Сәуірдің 22-сі күні облыстық сенбілік шеңберінде «Бүкілқазақстандық ағаш егу күні» республикалық акциясы өтеді.

Облыстың санитарлық жағдайын жақсарту және абаттандыру деңгейін көтеру мақсатында ағымдағы жылдың 12 сәуірі мен 12 мамыры аралығында облыстық санитарлық-экологиялық айлығы жарияланды. Осы кезеңде облыстың елді мекендері мен оларға іргелес аумақтарында көгалдандыру, абаттандыру және санитарлық тазалау жұмыстары жүргізілетін болады.

Санитарлық-экологиялық айлықты өткізу бойынша іс-шаралар жоспары жасақталды. Жоспарда облыстық басқармаларға, аудандық әкімдіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға ұжымда және жергілікті тұрғындар арасында айлыққа барынша толық және тиімді қатысуды ұйымдастыру ұсынылды. Кәсіпорындар және ұйымдар басшыларымен сенбіліктер өткізу туралы кеңестер өткізілді. Осыған орай 22 сәуір күні облыстық сенбілік аясында «Бүкілқазақстандық ағаш егу күні» республикалық акциясы өтеді.

Бүгінгі күні барлық орман және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесінде екпе материалдарының жеткілікті көлемі бар.

Облыстағы кәсіпорындарды, ұйымдарды және тұрғындарды екпе материалдарымен қамтамасыз ету мақсатында 20-21 сәуір күні сағат 10.00-16.00 аралығында «Ер ырысы» базарында кеңейтілген жәрмеңке өткізу жоспарлануда. Жәрмеңкеде ағаштардың қылқан жапырақты, ағаш және бұталы тұқымдарының көп және сапалы ассортименті ұсынылатын болады.

Жасыл желекті қалыптастыру маңызды жұмыс болып табылады. Облыс, қала, ауданның әр  тұрғыны, әсіресе, жастар ағаш отырғызуға, оларды күтіп және баптауға бір кісідей қатысулары қажет.

Облыстың тұрғындарын аталған акцияға белсенді қатысып, облыстың көгалдануы мен абаттандырылуына өз үлестерін қосуға шақырамыз.

Осыдан  тура  бір  апта  бұрын  Орталық коммуникациялар қызметінің  облыстық  филиалында  Қаратөбе ауданының Қоскөл  ауылындағы  мал індетіне байланысты  брифинг өткен  еді.  Жиында  аталмыш  ауылдағы  мал  ауруы бойынша облыстық ветеринариялық  зертханаға 26  патологиялық материал  жолданып,  соның  бірінен  пастереллез  ауруы анықталғаны  мәлім  етілді.

Мәселені облыстық деңгейдегі құзырлы мекемелер бақылауға алғанымен, Қоскөлдегі мал өлімі күннен-күнге артып тұр. Әсіресе, жас төлден шығын көп. Оның үстіне әуелден мал баққан көзі қарақты тұрғындар бұл індетті «Пастереллез  емес,  аусыл»  дейді.

Осы орайда мәселенің мәнісіне тереңірек бойлау үшін Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-дағы Биотехнология және табиғат пайдалану ғылыми-зерттеу институтының биотехнология зертханасының меңгерушісі, ветеринария ғылымының докторы, профессор Ғайса Абсатировқа жолығып, пастереллез және аусыл ауруларының басты айырмашылықтары мен клиникалық белгілері туралы сұраған едік.

– Аусылдың ең басты клиникалық белгісі – ірі қараның ауыз қуысынан көбікті сілекей шұбырып, ағып тұрады. Бұдан бөлек тұқайларының арасы, желіндері, ауыз қуыстары, тұмсығы зақымданып, жараға айналуы кездеседі. Аусылдан жас бұзаулардың шығыны көп болады. Бұзауларда аусылдың сыртқы белгілері ірі малдағыдай айқын байқалмайды. Ал пастереллезде мал аузынан көбікті сілекей шұбырмайды. Пастереллез ауруының басты белгілері – сиыр малының әукесінде, төсінде, жағында ісіктер пайда болады. Малдың тыныс алуы демікпе секілді жиілейді. Тыныс алу жолдары қабынған кезде жөтеледі. Бұл екі індет ұсақ малдарда да, ірі жануарларда да кездеседі. Аталмыш екі аурудың ұқсас белгісі – дене қызуының көтерілуі. Жылқы ғана аусылмен ауырмайды. Ғылыми әдебиеттерде аусылдың адамға жұғуы мүмкін екендігі жазылған. Ал пастереллезбен адам ауырмайды. Аусыл қаулаған өрт сияқты, оның жұғымталдығы өте жоғары. Адам аусылмен зақымданған кезде тұла бойында дақтар пайда болады. Ауыз қуысы уылып, дене қызуы көтеріледі. Адамға жұққан аусыл медициналық жолмен емделетін, яғни емге көнетін дерттердің қатарына жатады. Көпшілік жағдайда бұл аурулардың негізгі таратушы көзі ветеринарлық тексерістен өткізбей әкелінген өзге аймақтың малынан шығады, – дейді Ғайса Ғарапұлы.

Біз аталмыш індеттің ошағына арнайы барып, Қоскөл ауылдық округінің әкімімен және мал иелерімен тілдесіп қайттық.

– Қазір індет алғаш басталған көшенің малдары түгелдей жазылды. Ауру кейін таралған малдардың да алды тәуірленіп, жайылысқа шыға бастады. Бүгінгі таңда нақты есепке алынған мал шығыны алты  ірі қара, 27 бұзау, жеті  қой, 80 шақты қозы-лақты құрап отыр. Ауыл тұрғындары бұл ауруды әп дегенде аусыл деген болатын. Алайда зертхана қорытындысы пастереллез екенін анықтады. Пастереллезбен ауырып өлген мал шығынына үкімет тарапынан өтемақы төленбейді. Бірақ аудан әкімі Асхат Берлешұлы ауылға арнайы келіп, жағдайды көзімен көргенде, қандай ауру болғанда да, зертханадан талдау қорытындысы келген малдардың шығынына өтемақы төлеудің амалдарын қарастыратынын айтты. Сол себепті халыққа бір көмек болар деген үміттеміз. Өз иелігімдегі 12 бас ірі қара да ауырды. Ауыздарынан су ақты, кейбіреулерінің дене қызуы көтерілді. Кей тұрғындар малдарының аузына жара шыққанын айтты. Қызуы көтерілген малдарды «Бициллин-3» деп аталатын антибиотикпен ектік. Ауыздарына йод жақтық. Әлсіз мал ашығып қалмас үшін быламық ішкіздік. 3-4 күн өткенде ауруларының беті бері қарап, жазылып кетті, – дейді Қоскөл ауылдық округінің әкімі Берік Жақсығалиев.

Қазіргі уақытта аталмыш мал індеті қатынас көліктері арқылы өзге елді мекендерге тарамас үшін Қоскөлден Егіндікөл ауылы бағытына шығар жолға және Самара – Шымкент күре жолына қатынар тұсқа дезинфекциялық ерітіндісі бар жол өткелі – дезбарьер жасалған. Сын сағатта аудан әкімі Асхат Шахаровтың ауылға арнайы келуі, жағдайды көзімен көріп, тұрғындармен тілдесуі және оның шығынға ұшыраған мал үшін өтемақы төлеу жолдарын қарастырамын дегені әзірге шаруа баққан жандардың дәтіне қуат болып  тұр.

– Алғашында үш сиырым қатар ауыздарынан көбік ағып, шөп жемей қалды. Мал мамандары оларды егіп, барынша ем жасады. Әйткенмен індет ауылға жайылып кетті. Бір сиыр, бір бұзау, отыз-қырықтай ұсақ малым шығынға ұшырады. Қазіргі уақытта тұтас ауыл бойынша малымыздың етін жеуге, сүтін ішуге болмайтыны туралы тәртіп енгізілді, – дейді тұрғындар ішінен алғаш болып малынан індет білінген Әділхан Жауынбаев.

Бір түсініксіз жәйт, Әділхан Жауынбаевтың қора-жайына мал мамандары тарапынан ешқандай бұқырлау жұмыстары жүргізілмеген. Малдары ауруға шалдыққан өзге ауыл тұрғындары да бізбен жүздесу барысында қоралары бұқырланбағанын айтты.

– Бес бұзау, он екі қозым өлді. Шығынға ұшыраған лақтарымның санын айтпай-ақ қояйын. Қазір тағы екі бұзауым қызулап тұр. Соларға дәрі іздеуге шықтым. Сиырларым жазылды. Індет баспақтардан кейінірек байқалды. Олар да ауырып тұр. Жем-шөп таусылғасын малдарымды жайылысқа шығарып жібердім, – дейді  Қоскөл ауылының тұрғыны, зейнеткер Ұмсындық Сағынғалиқызы.

Ауыл тұрғындары бұзауы өлген, өрістен желіндері дертіп келген сиырларын сауып, пайдаға жарамсыз сүтін аяқ баспайтын жерге төгіп  жатқандарын  айтады.

Баққан малын күнкөрісіне айналдырып отырған қоскөлдіктерді күйзелтіп, әуре-сарсаңға салған індет тезірек басылғай, келер күндерде ауылдағы ағайынның мал-жаны тегіс аман болғай деген тілекпен, алаңдаулы көңілмен қалаға қарай аттандық…

Нұртас  НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал  өңірі»,

Қаратөбе ауданы

22 сәуірде ҚР Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің құрылғанына 20 жыл толады.

Осы уақыт аралығында аталмыш құрылым еліміздің құқықтық мемлекет ретінде қалыптасуына қаншалықты үлес қосқанын, олардың алдына қойылған міндет-миссиялардың қаншалықты орындалғанын білу мақсатында аталмыш комитеттің БҚО бойынша басқармасының басшысы, аға әділет  кеңесшісі  Жанат  Нұрмағамбетовамен сұхбаттастық.

– Біздің комитет құрылғанға дейін құқық қорғау саласына қатысты мәліметтер, яғни қылмыстық, әкiмшiлiк құқықбұзушылық жөнiндегi мәлiметтер түрлі құрылымдарда жинақталған түрде ҚР Iшкi iстер министрлiгiнің, Мемлекеттiк тергеу комитетiнiң ақпарат орталықтарында, соттар қарауына жататын мәлiметтер Әдiлет министрлiгiнде тіркелетін. Бірақ қылмыспен күресте бұрынғы ақпараттық-статистикалық жүйеде түрлі кемшiлiктер орын алды, қылмыстық ахуал бұрмаланып көрсетілді. Осындай олқылықтарды жою үшін арнайы құрылым құру қажеттiлiгi туындады. Аталмыш кемшіліктерге тосқауыл болатын тек прокуратура құрылымдары болғандықтан, 1997 жылдың 22 сәуірінде ҚР Президентінің «Қазақстан Республикасындағы құқық қорғау органдары жүйесін әрі қарай реформалау шаралары туралы» Жарлығымен ҚР Iшкi iстер, Әділет министрліктері мен Мемлекеттiк тергеу комитетiнiң осы бағыттағы қызмет базаларының негізінде ҚР Бас прокуратурасы жанынан Құқықтық статистика және ақпарат орталығы құрылды. Құқықтық статистиканы әрі қарай дамыту мақсатында 2003 жылдың 28 наурызында ҚР Президентiнiң Жарлығымен осы орталықтың негiзiнде Бас прокуратура жанындағы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетi дербес мемлекеттiк мекеме болып қайта құрылды. Ал сол жылдың желтоқсан айында бұл саланы реттейтін «Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу туралы» заң қабылданды.

Дер кезінде құрылған құрылым өзіне жүктелген миссияны толықтай орындады. Елдегі құқықтық статистика бір жерге жинақталып, көптеген аса маңызды заң мен нормативтік құжаттардың заман талабына сәйкес қайта қаралуына, қазіргі реформалық өзгерістердің жүзеге асуына себепші болды және бұл бағыттағы жұмыстар әлі де жалғасын тауып келеді. Қазіргі уақытта комитет Президент Әкімшілігінен бастап, түрлі деңгейдегі үкіметтік, мемлекеттік мекемелерді, құқық қорғау саласын, жеке және заңды тұлғаларды шынайы құқықтық ақпаратпен қамтамасыз етіп, анықтамалық қызметтер көрсетуде. Бүгінде комитет пен оның құрылымдары өзiндiк ерекше мiндеттері бар мемлекеттiк институтқа айналып үлгердi. Еліміздің құқықтық мемлекет ретінде қалыптасуына қаншалықты үлесін қосқанын осыдан-ақ бағамдауға болады.

– Жанат Жандоллақызы, құқықтық статистика құрылымы құрылған кезде елдегі әлеуметтік-экономикалық ахуал мәз болмағаны белгілі. Сол кездегі қиындықтар мен қазіргі жетістіктер жөнінде айтып өтсеңіз…

– Орынды сұрақ. Осыдан жиырма жыл бұрынғы және қазіргі комитетті салыстыруға келмейді, екеуі екі бөлек әлем деуге болады. Өзгермеген бір-ақ нәрсе – ол қызметіміздің мақсаты, яғни шынайы құқықтық статистикалық ақпаратпен қамтамасыз ету. Өзіңіз айтып өткендей, құқықтық статистика құрылымы жаңа құрылған кезде еліміз қиын-қыстау кезеңді басынан кешіріп жатты. Жас мемлекетімізде қылмыс өршіп тұрды, заңсыз көшіқон белең алып, әлемде саяси дағдарыс орын алған еді. Одан бөлек отандастарымыз бұрынғы қалыптасқан өмір сүру салтынан айырылып, дағдарып қалған, болашаққа сенімсіздікпен қарайтын кез болатын. Біздің құрылым осындай қиынқыстау жағдайда жұмысын бастады. Материалдық-техникалық жағдайымыз мүшкіл халде. Кеңсе жабдықтарымыз заман талаптарына сай келмейтін, статистикалық карточкалар қолмен толтырылып, есептерді калькулятордың көмегімен шығаратынбыз. Бүгінде мұның бәрі келмеске кетті. Қазір комитет – мүлдем жаңа тұрпаттағы, заманауи құрылым. Комитеттің ақпараттық сервистері біршама жетілдіріліп, әлемдік стандарттарға сәйкестендірілді. Егер бұрын азаматтың соттылығына қатысты анықтама орталықтан берілген болса, 2012 жылдан бастап бұл құжатты электронды сандық қолтаңба арқылы «электронды үкімет шлюзынан» алуға мүмкіндік туды. Анықтаманы ұсыну мерзімі үш күнге дейін қысқартылды. 2006 жылдан бастап мемлекеттік құрылымдарға жүгінген азаматтар өздерінің өтініштерінің қаралу барысын бақылап отыратын деңгейге жетті. 2008 жылы жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін бірыңғай есепке алудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесі (ТӨБЕ ААЖ) іске қосылды. Ол лауазымды тұлғалардың азаматтардың өтініштерін қарауда енжарлық пен құлықсыздыққа жол бермейтін механизмге айналды. Осы жүйе аясында жыл сайын 20 миллионның шамасында өтініш есепке алынып отырады. Мұның заңды жалғасы ретінде 2012 жылдан бастап комитеттің «Айқын» жобасы іске қосылды. Бірегей нөмірлі түбіртек алған әрбір азамат өзінің өтінішін осы жүйе арқылы бақылап, кез келген ұсыныстары мен шағымдарын Бас прокуратураның Сall-орталығына жеткізе алады. Ақпараттық сервисіміз барлық қолданушы үшін ақпарат жеткізуші құрал болып табылады. Статистикалық ақпарат ведомстволық сайтта жарияланады және кез келген жанға қолжетімді. Қылмыс туралы хабарламалардың толық форматты статистикалық есебін жүргізу, мәліметті бұрмалаудың кез келген дерегіне шұғыл түрде шара қабылдау осы жұмыстардың басты бағыты болып табылады. Бұл ретте прокурорлардың негізгі көмекшісі — инновациялық технологиялар. Комитетте автоматты түрде тек қылмыстылық туралы мәліметтер емес, сонымен қатар сот шешімдері, прокурорлық қадағалаудың нәтижесі, кәсіпкерлікті қолдау, азаматтардың жүгінулерін қарауда мемлекеттік құрылымдардың заңдылықты сақтауы туралы мәліметтер де жинақталады. Жалпы алғанда, бұл механизм өзін ақтауда, өйткені өзге құрылымдарда осы тектес жүйелерді құрудың қажеттілігі жоқ. Оларға қуатты сервермен және арнайы бағдарламамен қамтамасыз етілген комитеттің мәліметтерін қолдану ыңғайлы әрі тиімді. «Қадағалау» ақпараттық жүйесіндегі прокурорлардың күнделікті қадағалау қызметін автоматтандыру бойынша жұмыс жалғасын табуда. Нақтылап айтсам, аталмыш жүйе прокурорға жұмыс орнында отырып, өзінің құзыретіндегі барлық салаға электронды түрде қадағалау жасауға мүмкіндік береді және барлық тиісті құжаттарды жүйеге электронды форматта енгізіп отырады.

– Бүгінгі таңда комитет «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асыруға да өзіндік үлесін қосып жатқанынан хабардармыз…

– Иә, Ұлт жоспарының 32-қадамында айтылғандай, «Қылмыстық құқық бұзу картасы» ұлттық ақпараттық жүйесі негізінде «Қылмыстық құқық бұзу картасы» интернет-порталын құру міндеттелген болатын. Бұл картада елімізде бір аптаның ішінде жасалған барлық қылмыстық құқықбұзушылық тіркеледі. Бұл қоғамға ішкі істер органдары жұмысының тиімділігін бақылауға мүмкіндік береді. Бұл тапсырма бүгінгі таңда толығымен орындалды деуге толық негіз бар. Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті қысқа мерзім ішінде интерактивті қылмыстылық картасының жобасын жасақтап, оны республика бойынша іске қосып үлгерді. Біздің басқармамен де бұл бағытта ауқымды істер атқарылды. Сондай-ақ ҚР Президентінің «Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдар аралығындағы құқықтық саясатының тұжырымдамасын» жүзеге асыру шеңберінде нашақорлыққа қарсы күрес жүйесін жетілдіру сияқты бірқатар күрделі мәселелердің шешімін табу ұсынылады. Осыған байланысты комитет “Есірткілік, психотропты заттарға қатысты қылмыстар картасын» жасақтап шығарды. Жалпы, біздің комитетпен дайындалған жобаның бәрі Елбасының тікелей нұсқауымен жасақталған дүниелер екенін айта кеткен жөн.

– Басқармамен жүргізілген талдау жұмыстары биылғы үш айда облысымызда қандай қылмыстардың көбейгенін, азайғанын көрсетті және олардың себебі қандай?

– Басқарма әр апта сайын қылмыстылықтың жай-күйін талдап, мониторинг, зерделеу жұмыстарын жүргізеді. Осы деректерді қорытуда комитеттің барлық ақпараттық жүйесінен түскен мәліметтер пайдаланылады. Сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізіліміне сәйкес, облысымыз бойынша биылғы үш айдың нәтижесіндегі қылмыстылықтың жай-күйіне тоқталсақ, жалпы тіркелген қылмыстар саны 17%-ға азайғанын көреміз, яғни былтыр осы мерзімде облысымызда 3763 қылмыс тіркелсе, ал ағымдағы жылы 3124 қылмыс орын алған. Оның ішінде әйелдерге қарсы жасалған қылмыстар саны 574, кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар саны 22-ге тең. Қылмыстар санатына қарай, яғни жеңіл дәрежелі қылмыстар 21,6%-ға (519-ден 407-ғе дейін), орта деңгейлі қылмыстар 15%-ға (2284-ден 1941-ге дейін), ауыр қылмыстар 5,7%-ға (263-ден 248-ғе дейін) азайған. Ал аса ауыр қылмыстар 87,5%-ға өсіп отыр (8-ден 15-ке дейін). Жалпы, тіркелген қылмыстардың 75,5%-ын жеке мүлікке қатысты қылмыстар құрады. Тағы бір айта кетер жайт, қоғамдық жерлерде жасалған құ-қықбұзушылықтар (22,1%-ға) және бұрын қылмыс жасаған тұлғалар тарапынан орын алған қылмыстар (20,4%-ға) кемігені байқалады. Жалпы, кейбір қылмыстық құқықбұзушылықтардың артуына қарап, облыс бойынша криминогенді жағдай нашарлап кетті деп бағамдауға болмайды. Өйткені қазіргі уақытта құқық қорғау органдарында қылмыс туралы бірде-бір ақпарат есептен тыс қалмай, тіркеледі. Бұл да комитет жасақтаған қылмыстық құқықбұзушылық карталарының арқасында қол жеткізген жетістік екені сөзсіз.

– Жанат Жандоллақызы, болашақта комитет тарапынан тағы да қандай жобалар жүзеге аспақшы? Алдағы жоспарларыңызбен бөлісе отырсаңыз…

– Өздеріңізге белгілі, комитет төрағасы болып Бағдат Мусин тағайындалды. Жас, іскер, мүлдем жаңа тұрпаттағы басшы болып табылатын ол кісінің басты талабы – комитет тарапынан көрсетілетін қызметтерді толықтай автоматтандырып, электронды жүйеге көшіру, сөйтіп қағазбастылықтан арылу. ХХІ ғасырдың екінші жартысына аяқ басқан кезде ІТ әлеміне ұмтылу, сандық мемлекет негіздерін құру, қоғамдық сананы жаңа бетбұрысқа бағыттау, әр азаматтың құқықтық белсенділігін ояту – біздің айқын басымдықтарымыз болмақ. Қазірдің өзінде «Электронды қылмыстық іс» деген жоба жасақталуда. Бұл жоба құқық қорғау органдарының өзара әрекет етуін күшейтіп, қылмыстық істің барлық қаралу кезеңін тездетіп, істің сапалы, заң шеңберінде дұрыс қаралуына бақылауды нығайтып, шұғыл ақпарат алмасып отыруға үлкен мүмкіндіктер туғызады. Сондықтан алдағы уақытта да комитет осындай жаңа жобаларды ұсынады. Олар қоғамның әр мүшесі үшін пайдалы болары анық.

Үкімет «Цифрлық Қазақстан» атты ірі көлемді бағдарламаны жасақтауды қолға алды. Мемлекет тарапынан алдағы уақытта атқарылар іргелі іс өте көп екендігі аян. Ал ертең оларды жүзеге асыруға мамандарымыз қаншалықты әзір? Сонымен қатар қызметкер-кадрлар инновациялық технологияларды меңгеруі, сандық ақпараттық жүйелермен жұмыс жасай білуі, тосын жағдайларда тез әрекет жасап, дұрыс шешім қабылдауға қабілетті болуы қажет. Соған орай біз мамандарымызға білімдерін арттыру, біліктіліктіліктерін жетілдіру бағытында талап қойып отырмыз. Жедел құрамдағы қызметкерлеріміз (оперативник) түрлі оқу семинарларына қатысып, комитеттегі тағылымдамалардан өтуде. Білімді де білікті қызметкер алға қойылған кез келген міндетті іркілместен орындай алады, қызмет бабында қия басар қадамдарға жол бермейді. Осыны түсініп, соған ұмтылғандар заман талабына сай әрі бәсекеге қабілетті  болары  анық.

Сұхбаттасқан Сәкен  ӘБІЛХАЛЫҚОВ

Прокуратура органдарымен қарапайым азаматтарды құқықтық ақпаратпен қамтамасыз етуге, олардың мұқтажын қанағаттандыруға бағытталған түрлі іс-шаралар қолға алынуда. Соның бірі – «ҚСжАЕК – әр үйге» жобасы. ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетімен дайындалған бұл жобаға батысқазақстандықтардың да қызығушылығы жыл өткен сайын артып келеді.

Бүгінде аталмыш комитет порталында азаматтардың өмірін айтарлықтай жеңілдетуді мақсат тұтқан «service.pravstat.kz» ақпараттық сервисі бар. Мұнда өмірдегі түрлі жағдай қамтылған. Интернет желісі арқылы аталмыш ақпараттық сервистің парақшасын ашқаннан соң, онда 12 қызмет түрінің ұяшығы орналасқанын көруге болады. Комитеттің БҚО бойынша басқармасының бөлім басшысы Ержан Мұхитов бұл қызметтердің қай-қайсысы да маңызды екенін айтады. Оның сөзіне қарағанда, «Қылмыстар туралы өтініштер беру» деп аталатын бірінші ұяшыққа кіру арқылы тұрғындар үйден шықпай-ақ, құқық қорғау органдарына арыз бере алады. Арыз беру тәртібі сол ұяшықтың ішінде баяндалған. Жалпы, бұл ұяшықпен жұмыс істеу үшін ХҚО-дан алынған электрондық сандық қолтаңба болуы керек. Екіншісі – «Қылмыстар туралы өтініштерді бақылау». Жоғарыда айтқандай, өтінішті құқық қорғау органдарына электронды нұсқада жолдаған соң немесе аяқтай барып берсе, оның қалай қаралып жатқанын осы ұяшық арқылы білуге болады. Яғни қазір кез келген мемлекеттік құрылымға өтініш жолдағанда, ол жақтан түбіртек-қосымша беретіні белгілі. Аталмыш ұяшықты ашып, сол түбіртекте көрсетілген нөмірді теріп, іздеу пәрменін басқан соң, сол хат бойынша мәлімет шығады. Мәселен, өтініш қай қызметкерге жолданғаны, ол бойынша қандай ма бір шешім қабылданса, қысқаша жауабы жазылады. Дәл осылайша «Мемлекеттік органдарға жүгіну» деп жазылған үшінші ұяшықпен де жұмыс істеуге болады. Тек мұнда жергілікті атқарушы органдарға жолданған хаттар туралы мәлімет беріледі. Ал «Тұлғаларды іздестіру» ұяшығынан іздеу салынған, яғни із-түзсіз жоғалған, қылмыс жасап немесе түрлі бережақтары үшін іздеуде жүрген жандар туралы ақпараттарды алуға мүмкіндік жасалған. Оның тағы бір артықшылығы бар. Мәселен, үй немесе көлік алып-сатып жатқанда, біреулерге қарыз бергенде, азаматтарды жұмысқа алғанда, не басқа да жағдайларда екінші тараптың түрлі қылмыстық істерге немесе құйтыртқы әрекеттерге қатысы бар-жоғын білуге болады. «Балалары оларды іздеуде» деген ұяшық алимент төлемей жүргендерге қатысты. Егер жолдасынан балаларына алимент ала алмай, оның қайда жүргенін білмей жүргендер болса, осы жерден біраз дерек жинауына мүмкіндік мол. Қолдан көлік алуды жоспарлап жүрген жандар үшін «Көлікті жол-көлік оқиғасына тексеру» ұяшығы аса пайдалы. Себебі автокөліктің VIN (шанақ) нөмірін осы ұяшыққа салып тексеру арқылы оның жол-көлік оқиғасына қатысы бар-жоғын білуге болады. «Айыппұлдар туралы» ұяшықтан азаматтар өздеріне тиесілі айыппұлдар жөнінде біле алады. Республикамызда, оның ішінде өңірлерде жыл басынан бері тіркелген қылмыстар, олардың түрлері туралы мәліметтерді «Статистикалық деректер» ұяшығынан көруге болады. Ал «Анықтамаларды тексеру» ұяшығы құжаттарды қолдан жасау қылмысын алдын алуға бағытталған. Мысалы үшін жұмыс беруші қызметке алынғалы отырған азаматтың ұсынған соттылық туралы құжатының дұрыс-бұрыстығына осы жерден көз жеткізе алады. «Жеке сот орындаушылар жұмысының тиімділігі» ұяшығы аты айтып тұрғандай, жеке сот орындаушылардың жұмысын бақылауға мүмкіндік береді. Бұл жерде біздің облысымызда, басқа өңірлерде қанша жеке сот орындаушы бар, олар өндірістегі қанша істі орындағаны, қанша сома өндіргендігі жөнінде мәліметтер жазылған. Оның аталмыш құрылымға күні түскен адам үшін пайдасы көп. Яғни осы ұяшыққа кіру арқылы олардың атқарған жұмыстарына қарап, жеке сот орындаушысын таңдай алады.

«Бизнес тірегі» тексерулерді тіркеу» деп аталатын ұяшық кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік құрылымдардың тексеруіне қатысты жасақталған. Қазіргі таңда кез келген тексеріс аталмыш басқармада тіркелетіні белгілі. Тіркеместен бұрын мұндағы мамандар кәсіпкерлік нысанын тексеруге қандай негіз бар екенін  анықтап, біледі. Егер бәрі дұрыс болса, оны тіркейді. Содан соң он алты таңбалы тіркеу нөмірі бар акт береді. Тексеруге барған мемлекеттік құрылым өкілдері кәсіпкерге осы актінің бір данасын беруі тиіс. Сол кезде кәсіпкер «Бизнес тірегі» тексерулерді тіркеу» ұяшығына кіріп, тіркеу нөмірін жазып, бұл тексеріс заңдылығын біле алады.

«Service.pravstat.kz» ақпараттық сервисінде елеулі маңызы бар ұяшық «Геоақпараттық жүйелер» деп аталады. Бұл «100 нақты қадам» Ұлт жоспарындағы 32-қадамында айтылған тапсырмаға орай жасақталған. Яғни бұл қоғамдағы қауіпсіздікті, ішкі істер органдары, жергілікті атқарушы билік жұмыстарының тиімділігін бақылауға мүмкіндік береді.

— «Геоақпараттық жүйелер» ұяшығының ішінде 6 карта бар. Карталар визуалды түрде көрсетуге арналған. Біріншісі, «Қылмыстық құқықбұзушылықтар картасы» деп аталады. Бұл жүйеге ену арқылы біз республикамыздағы, облысымыздағы қылмыстық ахуалды бағамдай аламыз. Мысалы үшін Орал қаласын таңдасақ, картаның жоғарғы бөлігінде жыл басынан бүгінгі күнге дейін қанша қылмыстық құқықбұзушылық жасалғаны туралы мәлімет тұрады. Ал картаның оң жағында бұл қандай қылмыстар екені, оның ҚР Қылмыстық кодексінің қандай бабына жататыны жазылады. Әр қылмыс түрі арнайы белгілермен белгіленген, яғни қапшық арқалап бара жатқан адам сұлбасы тұрса ұрлық, маска киген адам – бұзақылық, шприц – заңсыз есірткі айналымына қатысты қылмыс дегенді білдіреді. Картаға қарап отырып, қаланың қай аудандарында қандай қылмыстар орын алғанын көреміз. Қылмыстық әрекет белгіленген сұлбаның үстін пернемен бассақ, ол қай полиция бөлімінде тіркелгенін, қашан қылмыстық іс қозғалғанын, қай көшеде, қай үйде орын алғаны туралы ақпарат шығады. Осы картаға қарап оралдықтар өздері тұратын ауданы қаншалықты қылмысты болып саналатынын, қандай қылмыстар жиі орын алатынын біле алады және одан сақтану шараларын жасағандары жөн. Өткен жылдан бастап, бұл картаға аудандарды енгізу қолға алынды. Қазір өңіріміздегі 12 аудан орталығы және Тайпақ, Жалпақтал, Дарян, Подстепный сынды үлкен ауылдар картаға салынды. Ал биылдан бастап барлық ауылдық округ орталықтары енеді.

«Жасөспірімдермен жасалған қылмыстық құқықбұзушылықтар картасының» жұмысы да жоғарыда айтып өткен ұяшықпен ұқсас. Мұнда қылмыс жасаған жасөспірім қай мектептің не колледждің оқушысы екендігі шығып тұрады. Бұл білім ұялары басшыларына оқушыларының тәртібін бақылауына мүмкіндік береді және ата-анаға қай мектепте жақсы тәрбие бар екеніне бағыт сілтейді.

«Жол апаты картасы» жол-көлік оқиғалары туралы ақпарат береді. Картаны ашқаннан соң, жоғары жағындағы «Көрсету» деп аталатын ұяшықты пернемен бассақ, еліміздің картасы түрлі түске боянып шыға келеді. Ал Астана, Алматы, облыс орталықтары және ірі қалалардың аумағы қызыл түске енеді. Картаның сол жақ бөлігінде әр түске байланысты сипаттама жазылған. Мәселен, жасыл болса, ол аумақта жыл басынан бері 0-7, ашық жасыл 8-14, сары 15-21, сарғыш 22-28 дейін, қызыл 29 және одан көп жол-көлік оқиғасы болғандығын білдіреді. Облысымыздың аумағында тек Орал қаласының маңы ғана қызыл түспен көмкерілген. Сол қызыл түстің үстінен бассақ, өңірде осы уақыт аралығында орын алған жол-көлік оқиғасының нақты саны, қанша адам зардап шеккені туралы мәлімет шығады. Егер Орал қаласының өзін перненің көмегімен үлкейтіп қарасақ, қай шағын аудандарда, көшелерде жол-көлік оқиғасы болғандығы сұлбалар арқылы бейнеленгенін көреміз. Осы сұлбалардың үстінен басып, бұл оқиға қашан, қай жерде орын алғанын, оның қандай құқықбұзушылыққа жататынын, сол кездегі жол жағдайы, тәулік мезгілі қандай болғандығын, жолдың жа-рықтануын, жарақат алған, өлген адам санын, кімнің кінәлі екенін, кінәлі адамның ішімдік ішіп-ішпегенін білуге болады. Аталмыш карта, әсіресе, қоғамдық көлік жүргізушілеріне қай жолмен жүргенде мұқият болу керектігіне көмекші бола алады.

«Азаматтардың жергілікті атқарушы билікке жүгінулер» картасының жұмысы да жол апаты картасына ұқсас. Мұнда да әр түрлі түспен белгіленеді. Облысымыздың аумағында қызылмен боялып тұрған — Орал қаласы  маңы. Қызыл түс 3 мыңнан аса жүгіну болғанын білдіреді. Қызыл түстің үстінен басқанда жыл басынан бергі мәліметтерді көреміз. Астында оның қаншасы өтініш, арыз екендігі, қаралғаны, қанағаттандырылғаны, өзге мекемеге жолданғаны және басқа да мәліметтер жазылған. Ал картаның жоғарғы бөлігіндегі параметрлер ұяшығының ішіндегі мәселелер тізілімі дегенді бассақ, жұмыспен қамту, еңбекақы бойынша бережақ, әлеуметтік көмек, коммуналдық шаруашылық қызметі сынды түрлі мәселелер шығады. Солардың біреуін таңдасақ, онда аудандардың аумақтары қызылға боялады, яғни әлеуметтік-тұрмыстық бағыттағы мәселелер ауылдық жерлерде көбірек екенін бағамдаймыз. Бұл жергілікті атқарушы билік өкілдеріне қандай мәселелерге баса назар аудару керектігіне жәрдемдеседі.

«Кәмелетке толмағандарға қатысты сексуалды қылмыс жасалғандар картасы» қанша педофил, яғни бұл бағытта жазасын өтеп шығып, қазір бостандықта жүрген жандар бар екені туралы ақпарат береді. Арнайы сұлбаның үстінен бассақ, олардың фотосуреті шығып, аты-жөні, туған жылы, қашан, қай сотпен, Қылмыстық кодекстің қандай бабымен сотталғаны, түзету мекемесінен қашан шыққаны, қай мекенжайда тіркелгендігінен хабардар боламыз. Бұл мәліметке қарағанда, қазіргі таңда облысымызда осындай санатқа жататын сегіз жан бар. Оның жартысы Оралда болса, екеуі Бөрлі, екеуі Жәнібек ауданында. Осынау карта қарапайым халықты сақтандыру мақсатында, нақтылап айтқанда, қасымызда тұратын көршілеріміздің кімдер екенін біліп жүру үшін жасалған.

«Кәсіпкерлерді тексеру картасы» әлі толық жасақталып біткен жоқ. Карта дайын болған кезде бұл карта тұтынушылар үшін өте тиімді болады. Себебі тексеріс қорытындысы да осы картаға енеді. Соған қарап тұтынушылар өз таңдауын жасай алады. Яғни сапалы өнім ұсынатын, көпшіліктің көңілінен шығатын қызмет көрсететін кәсіпкерлік нысаны тұтынушылар сұранысына ие болары анық, — дейді Ержан Мұхитов.

Айта кетейік, ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті БҚО бойынша басқармасының қызметкерлері біраздан бері осы жобаны насихаттап келе жатыр. Аудандарға шығып тұрғындармен, мекеме-кәсіпорындарға барып қызметкерлермен кездесіп, БАҚ-тарға сұхбат беріп, арнайы роликтер түсіріп, оларды қала көшелеріндегі экрандарға шығарып еңбектеніп жүр. Әлеуметтік желілерден өз парақшаларын ашқан. Олардың бұл бағыттағы қызметтері азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, заңдылық пен тәртіпті қамтамасыз етуге, ашықтық пен жариялылыққа қол жеткізуге айтарлықтай үлесін қосса, онда мақсаттарының орындалғаны.

Сәкен МҰРАТҰЛЫ

Еуразиялық  экономикалық  одақ  пен  Дүниежүзілік  сауда ұйымының  мүшесі  ретінде  біздің  еліміз  алдағы  уақытта өзінің машина  жасау  саласындағы артықшылықтарын пайдаланып,  ел  экономикасындағы шешуші  секторлардың  біріне айналуға  тиіс.  Бұл  –  Елбасының  Қазақстан  машина  жасаушыларына  берген  тапсырмасы. Осы  орайда  облыстағы  машина жасау саласы кәсіпорындарының қазіргі  тыныс-тірлігі,  жаңа индустрияландырудың  екінші  бесжылдығындағы  даму  бағыттары жайында  сараптама  жасап  көрсек.

Машина жасау саласы Қазақстан Республикасын индустриялық -инновациялық дамытудың 2015-2019 жылдарға арналған  мемлекеттік бағдарламасы аясында басым салалардың бірі ретінде белгіленді. Өткен жылдың қорытындысы бойынша машина жасау саласында 31,3 млрд. теңгеге өнім өндірілді, бұл 2015 жылмен салыстырғанда 2,3 пайызға артық. Ал тек биылғы жылдың өткен екі айының қорытындысы бойынша аталмыш салада 5,4 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп, өндіріс көлемі 2,5 есеге ұлғайған. Аймақтың тарихи қалыптасқан мамандануын есепке ала отырып, Ұлттық кластер аясында Батыс Қазақстан облысы машина жасаудың кіші кластерін дамытуға оңтайлы облыстардың бірі болып анықталды. «Машина жасау» кіші кластерін дамыту мақсатында Ұлттық кластер кеңесінің шешімімен жол картасы қабылданды.

Роботтар  өндіріледі

Көзі қарақты оқырмандарымыздың есінде шығар, өткен жылғы есепті кездесуде облыстың бұрынғы әкімі «Гидроприбор» ҒЗИ» АҚ француздық «ECA ROBOTICS» компаниясымен бірігіп су асты роботехникасы өндірісін жоспарлағанын мәлімдеді. Содан бергі уақыт ішінде аталған компаниялар арасында өзара ынтымақтасу туралы меморандумға қол қойылды. Оралдық кәсіпорын мамандары француздық компанияның көмегімен оқытудан өтті. Өндіріс алаңы дайындалды. Сонымен қатар француз компаниясының жабдықтары 2016 жылдың желтоқсан айында жеткізіліп, бүгінде монтаждау жұмыстары жүргізілуде.

«Зенит» Орал зауыты» АҚ 2016 жылдың қорытындысы бойынша  өндіріс көлемін 1,5 есеге арттырды. Зауыт кәсіпкерлерді қолдау картасы аясында су сыйымдылығы 600 тоннаға дейінгі кеме өндірісі жобасы бойынша 2016 жылдың соныңда №16 корпустың шығыс бөлігін қайта жаңғыртты. Бұл өз кезегінде ірі ауқымды кемелерді шығаруға мүмкіндік береді. Соңғы 25 жылда компания су сыйымдылығы 240 тоннаға дейінгі 25 кеме және катерлер құрылысын аяқтап тапсырды.

«Орал трансформаторлық зауыты» ЖШС түрік елінің жеке инвесторларымен бірге өткен жылы электртехникалық жабдықтар шығару бойынша бірлескен «URAL ELECTRIC» ЖШС жаңа кәсіпорнын құрды. Сөйтіп 100-ден астам жұмыс орнын құруымен электр қалқан жабдықтарын шығару бойынша жобаны жүзеге асыру меморандумына қол қойылды. Сондай-ақ «WESTKAZ INVEST-2016» халықаралық форумы аясында қазақстандық кәсіпорындарға жаңа технологияларды ұсынуға ықпал ету және жергілікті қамтуды дамыту бойынша «ҚПО б.в.» компаниясының бастамасымен «URAL ELECTRIC» ЖШС және «АВВ» ЖШС арасында техникалық ынтымақтастық келісіміне қол қойылды. Жобаның бірінші кезеңі биылғы жылдың бірінші тоқсанының соңында іске қосылмақ. Жоба өңірдің кәсіпкерлікті қолдау картасына енгізілген.

Автобустар  қашан шығарылады?

Бұдан екі жыл бұрын Венгрияның «Евопро» компаниясы Оралда автобустар құрастыруды қолға алмақ деп жаһанға жар салғандай болдық. Алыс-жақындағының бәрі «Оралда автобус шығады деп еді. Шығарып жатыр ма?» деп ынтыға сұрайды. Иә, аталмыш компанияның директоры Балаш Боднар Оралға арнайы келген сапарында қазіргі заманғы қоғамдық көліктің бірнеше түрін шығаратындарын, көліктің негізгі қаңқасы композиттік материалдардан құралатынын айтты. Шетелдік өндірісшілердің таңдауы коммуналдық және арнайы техника түрлерін құрастыруға маманданған «Оралагрореммаш» компаниясына түсті. Бұл компания венгриялық «Евопро» компаниясымен келісім де жасады. Алайда іс жүзінде әлі күнге еш жаңалық жоқ. Машина жасаушылардың айтуынша, автобус шығару ауызбен айтуға оңай, оның артында қаншама шаруа тұрғаны өндірісшілерден басқаларының «түсіне де кірмейді». Бір машина шығару үшін көптеген құжаттама, конструкторлық сызбалар, одан басқа бір темір бөлшек шығару үшін мың шақты ұсақ бөлшектер шығару керек. Қазіргі кедендік одақ талаптары бойынша шығарылатын өнім Ресейде сертификатталуы тиіс. Бұл ауқымды  процесс, өйткені өнімге бір ай сынақ жүргізіледі, одан кейін композиттік материалдан жасалған автобустың тиімділігі іс жүзінде дәлелденуі тиіс. Сондай-ақ ең бастысы шетелдік өндірісші компания өз өнімдерін Қазақстанда, яғни Оралда құрастыру үшін ескірген көлікті утилизациялау, яғни өткізуге салынатын салымды төлеу қажет. Әр тиынын есептеп отырған венгерлік инвесторлардың мұндай салымды төлеп, артық шығынға бармайтыны айдан анық. Міне, кедендік одақтың осындай қатаң талаптары реттелмейінше венгерлік автобустарды Оралда шығару әзірге мүмкін болмай тұр.

Бұл ретте ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, жерлесіміз Кеңес Абсатировтың Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістікке мүше елдердің аумағында  моторлы транспорт құралдарын өнеркәсіптік көлемде құрастыру шарттары бекітілген Еуразия жоғарғы экономикалық кеңесінің 2014 жылғы мамырдың 29-ындағы №72 шешіміне қатысты Премьер-министр Б. Сағынтаевтың атына жолдаған депутаттық сауалында «еліміздің мүдделері шектелгенін» көрсеткені мәлім. Соған орай депутаттық сауалына жауап алған халық қалаулысымен телефон арқылы байланысудың сәті түсті. «Премьер-министр Бақытжан Сағынтаевтың жауабында аталмыш шешімді жасақтау барысында және оны қабылдауда отандық машина жасау саласының сарапшылары қатысқаны, онда ұлттық мүдде мейлінше ескерілгені айтылған. ДСҰ шеңберінде Қазақстан мен Ресейдің  өз міндеттемелері бар, сондықтан аталмыш күшіне енген шешімді өзгертудің тиімсіздігі, сонымен қатар шешімді арнайы инвестициялық келісімшартқа алмастыру қазақстандық автокөлік құрастырушыларға теріс әсер ететіні айтылған. «Өйткені бұл жағдайда шетелдік инвесторларға утилизациялау салымын реттеуге қатысты жеңілдіктер беруге тура келеді. Ал мұның өз кезегінде отандық тауар өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігіне салқынын тигізеді» делінген жауапта. Менің ойымша, күллі еліміз бойынша өрт сөндіретін, коммуналдық көліктер құрастыратын оралдық «Оралагрореммаш» компаниясының жұмысының тоқтап, жағдайының қиындай түсетіні анық», – деді Кеңес Абсатиров.

Ұшақтарға  тапсырыс  жоқ

Өткен жылдары оралдықтар жергілікті кәсіпорын азаматтық ұшақтарды шығару жобасын іске қосатыны жайында естіп қуанды. Алайда ұшақты шығарып жатыр деген сүйініш хабар естілмеді. Неге?

– «Батыс Қазақстан машина жасау компаниясы» АҚ  американдық «LANCAIR» компаниясының технологиясы бойынша жоғары жылдамдықты (сағатына 400-550 шақырымды құрайтын) көмір сутегі шикізатынан жасалған ұшақтың тәжірибелі үлгісін дайындады. Аталған ұшақты пайдалануға барлық рұқсаттық құжаттамалар алынып, сынақтан сәтті өтті. Компания тапсырыс болған жағдайда ұшақтың сериялық өндірісін бастауға дайын, – деді облыстық кәсіпкерлік және индустриалдық-инновациялық даму басқармасы басшысының міндетін атқарушы Руслан Сапарғалиев. Оның айтуынша, компания негізінен мұнайгаз жабдықтарын шығарады және қазіргі уақытта «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ еншілес ұйымдарының, өзге де жеке компаниялардың тапсырыстарын орындауда.

Көлік  құрастыру оңай  ма?!

– Бұл саладағы басты түйткілдер неде?  Басты түйткіл — машина жасау саласындағы кәсіпорындар жабдықтарының тозуында. Сонымен бірге тапсырыстың жеткіліксіздігі, негізгі құрал бөлшектердің сыртқы нарықтан тасымалдануы және техникалық мамандардың жеткіліксіздігі де орын алуда, — деді Руслан Сапарғалиев. Оның айтуынша, екінші бесжылдыққа арналған индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру  шеңберінде Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан облыстарында мұнайгаз секторын дамытуға, соның ішінде мұнайгаз бойынша машина жасау саласына бірегей ұлттық кластерге мемлекеттік қолдау көрсету жоспарлануда. Ұлттық кластерді жүзеге асыру шеңберінде халықаралық талаптарға сай сала бойынша мамандарды даярлау көзделген. Сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алу үрдістеріндегі отандық кәсіпорындардың қатысу үлесін арттыру мақсатында кәсіпорындармен API, ASMI, ANSI стандарттарын енгізу мәселесі мемлекеттік деңгейде қарастырылу үстінде.

ҚР Инвестициялар және даму министрлігіндегілер Еуроодақтың 2050 жылдан бастап іштен жанатын қозғалтқышты көліктерге шектеу қоятынын, 2030 жылдан бастап мұндай көліктерді шығару шектелетінін мәлімдеді. Біздің елде де «көштен» тыс қалмақ емес. Өткен жылы Қостанай облысындағы «СарыаркаАвтопром» компаниясының базасында бес электрмобиль құрастырылды. Алдағы 2020 жылдан бастап ондай көліктердің сериялы өндірісі жолға қойылмақ. Сондықтан жалпы машина жасаушылар заман талабына сай көлік түрлерін шығару жағын ескерулері тиіс.

Елбасының бастауымен еліміздің экономикасын индустрияландыру саясаты қарқынды жүргізі-луде. Өндірісшілердің айтуынша, индустрияландырудың негізі саналатын машина жасау саласында ашылған бір жұмыс орны өңдеуші, жеңіл өнеркәсіп, мұнай химиясы сынды басқа салаларда 100 жұмыс орнының ашылуына әсер етеді. Бүгінде өңірімізде машина жасау саласында қызмет ететін ірі және орта кәсіпорындарында 3000-нан астам адам жұмыс жасайды. 2016 жылда кәсіпкерлікті қолдау картасы аясында іске қосылған екі жоба шеңберінде 130 жаңа жұмыс орны ашылса, 2017 жылда 120 жаңа жұмыс орны ашылады деп күтілуде.

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал  өңірі»

Өңір  диқандары  көктемгі  егіске  сақадай  сай қамданған.  Зеленовтық  шаруашылықтар  көктемгі далалық  жұмыстарды  бастап  та  кеткен.  Бұл  туралы  Орталық  коммуникациялар  қызметі  өңірлік  филиалының  алаңында  өткен брифингте  облыстық  ауыл  шаруашылығы  басқармасының  бөлім  басшысы  Денис   Омашев   әңгімеледі.

Денис Молдағалиұлының айтуынша, дәнді дақылдар егісі 253 мың гектарды құрайды. 2016  жылы егістік алқаптарының аумағы 215,6 мың гектар болғанын ескерсек, бұл өткен жылғы көрсеткіштен 14,7 пайызға артық. Ал жаздық дәнді дақылдар 181 мың гектар  алқапқа егіледі. Оның құрылымында жаздық бидай 119,1 мың гектарды, арпа 53 мың гектарды, тары 4,2 мың гектарды, басқа дәнді дақылдар 4,5 мың гектарды құрайды. Майлы дақылдардың егіс алқабы 52 мың гектар, соның ішінде күнбағыс алқабы 40 мың гектарға жетпек. Ал картоп және көкөніс-бақша дақылдарының  егіс көлемін 9000 гектарға  жеткізу  жоспарланған.

Мал шаруашылығын дамыту үшін биыл мал азықтық дақылдардың егісі 168,1 мың гектарды құрайды. Соның ішінде біржылдық шөптер 31 мың гектарға, сүрлемдік жүгері 0,4 мың гектарға, көпжылдық шөптер 15 мың гектарға егілуі тиіс. Өткен жылдардан қалған көпжылдық шөптер егісі 121,6 мың га құрайды.

– Облыс тұқыммен толық қамтылған. Жаздық дәнді дақылдар тұқымы жоспардан 24,9 пайызға артық дайындалды. Оған қажеттілік 19,8 мың тоннаны құраса, күні бүгінге нақты дайындалғаны – 24,8 мың тонна (124,9%). Майлы дақыл тұқымы 21,7% артық әзірленді, жоспар – 460 тонна, нақты дайындалғаны 560 тонна (121,7%). Мал азықтық дақылдар тұқымы 20,5 пайызға артық әзірленді, оған қажеттілік 782 тонна болса, іс жүзінде 942 тонна (120,5%), тұқымдық картоп бойынша қажетті көлемдегі 11,7 мың тонна тұқым толықтай дайындалды, –  деді Денис Омашев.

Биыл көктемгі далалық жұмыстарға 4173 трактор, 4965 дәнсепкіш, 793 қопсытқыш,  жоғары өнімді 46 егіс кешені техникасы қатысады. Бүгінде техника дайындығы толығымен  аяқталуға  жақын. Өңір диқандарына көктемгі далалық жұмыстарды жүргізуге 12 мың тонна дизель отыны бөлінді. Жанар-жағармайды жеткізуші оператор болып «ҚазМұнайГаз өнімдері» ЖШС анықталды. Наурыз-сәуір айларында шаруашылық құрылымдарына бір литр дизель отынының бағасы 122 теңгеден босатылуда.  Сонымен қатар көктемгі егіс жұмыстарын қаржыландыруға «Кеңдала» бағдарламасы арқылы 600 млн. теңге қарастырылған (6%-дық мөлшерлемемен). Бұл қаржы «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ облыстық филиалының аудандық несие серіктестіктері арқылы беріледі. Биыл мамыр айынан бастап ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянкестерімен, соның ішінде саяқ шегірткемен күрес жұмыстары басталмақ. Бұл мақсатқа облыстық бюджеттен 62 млн. 900 мың теңге бөлініп, аталмыш шаруаны «Мактасин», «Қаздезинфекция» ЖШС-лары атқарады.

«Көктемнің әр күні жылға азық» демекші, өңір диқандары көктемгі ылғалды тиімді пайдаланып, далалық жұмыстарды уақытында аяқтауды көздеп отыр. Биыл өңірдегі 480 шаруашылық дәнді және мал азықтық дақылдар, картоп, бау-бақша егеді. Өткен жылы ондай  шаруашылықтар  саны  327  болыпты.

– Биыл ылғал мол. Егін шығымы жақсы болады деп үміттеніп отырмыз, – деді Денис  Омашев.

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі»

Людмила  КАЛАШНИКОВА,

«Уральская неделя»  газеті:

– Өткен жылдардағы бағалармен салыстырғанда биыл дизель отынының  бағасы 50 пайызға қымбаттады. Мұның өзі шаруалардың  егіс  алқаптары  аумағын  қысқартуына  соқтырмай  ма?

Денис ОМАШЕВ,

БҚО ауыл шаруашылығы басқармасының бөлім басшысы:

– Өңірдегі дизель отынының бағасы 122 теңге еліміз бойынша орташа баға саналады. Кейбір облыстарда баға біздегіден жоғары, Атырау, Ақтөбе секілді кейбір облыстарда біздегіден сәл-пәл төмендеу. Көктемгі егіске жанар-жағармай жеткізушіні анықтау іс-шарасына тек ««ҚазМұнайГаз өнімдері» ЖШС компаниясы қатысты.

Наталия ПОРТНЯГИНА,

«Приуралье» газеті:

– Облысқа жыл сайын бөлінетін дизель отынының көлемі бір қалыпта ма?

Егіс алқаптары аумағының өсуі, шаруашылықтардың санының көбеюі ескеріле ме?

Денис  ОМАШЕВ:

– Әрине, ескеріледі. Мал азықтық дақылдар егістігі алқабы 168 мың гектар, соның 122 мың гектары өткен жылғы көпжылдық шөптер егісі. Сондықтан көлем өзгермейді. Майлы, дәнді дақылдар алқабы аумағы ұлғаюда, ал мал азықтық дақылдар өткен жылғымен салыстырғанда артығырақ.

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі» газеті:

– Экспорттық  әлеуеті мол майлы  және жемдік дақылдардың егістігі көлемін арттыру жөнінде еліміз бойынша нақты индикаторлар белгіленген. Өңірімізде осындай индикаторлық көрсеткіштер бар ма? Өзіңізге белгілі, биыл Қазақстан Қытайға бидайдың кебегін  шығаруға келісті. Бұған облыстағылар атсалыса ма? Үшінші сұрақ, шетелден инвестор тарту өзекті мәселе. Зеленов ауданы аумағында қытайлық компания жер алып, қызанақ өсіру, оны өңдеу жобасын қолға алмақ деген ақпарат болды. Соның жайы  не  болды?

Денис  ОМАШЕВ:

– 2017-2021 жылдарға Ауыл шаруашылығы министрлігімен облыстық әкімдігі арасында ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс құрылымын әртараптандыру бойынша меморандумға қол қойылды. Алдағы бес жылға қандай дақылдарды өсіретіндігі туралы барлық көрсеткіштер қамтылған. Осыбағытта алдағы жұмысымызды жоспарлап жұмыстанамыз. Екінші сұраққа келсек, диқандар егіннен жақсы өнім алып жатса, кебекті сыртқа шығаруға мүмкіндіктері бар.  Ал қызанақ өсіру, оны өңдеу жобасы бойынша Қытай азаматтары келіп, жердің жайын көрді.  Бірақ олар соңғы шешімдерін әлі айтқан жоқ. Тек біздің өңірде емес, өзге облыстарда да қызанақ өсіру жобасы қолға алынған. Алдағы уақытта өңірімізге келіп, инвестиция саламыз десе, қарсылық  жоқ.

Орал  қалалық  әкімдігінде  «Қазақстандағы  адам  құқықтарын қорғаудың  ұлттық  және  халықаралық тетіктері»  тақырыбында семинар-тренинг  өтті.  Семинарға  облыс  әкімінің  орынбасары  Марат  Тоқжанов  қатысты.

– Адам құқықтарын қорғау, оған кеңінен түсінік беру секілді аса маңызды мәселені міндеттеріңізге алған жұмыстарыңызға сәттілік тілеймін, – деген Марат Лұқпанұлы жиналғандарға  қонақтарды таныстырды.

Басқосуға қатысқан мемлекеттік қызметкерлердің, ҮЕҰ-ның өкілдерімен жастар алдында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның хатшысы Тастемір Әбішев шағын хабарлама жасады.

– Елбасымыз қашанда адам құқықтарының сақталуына және қорғалуына зор көңіл бөліп келеді. Конституциямыз еліміздегі адам құқықтарының сақталуы мен қорғалуына кепілдік береді, – дей келіп, Тастемір Дәуітұлы күн тәртібіндегі мәселенің түйінін тарқатты. Оның айтуынша, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері адам құқықтарына қатысты 150-дей халықаралық келісімшарттарға қол қойған әрі олардың мүлтіксіз орындалуын ұдайы қадағалап отырады. Қазақстан Республикасының әр азаматы мен азаматшасы заңды құқықтарын қорғау үшін БҰҰ-ның өкілетті және құзырлы орындарына шағымдануға мүмкіндігі бар. Тек онда домалақ арызға жол берілмейді және бірден екі-үш орынға шағымдануға болмайды.

Кездесуде ЕҚЫҰ-ның Астанадағы Бағдарламалар кеңсесінің басшысы, елші Дьерд Сабо әлемдегі және Қазақстандағы  адам құқықтарының қорғалуы мен сақталуы жайында ой-пікірімен бөлісті.

Семинарда облыс прокурорының аға көмекшісі Валентина Исқалиеваның, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның сарапшысы, Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің доценті, заң ғылымдарының кандидаты Светлана Жәркенованың, облыс прокуроры орынбасарының міндетін атқарушы Жаннұр Ахметбектің баяндамалары тыңдалды. Жиын барысында тыңдаушылардың сұрақтарына  жауап  берілді.

Серік  ІЗБАСАРҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Қаламыздағы  Жұбан  Молдағалиев  ескерткіші  орналасқан саябақта  «Алашорда»  ұлттық  үкіметінің  құрылғанына  100 жыл  толуына  арналған  шара  өтті.  Жергілікті өлкетанушылар және тарихшылардың  мұрындық  болуымен  ұйымдастырылған жиынға  зиялы  қауым  өкілдері,  студенттер, қала тұрғындары қатысты.

Шара Алаш қайраткерлерінің ел үшін атқарған еңбегі туралы театрландырылған қойылымды тамашалаудан басталды.

– Құрметті оралдықтар, өздеріңіз жаңа ғана куә болған тарихи қойылымның мәні тереңде. Осыдан тура 100 жыл бұрын дәл осы біз жиылып тұрған алаңда Алаш зиялыларының, Орал қазақтарының бірінші сиезі 1917 жылдың 19 сәуірінде түскі сағат 12.00-де басталған болатын. Аталмыш сиезге 800-ден астам делегат жиылған. Олар қазақ жерінің әр аймағынан келді. Өз өңіріміз бойынша ауылдардан, болыстардан, уездерден көзі ашық, жүрегі қазақ деп соққан ұлт зиялылары осы жерде бас қосқан еді. Ол уақытта бұл жерде ағаштан салынған цирк үйі болған. Ішке сыймаған адамдар айтылып жатқан әңгімені дәл осы жерде сыртта тұрып бір-біріне таратып тұрған. Сиездің бірінші күнінде Жаһанша Досмұхамедов осы жиынның төрағалығына сайланады. Жиын Ресейде болып жатқан саяси төңкерістің мәнін, қазақ халқына өзінің тәуелсіздігіне қол жеткізетін уақыт келгенін ұқтыруды мақсат тұтқан. Сиезді ұйымдастырушылардың бірі Ғұбайдолла Әлібеков те Жаһанша Досмұхамедов секілді Орал реальдық-әскери училищесінің түлегі болатын. Аталмыш сиезде Жаһаншаның орынбасарлығына екі адам сайланады. Олардың бірі Ғұбайдолла Әлібеков, екіншісі Алпысбай Қалменов еді. Хатшылық қызметке үш адам сайланған. Үшеуі де сол кездегі қазақтың зиялы қауым өкілдері болған. Мысалы, Ғаббас Жетпісов Орал әскери-реалды училищесінің түлегі, сол кезде атағы жер жарған Қайыршаһ Ахметжанов болса өте білімдар хазірет еді. Ол – медресе ашып, көптеген қазақты сауаттылыққа үйреткен жан. Үшіншісі  Сақыпкерей Арғыншиевтің немере ағасы Ермұханбет Арғыншиев болатын. Осы Орал қазақтарының сиезі төрт күнге созылды. Сиездің бірінші күнінде негізгі үш мәселе қаралды. Біріншісі – мемлекеттік  басқару жүйесі. Өйткені Ресейде патша тақтан құлады. Екінші мәселе уақытша үкіметке, ал үшіншісі бірінші дүиежүзілік соғысқа деген көзқарас туралы болды. Екінші күні аграрлық және діни мәселелер қаралды. Сол уақытқа дейін қазақ жері патша үкіметінің қол астында болатын. Енді қазақтың жерін өзіне қайтару мәселесі көтеріледі. Жиынның үшінші күнінде Жаһанша және Халел Досмұхамедовтардың басқару жүйесін қайта құру туралы «Уақытша ережелер» деп аталатын бағдарламасы ұсынылады. Сол кезде мемлекеттік басқару жүйесін осылайша жария ету  қазақ зиялыларының, соның ішінде Оралдағы оқыған қазақтардың өте білімдарлығын, іскерлігін және мемлекет, халық үшін жанын қиюға дайын екенін көрсетеді. Уақытша ережелерді даярлау Орал қазақтарының Қазақ автономиясын құруға әзір тұрғандығының айғағы еді, – деді шарада алғаш болып сөз алған Алаш тарихын зерттеуші ғалым Дәметкен Сүлейменова.

Өлкетанушы Жайсаң Ақбай, «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, ақын Ақұштап Бақтыгереева, тарихшы Жаңабек Жақсығалиев аталмыш тақырып аясында тебірене сөйлеп, жиылған қауымды, әсіресе, жастарды ата-баба аманатына адал болуға, туған ұлтын, тілін,  жерін  сүюге шақырды.

Нұртас  САФУЛЛИН,

«Орал  өңірі»

Суретті  түсірген  Айбатыр  НҰРАШ

«Нұр Отан» партиясы облыстық филиалы ғимаратында «Республикалық медициналық палата» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Мақсот Құлжановтың қатысуымен міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру мәселелері туралы кеңейтілген отырыс өтті.

Облыс әкімінің бірінші орынбасары Арман Өтеғұлов жүргізген жиынға түрлі мемлекеттік құрылым, департамент және басқарма басшылары, сондай-ақ студент жастар қатысты.

Жиын барысында Мақсот Кәрімұлы міндетті әлеуметтік медициналық сақтандырудың заңдық тұрғыда бекітілген негізгі ерекшеліктері туралы баяндап, қойылған сауалдарға жауап берді.

– Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына төлем үстіміздегі жылдың шілде айынан бастап жүргізіле бастайды. Сондықтан аталмыш қор бүгінгі таңда белсенді жұмыс жасауда. Қазақстанда тұратын және жұмыс жасайтын шетел азаматтары да еліміздегі міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы заңда көрсетілген құқықтар мен міндеттемелерді сақтай отырып, міндетті сақтандыру жүйесіне қатысатын болады. Ал шетелде өмір сүретін Қазақстан азаматтары да аталмыш сақтандыру жүйесіне жарна төлеуге міндетті. Халықтың экономикалық белсенділігі төмен бөлігі төлейтін ай сайынғы  жарна ең төменгі жалақының бес пайызын құрамақ. Дәрі-дәрмекпен қамту жүйесі өзгереді. Тегін берілетін дәрілердің көлемі артады. Бұрын дипломаттар және оған теңестірілгендер аталмыш сақтандыру жүйесіне қосылмайтын. Ал жаңа заң бойынша Қазақстанда жұмыс жасайтын дипломаттар медициналық сақтандыру жүйесіне қатыстырылады. Жалпы айтқанда, заңдағы барлық өзгеріс міндетті сақтандыру қорының қаржылық тұрақтылығын нығайтады. Қордың барлық қаражаты Ұлттық банк шотында сақталатын болады, – деді Мақсот  Құлжанов.

Нұртас  НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Бүгінгі билік – ашық, жариялы, бастысы, қолжетімді. «Ашық әкімдік» шарасын осы сөзімізге анық дәлел қылып айтар едік.

Сырым ауданының орталығы Жымпиты ауылында өткен «Ашық әкімдік» шарасы аясындағы қабылдауға сегіз  тұрғын келді. Олардың мұң-мұқтажын, өтініш-ұсынысын Сырым ауданының әкімі Абат Шыныбековтің өзі тыңдады. Сол сәтте-ақ әріптестерімен ақылдасып, тиісті жауапты берді. Әрине, қабылдауға келген адамдардың саны азаңдау екені рас. Біз мұны жергілікті билікті халықпен жасаған тығыз жұмысының белгісі деп білеміз. Себебі арнаулы күндерде ғана емес, Сырым ауданының билігі әр тұрғын үшін аптаның әр күні қолжетімді.

Аудан басшысынан бөлек, аудандық әкімдікке қарайтын жеті  мемлекеттік бөлім, «Азаматтарға арналған Үкімет» мемлекеттік корпорациясы филиалының екі мекемесі, «Атамекен» ұлттық палатасының Сырым аудандық филиалы, аудандық орталық аурухана, «Қазпошта» АҚ, «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ сияқты қаржылық ұйымдардың аудандағы өкілдері қабылдау жүргізді. Осы сияқты тұрғындардың аудан прокурорының уақытша міндетін атқарушы Қанабіл Төремұратовтан кеңес алуға да мүмкіндігі болды.

Түстен кейін «Ашық әкімдік» шарасы Өлеңті ауылында өтті. Бұл жерде сегіз тұрғынның мәселесі тыңдалды. Жалпы, қабылдауға келген тұрғындар көбіне мемлекеттік бағдарламалар арқылы жұмысқа орналасу, кәсіп ашу сияқты мәселелерді көтеруде.

Бауыржан ШИРМЕДИНҰЛЫ,

Сырым ауданы

* * *

Жуырда Қазталов аудандық орталық балалар және жасөспірімдер спорт мектебінде «Ашық әкімдік» шарасы өтті.

Бұл шарада аудан әкімі Нұрлан Бекқайыр, аудандағы мекеме және кәсіпорын басшылары қазталовтықтарды жекелей мәселелерімен қабылдап, сұрақтарына жауаптар берді.

«Ашық әкімдік» шарасында тұрғындар жұмыспен қамту, қысқа мерзімді оқу, «Өрлеу» бағдарламасы, тұрғын үй мәселесі және кәсіп ашу туралы сұрақтарына жауаптар тапты. Қабылдауға ауданымыздың 70-ке тарта тұрғыны қатысты.

— Менің қабылдауға келген себебім, жеке басыма және жанұяма қиыншылық туған кезде аудан әкімі Нұрлан Мағазұлы бастаған азаматтар қолұшын созып, өртеніп кеткен үйімнің орнына жаңа үй салуға көмектесіп, 800 мың теңгенің үстінде қаражат жинап берді. Ал ауыл әкімі Сәрсенбай Молдашев құрылыстың басы-қасында жүріп, тез аяқталуына өз септігін тигізді. Бүгін осы ел ағаларына көрсеткен көмектері үшін зор алғысымды білдірейін деп келдім. Осындай кездесудің халыққа берері көп деп ойлаймын, — дейді Қазталов ауылының тұрғыны Нұрлы Айтмағамбетова.

Қайрат ЖАҚЫП,

Қазталов ауданы

* * *

Қаратөбедегі «Ашық әкімдік» шарасында аудан әкімі Асхат Шахаров пен аудан әкімдігіне қарасты бөлім басшылары ауыл тұрғындарын жеке мәселелері бойынша қабылдады.

Қабылдауда жекелеген тұрғындар жұмыспен қамту және әлеуметік бағдарламалар, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, кәсіпкерлік және басқа да салалардағы мәселелер жөнінде толғандырған сауалдарын сала басшыларына қойып, толымды жауап алды.

— Тұрғындардың дені үй кезегі мен жер телімін алуға байланысты мәселемен келген. Алдағы уақытта бұл шара өз жалғасын табатын болады, — деді аудан әкімі аппаратының жалпы бөлім басшысы Армат Самиғоллаұлы.

Маралбек  АМАНТАЕВ,

Қаратөбе ауданы