымдарды сол күйінде пайдалануға болмайды. Әбден дайын болған әшекейлер 110 градус температурада күйдіріледі. Белгілі уақыттан соң пеш ішіндегі бұйым тас секілді қатады. Мұндай бұйымдарға сұраныс жоғары, —  дейді ол.

Қолөнер шебері болашақта кәсібін кеңейтіп, жас қолөнершілердің санын көбейтсем деп армандайды.

— Біз бәріне асығып жүреміз.  Жүкті болсақ, тоғыз ай тоғыз күнсіз босана алмайтынымызды білсек те, толғақ келетін күнімізді қайта-қайта есептейміз. Тіпті босанғаннан кейін алты айдан соң немен айналысатынымызды жоспарлап қоямыз. Өзіммен өзім бір сәт қала алмай, сүйікті ісіммен айналысуға уақыт таппаған кезімде асығыстық пен мазасыздыққа жиі ұшырайтыныма  өз басым талай көз жеткіздім. Барлық әйелдің жаны қай кезде де тыныштықты, жайлылықты қалайды.  Сондықтан болар, әжелеріміз қайнаған тіршіліктің ортасында жүріп те, қолөнерге уақыт тауып, жан дүниесінің қалауын жасап келді. Кезінде апаларымыз тезек теріп не отын бұтап, соған тамақ пісіріп, бейнеттері бастарынан арылмаса да, ең сүйікті істеріне қалай уақыт тапқан деп еріксіз таңғаламын. Олар саусақ ұштарындағы нүктелердің жүйке жүйесімен тығыз байланысты екенін білгендіктен немесе қолдың ұсақ моторикасын (мелкая моторика) жетілдіру үшін кесте тікті деп айта алмаймыз. Немесе сабырсызданып жүрмін, өзімді сабырға шақырайын деп тоқыды десек те, қате пікір болар еді. Қолөнермен айналысқан кезде әйелдің зейіні бір жерге шоғырланып, ойы жинақталады. Шеті-шегі жоқ ойлардан бір сәт дамылдайды. Қолөнер бұйымдарын жасау – мен үшін әр сәтімді көңілді өткізудің және шаңырағымда  бақытты болудың жолы, — деді шебер.

Гүлсезім БИЯШЕВА,

“Орал өңірі”

23 маусым – Мемлекеттік қызметшілер күні

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінде Мемлекеттік қызметшілер күнін атап өту және мемлекеттік қызметке кадр дайындауды жетілдіру мақсатында «Мемлекеттік қызмет кадрларын дайындау: әріптестік және практикалық бағыт» атты ғылыми-тәжірибелік конференция өтті.

Шараға ғылыми саланың және мемлекеттік құрылымдардың өкілдері қатысты. Басқосудың модераторы ҚР Мемлекеттік қызмет істері министрлігінің БҚО бойынша департамент басшысының орынбасары Мирболат Нұртазин болды.

Конференция барысында РФ Президенті жанындағы халық шаруашылығы және мемлекеттік қызмет академиясының Балаков филиалының оқытушыларымен скайп арқылы бейнебайланыс орнатылды.

— Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы  Назарбаев 2013 жылғы 20 желтоқсандағы Жарлығы бойынша  23 маусымды  Мемлекеттік қызметшілер күні деп бекіткен болатын. Мемлекеттік қызметшілер – мемлекеттік   құрылымдардағы биліктің міндеттері мен функцияларын іске асыратын  лауазымды тұлғалар. Мемлекеттік қызметке тағайындалатын тұлға Қазақстан Республикасының азаматы,  жоғары білімі, кәсіби даярлық деңгейі болуы міндеттеледі. Мемлекеттік қызмет  көрсетудің сапасы мен қолжетімділігі мемлекеттік қызметшілер жұмысының басты көрсеткіші болмақ. Қазақстан ТМД елдерінің арасында алғашқылардың бірі болып «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» заңды қабылдады. 2001 жылдан бастап сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар іске асырылып келеді, — деді  Мирболат Сүйеуұлы еліміздегі мемлекеттік қызметтің маңызы мен оларды іріктеудің талаптарына  тоқталып.

Ал бейнебайланысқа шыққан РФ Президенті жанындағы  халық шаруашылығы және мемлекеттік қызмет академиясының Балаков филиалының оқытушысы Алексей Крахмалов Ресей Федерациясында мемлекеттік  құрылымдардағы биліктің функцияларын мемлекеттік және муниципальді қызметшілер атқаратынын  және мемлекеттік қызметке магистратура бітірген мамандарды қабылдайтындығын, сондай-ақ мемлекеттік және муниципальды қызметтің қоғамдағы орны туралы  түсінік берді.

ҚазИИТУ ғылыми-білім кешені қоғамдық және гуманитарлық пәндер кафедрасының оқытушысы Серік Исағалиев мемлекеттік қызмет кадрларын даярлаудың шетелдік тәжірибесімен бөлісті.

— АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Францияда заманауи мемлекеттік қызметтің негізі бізден бір ғасырдан астам бұрын қаланған. Шет елдерде мемлекеттік қызметпен, кадр саясатымен айналысатын, шенеуніктердің жұмысын қадағалайтын, үміткерлерге іріктеу жүргізетін олардың кәсіби деңгейі мен қызмет ету нәтижесін бағалайтын арнайы құрылым айналысады. Заңдармен айқындалған қатаң сақталатын іріктеу, көтермелеу және шенеуніктерді жазалау процедуралары мемлекеттік басқарудың тиімді қызметін қамтамасыз етуге бағытталған. Халықаралық тәжірибені саралау нәтижесі әлемде мансаптық және позициялық мемлекеттік қызмет жүйесінің қалыптасқандығын көрсетеді. Мансаптық жүйенің елеулі ерекшелігі  мемлекеттік қызметке конкурстық іріктеу арқылы ең төменгі лауазымға орналасудан бастау алып, қызметте мансаптық өсу, мамандарды мақсатты оқыту элементтерімен қамтылған. Ал позициялық жүйеде қызметке орналасу және кез келген қызметке көтерілу конкурстық іріктеу арқылы жүргізіледі. Шетелдердің мемлекеттік қызметшілерінің корпусын қалыптастыруы  мәселесіне үңілсек, АҚШ, Германия, Жапония, Францияда жас элита мамандарды мақсатты бағытталған тәрбиелеу жолымен  қалыптастырады. Сингапур және Малайзияда мемлекеттік қызметкер жоғарғы сапада қызмет атқарса, материалдық тұрғыда ынталандырады. Қарап отырсаңыз, Сингапурдың 5 млн. халқы, 700 шаршы шақырым жері бар. 1959 жылы Британ империясы құрамындағы өзіндік басқару жолы бар мемлекет атанды. 1965 жылы тамызда толықтай тәуелсіздігін алды. Бүгінгі күні бұл ел – әлемдік ірі экономика, қаржы және сауда орталығы. Сингапурда қабілеті жоғары, талантты жастарды мектеп кезінен анықтап, бақылап, оларды оқыту барысында  әрдайым қолдап отырады. ЖОО-ға түсулеріне арнайы стипендиялар тағайындап, шетелге оқуға жібереді екен. Есесіне болашақтан үміт арттырар жастар өз үкіметіне 4-6 жылдай қызмет етуге міндеттеледі. Осылайша талантты, дарынды жастарды мемлекеттік қызметке орналастырады. Мұндай жастарды іздеуді үкімет жанынан құрылған арнайы комитеттер әлемнің барлық елдерінде жүзеге асырып отырады. Осындай жұмыстардың арқасында елге мамандардың келуі елден сыртқа кеткен мамандар санынан үш есе артқан, — деді  Серік Талғатұлы.

Ал Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан  аграрлық техникалық университетінің экономика және менеджмент кафедрасының доценті Берік Құсайынов болашақ мемлекеттік қызметшілерді инновациялық технологияларды пайдалана отырып даярлаудың жолдарымен бөлісті. Берік Мерғалиұлының айтуынша, аталмыш білім ордасында мемлекеттік қызметкер үшін қажет муниципальды менеджмент, мемлекеттік инновациялық саясат пәндері өтеді. Осы пәндер бойынша ол студенттерге 2016-2017 жылдың I-II тоқсанында жаңа Scrum технологияны пайдаланып дәріс пен сараман сабақтарын өткізгенде, студенттер өз ойын анық айтып, оң шешім қабылдап, жаңа идеялар, тың жобалар  ойлап тапқан екен.

Сондай-ақ конференция барысында мемлекеттік қызметшілердің білім-білігі, мінез-құлқы, төзімділік қасиеті сөз болды.

Гүлсезім БИЯШЕВА,

«Орал өңірі»