Ақоба және Тау ауылдық округтерінде Елбасының  «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауын талқылау, насихаттау мақсатындағы  жиын өтіп, оған аталмыш қос ауыл-аймақтың тұрғындары қатысты.

Жиында сөз алған облыстық ақпараттықтүсіндіру тобының мүшесі, БҚО ішкі саясат басқармасының басшысы Бақытжан Нарымбетов Мемлекет басшысының биылғы Жолдауда бес негізгі басымдықты атап көрсеткендігін жеткізіп, оның маңызы мен ерекшеліктеріне тоқталды. Ол өз сөзінде Елбасының Үкіметке цифрлық индустрияны дамытып, басқа салаларға серпін беру мақсатында «Цифрлық Қазақстан» жеке бағдарламасын әзірлеуді және жаңа еуразиялық логистикалық инфрақұрылымды дамытуды тапсырғандығын атап өтті. Бақытжан Хаберұлы сонымен қатар биылғы жылы Жәнібек ауданында жоспарланған жұмыстарға да тоқталып өтті. Оның ішінде аудан орталығында орналасқан А. Оразбаева атындағы мектептің ғимаратын ағымдағы жөндеуден өткізу, Жәнібек және Қамысты ауылдарына «Ақбұлақ» бағдарламасы бойынша ауыз су тарту сияқты жұмыстар бар. Басқосуда сөз алған облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Жанат Асантаев «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламасы аясында тұрғындар шағын бизнесін жүргізу үшін 16 миллион теңгеге дейін несие ала алатындығын мәлімдеп, аталған бағдарламаның бағыттарын және «Баршаға арналған тегін кәсіптік-техникалық білім беру» жобасын көпшілікке егжей-тегжейлі түсіндірді. Жанат Асылханұлы елімізде шағын және орта бизнесті дамыту мақсатында бірқатар шаралар қолға алынғандығын айтып, тұрғындарды мемлекеттік бағдарламаларға белсенді қатысуға шақырды. Бұдан соң аудан әкімінің орынбасары Біржан Меңешов Елбасының сарабдал саясатының арқасында халықтың өмір сүру деңгейінің артқанын айта келіп, ауданда атқарылып жатқан ілкімді істерге тоқталып өтті.

Жиын барысында сөз алған Ақоба ауылдық ардагерлер ұйымының төрағасы Мұрат Мұхамбетқалиев Жолдауда белгіленген агроөнеркәсіп кешенін дамытуға арналған шараларды, соның ішінде қосалқы шаруашылық иелерін кооперативтерге тарту жұмыстарын қолдайтындығын жеткізді. Ардагердің айтуынша, Тәуелсіздік пен Елбасының халықшыл саясатының арқасында Ақоба ауылының әлеуеті жылдан-жылға жетіліп, тұрғындардың әл-ауқаты жақсарып келеді. Еліміз  егемендік  алғалы  бері ауылдың мәдениет үйі мен мектептің асханасы жөнделген. 2012 жылы Ақобаға көгілдір  отын  құбыры  тартылған.

– Ауылымызда мектеп, мәдениет үйі фельдшерлік пункт, кітапхана секілді әлеуметтік  нысандар жұмыс істеп тұр. Алдыңғы жылы мәдениет үйінің жанынан керім саябақ салынды. Жергілікті  кәсіпкерлер ашқан  дүкендер де баршылық, – деді Мұрат ақсақал. Дегенмен, ақобалықтар ауылға таза ауыз судың келуін тағатсыздана күтуде. Себебі бұл ауылдағы өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Ақобалықтар сонымен қатар мектеп жанынан спорт зал салу қажеттігін де басқосу барысында бірауыздан жеткізді. Аудан әкімінің орынбасары Біржан Меңешовтың аталмыш ауылға ауыз су тарту мәселесі облыс басшылығының назарында екенін мәлімдеді. Оның айтуынша, ауыз су жүргізудің жобалық-сметалық құжаты жасақталып, бүгінгі таңда мемлекеттік сараптамадан өтуде. Ал спорт залдың жобалық-сметалық құжаты дайын. Бұл жұмыстар алдағы уақытта қаржының ретіне қарай оң  шешімін  таппақ.

Данияр  ОСПАН,

Жәнібек  ауданы

Сейсенбі күні өңір басшысы Алтай Көлгінов облыс орталығында бой көтеретін қалалық №4 орта мектеп пен Гагарин көшесінен салынатын тоғыз қабатты тұрғын үйде болып, құрылыс  жұмыстарының барысымен танысты.

Айта кетейік, салынғанына 50 жылдай уақыт болған қаладағы №4 жалпы орта білім беретін мектеп апатты жағдайда болатын. Бүгінде мектеп оқушылары №26 мектепке көшіріліп, екі ауысымда оқып, білім алуда. Биылғы жылы 300 оқушыға есептелген үш қабатты мектеп толықтай бұзылып, орнына сондай көлемдегі төрт қабатты заманауи жаңа мектеп салынатын болады. Білім ошағының құрылысына республикалық бюджеттен 950 миллион теңге қарастырылған. Құрылысты мойнына алған мердігер компания бүгінде ескі ғимаратты бұзу жұмыстарын жүргізуде. Мектептің құрылысы жыл жарым уақытқа есептелген.

– Мектепті қайта салу мақсатында бұза бастағанымызда оның толықтай тозығы жеткеніне, мүлдем жөндеуге келмейтініне көз жеткіздік. Құлағалы тұрған мектептен оқушылар уақтылы көшірілген екен. 300 орындық жаңа мектептің жобасы осы аумаққа есептеліп жасалған. Сонымен қатар инженерлік желілер жаңартылып, мектеп маңы абаттандырылатын болады. Көлік тұрағын салу да жоспарда бар. Бүгінде көне ғимаратты бұзу жұмыстарына сегіз техника мен қырық шақты адам жұмылдырылды. Құрылыс толыққанды басталғанда 100-ден астам адамды жұмыспен қамтитын боламыз. Ғимарат «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында салынып жатқандықтан, еңбек биржасынан да жұмысшылар аламыз. Құрылысты тәмамдауға 18 ай берілген. Егер де жұмысымыз жақсы жүріп жатса, осы жылдың желтоқсан айында құрылыс жұмыстарын аяқтап, пайдалануға береміз, – дейді «Алтаир» құрылыс компаниясының жетекшісі Сергей Потиченко.

Сондай-ақ Гагарин көшесі бойындағы сонау өткен ғасырдың елуінші жылдары салынған, бүгінде апатты жағдайдағы екі қабатты, 12 пәтерлі тұрғын үйдің орнына  тоғыз қабатты, 126 пәтерлі жаңа тұрғын үй бой көтермек. Бүгінде ескі үйдің тұрғындары толықтай көшіріліп, үйді бұзу жұмыстары  жүргізілуде.

Құрылыс жұмыстарының барысымен танысқан өңір басшысы мердігер компания басшыларына сапаны қатаң бақылауға алуды және құрылысқа өңірімізде өндірілетін материалдарды барынша пайдалануды тапсырды. Сонымен қатар облыс әкімі ауа райының жылы мезгілін тиімді пайдаланып, уақытпен санаспай жұмыс істеп, құрылыс жұмыстарын уақтылы аяқтау керектігін де айтты.

– Қаладағы №4 мектепті алғашында күрделі жөндеуден өткізуді жоспарлаған болатынбыз. Кейін оның апатты жағдайда екені, жөндеуге мүлдем келмейтіні белгілі болды. Сондықтан орнына жаңа мектеп саламыз деп шештік. 300 оқушыға есептелген жаңа мектеп заманауи үлгімен салынбақ. Оның ішінде асханасы, спорт және ойын алаңдары болады. Биылғы жылы өңірімізде жалпы саны жеті мектеп салынбақ. Оның төртеуі Орал қаласында болса, қалған үшеуі Қазталов, Зеленов, Бөрлі аудандарында бой көтермек. Олардың құрылысына республикалық және жергілікті бюджет есебінен «Қарашығанақ» компаниясынан барлығы сегіз миллиардқа жуық қаражат бөлінді. Сонымен қатар мемлекеттік жеке серіктестік арқылы жергілікті құрылыс компанияларымен бірлесіп, апатты жағдайдағы үйлерді бұзып, орнына көп қабатты жаңа үйлер салып жатырмыз. Құрылыс компаниялары салған көп қабатты тұрғын үй алдымен бұзылған үйдің пәтер иелеріне берілетін болады. Ал қалған пәтерлерді мердігер компания өздері қала тұрғындарына сатып, құрылысқа жұмсаған қаражатын қайтарып, пайда табатын болады. Инженерлік желілерді тарту мен абаттандыру жұмыстарын біз мойнымызға аламыз. Өткен жылды қоса есептегенде, осындай он үйдің орнына жаңа үйлер бой көтеруде. Жалпы, облыс орталығында апатты жағдайдағы 41 тұрғын үй бар. Алдағы үш жыл ішінде кезең-кезеңімен сол үйлерді жаңалаймыз деп жоспарладық, – деді облыс әкімі Алтай Көлгінов.

Аталған көп қабатты тұрғын үй құрылысын «Караванный путь» ЖШС жүргізуде. Тоғыз қабатты тұрғын үйдің жобалық құны 1 миллиард 200 миллион теңге. Мердігер компания жетекшілерінің айтуынша, құрылыс жұмыстары келер жылы аяқталып, тұрғын үй пайдалануға берілмек.

Нұрбек  ОРАЗАЕВ,

«Орал  өңірі»

Суреттерді  түсірген  Темірболат  ТОҚМАМБЕТОВ

5517-әскери бөлімінде «Батыс» өңірлік қолбасшылығының әскери қызметшілерін құрметтеу кеші өтті. Салтанатты шараға ҚР Ұлттық ұланы Бас қолбасшысының орынбасары, генерал-майор Мұхаметқали Сатов, әскери қызметшілер, ардагерлер және сарбаздар қатысты.

Дәл осы күні әскери қызметшілер арасында жауынгерлік қызметті атқару кезінде батырлық танытып, өзгелерден оқ бойы озық көрінген «Батыс» өңірлік қолбасшылығының құпия сақтау бөлімінің бастығы, майор Мұратжан Тауимов, 5517-әскери бөлімінің арнайы мақсаттағы ротасының командирі, капитан Елнар Батыров, 5517-әскери бөлімінің атқыштар ротасының қарауыл бастығы, прапорщик Арман Есқалиевтер отбасы мүшелерімен бірге сахна төріне шақырылды. Ұл-қыздарын жетелеп, сахнаға көтерілген әскерилер тек қызметте ғана емес, отбасында да мәртебесі биік екендіктерін паш етті. Әскери қызметін абыройлы атқарып, өнегелі отбасының тірегі болып жүрген қызметкерлердің жұбайлары мен ұл-қыздары әкелерін мақтан тұтатынын айтып жатты. Олардың өмірлік серіктері «Офицердің жары болу үлкен шыдамдылықты, сабырлылықты қажет ететінін» айтып, жұбайларын генерал шенінде көргісі келетіндіктерін жасырмады. Өз ісін адал әрі жауапты атқарып, өзгелерге үлгі болған офицерлерді ұлықтаған кеште 5517-әскери бөлімінің шығармашылық ұжымы да өнер көрсетті. Олардың орындауындағы «Жена офицера», «Ұландар шеруі», «Егемен елім Қазақстан» әндері әдемі шараның шырайын аша түсті.

Ел тыныштығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету жолында өз міндетін абыроймен атқарып, жоғары жетістіктерге қол жеткізген әскери қызметшілерді өскелең ұрпаққа, жас сарбаздарға үлгі етуді мақсат еткен салтанатты кеш жоғары деңгейде өтті. ҚР Ұлттық ұланы Бас қолбасшысының орынбасары, генерал-майор Мұхаметқали Сатов Отанымыздың тыныштығын сақтауға үлес қосып, еліміздегі ең мықты сарбаздарды тәрбиелеп жүрген офицерлер мен олардың отбасына ризашылығын білдіріп, естелік сыйлықтар табыс етті.

Гүлжамал ЖОЛДЫҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Сейсенбі күні облысымызға жұмыс сапарымен келген ҚР Ұлттық ұланы Бас қолбасшысының орынбасары, генерал-майор Мұхаметқали Сатов ҰОС және ішкі әскер саласының ардагері Семен Данилиннің үйіне барып, оған қос медальді табыстады.

Биыл 103 жасқа толатын ардагердің өңірі «Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланына 25 жыл» және «Армия генералы С. Қ. Нұрмағамбетов» медальдарымен толықты. Сондай-ақ оған Ұлттық ұлан әскери қолбасшылығы шығарған «Біз Жеңістің мұрагерлеріміз» атты кітап табысталды. Бұл кітапта Семен Акимовичтің де өмір жолы мен соғыстағы ерліктері баяндалған.

Полковник Семен Данилин өзін ұмытпай, қажетті жағдай туғызып, түрлі марапаттарға ұсынып келе жатқаны үшін Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығына, соның ішінде Оралға келген сайын уақыт тауып, өзіне кіріп амандасып шығатын Мұхаметқали Сатовқа шынайы ризашылығын жеткізді.

— Біздің алдымызда жастарды қазақстандық патриотизм рухында тәрбиелеу міндеті тұр. Соғыс көрген аға буын өкілдерінің Отан қорғаудағы жанкешті ерліктері мен өнегелі істері жас ұрпаққа әрқашан үлгі болып қалады. Сол себепті біз жоспарлы түрде жауынгерлердің Семен Данилин секілді ардагерлермен кездесулерін жиі ұйымдастыруға тырысамыз. Жалпы, біз ардагерлерімізді ешқашан ұмытпаймыз. Әрбір мереке сайын үйлеріне арнайы барып, құттықтаймыз. Олар тұратын қалаларда орналасқан біздің әскери бөлім қызметкерлері бірнеше жылдан бері ардагерлерді өз қамқорлығына алды. Яғни әскери бөлімнің нақты бір қызметкері бекітіліп, ол айына екі-үш рет ардагердің үйіне барып, жағдайымен танысып, қажет көмектерді ұйымдастырып тұрады, — деді БАҚ өкілдеріне сұхбат берген Мұхаметқали Сатов.

Сәкен ӘБІЛХАЛЫҚОВ

Орал  қаласының  орталығындағы  Дина  Нұрпейісова көшесінде  ежелгі  дәстүр – Көрісу  күнінің  құрметіне  тұңғыш рет  театрландырылған  қойылым  көрсетілді.

Шаһар әкімі Нариман Төреғалиев мерекеге жиылған жұртшылықты қазақы салт-дәстүр бойынша амандасып қарсылады. Облыстық және қалалық өнер ұжымдары мерекелік қойылым арқылы ұлтымыздың үлкенді сыйлау, қонақжайлылық, татулық, бауырмалдық сынды байырғы қасиеттерін паш етті. Ақсақалдар қауымы мереке қонақтарын мол жайылған дастарқан басында қарсылады. Қыз-келіншектер келушілердің бәріне бірдей ұлттық тағамдарымыз көже мен бауырсақтан дәм татқызды. Мейрам ұйымдастырылған алаңда қазан көтеріліп, буы бұрқырап жатты. Жастар жағы үлкендермен сыпайы түрде амандасып, құрмет көрсетті.

– Баршаңызға жаңа жыл құтты болсын! Жастарымыздың ежелгі дәстүрді құрметтеп осындай шара ұйымдастырғаны көңілге қуаныш ұялатады. Ынтымақ салтанат құрған жерде ғана үлкен жетістіктерге, гүлденіп дамуға қол жеткізуге болады. Әр жанұяға амандық пен ашық аспан тілеймін! – деді шарада көпшілікті мерекемен құттықтаған облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Мырзағали Мұхамбетов.

Өз  тілшіміз

Сейсенбіде Қазақстанның орталық коммуникациялық қызметі БҚО филиалында  кезекті баспасөз мәслихаты өтті. Бұған облыс әкімінің орынбасары Игорь Стексов, облыстық кәсіпкерлік, индустриалдық-инновациялық даму басқармасы басшысының орынбасары Бақдәулет Ибраимов және жергілікті БАҚ өкілдері қатысты.

Жиын барысында облыс әкімінің орынбасары Игорь Стексов өңіріміздегі кәсіпкерлік саласының дамуы жөнінде баяндады.

— Елбасы биылғы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауында бес басымдықпен ерекшеленген негізгі мәселелерге баса назар аударды. Солардың қатарында бизнес ортаны жақсарту және кеңейту жұмысы да бар. Бұл саладағы жұмысты біз қашан да басты назарда ұстап келеміз. Нәтижесінде өңірімізде кәсіпкерлік саласы қанат жайып, жылдан-жылға дамып келеді. Бүгінгі таңда облыс бо-йынша 47 мың кәсіпкерлік нысаны тіркелген, соның 41 мыңы белсенді жұмыс жасауда. Тұрғындардың көпшілігі өңірімізде құрылған шағын және орта бизнес нысандарында жұмыс істейді. Жыл басынан бері облыстағы шағын және орта бизнес нысандары 848 млрд. теңге көлемінде өнім өндірді. Бизнесті қолдауға арналған «Бизнестің жол картасы – 2020» бірыңғай бағдарламасы елімізде кәсіпкерліктің қарқынды дамуына мықты ықпал етті. Мысалы, 2010 жылдан бастап жергілікті кәсіпкерлердің 634 жобасына мемлекет тарапынан 77,1 млрд. теңгеге қолдау көрсетілген. 57 жобаның инфрақұрылымына 2,7 млрд. теңге жұмсалған. Бұл 27,4 мың жұмыс орнының сақталып, 4,3 мың жаңа жұмыс орнының құрылуына себепші болды. Соңғы екі жылда ауыл кәсіпкерлеріне баса назар аударыла бастады. Мәселен, былтыр мақұлданған жобалардың 43 пайызы ауыл кәсіпкерлерінің еншісінде.

Ағымдағы жылы 130 жобаның 22,1 млрд. теңге несиесін субсидиялау үшін республикалық бюджеттен 1,5 млрд. теңге бөлінді. Сондай-ақ 52 жобаға 1,4 млрд. теңге мөлшерінде кепілдік берілді. 2015 жылы несиелеу бойынша проценттік ставканы субсидиялау үшін айналым қорын толықтыру мақсатында 560 млн. теңге бөлінген болатын. Бұл шара өңдеу өнеркәсібімен айналысатын кәсіпорындар үшін үлкен көмек болды. Олар шикізат сатып алу барысында мемлекет тарапынан көрсетілген жеңіл-діктерді пайдаланып, келісімшартта көрсетілген міндеттерін уақытында орындауға мүмкіндік алды. «Бизнестің жол картасы – 2020» бірыңғай бағдарламасы арқылы «Жайық Агро LTD» ЖШС құс фабрикасының құрылысын жүргізуге және құс етін өңдеуге қажетті құрал-жабдықтар сатып алса, «Батысмұнайгазжабдықтары» ЖШС өз кәсіпорындарын мұнай-газ өнімдерін өндіруге қажетті құрылғылармен қамтамасыз етті. Бұл мүмкіндікті «Топан» ЖШС мен «Нұржанар» АҚ ұтымды пайдалана білді.

Сондай-ақ 27 ауыл кәсіпкеріне 152 млн. теңге мөлшерінде шағын несие берілді. 2012-2016 жылдар аралығында өңірімізде 60 кәсіпкер жалпы сомасы 130 млн. теңге инновациялық грантқа ие болды. Осы қаражаттың 51 млн. теңгесі ауыл кәсіпкерлерінің 34 жобасына берілді. Өткен жылы 15 кәсіпкерге 18 млн. теңгенің гранты бөлінді, бұл гранттар ауыл тұрғындары үшін жұмыс көздерін ашу мақсатында беріліп отыр. Бұған мысал ретінде Орал қаласындағы робот техникасын оқыту орталығы («Қайсар Электро» ЖШС) мен «Мастерфайбер» резеңке жабындар өндіру цехын, Теректі ауданындағы ұлттық үлгіде ағаштан ыдыс-аяқ жасайтын «Иманғалиев А.» ЖК және Жәнібек ауданындағы жүн өңдеу цехын («Молдашева Н.» ЖК) айтуға болады.

2015 жылы бірыңғай бағдарламаға несиелеу бойынша кепілдік беру тәсілі енгізілді. Бұл ретте кәсіпкер мемлекет тарапынан несиенің жалпы сомасының 85 пайызына кепілдік ала алады. Ауыл кәсіпкерлерінің дүкен ашудан бастап құрылыс немесе мал сатып алу секілді кез келген жобаларына қаржылық қолдау жасалатын болды. Осы өзгерістердің арқасында Ақжайық ауданындағы «Репетиторлық орталық» ЖК балабақша ашты. Шыңғырлау ауданында «Теща» супермаркеті, Сырым ауданында «Эверест», Ақжайық ауданында «Транзит» кафелері, Теректі, Жаңақала және Бөрлі аудандарында жанар-жағармай құю стансасы ашылып, жұмыс істей бастады. Сондай-ақ Ақсай қаласындағы «Марко Поло» қонақ- үйінің қайта жаңғыртылып, «Еуразия» кешенді мейрамханасы мен Теректі ауданындағы «Mersi» пиццериясының құрылысы басталды.

Кешенді шараның тағы бір түрі – кәсіпкерлердің қаржылық сауатын ашу жұмысы. Бұл ретте бизнеске оқытудың қысқа курстары ұйымдастырылуда. Былтыр «Бизнес-советник» жобасы бойынша 703 адам және «Бизнес-рост» жобасы бойынша 120 адам кәсіпкерлік негіздеріне оқып, білім алған. Студенттер үшін бизнес-мектеп ашылып, мұнда 23 оқушы бизнес жүргізу ісіне үйренді. Бұдан басқа шетелде оқу және тәжірибеден өтуді қарастыратын «Іскерлік байланыс» атты екі кезеңді жоба бар. «Аға сеньор» жобасы бойынша Қаратөбе ауданындағы «Ашығалиев» ЖК-ның жұмысына канадалық эксперт Джеймсон Рональд Гордон және Бөкей ордасы ауданындағы «Жұмағұлов» ЖК-ның жұмысына Гарет Исслей сараптама жасады. Сондай-ақ 859 кәсіпкерге 987 сервистік қызмет көрсетілді.

Тағы бір айта кететін нәрсе, инвестициялық жобаларды жүзеге асыру мақсатында қолданылып жүрген мемлекеттік қолдау одан әрі жалғасуда. Биыл осы мақсатқа барлығы 1,6 млрд. теңге бөлінсе, соның 1,4 млрд. теңгесі несие бойынша проценттік ставкаларды субсидиялауға, 94 млн. теңгесі жартылай кепілдікке және 47 млн. теңге гранттарды қаржыландыруға жұмсалмақ. Былтырдан бастап кәсіпкерлерді «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қорымен бірігіп қаржылай қолдау бағдарламасы енгізілді. Несиелер екінші деңгейлі банктер арқылы 8,5 жылдық пайызбен беріле бастады. Бүгінгі таңда кәсіпкерлерге 1 млрд. теңге мөлшерінде несие берілді, — деген облыс әкімінің орынбасары биылдан бастап ауыл шаруашылығының кешенді жобаларын қаржыландыру үшін «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ-мен бірігіп жұмыстану жоспарланып отырғанын айтты.

Игорь Стексовтың сөзінше, осы мақсатқа облыс бюджетінен және «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ әрқайсысынан 300 млн. теңгеден қаражат бөлінбек. Екінші деңгейлі банктер арқылы «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қорымен бірігіп, әрқайсысы 700 млн. теңгеден қаржы бөлмек.

Жиын соңында журналистер тарапынан сұрақтар қойылып, бұған тиісті жауаптар қайтарылды.

Айша ӨТЕБӘЛІ,

«Орал өңірі»

Жуырда  облыстық  прокуратурада  киіктерді  қорғау  тақырыбына  қатысты  баспасөз  мәслихаты  өтті.

Жиында Орал табиғат қорғау прокурорының міндетін атқарушы Дәурен Тәжіғалиев, сондай-ақ өңіріміздегі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясының басшысы Қайрат Қадешев аталған бағытта атқарылып жатқан істерге тоқталып, журналистер қойған сауалдарға жауап берді.

Дәурен Тәжіғалиевтің айтуынша, соңғы үш жылда облыстағы киіктердің саны 30 мыңнан 70,2 мыңға дейін көбейген. Бұл көрсеткіш тұтас еліміздегі киік санының 70 пайызын құрайды. ҚР Үкіметінің 2012 жылдың 25 шілдесіндегі №969 қаулысымен Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында киіктерді, олардың бөліктері мен дериваттарын пайдалануға 2020 жылға дейін тыйым салынған. Алайда олардың заңсыз аулануына қатысты тіркелген фактілер саны жылдан-жылға еселеп артуда. Заңға қарсы әрекет жасап, жазаға тартылғандардың арасында тәртіп сақшылары да бар.

– Киік мүйізіне сұраныстың артуы айтарлықтай үрей туғызуда. Арнайы жүргізілген талдаудан уәкілетті және құқық қорғау органдарының киіктерді сақтау, оларды заңсыз жоюдың алдын алу бойынша қабылдаған шараларының нәтижесі төмен екендігі анықталды. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, киіктерді заңсыз аулау бойынша қылмыстық құқықбұзушылықтардың тіркелуі 2014 жылмен салыстырғанда бес есеге  (2014 ж. – 4, 2016 ж. – 19 дерек), олардың ұшасын тәркілеу төрт есеге (35-тен 151-ге дейін), мүйіздерін тәркілеу жеті есеге (70-тен 530-ға дейін) артып отыр. Тек ағымдағы жылдың екі айында киіктердің 40 ұшасы, 176 мүйізі тәркіленгені анықталды. Соңғы үш жыл ішінде киіктердің 248 ұшасы,  1117 мүйізі тәркіленген, — дейді Дәурен Еркінұлы.

Табиғатты қорғау прокурорының міндетін атқарушы баяндағанындай, 2015 жылы Орал қаласының түбіндегі Желаев ауылынан ұсталған Алматы облысының тұрғыны А. Жантөреевтің автокөлігінен 149 дана киіктің мүйізі табылған. Жантөреев осы мәселе бойынша сот үкімімен сотталған.

2016 жылдың қазан айында «Охотозоопром» инспекторлары Бөкей ордасы аудандық ІІБ учаскелік инспекторы Д. Әшімовті ұстап, оның аутокөлігінен киіктің тоғыз ұшасын және 14 мүйізін тапқан. Оған қатысты қылмыстық іс сотта қаралуда.

Қазіргі уақытта облыстық прокуратураның бастамасымен «Киік қорғау» жобасы жүзеге асырылуда. Жоба аясында «Охотозоопром» ұйымына өтімділігі жоғары бес көлік құралы, сегіз қарда жүретін техника берілген. Заңсыз аң аулаудың алдын алу үшін спутниктерді және ұшқышсыз ұшатын аппараттарды қолдану, киіктердің маусымдық қоныс аудару картасын жасау мәселелері қарастырылуда. Аталған жобаның негізгі мақсаты киік популяциясының сақталуын қамтамасыз ету және браконьерліктің алдын алу болып отыр.

Қазіргі уақытта Жанақала, Ақжайық, Қазталов және Бөкей ордасы аудандарында 52 инспектор, 22 аутокөлік, үш КУНГ жүк техникасы, тоғыз қаршана, бір тікұшақ табиғатты қорғау ісіне жұмылдырылған.

Нұртас  НАБИОЛЛАҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Айналасына будақ-будақ улы түтін тарататындар қатары сиремей-ақ қойды. Біз өндіріс орындары немесе аутокөліктер жайлы емес, кез келген жерде маңғазданып шылымын ширатып тұратындар туралы айтып отырмыз.

Осы бір зиянды әрекетке бала-шаға да, келін-кепшік те, жас пен кәрі де құмартатын болған. Ресми мәліметтерге жүгінсек, шылымқорлардың саны көбеймесе, азаятын түрі жоқ. Соның ішіндегі 14-20 жас аралығындағы жастардың 20 пайызы, 20-30 жас аралығындағы жастардың 60 пайызы шылым шегетіні анықталған. «Көк түтінге неге сонша әуес болдың?» дегенге айтатын уәждері әр түрлі. Біреулері қасіретке ұрынғанын желеу етсе, кейбірі «тамағы тоқ, жұмысы жоқ» кездегі ермегі екенін жасырмаған. Артық салмақтан арылу үшін де темекінің көмегіне жүгінгендері де жеткілікті. Олардың қатарында болашақ ана – бойжеткендер де бар…

Бала күнімде Тамара есімді әжеймен көрші тұрдық. Жарықтықтың бұрқыратып махорка шегетіні ғана есімде қалыпты. Күйеуі соғыста қаза тапқан, өзі тылда ауыр еңбек еткен, «Тағдырдың мехнатын көп тартқан» деп әжем оған аяушылықпен қарайтын. Улы түтінді құмарлана жұтатын қазақтың қарғадай ұл-қыздарын көргенде, шылымға шырмалардай бастарына не күн туды екен деген ойға қаламыз…

Әйелдерге  темекі тартқызған

Иә, алғашында шылым да шалбар мен көлік секілді ерлерге тиесілі дүние болатын. Оған әйелдердің ортақтасуына жекелеген жандардың мүддесі мен тобырлық сана ықпал етсе керек. Университетте «Қоғаммен байланыс» пәнінен дәріс оқыған Оңайгүл Тұржан ұстазымыз дәрістерінде Эдвард Бернейстің жарнамасы туралы жиі айтатын. 1929 жылы қисынсыз PR (қоғаммен байланыс) акциялары арқылы танымал болған еврей ұлтының тумасы Эдвард Бернейске темекі бизнесінің өкілдері өз істерін дамыту туралы ұсыныс білдірген. Қомақты ақшаға қызыққан Э. Бернейс әйелдерге шылым шегуді үйретемін деп шешіпті. Бернейс болжағандай, жер шары тұрғындарының басым бөлігін құрайтын қыз-келіншектер темекі бизнесін шарықтатып жіберіпті.

1929 жылы Пасха мерекесі кезінде Нью-Йорк қаласының орталық көшесінде шылым шеккен әйелдер шеруі өтті. Шеруде ылғи сұлу қыз-келіншектер сәнді киініп, жұртшылықтың назарын аудара шаттана күліп, бұрқыратып темекі тартып өтті. Бұрын-соңды шылым шеккен әйел көрмеген көпшілік аңтарылып қалады. Кейіннен ғажайып бір оқиғаның куәсі болғандарына мәз болысқан екен. Сол сәттен бастап-ақ жұртшылық ішінде темекі шегіп бара жатқан әлгі қыз-келіншектердің әдемілігі, оларға темекінің жарасып тұрғаны туралы әңгіме өршіп кеткен. Пайданың астында қалдырған PR-акция оның шебер пиаршы ретіндегі атақ-даңқын аспандатыпты. Өйткені дәл осы оқиғадан соң темекі бизнесі Америкада шапшаң өскен. Содан бері қыз-келіншектердің темекі шегуі сәнге айналып, шылым көптеген әйелдің ажырамас серігі болып кеткен. Неміс ойшылы А. Шопенгауэр: «Билік иесінің қателігінен халық зардап шегеді, ал ұлы ойшылдардың қателігі тұтас ұрпақтарды, тіпті ғасырларды шарпып, адамзатты небір ақымақтықтар жасауға алып барады» деген тұжырым айтады. Байлыққа қызыққан Бернейстің шеберлік акциясы өкпе рагы ауруына жол ашып, ұрпақ өрбітер болашақ аналардың өмірін ойрандады.

Үрейлі суреттен үріккендер бар ма?

Осыдан алты жыл бұрын біздің Үкімет те әлемдік қозғалысқа үн қосып, темекі қорабының сыртына ең қорқынышты 12 графикалық суретті бейнелеу туралы қаулы шығарған болатын. Ал өткен жылдың мамыр айында темекінің зиянын бейнелейтін жаңа суреттерді бекітті.

Күрестің бұл түрі 17 миллион халқының 4,2 миллионы темекі шегетін Қазақстан үшін қаншалықты әсерлі болды екен?! Үрейлі суреттерден үріккендер, темекіден өздігінен бас тартқандар бар ма?! Әлде нарықтың ең өтімді тауарларының біріне айналған өнімнің саудасы әлі де қызып тұр ма?! Облыстық салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығынан алған деректерге сүйеніп, осы сұрақтарға жауап іздеп көрдік. Қазақстандықтардың арасында темекінің зиянын насихаттау 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру шеңберіне кіретін шаруалардың бірі екен. Салауатты өмір салтын қалыптастыру проблемаларының ұлттық орталығы жыл сайын еліміздің әр түкпірінде темекімен күреске арналған айлық, онкүндік шаралар өткізіп, БАҚ арқылы барынша насихаттағанымен, бұл әрекеттер темекіге тосқауыл болуға дәрменсіз.

– Темекінің зиянын адамзат әлі күнге нақты ұғынып отырған жоқ. Шылымқорлықтың ғасырлық дертке айналғанын түсіндіру мақсатында біз қолдан келген амал-тәсілдерді қолданып-ақ жатырмыз. Жаһанды алаңдатқан жаман әдеттің салдарынан әлемде жылына алты миллион адам көз жұмады деген дерек бар, — дейді облыстық салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығының ұйымдастыру әдістемелік меңгерушісі Альфия Нұрланбаева.

Темекі түтіні – адам ағзасы үшін зиянды заттардың жиынтығы. Олардың ең бастылары никотин, синиль қышқылы, көмір қышқылы, сірке қышқылы, азот, эфир майы және өкпе рагіне душар ететін әр түрлі радиобелсенді элементтер болып табылады. Солардың ішіндегі ең улысы – никотин. Адам ағзасын ауруға шалдықтыру үшін бар болғаны бір-ақ тамшы (ол 10-12 тал сигаретте болады екен) никотин уы жеткілікті көрінеді.

Темекі тартатын адамда никотиннің ықпалынан асқазан қышқылдығы төмендейді. Қан қысымы артады. Орталық жүйке жүйесі мен жүректің қызметі бұзылады. Елу жасқа дейін темекі тартатын әйелдерде миокард инфаркті темекі тартпайтындарға қарағанда 20 есеге көбірек кездеседі екен. Бронхитпен аурушылардың 75 пайызы темекі тартатындар екен.

Темекі ішкі ағза мүшелер қызметін бұзып, ауруға душар етуімен қатар, адамның сыртқы ажарын да қашырады. Түтіннің құрамындағы улы заттар қан тамырларды зақымдап, бет терісі ауруларына душар етеді. Жыл сайын жер бетінде темекінің улы әсерінен әрбір 13 секунд сайын бір адам өмірімен қош айтысады екен.

Тым ерте шылымға шырмалған жастар ұмытшақ келеді. Оқу үлгерімі нашарлайды, тіпті ақыл-ойы кемиді. Темекіні студенттер жиі шегеді. Әсіресе, оған қыз балалардың әуестігі – алаңдатарлық мәселе.

Темекі шегу болашақ аналарға өте зиян. Олардың шеккен әрбір тал темекісі бойындағы нәрестенің денесіне сіңетін улы заттардың мөлшерін 10 пайызға көбейтіп, шаранаға қажетті оттегінің мөлшерін 10 пайызға кемітеді екен.

Темекі бағасы екі есе қымбаттаса да, түтінқұмарлар саны азаймай тұр. Ақша таппағандар «Шылымың бар ма?» деп өткенкеткенге телміруде. Аялдама маңындағы темекі тұқылдарын жинап алып шеккен өлерменді де жиі көріп жүрміз. Әттең-ай, темекіні серік етіп, тістері сарғайғанын, көкірегі шіріп, өкпесінің ірігенін қаперіне алса ғой… Олар дүниеге тәні таза, жаны сау ұрпақ әкеле алмайтынын білсе ғой… Шылым шегерде денсаулығымен қоса, еңбекпен тапқан ақшасын да желге ұшыратынын, әлде-бір пайдакүнем кәсіпкердің байлығын еселеп жатқанын ескермей ме екен?!

Айым ТӨЛЕУҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Биыл Алашорда үкіметінің құрылғанына 100 жыл толуына орай Алаш қайраткерлерінің есімдерін түгендеу, еңбектерін насихаттау жұмыстары кең көлемде жүргізілуде.

Қазталов ауданы бойынша «Алаш» қозғалысы туралы деректер сирек кездеседі. Тек Исатай Кенжәлиевтің «Қазталов байырғы атамекен» кітабында аз-мұз мәліметтер келтірілген екен. Сол мәліметтердің бірінде «Алаш сиезіне Таловкадан Ибрагим Мұлқашевтің қатысқандығы, ол Б. Құлманов пен Ғ. Қараштың арнайы шақыруымен барғаны көрсетіледі» делінген. Сондай-ақ кітапта «1917 жылы №7 болыс кеңесінде алаштықтардың жиыны өтіп, осы жиында алаштың уақытша комитетінің бөлім меңгерушілері сайланып, төрағалығына Б. Ниязов тағайындалды. Алаш сиезіне  Ғ. Қараш, С. Әжігереев, И. Мулкашев делегат болып сайланды» делінген.

Осы деректерде аты аталған Ибрагим Мұлқашев – Қазталов өңірінің тумасы. Ибрагим Шаутиұлы Мұлқашев 1893 жылдың 24 қаңтары күні Қазталов ауданының «Қарасу» деген жерінде дүниеге келген. Әкесі Шаути егін егіп, мал баққан шаруа адамы болған. Ибрагим Мұлқашев 1903 жылдан 1910 жылға дейін ауыл мектептерінде ескіше оқып, сауат ашады. Содан кейін әкесімен бірге шаруашылықта әр түрлі жұмыстар жасаған. 1920 жылы Қазталов ауылында ашылған үш айлық оқытушылар даярлайтын курсты тәмамдап, сол жылдан бастап ұстаздық қызмет атқарады. 1937 жылы педучилищеге сырттай оқуға түседі. Қазталов, Бірік, Еңбек, Сарықопа, Орыс таловкасы, Еңбек ауыл-дарындағы бастауыш мектептерінде мұғалімдік қызмет атқарған.

Ибрагим Мұлқашевтің оқу бітірген кезі елдегі қадау-қадау өзгерістермен тұспа-тұс келеді.

Ол кісі елдің саяси-қоғамдық өміріне белсенді араласқан. Ибрагим Мұлқашев 1917 жылы Ғұмар Қараштың шақыруымен Орынборда өткен 2-ші жалпықазақ сиезіне делегат болып қатысқан. Сонымен қатар оның Ғұмар Қараштан дәріс алғандығы туралы Ибрагим атаның өзінің қолжазбасынан білуге болады.

«Исмағұл Шапов математикадан, Ғұмар Қараш тарихтан, Роджественский орыс тілінен сабақ беруге белгіленді…

Сол курста Ғ. Қараш Мысыр тарихынан бір сабақ беріп, екінші күнгі сабақта «Казталовкада банды көбейіп кетті, мен сіздерді оқыта алатын емеспін, ауылыма кетемін, қош болыңдар!» — деп амандасып кетті…

Сонан кейін көп ұзамай ауылына барып жатқанда Ғ. Қарашты бандылар өлтіріп кетті деп естідік…» депті Ибрагим ата қолжазбасында.

Ибрагим Мұлқашев 1936 жылы нақақ сотталып, алты айдай түрмеде отырған. Осыдан кейін Ибрагим ата Алашорда сиезіне қатысқандығы туралы мүлдем жақ ашпаған. Ибрагим Мұлқашевтің көптеген құнды деректерді ішінде сақтап,  өзімен бірге ала кеткені анық.

Иә, биылғы мерейтойлы жылда Алаш қайраткерлерінің мұралары қайта түгенделе бастаған тұста қазақ елінің азаттығы жолында қызмет еткен Ибрагим Мұлқашевтің есімін де жерлестерінің мақтанышпен айтары сөзсіз. Бұл кісілердің өмір жолдарын насихаттау, жас ұрпаққа үлгі ету біздің ата-баба рухына деген тағзым, біздің тарих алдындағы парызымыз болмақ.

Мөлдір  ӘНУАРБЕК,

Қазталов  ауданы

КСРО Үкіметінің отаршылдық әміршіл-әкімшіл саясатты жүргізуде аса шектен шығуының соңы Желтоқсан көтерілісіне алып келді. 1986 жылдың желтоқсанында Алматы қаласындағы Брежнев алаңына (қазіргі Республика алаңы) саяси тәуелсіздікті талап етіп шыққан қазақ жастарының қатарында сол кездегі студент Алмагүл Қаженова да бар еді.

Қазіргі Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастары және әлем тілдері университеті ол кезде Алматы шет тілдер институты болып аталатын. Желтоқсан оқиғасы болған жылы Алмагүл Қаженова осы оқу орнының ІІ курс студенті еді.

— Жатақханада жүргенмін, кеш мезгіл. Сырттан келген құрбыларымыз қаланың орталық алаңында қазақ жастары шеру ұйымдастырып жатыр дегенді айтты. Қас қарайып қалғанына қарамастан, жатақханадағы студенттер топталып алып, алаңға қарай шықтық. Шықсақ, қаланың басты көшелеріндегі көлік қозғалысы тоқтатылыпты. Жастық қой, институттың жатақханасынан Брежнев алаңына дейінгі жеті бірдей аялдаманы жаяу жүріп бардық.

Барсақ, айлапат алаң жастардан сіресіп тұр. Жастарды жағалай қарулы топтар қоршауға алған. Алаңның маңындағы биік үйлердің төбесіне жарықшамдар орнатылыпты. Олардың жарығы жастардың төбесінен әрлі-берлі өткен сайын кәдімгідей денем тітіркенді.

Жатақханадан барған жаңағы студенттер бар, бәріміз алаңның шетінде ғана тұрдық, әрі қарай жақындай алмадық. Кейін қарулы топ жастарды таратуда дөрекі амалдар қолдануға кірісті. Милиция өкілдері қолдарына ілік-кен жастардың бәрін көліктерге тией бастады. Осыны көріп, біздер жатақханаға қайтып кеттік.

Милиция тұтқындаған қатар-құрбыластарымыз жатақханаға 3-4 күннен кейін ғана келді. Барлығы да әбден әлсіреген, соққы жеген. Қыздардың өз аузынан естіген әңгімеміз сол, оларды тастай қараңғы бөлмеде үш күн бойына ұстап, ұрып-соққан. Қазақтың қаршадай қыздары ұлттың жоғын жоқтаймыз деп жүріп, осындай азапты көрді, – дейді біздің өтінішімізге орай өзінің естелігімен бөліскен кейіпкеріміз.

Алмагүл Қаженова бүгінде аудан орталығындағы Ж. Досмұхамедов атындағы жалпы білім беретін мектеп-балабақша кешенінде шет тілінен сабақ береді. Ұстаздық саласындағы еңбек өтілі 20 жылдың үстіне шықты. Ол жұбайы Дәулет Қаженовпен бірге үш перзент тәрбиелеп отыр.

Бауыржан  ШИРМЕДИНҰЛЫ,

Сырым  ауданы