Облыс әкімі Алтай Көлгінов Орал қаласында тұратын соғыс және еңбек ардагері Мұхтар Әжіғұловтың шаңырағында болып, майдангерді 95 жасымен құттықтады.

Сұрапыл майданда оқ пен оттың ортасында жүріп, елге аман-есен оралған ардагер кейін бейбіт заманда өңірдің өркендеуі үшін еселі еңбектің үлгісін көрсете білді. Елге сыйлы, өмірі өнегелі майдангер ақсақалды өңір басшысы арнайы құттықтап, ақ батасын алды.

— Жақын күндері Қазақстан Қарулы күштерінің құрылғанына 25 жыл және Ұлы Жеңіске 72 жыл толу мерекелерін атап өтпекпіз. Сіздердің жанқиярлық ерлігіңіз бен елдің еңсесін көтерудегі жасампаз еңбегіңіз – баршаға үлгі. Келе жатқан мерекелі күндеріңіз, ғасырға жуықтаған мерейтойыңыз құтты болсын! Аманесен ортамызда отырып, жасыңызға жас қосылып, мереке күндерін бірге қарсылауға жазсын! — деді Алтай Сейдірұлы.

Майдангер қария арнайы құттықтап келген облыс және қала әкіміне ризашылығын білдірді:

— Біз жас ұрпақтың бүгінгі бақытты күндері үшін саналы өмірімізді сарп еттік. Әрине, көнекөз қариялардың күн өткен сайын қатары сиреп, азайып бара жатқандығы көңілді құлазытады. Осындай мерекелі күндері менің еңбегімді елеп, құттықтауға келгендеріңіз үшін айтар алғысым зор. Алдағы уақытта да аспанымыз ашық, жұртымыз тыныш болып, егемен еліміз одан әрі гүлдене берсін! — деген тілегін жеткізді.

Өз  тілшіміз

1 мамыр – Қазақстан  халқының  бірлігі  күні  мерекесіне  орай  Орал қаласының тұрғындары  көпшілік  жүгіруге  қатысты.  Шаған  жағалауындағы  жауынгерлер ескерткіші  қойылған  алаңнан басталған  қалалық  марафон Атоян  атындағы  стадион  алдында  аяқталды.

Орал қаласында спортпен айналысатын тұрғындар көбеюде. Елбасы биылғы Жолдауында және «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында әр адам заман талабына сай рухани жаңғыруға бейімделсе әрі  денсаулығын күту үшін шынықса, бірлігі бекем, бәсекеге қабілетті ұлт ретінде дамитынымызды айтты. Мемлекет тарапынан бұқаралық спортты дамытуға көңіл бөлінуде. Елбасы тапсырмасына сәйкес тәуелсіздіктің 25 жылдығына байланысты облыс орталығында оқушылар және жастар сарайы салынды. Биыл Орал қаласындағы 15-тен астам көпқабатты үйдің ауласына спорт алаңын саламыз. Келесі жылы да бұл жұмыс жалғасады. Өткен жылы Рио олимпиадасында жерлестеріміз жүлде алды. Байрақты бәсекелерде ел намысын қорғайтын жеңімпаздар жастар арасынан көптеп  шығатынына сенімдімін, – деді спорттық шараға қатысқан облыс әкімі Алтай Көлгінов.

Кейін спорт ардагері София Шаймарданова да сөз алып, Астана қаласында өтетін халықаралық «ЭКСПО – 2017» көрмесіне батысқазақстандық жастардың көптеп жолдама алып жатқанына ризалығын білдірді. «Себебі біздің өңірде спортқа бейім, денсаулығы мықты, зерек буын қалыптасуда. Барлық үмітіміз – жастарда.

Шынығыңыздар, спортпен тұрақты айналысыңыздар. Спорт – әдемілік. Спорт – күш. Әлемдік жарыстарда көк Туымызды желбірететін сіздерсіздер», – деді София  Шаймарданова.

Шара барысында ән шырқалды және қалалық жүгіруге қатысқандар арасында ұтыс ойнатылды. Бағы жанған нөмір иелері шаһардағы спорт клубтары мен дене шынықтыру нысандарына тегін жолдама алды. Лотерея нөмірін таңдау құрметі облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Әсия Аманбаеваға, Орал қаласының әкімі Нариман Төреғалиевке, спорт ардагері София Шаймардановаға берілді. «Қалалық марафонға қатысқаныма қуаныштымын. 1085 – мен үшін сәтті нөмір болды. Облыстық теннис орталығына баруыма тегіне куәлік берілді. Негізінен, футболмен айналысқанды ұнатамын», – деді Орал қалалық №10 мектептің оқушысы Ернар Төлеуов. Атап өтcек, қалалық марафонға қатысқан 800-ге тарта тұрғын екі шақырым қашықтыққа жүгірді.

Нұртай  ТЕКЕБАЕВ

Суретті  түсірген  Оксана  Дементиевская

Сейсенбі  күні  облыс әкімдігінде  ел Президентінің  «Болашаққа бағдар:  рухани жаңғыру»  атты мақаласы бойынша өңірде  атқарылар  шаралар туралы  жиын  өтті.  Шараны облыс  әкімі  Алтай  Көлгінов жүргізді.

Өткен аптада Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұлттық комиссияның бірінші отырысы өтті. Облыс әкімдері сол комиссияның мүшелері ретінде бекітілген. Аталған отырыста ұйымдастыру мәселелері қарастырылып, ауқымды міндеттер жүктелді. Елбасы мақаласында көрсетілген бағыттарға сай өңірімізде қандай істер атқарылуы тиіс? Бүгінгі жиында осы жайында ақылдаспақпыз, – деді облыс әкімі Алтай Көлгінов өзінің кіріспе сөзінде.

Жиын барысында облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы Бақытжан Нарымбетов «Туған жер» бағдарламасы, ҚХА облыстық филиалы төрағасының орынбасары Ғайса Қапақов «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобасы, облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы Дәулеткерей Құсайынов «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы, БҚО тілдерді дамыту басқармасының басшысы Махамбет Ихсанғали латын қарпіне көшу тақырыбына қатысты баяндама жасады.

Облыстық ішкі саясат басқармасы басшысының айтуынша, «Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыру бағытында 2017 жылдың мамыр-желтоқсан айларына іс-шаралар жоспары жасақталған. Облысымызда аталмыш бағдарламаны іске асырудың үш негізгі бағыты көзделген. Біріншісіне  өлкетану жұмысы, оның ішіне білім беру, экология және абаттандыру, мәдени-тарихи ескерткіштерді тарихи қалпына келтіруді зерделеу мәселелері кіреді. Екінші бағытына туған жерді қолдауға бірыңғай интернет портал құру, көмекке мұқтаж адамдардың картасы, еріктілер корпусы, туған жеріне көмек көрсетушілерді ынталандыру секілді жобалар жатады. Үшінші бағыт аталған бағытта атқарылған істерге ақпараттық қолдау көрсету болып отыр.

ҚХА облыстық филиалы төрағасының орынбасары Ғайса Қапақов «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобасын іске асыратын концепцияны ұсыну үшін ассамблея жанынан жұмыс тобы құрылатынын мәлімдеді. Аталмыш концепция 100 жаңа есімнің қандай талап бойынша анықталатынына жауап бермек. Ғайса Хамидоллаұлының айтуынша, концепция республикалық деңгейде дайындалады. Бұл орайда ассамблеяның облыстық филиалы өз жұмысын аталған деңгейге сәйкестендіре отырып жүргізетін болады.

Ал облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы Дәулеткерей Құсайыновтың мәлімдеуінше, «Қазақстанның киелі жерлері» бағдарламасын іске асыратын тұжырымдама БҚО бойынша киелі орындардың картасын құру, Қазақстанның киелі орындарын зерттеуге және танытуға бағытталған шаралар, ішкі туризмнің даму бағдарламасын құрастыру секілді негізгі  үш  бағытты  қамтиды.

Жарыссөзге көтерілген «Жайық Пресс» ЖШС-ның бас директоры Жантас Сафуллин Елбасы мақаласында жазылған рухани жаңғыру тақырыбына қатысты Орал қаласынан республикалық деңгейдегі ұлттық баспасөз музейін ашу және құлпытастарды зерттеу жобасын жүзеге асырудың маңыздылығына нақты мысалдар келтіру арқылы егжей-тегжейлі тоқталды. «Қазақстан – Орал» телеарнасының директоры Асыланбек Ғұбашев өңірдегі ауыл атаулары, тарихы, сол ауылдан түлеп ұшқан белгілі тұлғалар, олардың игілікті істері туралы жаңа тележоба тұсауын кесетінін айтты. ҚХА облыстық филиалы төрағасының орынбасары Ғайса Қапақов тарихшы Жаңабек Жақсығалиев көтерген Орал қаласы іргесіндегі Хан тоғайын көпшілікке белгілі тарихи орынға айналдыру мәселесін қолдау қажеттігін айтты. Жаңабек Жаңабайұлы жиын барысында «Орал – казактардың қаласы» деген қолдан жасалған жасанды, жаңсақ тарихтың әсерінен қалыптасқан қоғамдық сананы сілкіп, кей деректер бойынша ХІІІ-ХІV ғасырлардан Бөкей, Жәңгір хандардың заманына дейін хан сайлау дәстүрі өткізіліп келген орынға Астанадағы «Хан шатыры» секілді қазақылықтың иісін шығарар көрнекті белгі орнату, өңірімізден табылған хандар құлпытастары-ның макетін орналастыру секілді бастама көтерген болатын. Кеңеске қатысушы Қазыбай Бозымов болса, Жантас Набиоллаұлының ұлттық баспасөз музейін ашу туралы идеясын жүзеге асыруға көбірек көңіл бөлінсе деген ұсынысын айтты. Оның пікірінше, баспасөз тарихын зерттеудің ұлттық салт-дәстүрімізді, тарихымызды қалпына келтірудегі рөлі зор. Аталған жобаны қолға алу – науқаншылдыққа салынбай, нақты нәтижеге жеткізер бірден-бір жол болмақ.

Нұртас  НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Биылғы бірінші тоқсанда өңірдегі екінші деңгейдегі банктердің филиалдарымен ұлттық валютада берілген несиелер 2,3 есеге, яғни 41,9 млрд. теңгеге дейін ұлғайса, шетел валютасында 96,1%-ға,  0,08 млрд. теңгеге дейін төмендеді. Бұл туралы ҚР Ұлттық банкінің Батыс Қазақстан филиалында  өткен баспасөз мәслихатында мәлім болды.

Ұлттық банктің БҚ филиалының директоры Қозыбақ Құлбарақовтың айтуынша, бірінші тоқсан қорытындысы бойынша облыстағы банктердің филиалдары 42 млрд. теңге шамасында несиелер берген, бұл 2016 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда екі есеге артық. Ұлттық валютада берілген несиелер 2,3 есеге ұлғайып, шетел валютасында 96,1%-ға төмендеген. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне берілген несиенің шамасы 5,9 млрд. теңгені құрады, яғни 2016 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 3,2 есеге артық. Сонымен қатар берілген ипотекалық несиелердің көлемі өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 2,6 есеге ұлғайып, 2,5 млрд. теңгені құрады. Тұрғындар тұтыну мақсатына 14,3 млрд. теңге несие алған. Бұл 2016 жылғы 1-тоқсандағы көрсеткішпен салыстырғанда 82,8%-ға артық.

Есепті мерзімдегі жағдай бойынша несиелердің жалпы берешегі 195,3 млрд. теңгені құрады және 2016 жылғы 1 сәуірдегі көрсеткішпен салыстырғанда 3,6%-ға ұлғайды. Соның ішінде жеке тұлғалардың несиелік берешегі 105,2 млрд. теңгені, заңды тұлғалар бойынша 90,1 млрд. теңгені құрады. Ал шағын кәсіпкерлік субъектілердің берешегі 47,3 млрд. теңге, ипотекалық несиелер бойынша қарыз 29,5 млрд. теңге, тұтыну мақсатына берілген несиелер бойынша да қарыз 2016 жылдың сәйкес мерзіміндегі көрсеткішпен салыстырғанда 6%-ға өсіп, 60,8 млрд. теңге болды.

Облыстың депозит нарығында жеке тұлғалардың депозиттері 26,6%-ға ұлғайса, заңды тұлғалар бойынша 13,2%-ға төмендегені байқалды. Есепті мерзімдегі жағдай бойынша ұлттық валютадағы салымдардың үлесі 55,1%-ды, шетел валютасында 44,9%-ды құрады. Ал облыста айналыстағы төлем карточкаларының саны 528,7 мың дана, карточка ұстаушылар саны 480,8 мың адам болды. Облыста 53 банктік киоск, 369 банкомат, 3691 POS-терминалдары жұмыс істейді. Алайда шалғай ауылдарда және аудандарда банктік терминалдар жоқтың қасы. «Банкомат – қымбат құрылғы. Сондықтан оларды пайдаланушылар  көбірек болуы тиіс. Аудандармен байланыс қиын. Банкоматтардың банктердің филиалдарымен үздіксіз байланысы қамтамасыз етілуі тиіс. Сол себептен аудандарда POS-терминалдардың санын көбейткен жөн. Қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға үйренуіміз керек. Бұл қауіпсіз әрі тиімді. Өйткені банкоматтардан ақша алғанда комиссия төлейсіз, ал терминалдарда мұндай ақша ұстау жоқ», — деді Қозыбақ Құлбарақов.

Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болып кіргеннен кейін банк саласында, банктік қызметте де көп өзгерістер болады деп күтілуде. Банктер бәсекелестікке дайын болуы тиіс. «Күні ертең шетелдерден банктер келіп бұрынғыдай еншілес банктер ашпай, өз филиалдарын ашатын болады. Филиал деген заңды тұлға емес, оны жауапкершілікке тарту жағы қиындау. Сондықтан Ұлттық банк отандық банктердің қабілеттілігін көтеру, халыққа қызмет көрсету, банктік өнім өндіру жөнінде деңгейін көтеру мәселелерін назарда ұстауда. Бұдан 20 жыл бұрын доллар дегенді ешкім көрген жоқ. Ал қазір айырбастау пункттері дәріханадан көп. Еуро дегенді білмейтінбіз. Енді юань деген Қытайдың ақшасы сатудан үшінші орынға шығып тұр. Бұрындары бір ауданнан екінші ауданға ақша аударуға 20 күн кететін. Қазір ақша аудару дегеніңіз – көзді ашып жұмғанша. Осының барлығы банк саласының дамығанын көрсетеді. Ал банктердің акционерлерінің өзара келісімшарттары жайындағы ақпарат көрсетіледі. Бүгінде «Халық банк» пен «Қазкоммерцбанк» арасында, «Цеснабанк» пен «Центркредит банк» келісімдер жүргізілуде. Ортанқол банктер өзара сөйлесіп жатыр. Олар да бәсекелестікке дайындалуда», — деді банктердің бірігуі жайындағы журналистер сауалына Қозыбақ Құлбарақов.

Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі»

Өткен аптада облыс прокуратурасының бастамасымен, облыс әкімдігінің қолдауымен кәмелетке толмағандардың қылмыстық мәселелері, оларды қылмыстық жазасын өтеп шыққаннан кейін әлеуметтік бейімдеу мен қайтадан әлеуметтендіру мәселесін талқылаған семинар-кеңес өтті. Аталған шараға облыс әкімінің орынбасары Марат Тоқжанов,  ЮНИСЕФ-тың үйлестірушілері, Қызылорда, Маңғыстау, Шығыс Қазақстан облысының «Девиантты  балаларға арналған арнайы білім беру мектебі» КММ-ның директорлары қатысты.

Орал қалалық прокуратурасы бөлімінің аға прокуроры Алмагүл Исмағұлованың айтуынша, күні бүгін ішкі істер органдарының және білім беру органдарының есебінде түрлі құқыққа қайшы әрекет жасаған немесе құқықбұзушылыққа бейім 1877 жасөспірім тіркелген.

2015 жылдан бүгінге дейін 43 жасөспірім сотталып, 28 жасөспірім пробациялық бақылауда болды. Олар 16-18 жас аралығындағы жасөспірімдер. Сол уақытта елдегі түзету колонияларында 30 жасөспірім қамауда отырды. Олардың 21-і – ұрлық, төртеуі – тонау, екеуі – қарақшылық шабуыл, алтауы – денсаулыққа қасақана ауыр залал келтіру, біреуі – зорлау қылмысына барғандар. Топтасқан тұлғалар жасаған немесе жасөспірімдердің қатысуымен жасалған қылмыстар саны – 109. Жасөспірімдердің қылмысқа бару себептерін талдаған кезде қиын балаларды тәрбиелейтін арнаулы орындар жұмысының нашар ұйымдастырылатындығы белгілі болды. Облыстық білім басқармасының мәліметі бойынша мектепішілік бақылауда 1165 оқушы тұр. Бақылауға алу себептері: себепсіз сабаққа қатыспау, сабақтан қашу, тәртіп бұзу және т.б.

Облыстық білім басқармасы білім беру бөлімінің бас маманы Роза Зайнулинаның берген мәліметі бойынша, балалар арасында панасыздық пен қараусыздықтың, балалар еңбегін пайдаланудың алдын алу мақсатында облыстың барлық өңірлерінде ішкі істер органдарымен бірігіп, «Бала түнгі қалада», «Жасөспірім» рейдтері, «Қауіпсіз мектеп» акциялары ұйымдастырылып отырады. Жасөспірімдер мен жастар арасында құқықбұзушылықтың алдын алу, құқықтық мәдениетті қалыптастыру мақсатында жыл сайын «Жас ұлан» балалар ұйымымен бірлесіп, мектептер мен колледждерде тәртіпсіздік пен құқықбұзушылыққа мүлдем төзбеушілік акциялары өткізіледі Облыста 86 мектеп полиция инспекторы бар. Олардың құрамында 4 мыңға жуық бала тартылған 287 «Жас полиция көмекшілері» тобы жұмыс жасайды. Бүгінгі күні 100-ден аса мектеп инспекторларына қажеттілік бар. Жыл сайын білім басқармасы ішкі істер департаментінің қолдауымен аудандық, қалалық, облыстық «Жас полиция көмекшілері» атты байқау өткізеді. Жастарды бала кезінен құқықтық тәрбиелеу бойынша мектептерде 309 «Адал ұрпақ» ерікті мектеп клубы құрылып, оның ішінде 6018 оқушы қамтылған. Бүгінгі күні білім беру мекемелерінде құқықтық мәдениетті қалыптастыру бойынша «Парасатты азамат» бұрыштары жасақталуда. Облыс бойынша кәмелетке толмағандардың 993-і құқық қорғау органдарында есепте тұр (өткен жылы – 803). Мектепішілік бақылауда тұрған 1165 баланың 498-і қолайсыз отбасылардан (286) және 495 оқушы девиантты мінез-құлықты балалар санатынан, 172-сі – мектеп ережесін бұзып, ұсақ тәртіпбұзушылық жасағандар. Білім басқармасы ішкі істер органдарында, мектепішілік бақылауда есепте тұрған және қолайсыз отбасыларындағы оқушылардың демалысын ұйымдастыруды ерекше бақылауда ұстайды. Жазғы демалыс кезінде құқықбұзушылықтың алдын алу және мектептердегі қиын оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру мақсатында 2011 жылдан бері «Ауған соғысының мүгедектері және ардагерлерінің Батыс Қазақстан облыстық қоғамы» бірлестігінің қолдауымен Орал қаласы мектептерінің есепте тұрған, қиын оқушыларымен «Қайсар» әскери-спорттық лагері екі ауысымда өткізіледі. Сондай-ақ аз қамтылған және көп балалы отбасы балаларына, ішкі істер органдарында есепте тұрған оқушыларға арналған әскери-патриоттық, далалық «Жігер» лагері ұйымдастырылады.

Семинарда мәселенің өзектілігі кәмелетке толмағандар арасында қылмыс пен құқықбұзушылықтың жасалуы, бұл құбылыспен күресу үшін жаңа тәсілдер мен нысандарды енгізу, ведомствоаралық ынтымақтастықты нығайту және тәжірибе алмасу екендігі айтылды.

Сондай-ақ аталмыш шарада балалармен жасалатын қылмыстардың алдын алу және болдырмау, сотты болған балаларды түзетуге, қылмыстық қудалауға тап болған балаларға әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетуге және қылмыстық-атқару жүйесін жетілдіруге бағытталған жаңа тәсілдер ұсынылды.

 Гүлжамал ЖОЛДЫҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Біз ел  тәуелсіздігінің  ширек  ғасырдан астам уақыт кезеңінде  демократиялық  даму  мен  жаңғырудың  абыройлы  да  сәтті  жолын  өткеріп  келеміз. Бұған  күні  кеше  ғана Елбасы Нұрсұлтан  Назарбаевтың  «Қазақстан  Республикасының  Конституциясына  өзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу туралы» заңға  жария  түрде  қол  қойған  сәті  айқын  дәлел  бола  алады.  Елбасы  еліміз  егемендік алған  күннен  бастап  Қазақстанның болашағын алдын ала айқындап  бергендігін  атап айтар  едім.  Бұл  жолғы  конституциялық  реформа да  еліміздің  келешегін  тереңінен  ойластырып  жасалған  тағы  да  бір  нақты  қадам  болды  деп  санаймын.  Осы орайда Елбасы тарихи құжатқа қол  қойғаннан кейін  сөйлеген  сөзінде: «Бұл  – қазіргі  басқару  жүйесін  жаңғыртуға  бастайтын  маңызды қадам» деп  атап көрсетуі  бүгінгі әлемдік  экономика мен саясаттың  даму үрдісінен  біздің еліміздің  де  кейін  қалып қоймауы мен  жаһанданудың  түрлі сындары  мен  қатерлеріне  алдын ала  дайын болуымызды қамтамасыз  ететін  маңызды  реформаның  бірі  екендігін  атап  көрсетті.

Еліміздің даму бағыты 1995 жылдың 30 тамызында бүкілқазақстандық референдумы барысында қабылданған Конституциямызда анық белгіленген де болатын. Міне, содан бері де жиырма бір жыл уақыт өтті. Елбасының көрегендігінің және кез келген сәтте батыл да дұрыс шешім қабылдай білгендігінің арқасында Қазақстан аз уақыттың ішінде  қарыштай дамып, әлемдегі танымал, сыйлы, өзіндік абыройлы орны бар іргелі де қуатты мемлекеттердің  біріне  айналды.

Қазақстанның ішкі және сыртқы саясаттағы тұрақтылығын, экономикасының қарышты дамуын, халықтың әлеуметтік жағдайларының жыл сайын жақсара түсуін, рухани саланың жетіліп келе жатқандығын айтар болсақ, соның барлығы  Елбасы алдын ала айқындап, бір жүйеге бағыттап берген бағдарымен мүмкін болған жайлар еді. Әрине, дамуымыздың әр кезеңдерінде қиындықтар да болды. Алайда Елбасы қандай да болмасын сол қиын да күрделі кедергілерден өтудің жолдарын анықтап, дер кезінде шешім қабылдап отырды. Біз соның нәтижесінде әлемде болып жатқан қандай да болмасын дағдарыстардан қиналмай шығып келеміз.

Уақыт біздің алдымызға жаңа талаптар қойып, қоғамдық өмірдегі қарым-қатынастардың өзгеріп тұратыны сөзсіз. Бүгінгі өркениеттің даму қарқынының шапшаңдығы соншалықты, қазіргі білім де, ғылым да сәт сайын қарыштай дами түсуде. Адам баласы бұрын-соңды ойына кіріп-шықпаған жаңа технологиялардың пайда болуы қарқыны да артып келеді.

Әлем бойынша сол жаңа технологиялардың пайда болуы өндіріс  пен  өндіруші күштердің ара қатынасын жоғары жаңа деңгейге көтерері де анық. Міне, сол  үшін де Елбасы өзінің биылғы Жолдауын «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаhандық бәсекеге қабілеттілік» деп атай отырып,  қазақстандықтарға жаңа бағыт, жаңа серпіліс беріп, біздің алдымызға тың міндеттер қойып отыр. Қазақстанның осы үшінші жаңғыру кезеңінде, яғни дамуымыздың ендігі жаңа бағытында алдағы 10-20 жылдың аралығында   орындалуға тиісті міндеттерді толық орындап шығу үшін оған жаңаша көзқарас, мемлекеттік басқарудың жаңа тәсілі қажет.

Бұл жайында Елбасы биылғы жылдың 25 қаңтарында жасаған  саяси мәлімдемесінде еліміздің және келер ұрпақтың болашағы үшін өзінің Конституциялық реформа жасау жөнінде шешім қабылдап отырғандығын айтқан болатын. Үндеу жарияланған күннен бастап халықтың қызу талқылануына түсіп, қолдау тапты.

Конституциялық реформаның халықтың қолдауы ол Елбасына өз елінің үлкен сенімі болатын.

Халқымыздың өз Президентіне әрдайым сенетіндігінің және үнемі қолдайтындығының тағы бір айқын көрінісі де осы еді. Өйткені қазақстандықтар Елбасының жаңа конституциялық реформасы елімізді жаңа белестерге көтеретіндігін халық та анық түсініп, айқын сезіне білді. Қазақстандағы мықты Президенттік билікті сақтай отырып, Парламент пен Үкіметтің жауапкершілігін арттыруға бағытталған. Бұл өзгерістер Елбасының алдағы уақытта да ел болашағы үшін ішкі тұрақтылықты, экономиканың дамуын, халықтың әлеуметтік жағдайын одан әрі жақсартуды,  сыртқы саясатта да барлық мемлекеттермен достық қарым-қатынасты орнықтыра түсу үшін жасап жатқан абыройлы істерінің бүгінгіден де жемісті бола түсуіне жаңа серпін берері анық.  Сонымен бірге Елбасының Қазақстанның әлемдік қауымдастық арасындағы  имиджін одан әрі көтеру, еліміздің қорғаныс қабілеті мен қауіпсіздігін нығайту үшін  билік тармақтарының арбитрі болып қала беруін дұрыс бағыт деп есептеймін.

Еліміздің болашағы үшін Үкіметтің әкімдермен бірлесе отырып,  экономиканың дамуына, халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге тікелей жауапты болып, әр сала бойынша бірге жауап беру  бүгінгі және ертеңгі күннің талабы деп санаймын. Конституциялық  реформа бойынша ендігі арада Парламентке де үлкен жауапкершілік жүктеліп отыр. Ең бастысы, Үкіметтік органдардың Қазақстанның заң талаптарын орындауға Парламенттік бақылауды күшейту, заң қабылдауды сапалы жаңа деңгейге көтеру, еліміздің бюджетінің жұмсалуын назарда ұстауға қатысты міндеттер де еліміздің алдында тұрған сан қилы істерді ойдағыдай жүзеге асыруға аса қажетті деп санаймыз. Өйткені Парламент өкілеттіктерін кеңейту мемлекеттік  басқаруды одан әрі жетілдіруге мүмкіндік берері де сөзсіз.

Бұл жолғы Конституциялық реформа да Қазақстанның әрбір азаматының болашағына оң өзгерістер әкелеріне сенімдімін.

Ерболат  МҰҚАЕВ,

ҚР  Парламенті  Сенатының  депутаты

Атам (әкемнің әкесі) Науар Керуенбаев 1905 жылы бұрынғы Гурьев облысының Жылыой ауданындағы Ембі селолық кеңесінде дүниеге келген. Оның 1942 жылдың қаңтар айында Ұлы Отан соғысына аттанып, сол жылы 11 маусымда қаза тапқаны және Орёл облысының Верховский ауданындағы Прудки деревнясының солтүстік-батысында, бауырластар зиратына жерленгені туралы мәлімет «Боздақтар» (1996 жыл) кітабында жарық көрген еді. Көп жылғы ізденістің нәтижесінде атам қызмет еткен №887 полктің штаб бастығы Вершеняның 1942 жылдың 10 шілдесінде берген ақпарында (ОБД МЕМОРИАЛ, ЦА  МО РФ, донесение №15923с-1942 года (фонд 58,опись 818883, дело 569, листы 27/оборот-28), Керуенбаев Науар «Курунбаев Наар» болып қате жазылғаны және Прудки деревнясының қазіргі таңда жойылғаны, ал бауырластар зиратының Ресей Федерациясы Орёл облысы, Залегощь ауданы Нижняя-Залегощь селосының солтүстік-шығысында жатқаны белгілі болды.

Іздестіру барысында Нижняя-Залегощь бауырластар зиратына жерленіп, есімдері ескерткіш тақтасына жазылмаған 201 жауынгерді анықтадым. Есімдері бүгінгі күнге дейін ескерусіз боздақтардың аты-жөнін, әскери шенін, қаза тапқан жылын жа-зып, мемориалдық тақта орнатуды өтініп, сұрау хатты Орёл облысының губернаторы В. Потомскийдің атына жолдаған едім. Осы жылдың басында Орёл облысының Новосиль қаласы, Новосильский, Корсаковский, Залегощенский аудандарын қамтитын әскери комиссариаттың комиссары А. Громаковтан мен жолдаған тізімдегі жауынгерлердің  Нижняя-Залегощь бауырластар зиратына жерленіп, есімдері ескерткіш тақтасына жазылмай қалғаны анықталғаны туралы Орёл облысының облыстық әскери комиссариатына ұсыныс хат (№12/2564. 25.11.2016 ж.) жолдағанын, тізімдегі жауынгерлердің аты-жөні жазылып, мемориалдық тақта орнатылатыны және 9 мамыр Жеңіс күніне орай салтанатты түрде ашылатынын хабардар еткен  хат (№12/396. 15.02.2017 ж.) алдым.

Қазақ  жерінен соғысқа аттанып, ұрыс даласында қаза тауып, есімдері енді ғана белгілі болған атамның 75 қаруласының тізімін газет арқылы жариялап, оқырмандарды құлағдар етудегі мақсатым – кейінде  қалған ұрпағы, тумасы болса, хабарласып, ескерткіш тақтаның  ашылу салтанатына қатысып, боздақтар рухына бас иіп, бірігіп тағзым етсек деп едім. Солардан үш  батысқазақстандықты ел назарына ұсынғым келеді. Атап айтқанда, Төлеген Нұрғалиев, Хисамедин Хабиев және Әшірғали Ақболатовтар. Енді әрбіреуіне жеке-жеке тоқталсақ. Ескерткіш басында алғашқы боздақ туралы орыс тілінде былай жазылған екен: «Западно-Казахстанская обл, Джанбежанский р-н, Соянульский с\с, 1910-25.02. 1943. Жена Нургалева Фанша». Екінші елін қорғаған ердің аты-жөні мейлінше дұрыс көрсетілген де, қалған дерегі мынадай: «Западно-Казахстанская обл, Урдинский район, с\с Суиндикскиий, к\з им. Энгельса, 1918-18.09.1942.Жена Спанова Миряни». Соңғы жауынгердің аты-жөні өзге тілдің заңдылығына сай қатты бұрмаланған: «Ақболатов Аширғали (Әмірғали). КазССР, Уральская область, Джамбетлийский р-н, к\з имени Молотова, 1903-25 02. 1943. Жена Нұрманова Зуя».

Отан үшін опат болған бұл ерлердің нағыз аты-жөнін анықтауға үлесін қосқан Ж. Молдағалиев атындағы Батыс Қазақстан облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының директорының орынбасары Сара Кенжебаеваға газет арқылы шексіз алғысымды білдіремін. Төменде берілген жауынгерлер тізімінен тумасын танып жатса, ұялы телефонымның нөмірін немесе электрондық поштамды, редакциямен байланысып, хабарласуларыңызды сұраймын.

Жәнібек НАУАРОВ,

Боранқұл ауылы,

Бейнеу ауданы,

Маңғыстау облысы

Редакциядан:

 Ескерткіште бір жерлесіміздің «Тепеген» деп келтірілген есімін Жәнібек бауырымыз «Төлеген» деп түзепті. Сірә, дұрысы да солай шығар. Ол «Аширгалиды» «Әмірғали» деп түзегенімен, «Әшірғали» сынды есім де қазаққа жат емес. Әрі қарай, Төлегеннің туылған жері қанша бұрмаланса, «Жәнібек ауданы, Соналы ауылы» болып шығады. Өйткені аталмыш ауданда Соналы деген жер бар. Жұбайының «Фанша» деп жазылған есімін қанша бұрсақ та, қазақтағы бірде-бір әйел есіміне ұқсастыра алмадық. Мүмкін «Фатима» сынды сол кезде қазақта жиі кездесетін, кейде бұрмаланып айтылатын атты сүйікті пайғамбарымыздың қызының есіміне телідік. Хисамедин Хабиевке қатысты айтарымыз оның туған ауылы кезінде Орда ауданының құрамында болып, 1952 жылы аталмыш аудан таратылғаннан кейін көршілес Атырау облысына қарап кетті. Әйелінің есімінің де «Спанова Миряни» болып, қатты бұрмаланғаны көрініп тұр. Оның тегінің «Оспанова» болғаны қисынға келсе де, атын ешкімге ұқсата алмадық.  Әмірғали (не Әшірғали) жымпитылықтың (бүгінгі сырымдық) да жұбайы Нұрманова Зоя болуы мүмкін.

Қасым Аманжолов — қазақтың маңдайына біткен дүлдүл ақындарының бірі. Оның ақын, азамат болып қалыптасуына Орал қаласы үлкен әсер етті. Ол осында ең алғашқы махаббат, жастық жырларын жазды. Әсіресе, «Екпінді құрылыс» (қазіргі «Орал өңірі») газетінде жүргенде Қасымның талай жауһар жырлары дүниеге келді.

Төменде біз Хамит Ерғалиевтің ақын туралы ертеректе жазылған естелігін сол күйінде жариялап отырмыз.

Жұртымызда үлкен аға, кіші аға дейтін ұғым бар. Үлкен ағамен аралықта сырластықтан гөрі сыйластық басым да, кейінгісімен керісінше келетініне өзімнің де көптенгі тәжірибем көз жеткерді. Қырықтың ішіне енді ғана енген сәтінде Сәкен Сейфуллиннің жиырма жылдық творчествосы тойланғаны мәлім. Соған орай Оралдан берілген құттықтау телеграммаға («Әдебиет майданы» журналы) қол қойғандардың ішінде болуым және «Сәкенге» деген өлеңімді сол кезде «Екпінді құрылыс» газетінде жариялауым юбилярға мені титтей де жақындата алған жоқ. Ол кісі маған белгілі асқар биікте тұрды да, ал мен оған белгісіз күйде берілгендігімді ғана мойындап, екі арамызды көз жетпестей алыс сезінгем. Мүмкін, інішегі бұрын-соңды ағасының көзіне түспегендіктен дерсіз?.. Жоқ, талай жыл табысып, жанымыз жарасқан Мұқтар, Сәбит, бүгінгі Ғабит, Ғабиден аға-лармен де сырластығымнан сыйластығым басым боп келеді, біреуін де өзіме тетелес ұрымтал жерден сезіне алмай, әлдеқайда алшағырақ, алдымнан көріп отырамын.

Жастық шақта өткерген мезгілі ортақ, жас жағынан жақын тұрған кіші ағаның (егер ол кіші аға бола алса) жөні бір басқа. Сенің жасың қаншама ұлғайса да, ол өзінің сол кіші аға күйінде ашық, ой жарыстырмаққа оңай қалпында қала береді екен. Көз жұмғалы көп уақыт өтсе де, көкірегімде сол бір ақжарқын көрінісін көнертпеген кіші ағам менің – Қасым Аманжолов.

Бұл күнге дейін Қасым жайлы жазғаным аз, жазарым көп болып келуіне себепті әлгі пікірмен сабақтас айтпақ керек. Мәселен, Мұқтар Әуезов туралы естелік, өлең, оратория либреттосы сияқты түрлі-түрлі нәрселерді немесе Ахмет Жұбанов туралы көлемді поэманы тез жазуыма әлгі айтылған үлкен ағамен о баста белгіленген алшақ аралық (растояние) себін тигізді. Ал Қасыммен, қазақша айтқанда, қойым қоралас болды. Жас кезде жамырасып қосылған ортақ сырларды біраз екшеп, ендігі талғамға татымы молырағын ғана іріктеуім үшін ол тұстарға белгілі бір қашықтықтан қарауға, яғни бірсыпыра басқаша уақытты бастан оздыруға тиісті болдым да, сөйтіп қарыздар күйде қалып келдім. Соның аз да болса, өтеуі осы делік. Мүмкін, кейінірек кең көсілер шақ туар, бұл жолы баспа жұмысының бабына, мезгіл тығыздығына бағынбасқа шарам жоқ, әр тұстан үздік-үздік айтып үлгермек шарт.

Орал рабфагының дайындық курсында бір жыл өткеріп, бірінші курсында оқып жүрген келесі жылғы кезім еді. Жалпы, жағдай алдыңғы жылдан жақсырақ болғанымен, соңғы 1935 жылдың өзі де жеке басыма жеңіл тимеген. Ауыл жақтан азық, қаражат жіберердей қарт шешеде қауқар жоқ. Көбінше сорпаға бола соғып кетіп жүретін үйім – облыстық театр артистері ерлі-зайыпты Шәкір, Түмия Оразғалиевтардікі болатын. Шәкір бұған дейін біздің ауданда милиция бастығы кезінде өзі аға, әйелі жеңге болып, әбден туысып кеткенбіз. Олардың үйінде домбыра, скрипка, мандолина дегендеріңіз сол кездің өзінде самсап, барша бабында тұратын. Мен күй тартуды Сейтектің «Заман-айы», Әлкейдің «Қоңыраласынан» бастап сол үйде, Шәкірдің әкесі Оразғали қарттың өзінен үйренгем.

Күздің демалыс күнгі түс мезгілінде Совет көшесінде тұратын солардікіне келсем, ауыз үйде шал шайын самарқау ұрттап, кемпір бір жасар немересі Советті (ол бала бұл күнде музыка маманы) аспалы бесігімен ақырын қозғап қойып, үнсіз отыр екен. Екеуі де менің сәлеміме бастарын ғана изеген болды. Шал тіптен бір қолын көтеріп, «қоя тұр» дегендей белгі берді. Келгеніңді жақтырмай отыр ма деп күдіктенуіме болатын еді, болмай қалды. Бұлар есігі жабық төргі үйден төгіле шалқыған тамашаның сазына ұйып отыр. Скрипка мен мандолина бірі сызыла, бірі мөлдіреп өзара үндесіп алған. Оларға бір еркек, бір әйел қосыла шырқайды. Еркек дауысы бейтаныс, ал өз жеңгемнің аса сүйкімді, мейлінше нәзік лиризмге лықа толы тамылжыған тамаша дауысын бірден таныдым. Әйел затында өзі қандай сұлу болса, өнері де сондай жан еді-ау ол!.. Жібектен бастап сахнада ол жасаған қыздар образы ешкімге ұқсамаған, өзінше бір тамаша галлерия болатын. Қазақ ССР-ның еңбек сіңірген артисі атағын алғандардың алғашқы тобында болуын болып-ақ еді-ау, әттең, тым ерте кетті дүниеден. Марфуға Кенжеғалиеваның Қасым жөніндегі естелігінде фамилиясы дұрыс, аты сәл жаңсақ аталған әйел осы Түмия ғой.

Төргі үйдің есігінен елеусіз еніп, жақтауына жапсырыла қалғам. Түмияға қосылып ән салушы ақын Қуан Тастайбеков (әншейінде тұттығып сөйлегенімен, әнге бөгелмейтін). Шәкір скрипкасына мандолина қосушы Қасым Аманжолов екен. Мен бұларды осының алдында Оралға келіп кеткен Сәбит Мұқановпен кездесу кешінде көрген едім.

Абай әні аяқталысымен, сәлем беріп ем, жалт қарағандардың басқасынан бұрын Қасым сөйлеп:

— Ей, мынау әлгі тақта отырғанда табжылмайтын ханның өзі емес пе? – деді.

— Иә, мен соның дәл өзімін.

Бұның алдында пединститут пен педрабфак студенттерінен құрылған труппа «Еңбек сарайы» аталатын үйде Жұмат Шаниннің «Арқалық батырын» қойғанбыз. Спектакльде мен ханның ролін ойнағам. Оны біз бір күнге сыйғыза алмай, жалғасын келесі күнге шығарғанбыз. «Комсомол ұрпағы» газетінде Қасым екі күнге екі бөлек рецензия жазған. Алғашқысында ол «Хан тағында қозғалмай, тап бір маникень тәрізді отырады да қояды екен» деп сынаса, келесі күні «Хан кешегідей емес, бүгін ширады» деп жазған. Сондағы «ханды» қазір ол танып отыр екен. Сәбит келгенде оның «Қара айғырынан» үзінді оқығанымды да ұмытпапты.

— Әй, бала, сенен артист шығады, — деді Қасым.

— Бұның ақындығы да бар. Сен әнеукүнгі Асылханымға шығарған өлеңіңді айтшы деп, Шәкең мен Түмия екі жақтап жармасып алған соң, қызды суреттеген қысқа бір өлеңімді домбырамен айтуға тура келді. Оным «Жаңа теңеулер қосылса, жаман болмас еді» дегеннен артық баға ала алған жоқ.

Қасымның «Сенен артист шығады» деуі – сол уақытта мені театрға тартпақ болғаны екен ғой. Ал мен оның газетке келгенге дейін театр худрукі болғанын күні бүгінге дейін білген емес ем. Жақында ғана Жәкең (Жәрдем Тілеков) айтты. Әлгі рецензияларды ол газетте емес, театрда жүргенде жазған екен.

Бұл кездесу солай өтті. Келесі жылдың күзінде Қажым Жұмәлиевтің айтуымен Ұлы Октябрьге арналған «Тұңғыш» атты өлеңімді «Екпінді құрылыс» газетінің редакциясына, оның жауапты секретары жаңағы Қуан ағай Тастайбековке апарғанымда, сонда жұмыс істейтін Қасыммен екінші мәрте кездестім. Менің өлеңімді қарауға тиісті адам да соның өзі екен. Төрт-бес жерін жөндеп, кей шумақтарын кесіп, өзіме қайтып бергенде, 60 жолдай өлеңнің көлемі екі есе қысқарғанын көрдім. Жөнделген жерлеріне келіссем де, қысқартылған сөздерге қиналғанымды жасыра алмай, біраз дау айтып едім.

— Әй, сен бала, өзің бір қисық болмағай едің?! – деп басын бір иығына жыға, маған жымия қарады.

Мен өзімді онша қисықпын деп ойламайтынымды айтып көріп едім, орны келгенде қисық болудың қажеттігін және ескертті ол. Сөйтті де, мұрнын балаша бір тартып қойып, республикалық жастар газетінде жарияланған өз өлеңін көрсетті, соның бір жеріндегі редакциясына не себепті келіспейтіндігін өте қисынды дәлелдеді. Бұдан соң ол мені газет редакторы С. Иманқұловқа ертіп барып, ақын деп таныстырды. Сөйтіп мен осы барысымда бір Қасымның өзінен алғашқы редакторымды, алғашқы консультантымды тауып және алғаш мәрте ресми адам алдында соның аузынан ақын атандым. Кейін байқасам, өлеңім редакцияға осал күйінде келген де, Қасымның мықты қамқорлығына кездескен екен. Өлеңнің соңындағы «Ленин жазған томдаймыз» деген жолды Қасым қосқаны есімде. Егер бұл өлең о баста мықты жазылса, кейін кітапқа кіргізерде мен оны тағы да қысқартып, небәрі сегіз жолға түсірмеген де болар едім.

Бұдан кейін «Екпінді құрылыс», «Комсомол ұрпағы» газеттерінде жария болар алдында менің көптеген өлеңдерім Қасым қолынан өтіп жүрді. Тетелес те тілегі түзу екеуміз сырлас жандар сипатында тез табысып кеттік. Осы Сағынғали Сейітов те біледі, редакцияға барғанымызда, ол бізді баласынбай, «Сен мынаған қалай қарайсың?» деп, өз өлеңін де оқып беріп отырушы еді. Ол кезде үйлене қоймаған комсомол ұстаз Қажым Жұмәлиевтің Саратов көшесіндегі үйінде Қуан ағайлар бәріміз неше дүркін бірге болдық. Хафизов Ғинаят, Оразақаев Зұлқарнай сияқты әдебиетші студенттердің жатақханадағы бөлмесінде де бөліскен дәмдеріміз, айтқан әндеріміз, шертіскен сырларымыз аз емес-ті. Жайық, Шаған жағаларында, «Ханская рощь» дейтін қалың бақта қала жұртшылығы серуендеген кездерде де, біздер соның ішінде тобымызды жазбаушы едік. Қайда да бізбен бірге көркем сөз әңгімесі көшіп жүруші еді. Бұл тұсты:

Оралым, сенің қойныңда,

Ойнақтап өткен жылдарым.

Жарқылдап Жайық бойында

Достармен сайран құрғанмын –

деген Қасым өлеңінен өрнекті етіп сипаттау мүмкін емес. Ақынның ажырамас айрықша досы Жәрдем Тілеков еді. Әлгі өлеңде айтылатын «сонау бір шетте сонау үйлер» күні бүгінге дейін бұл кісінің де есінде бар шығар-ау.

Қасым Алматыға жұмысқа ауысар, яғни аттанар алдында Шәкір үйін тағы да бір думанға айналдырып, қыз, жігіттер қимастық айтқанын білеміз. Алматыға Қасым, артынша көп ұзамай Гурьев рабфагына мен де ауыстым. Бірақ бұдан кейін де кездесу сәті кешіккен жоқ. 1938 жылы Жамбыл творчествосының 75 жылдығына келгенде, ең алдымен, іздегеніміз тау жақтағы Қасым үйі болды. Оралда шала-шарпы танысқан күйімде қала берген Абдолла Жұмағалиевпен сол үйде әбден біліскен, достасқан жайым бар. Екеуі ол жолы менің «Дауыста, ата, дауыста» деген Жамбылға арнаулы толғау түрінде жазылған өлеңіме аздап сыпайы сын айтқанда, сол тұстағы жастарға қойылатын жаңа талап лебізін сезініп қайтқам.

1939 жылы облысаралық ақын-жазушылар кеңесі Орал қаласында өтті. Оған қатысу үшін астанадан келген өкіл өзіміздің Қасым екен. Екі күнге созылатын кеңесті ол екі ауыз сөзбен ашты да:

— Жігіттер, — деді, — кәне, бос әңгімені қойып, шығармалар оқылық. Білгіш болсаңдар соларға пікір айтыңдар.

Қызулы да қызық айтыстардан кейін бірсыпыра дүниелер іріктелді. Қасым өмірінің ақырына дейін берік ұстанған өзінің турашыл қасиетін ол тұста да бүккен жоқ: «Міне, мынау – ақын», «Сен шырағым, бүйтіп бекер әуре болма» деген сияқты тура тұжырымдарын дөрекі күйде емес, дөп басып, бұлтарттпай дәлелдеп отырды. Кеңестен кейін Орал, Гурьев облыстарынан құралған біздің бір тобымызды Жазушылар одағының сол кездегі облысаралық өкілі Жәрдем Тілеков екеуі Қазақстан Жазушылар одағының ІІ съезіне қатыстыру үшін Алматыға алып жүрді. Ол топта Қуан ағаң Қайырғали Байғалиев, Далабай Жазықбаев, Бекқали Қарабалин, Ғинаят Хафизов, Шағила Бөпеғалиева, Люба Селезнова сияқты жастар. Сәттіғұл Жанғабылов, Сұраубай Үттібаев, Қасым Бисалиев сияқты қарт ақындар болды. Жолшыбай Тұзтөбеде келесі пойызды күтіп, теміржолшы пәтерінде өткерген бір тәулікте Қасым астанаға барған соң кімнің не оқитынын тексерді. Әсіресе, қарт ақындармен өткізген репетициясы тамаша болды: «Ақсақал-ау, мына жерін былай қайырмас болар ма?!» деп, домбыраны қағып-қағып термелете жөнелгенде, теміржол маңындағы тұрғындар көктемгі айқара ашық терезелерден анталап кеп тұрған еді. Солар бізге қонақасы да беріп, түгелімен түн ішінде шығарып салған.

Қасым ол тұста литфондының директоры боп, Городская көшесіндегі дачалық үйлердің бірінде тұрған. Кете кеткенше біздің штабымыз бірде қонақүй, бірде Қасым үйі болып жүрді. Ақын үйіне басқа облыстардан келушілерді де көп көріп, іштей оны қызғанғаным қызық.

Міне, менің балаң кезімдегі Қасым ақынға қатысты оқиғалардан ойып алып бір айтарым осы.

Ал енді келесі кезеңге ойыссақ… Отан соғысы басталардан бір жарым жыл бұрын Қазақтың С. М. Киров атындағы мемлекеттік университетінде оқып жүргем. Бір күні Жетісу қамалындағы әскери комиссариатқа шақырылдым, шашымды алғыздым. Бірақ операцияға жатуыма байланысты жара жазылған соң армияға Гурьевтен аттануға рұқсат алдым. Елге жүрер алдында Қасымды Жазушылар одағынан тауып, жай-жапсарды айттым. Ол Абдолла екеумізді Алатау ресторанына апарып, сол жерде әңгімелестік.

— Гитлердің тықыры тығыз, сірә, соғыс болатын шығар. Талайдың басын жұтпаса нағылсын?! – деп Абдолла турасын айтқанда, аяғы үзеңгіге ілігіп тұрған маған бұл сөз ұнаған жоқ. Қасым соны сезді-ау деймін, жұмсарта сөйледі:

— Қой, тап олай бола қоймас. Бізге тиісу оған да оңай емес. Және қазір онымен жасасқан шартымыз да бар ғой. Ал алда-жалда соғыс бола қалса, бәріміз де от ішінен табылатын шығармыз, — деді де, әңгімені басқа жаққа бұрып, аяғын қайдағы бір гонорардан «қолұздық» алғыш бухгалтер жайлы күлкіге айналдырып жіберді.

Одан кейін көріспей, арада өткен алты жылдың соңғы төртеуінде Абдолланың айтқаны болды да тынды. Абдолла, Бекқали, Далабай, Ғинаяттарды ақын айтқан сұм соғыс қыршынынан қиды. Мен ауыр жараланып, он үш госпитальдің шипалы пышағынан ажалға араша тауып, 45 жылдың көктемінде Алматыға оралдым. Қасым армия қатарынан сәл кейінірек босады.

Жоғалтқанымызды жоқтасып, қалғанымызға шүкіршілік айтысып, біресе Пушкин көшесіндегі біздің жалдап тұрған жалғыз бөлмеде, біресі баяғы Городская көшесіндегі Ахмет ағайдың (Қасымның ағасы) ауыз үйінде бас қосып жүрдік. Оралдан Жамбыл театрына режиссер болып ауысқан Шәкір бұл тұста Алматыға өте жиі келіп тұратын. Қиыр Шығыстан армиядан аман-есен оралған Жәрдем Тілековтің де, жұмыс бабы, үйі Семейде болғанымен, Алматыға келуі сирек емес-ті. Кейде үшеуміз, кейде төртеуміз баяғы домбыра, скрипка, мандолина думанын қайтадан қыздырған шақ еді бұл. Ондай кезде қайран Түмияның қасиетті дауысын, ақжарқын күлкісін, әсем дидарын жоқтаушы едік. Ол соғыс бітісімен, кенеттен жүрегі соқпай қалып, қайтыс болған-ды. Аз да болса, сауық кеште орны толсын дей ме екен, біздің үйге келгенде, Қасекең мен Шәкең, Жәкеңдер «Сырымбет», «Мақпал» әндерін менің тым ұялшақ жас жарым Әнуашқа әрең-әрең айтқызатын.

Қасым ақындық жағынан тамам дос танымастай өте ғажайып өскен еді. Өз басым оның соғыстан соңғы өлеңдерін көзіме жас алмай тыңдай алмаушы едім. Сол өлеңдердің алғашқы жинағы Жазушылар одағында талқыланғанда да, мен ауық-ауық босап кетіп отырдым. Соғыстан кейін тапқан достарым, қатарымда отырған Мұқан Иманжанов пен Қайнекей Жармағамбетов мені мүсіркегендей болды. Олар жиналыстан шыққан соң «Еңбек сенікі» деп маған шарап алып берді.

Некрасовтың «Ақын мен азаматын» қазақшаға аударып, Қасымға көрсеткенімде, «Салыстырып оқымай, түк те айтпаймын» деп үйіне алып кетті. Ертеңіне «Социалистік Қазақстанның» редакциясындағы Мұқан екеуміздің жұмыс бөлмемізге келгенде, сәлем-сауқаттан бұрын ол маған: — Әй, сен, жолдас, булығу дәуірінен әбден өткен екенсің. Әлде сенің көмейіңді көзеп ашқан осы ұлы орыстың өзі ме екен?.. Әлде газет пе екен? – деді.

Енді ойласам, қайсысы болғанда да, Қасымның осы сөзінде шындық бар секілді. Майданда жүргенде жеке шумақтарын ғана еміс-еміс бұлдыр сезінетін «Әке сыры» поэмасын әлгінің соңынан іле-шала қолға алдым да тез жазып шықтым.

Ендігі әңгіме осы «Әке сырынан» басталсын.

Бұл кезде біз Пушкин көшесіндегі жалғыз бөлмеден иппадром жанындағы «Красный трудовик» колхозына, қайын атаның үйіне көшкенбіз. Жұмысқа велосипедпен келуші едім. Поэманың соңғы нүктесі жаздың бір демалыс күнгі таң мезгілінде қойылған. Қуаныш пен күдік екі жақтап еркімді ала берген соң сапарға ерте шықтым. Бұл күнгі сапар туралы өз алдына бір әңгіме шертуге болар еді. Әзір оған орын жоқ, қысқасынан қайырайын.

Жеңі шолақ көйлекте қолжазба тығардай қойын қалта болмаған соң оны велосипедтің ер мен руль аралығындағы арыс темірге шиыршықтап орадым да, кендір жіппен келістіре байладым. Күн көтеріле басталған бұл күнгі сапарым күн батардың аз-ақ алдында аяқталды. Ұзақ күн бойында әлгі қолжазбаны үш мәрте шешіп, үш қайтара байлауға тура келді. Әуелі қаланы қақ жарып отырып, тау жақтағы Қасым үйіне «ат басын» бір-ақ тіредім. Ойдан өрге өне бойы мықшыңдау оңай ма, он шақты шақырым жерге едәуір қиналып жеттім. Ертеңгі астан бір үзіп нан ауыз тидім де, маңдай терімді сыпыра отырып шаруамды айттым. Ол үйден үнсіз шықты да, іргедегі айғай-шуы мол өзен бойына ертіп барды.

— Әлгі сенің соғыстан жарғағы жарылмай қалған, еститін құлағың қайсы еді? – деп бір айғайлады. Оң құлағымды көрсеттім. Ол соны екі қолымен қорғаштап, аузын тақай сөйледі:

— Сен бұған бірден қойып кетпей, әуелі салқында, содан соң шомылып ал. Ал менде жұмысың болмасын, әкел! – деді. Қолжазбаны ұстата бердім де, оның бұйрығын орындауға кірістім.

Жағада өзінің бір ұнататын жайлы жалпақ тасы бар еді. Оны сонау бір жылы Абдолла, Жәрдем төртеуміз шомылған жолы «Менің тағым» деп мақтағаны есімде. Ол соған орналасты. Бас-аяғы 450 жолдай поэманы ұзақ оқыды. Байқауымша, талай жерін қайталап қарайтын секілді. Сағат шамасы болды. Содан соң ғана суық судан жаурап шығып күнге қыздырынып отырған маған қол бұлғап, өзі үйге беттеді. Менде дегбір жоқ, жүре киініп жүгіріп келем.

Ауыз үйдегі көне диванға қатар жайғасқан соң оның айтқандары, ұмытылмай есте қалғаны мыналар еді:

— Өзіңе мәлім, мен бөсуді білмейтін кісімін. Бүгін сенің мынауыңды жуып, кешке дейін отыруға болар еді. Бірақ қалт-құлт еткен көлігіңмен сені қайтар жолда машина қағып кетуі мүмкін ғой. Көр де тұр, бұл жырдың төңірегінде саған пайдалы көп сөз айтылады. Құтты болсын!

Соғыстан қалған контузияның салдары шығар, менің екі көзім бал-бұл жанып, босай жаздадым. Ол соны сезсе керек, «Ничего!» — деп иығымнан қақты да, жолға салды.

Ұтыры келіп тұрғанда айта кетейін: енді өрден ойға қарай жүру оңай, ағызып отырып Әбділда Тәжібаевқа келдім. Сәті түскенде бұл үй де оңаша екен. Айманкүл апамыз (ақынның ақын шешесі) өлең әкелген жайымды білген соң төр жақтағы Әбекеңнің есігіне дейін ертіп келіп өткізіп жіберді.

Әбекең екі қолын маңдайынан алмай тұнып отырып тыңдады. Бұл жолғы толғанысына тоқталмай-ақ, келесі күні редакцияға келгенде айтқан бір ауыз сөзін бұлжытпай айтсам да жетер:

— Осы шап-шағын ғана поэманың бір өзі жайлы тура бір сағат баяндама жасауға даярмын!

Қасымды айтқанда қалған ағаларды одан бөлудің жөні жоқ, еңбегім жанғаны шын болса, соған әлі де көз жеткере түсейін деген оймен. Әбекеңнен шыққан бетте ағызып отырып, Максим Горький көшесінің шығыс жақ басында тұратын Ғали аға Ормановтың үйінен бір-ақ шықтым.

— Айтбала! – деп айғайлады ол қора жақтағы верандаға жүгіре шығып. Бұл оның поэманы оқып біткен беті еді, — тезірек асыңды түсір, дүкен жаққа бала жүгіртіп бірдеңе алғыз.

Ас үстінде Ғалекең:

— Нәрестеңнен айналайын! Кәне, сол үшін! – деді.

Бұның бәрін өзімді көтеру үшін айтып отырған жоқпын (оның маған, әсіресе, енді қажеті жоқ). Біріншіден, сөз арасында жалпы менің кіші ағаларым бастапқы маған қалай қарағанын аңғарту, екіншіден, «бұның төңірегінде саған пайдалы көп сөз айтылады» деп әлгіде ғана түйген Қасым талғамының дәлдігін таныту үшін айтып отырмын.

«Үлкен жолдың үстінде» дейтін поэмам Жазушылар одағындағы талқыдан табысты өтіп, Шахмет Құсаинов, Қасым үшеуміз Пугас көпіріндегі көк жаймаға тоқтаған жерде Шахан маған:

— Так держать! – деп өзінің аз білетін орысшасынан екі-ақ сөз айтты. Қасым осыдан артық сөздің керек еместігін ескертті де, өзінің кейінірек пікір жазатын ойы барын білгізді. Ол бірақ осы уәдесін орындай алмаған. Оның есесіне «Біздің ауылдың қызы» атты поэмам жайлы «Әдебиет және искусство» журналына көсілте жазды. Онысы бірыңғай мақтау емес, сыны да соның ішінде бар-ды. Қасым пікірлері дилогияның екінші кітабында, яғни «Сенің өзенің» поэмасында түгелге жуық қабылданып, толыққанды емсе образдар тақырыбында көп жұмыстар істелді. Журналдың сол кездегі жауапты редакторы Қайнекей Жармағамбетов «Мақаланың аяғындағы төрт жол өлең тым шырқап тұрған соң алып қалдым, этикалық жағын өзің түсінесің ғой, сен оған ренжіме» деп дос көңілден айтқан соң, өлеңде қандай пікір барын сұраған да жоқ едім. Арада көп жылдар өткен соң, 66-жылғы бір томдығыма алғы сөз жазғанда, Қасымның әлгі өлеңін Қайнекей өз архивінен алып пайдаланды.

Қасым Аманжоловтың мен байқаған және мен үйренген бір қасиеті, ол не жазса да соны баспаға бергенге дейін біреуге не бірнеше адамға оқымақты шарт көруші еді. «Абдолла» атты поэмасы Жазушылар одағында оқылар алдында соның талқылауына қатысу үшін Иманжанов екеумізді телефон арқылы өзі шақырды, өзге зауқы барларды ертіп келуді өтінді. Ал автор «Біздің дастанды» (ол кезде аты басқа болатын. Бұл – сол аса талантты үлкен полотноның бір бөлегі не фрагменті ғана) ең алдымен «С. Қ.» газетінің редакциясында журналистер талқысына салды. Коллективте өлеңнің өзіне тән толып жатқан нәзік қасиеттерін түгелдей тап басып түсіне бермейтін кейбір газетшіктер, тіпті әріпшілдер (буквоед) де ол уақытта кездесіп қалуы мүмкіндігіне қарамастан Қасым жұртты көңілдегіні ірікпей, «ұнатпаған жерді ұрғыштап (өз сөзі) айтуға шақырды. Дастан үзіліс аралатып үш сағатқа жуық оқылды. Марқұм досымыз Асқар Лекеров үзілістен кейінгі отырыста ақын алдына сусын толы графинді қоярда оның кірпігінен ылғал көріп, жұрттың оған ырзашылықтан күлгені бар. Мен күлген жоқпын, ондай жайлар өз басымда болғанын жоғарыда айттым ғой. «С. Қ.» өз аппаратының автор мен аралығын аса сыпайы ұстауды дәстүрге айналдырған газет емес пе, біздің жолдастар (Б. Әлиманов, М. Иманжанов, З. Сарыбаева әлгі Асқар, басқа да пікір айтқандар) дастанды қуана құптай отырып, кейбір тілектерін келістіре әдеппен жеткізді. Автор тек қана айтылған сын жағын сызып алып отырды, аяғын алғыспен бітірді. Авторды редактор Асановтың машинасымен үйіне апарып салу маған тапсырылды. Журналистердің жоғары мәдениетіне ырзашылығын ол жол бойында неше дүркін қайталап айтты. Дастанның кейінгі редакциясынан біздің жігіттердің автор қабылдаған талай пікірін таптық.

Мен Төңкеріс көшесіне көшкеннен кейін Қасымның біздің үйге келуі тағы да жиіледі. Сол келістің бірінде өзінің «Дариғасын» домбыраға қосып, сәл қарлығыңды дауыспен ақырын жылжытып отырды да «өлеңімді айтып, келемін қайтып» деген жеріне іліккенде кілт тоқтады. Басқа бір құлақ күйін шертіп отырып, мені бір әңгімеге шақырды. Сонда екеулеп өрбіткен піріміздің түп қазығы, шамамен айтқанда, мынаған саяды.

Өлең пішіндерін байытудағы Абай дәстүрін көптеп-көлемдеп жалғастыру – болса, болмаса да мойындағы парыз. Ол өз алдына бөлек мәселе. Ал осы ұйқасқа келейікші… біздің ғой өлеңдік тіршілігіміздің тірегі – анадан туғалы ақиқатында силлавика. Тоникамен үндестік заңымыз арасы алшақ. Ішкі ырғақтан ұтысымыз аздау. Ендеше, осы бір өлеңнің ұйқасын неге күрделі күйге көшірмейміз? «Тас-бас», «алды-салды», «байғұс-құс» деп қашанғы төпей береміз? Әлгі («Дариғадан» алынған) ұйқастың өзі екі сөзден құралады. Соның біреуін бір сөзбен келтірсе, жанып кетпес пе еді?.. Ондай ұйқас қазақта бұрын болғанымен, ол өзі ешбір шығармада үнемі сақталмайды екен. Ал соны ой қозғалысына ешқандай нұқсан келтірмей-ақ, үнемі сақтап отыруға болады. Рас, ақын жұмысын біраз ауырлатады. Ал жеңілдің қажеті қанша?!

Ерте киліккен ажал ақынның қолын бұл келісімді орындауға жеткізбей кетті. Мен бұны сол кезден кейінгі жұмыстарымда есте тұттым. «Құрманғазының» бірінші бөлімі мен екінші бөлімін салыстырып көріңіз. Содан бастап жаман да, жақсы да біздің ұйқастың бірлігі табиғатын өзгертті. Орны келгенде жасырып қайтем, осы тенденция жастарға жариясыз да ыриясыз ауысқаны мені іштей мейлінше қуантады.

Сөз басындағы анықтамаға байланысты айтылатын ендігі бір сыр: сырластығы аз, сыйластығы мол, жасы үлкен, бұл күнде дүние салған ағалар мұрасы жайлы бас-басына пікір айтуды міндеттене алмаймын. Ал кіші ағам Қасым мүлкі хақында өз пікірімді іркілмей айта да, оның төңірегінде айтыса да аламын. Қасым мұрасының бәрі бірдей асыл емес. Меніңше, оған себеп үш тараптан табылады:

а) әдебиетке келерде бәріміз сияқты оның да теориялық білімі, сусындаған бастау-бұлақтары жеткілікті болған жоқ;

ә) құлашын кешірек жазуына байланысты үлкен серпілістердің көбіне үлгермеді;

б) еркін ағып келе жатып, еріктен тыс іркілуді талап еткен (жеке адамға табыну сияқты) кейбір мезгіл мінезі салқынын салмай қойған жоқ.

Бірақ осыларға қарамастан, оның сыршылдығы, егіліп төгілер жердегі батылдығы сол кездей барлығымыздан да басым болды. Ол сондай Қасым болды деп сынадық біз… Қасымды зерттеушілер де, оны ұстаз тұтушы өнімпаз өркендер де бұл жайларды өз қалпында асырмай, жасырмай түйінбек, пайымдамақ керек.

Әлгіде «дүние салғандар» деген сөз айтылып қалды-ау. Соған да бір соға кетейікші. Қай жұртта да өлген адамның жақсылығын асыра мақтау айып емес, кешеуілдеп кемшілігін айту күнәдан ауыр саналады. Оның дұрыстығын дәлелдеп жату ұят болар еді. Бірақ менікі аллаһи ол қағидаға жығылу емес. Мен осы адам өмірден кеткелі талай дүркін ойға беріліп отырғанымда, «сенің де мынадай бірдеңең болып еді-ау» дегізердей жайды түгел зердемнің түнек жағына шырақ шығарып та таппадым ғой. Байқап жүрміз, асылы бірде болмаса, бірде арандамақ шын мағынасындағы ақын байғұстың тағдырына тарту ма деп те қаласың. Біреудің қиянатына Қасым төзімі жоқтығын жоғарыдағы бір сөз арасында айттық. Сірә, өзінің біреуге қиянат істеу қолынан келмейтіндігінен болу керек, кейде әділетсіздікке кейістікпен арандап, бекерден бекер күйіп қала беретін. Мұқтар Әуезов туралы естелігімде Қасымның торғайдай басы толықсып, топ талқысына түскен бір ауыр кезеңін жазып едім. Сонда тағылған айыптағыдай Қасым тіпті де эстет емес, елінің нағыз коммунист патриоты, сыршыл, шыншыл ақыны бола тұра, принципсіз біреулердің ұсақтығын «ұрғыштап тастаймын» деп, ұрынған жері еді ол.

Жетімдіктің азабынан соғыстың дозағына дейінгі екі аралықта көп қиыншылықты бастан кешірген ақынның өмірге құштарлығы өлшеусіз еді. Ал өмірге қызмет көрсетуде одан бетер қызыққан жан еді ол. Өзі өлсе де, халыққа қызметінің қысқармауы, яғни шығармаларының шындықпен бірге шырқай беруі содан да шығар.

Қасымның ұзаққа созылған өкпе ауруынан қайтыс болғаны жайлы жазылып жүр. Сол ұзақ уақытта көңілін сұрауға бәріміз де барған шығармыз. Ауырып жатқанда жазған өлеңдерін бәрімізге де оқығаны көптеген жолдастардың естеліктерінен аңғарылады. Бұл арада сол айтылғандарға менің қоса қоярым жоқ. Жалғыз-ақ бір жай ақын қайтыс болардан он шақты күн бұрын кездескен сағаттан есте сақталыпты. Дене шіркінді дерт әбден меңгеріп алғанда, адам жанының жасуы, өлімді ойлауы да заңды делік. Әңгіме онда емес. Әңгіме соның қалай жасып, қалай ойлауында ма деп қаламын. Біз Зейнолла Қабдолов екеуміз шай үстінде Қасым қалауы бойынша бір-бір фужер шампан ішкенімізде, тап бір үшінші фужерді бізбен бірге өзі босатқан адамша еңсесін көтеріп, жастық астындағы дәптерін қолына ала отырып сөйледі. Жөтел қыса берген соң, біз оны аз сөйлетуге тырыстық. Сол үздікүздік айтылған әңгіменің төркіні: «Мына бір өлең аяқталмай қалып тұр», «Мына жайды келістіре жырлап шығу керек-ақ еді» тәрізді боп, өкінішке қарай, ойыса берді. «Өзің жазылып алған соң өлең де жазылады» деген сияқты жұбатпа сөздерді аузым айтқанымен, көкейімде «Ойпырмай, қайран ақын өмірдің өзінен бұрын өнерін қимай отыр-ау» деген түйін тұрды.

Ол жаңағы ойларын көбінесе бізге емес, терезеге, одан арғы жарқырап тұрған кеңістікке сыр етіп шерткендей, мұң етіп шаққандай, сол жаққа көзін тіге берді. Барлық Қасым қалжырағанда жүдемеген, жанарынан нұры таймаған сол қос шырағы болатын. Ақын денесін күзеткен ақырғы ауыр түнде маған сол қос шырақ өзінің өзгермегенін біздің көзімізден жасыру үшін ғана жұмылған секілденді.

Жазушылар одағының басқармасы ақынды жерлеу жұмысының жауапкершілігін маған жүктеді. Зират басында сөз сөйлеуге де көндірді. Сондағы үш-төрт минуттың ащы зарының жанымды жарақаттағаны соншалық, оны қайталап естелікке жазбақ түгілі, ойша еске түсіруге де жүрегім дауаламайды. Асыл ақын азамат Аманжолов Қасымға – қайран өзімнің кіші ағама көрсетсем деген қызметім көп еді де, тек соңғысы ғана соның ішінде жоқ еді. Амал қанша!.. Біз онымен осылай басталып, осылай қоштасып едік.

Хамит  ЕРҒАЛИЕВ

Адамзат қасіретіне айналған сол бір  сұм соғысты көзімен көргендердің қатары  бүгінде күн өткен сайын азайып барады. Әйтсе де отты жылдарда Отанын қорғап,  қан майданның ақиқатын білетін ардагерлеріміздің ортамызда жүргеніне шүкіршілік етеміз. Солардың бірі, танк  жойғыш қарудың мергені, екінші дәрежелі «Отан соғысы», «Еңбек Қызыл Ту», «Құрмет», екі мәрте «Құрмет Белгісі» ордендерінің иегері, қарт майдангер Мұхтар Әжіғұлов кеше ғана мерейлі 95 жасқа толды. Арада жетпіс жылдан астам уақыт өтсе де, Жеңіс сарбазы от кешкен күндерін бір сәт те естен шығарған  емес.

Мұхтар ата соғыс басталған кезде Орда ауданындағы орта мектепті үздік бітірген бозбала еді. Соғысқа шақырту алса да, мектепте уақытша мұғалімдікке қалдырылады. Бірақ бұл ұзаққа созылмады. Ауданға жақын жерде орналасқан Сталинград түбінде фашистердің жойқын шабуылы басталып, аудандағы еркек кіндіктілер майданға жаппай аттанады.

— Сталинград майданына жету үшін Ордадан жаяу аттандық. Бірнеше тәулік жүруге тура келді, түнде ғана қозғалатынбыз. Күні бойы жазық даланы бомбаның астына алатын неміс ұшақтары бізге күндіз жылжуға мүмкіндік бермеді. Әупірімдеп діттеген жерімізге жеткенде ғана соғыстың нағыз қайнаған ошағына тап келгенімізді бір-ақ білдік. Ордалықтардан взвод, рота жасақталып, полк құрылды. Тура екі айдан кейін күтпеген жерден бізді Астраханға бағыттады. Оған да аяқтан тозып жаяулатып айдан астам уақыт жүрдік. Бұл жолда туған жердің үстімен өтіп, фашистердің Орда мен Сайқынды, Шоңғайды аяусыз бомбалап жатқанын көзбен көрдім. Бұл мен үшін қасіретті күндерім еді, — дейді майдангер.

Астрахан жағындағы Қалмақ қырына парашютпен түсірілген неміс басқыншыларының көзі жойылғаннан кейін бұларды кері қарай Сталинградқа қайтарады. Қанды шайқастың қақ ортасына түскен солдаттарға қақаған қыста соғысу оңайға түспеді.

– Үскірік аязда, окопсыз, панасы жоқ ашық далада қардың үстінде бір-бірімізді құшақтап жатып, көз шырымын алатын едік. Ұйқы деген аты болмаса, көзіміз жұмылмаушы еді, — деген ардагер Сталинград түбіндегі шайқастардың бірінде ауыр жараланғанын да күрсініспен еске алды.

— Фашистердің бірінші жеңіліс тапқан жері Мәскеу түбі болса, екінші рет ойсырай ұтылған тұсы Сталинград майданы. Немістер Сталинградты қоршауға алған сәтте кеңес әскерлері оларды сыртынан қоршауға алып, барлық бағыттағы байланысты үзіп, қақпанды жапты. Басқыншыларға жететін не тамақ жоқ, не соғыс техникасы жоқ, қару-жарақсыз қалған солдаттар қоршауда жаппай қолға түсті. 1942 жылы қараша айынан бастап келер жылдың қаңтарына дейін қанша адам шығыны болды. Жеңілетінін біле тұра, берілуге келіспеген неміс әскерлері ақпан айында жеңіліс тапты. Сол шайқастағы біздің басты міндетіміз – танкіге қарсы қарумен оқ ату. Оның мылтығы тұрмақ, оқтарына дейін ауыр болатын. Басты нысана танкистер қарап отыратын саңылау болса, оған оқты дәл тигізу қиынның қиыны еді. Атқан оғымыз танкінің артындағы бакке дөп тисе, әп-сәтте қызыл жалынға оранады. Осылайша жаудың көзін құртатынбыз. Сондай күндердің бірінде қатты жараландым, — дейді.

Госпитальдан емделіп шыққаннан кейін Мұхтар атаны Орынбордың Ақбұлақ деген стансасындағы Ленинградтың, кейін Ақтөбенің Темір ауданындағы радиотелеграфисттер даярлайтын курсына оқуға жібереді. Осы жақта байланысшы радист ретінде Калинин майданына, оны азат еткеннен кейін Прибалтика жеріне жібереді. Майдангер ол жерде жауды барлау арқылы олардың рациясынан ақпарат алумен айналысқан.

– Ақпаратты аудармашылар неміс тілінен аударады. Біздің жеткізген хабарымыз арқылы жаудың қайда бет алғаны, қай жаққа бұрылғаны, қай тұста тоқтайтыны анықталатын. Осылайша өз әскерімізге дұрыс әрекет жасауға көмектестік. Барлауға барғанда жау қолына тұтқынға түсіп қалу қаупі жоғары болды. Ал телеграфист болып көбіне қыздар қызмет етті. Жігіттерге үзілген сымдарды тауып, үзілген байланыстарды жалғау міндеттелді. Жұмысқа түнде ғана кірісеміз, жаудың іргемізде жатқандығына байланысты күндіз шығу мүмкін емес-ті. Түннің қою қараңғысында сымның шетін ұстап жүріп, үзілген жерін іздеп кетеміз. Сымнан айырылуға болмайды, өйткені адасамыз. Кейде сымдар бір емес, бірнеше жерден үзіледі. Сол кезде түні бойы бірнеше шақырым жаяу кетеміз. Жұмысымыз сәтті аяқталса, сымды жағалап, кері қайтамыз. Әсіресе, түнгі уақытта немістердің бажылдаған айқайлары құлағымнан әлі күнге кетер емес, — деген Мұхтар ата Прибалтикадағы соғыстың да өте ауыр болғанын айтады.

От пен оқтың ортасында сан ажалдан аман қалып, майданнан аға сержант болып оралған Жеңіс сарбазы аласапыран кезеңде Отан қорғау жолында мерт болған, бүгінде арамызда жоқ боздақтардың барлығын батырға теңейді. Сондықтан кейінгі ұрпаққа жау қолынан қаза тапқан қанды көйлек жолдастарының ерлігін аңыз ғып айтудан жалыққан емес.

— Бізді батырға теңеп жүрген өздеріңсіңдер. Ал нағыз батырлар майданда мерт болды ғой. Біз солардың арқасында аман қалдық. Соғыста жекпе-жек деген болмайды. Окоптан шығу үшін оқты қарша боратқан жау пулеметін жоюға көбіне бір адамды ғана жұмсайды. Ол өзінің өлетінін біле тұра, ажалға тікелей мойынсұнып, пулеметтің аузына өз денесін тосады. Ал пулеметтің оғын басқаша тоқтату мүмкін емес. Пулеметтің үні өшкен сәтте біздер «уралап» окоптан шығып, алға қарай жүгіреміз. Фрицтер болса, мұндайда ұзаққа шыдамайды, біртіндеп шегіне бастайды. Олардың көзін құртуға осындай сәттер өте оңтайлы еді. Өкініштісі сол, кеудесін жау оғына тосқандардың бәрі бірдей батыр атағын ала алмады, бірақ олардың барлығы соған лайық қаһарман еді, — деп майдандас жолдастарын еске алған ардагер майданда құрбан болғандардың есімін ешқашан ұмытуға болмайтынын жеткізді.

Мұхтар Әжіғұлұлы майданнан оралған соң Орда ауданындағы мектептерде ұстаздық етті. Аталмыш ауданның білім саласын басқарған ол кейін 40 жылға жуық ғұмырын Қаратөбе, Жымпиты аудандарында жауапты лауазымдық қызметтерді абыройлы атқарды.

Тоқсан бестің төріндегі қария соңғы кезде туған жерін жиі еске алады. Нарын құмдарын шексіз сағынатыны сонша, бұйра құмдарында бір аунасам деген арманы да жоқ емес. Десе де бүгінгідей бейбіт заманның куәгері болып, тәуелсіздіктің таңын көргеніне тәубе дейді. Осылайша, өткен күнге шегініс жасап, сұрқия соғыс туралы әңгімесімен бөліскен Мұхтар ата «Ұрпағымыз біз көрген қанқұйлы соғысты көрмегей, бүгінгідей бақытты өмірдің шырқы бұзылмасын!» деп бізге ақ батасын беріп шығарып салды.

Ләззат ШАҒАТАЙ,

«Орал өңірі»

1 мамыр – ынтымақ пен бірлік, халықтар достығы мерекесін оралдықтар да жоғары деңгейде атап өтті. Мерекелік көңіл күйге енген қала тұрғындары Қадыр Мырза Әли атындағы өнер және мәдениет орталығы маңындағы жаңа алаңға елең-алаңнан жинала бастады. Достық пен өзара түсіністіктің нышанына айналған мереке қаламыздағы іргелі мекеме-кәсіпорын ұжымдарының мерекелік шеруімен басталды. Ұлттық нақышта киінген түрлі этнос өкілдері мерекенің шырайын аша түсті. Сахнаға көтерілген облыс әкімі Алтай Көлгінов өңір тұрғындарын татулық, бірлік күнімен құттықтады.

— Бүгін, шын мәнінде, ерекше күн. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев өз құттықтауында біздің барлық жетістіктеріміз бен жеңістеріміздің мызғымас тұғыры татулық пен тұтастық екендігін атап өтті. Шынында да, осы жерде бас қосқан әр ұжымның өкілі бірлігі жарасқан елге айналу жолында еңбек етуде. Осыдан бес жыл бұрын осы алаң жазық дала еді. Қазір алаң жанында Салтанат сарайы, Достық үйі, балабақша, аурухана, Оқушылар және жастар сарайы, Қадыр Мырза Әли атындағы мәдениет және өнер орталығы, Назарбаев зияткерлік мектебі, қалалық соттың жаңа ғимараты бой көтеріп, қаншама отбасы баспаналы болып, қоныстойын тойлауда. Бұның бәрі еліміздегі бейбітшіліктің, тыныштық пен келісімнің арқасында жүзеге асуда, — деп қол жеткен табыстарымызды саралаған облыс басшысы татулық пен бірлікті дәріптейтін жарқын мерекені атап өтіп жатқан өңір тұрғындарына ризашылығын білдірді.

Салтанатты шараға Саратов облысы үкіметі төрағасының орынбасары Александр Соловьев арнайы келіп, Жайық жұртшылығын мерекемен құттықтап, ақ тілегін арнады.

Мерекелік шарада этномәдени бірлестіктер ұлттық тағамдары мен ұлттық ойындарын, қолөнер бұйымдары мен кітаптарын көпшілік назарына ұсынды. Қала тұрғындары мен қонақтарына көтеріңкі көңіл күй сыйлаған бірлік мерекесі жергілікті өнерпаздардың концертіне ұласты.

Асиям ҮСЕНОВА,

ұйғыр этномәдени бірлестігінің төрайымы:

— Біздің орталық 2003 жылы сәуір айында құрылған болатын. Содан бері де 15 жылға жуық уақыт өтті. Оралда ұйғырлар аз. Бірақ біз қаламыздағы ұйғырлардың басын қосып, салт-дәстүрімізді дәріптеп жүрміз. Отбасымызбен 2000 жылы Алматыдан Оралға көшіп келдік. Осы жерде Жайықтың жағасында үш ұлымыз оқыды, білім алды. Қазақтан келін алып, құда болып, тату-тәтті жүріп жатырмыз. Үлкен келінім – жаңақалалық. Жалпы, біздің салт-дәстүріміз ұқсас қой. Сондықтан  келінім де бірден бізбен тіл табысып, үйреніп кетті. Қазір үш немереміз бар. Бізді осылай бақытқа бөлеген қазақ еліне әр кез тыныштық тілеймін. Елбасының саясаты, еліміздегі татулық пен бірліктің арқасында бейбіт өмір сүрудеміз. Сондықтан бірлігіміз жарасып, ынтымағымыз нығая берсе екен.

Флюра МИЛИКЕЕВА,

татар этномәдени бірлестігінің төрайымы:

— Татулық – біздің ең басты байлығымыз. Көптеген ұлттың баласына құшағын ашып, бауырына басқан қазақ елі бүгіндері тұрақтылық пен достықтың бесігіне айналды. Татар этномәдени бірлестігі 1992 жылы ашылды. Өзіміздің фольклорлық ансамбліміз, екі жексенбілік сыныбымыз бар. Онда 50-ден 70-ке дейін балалар оқиды. Олар татар халқының салт-дәстүрлері, мәдени құндылықтары туралы мәліметтер алады. «Бірлік болмай, тірлік болмас» демекші, татулық пен бірлікке жететіні жоқ. Еліміз тыныш, жағдайымыз жақсы. Менің ойымша, бақыт деген – осы.

Гүлжамал ЖОЛДЫҒАЛИ,

«Орал өңірі»