Жаңақала ауданында аудандық жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталықтың бастамасымен өзен-көлдердегі балықтарды қорғау шаралары жүзеге асуда.

Өткен сенбі-жексенбі күндері бір топ аудан жастары бетін қа­лың қар мен мұз жапқан өзен-көлдерде ойық ойып, балық құт­қару ісіне белсенді атсалысты. Олар аудан аумағындағы Соркөл, Жалтыркөл көлдеріндегі балық атаулыны судағы еріген оттегі жетпей, жаппай қырылудан құт­қару үшін ұзын-саны 200 ойық ойды. Туған өлкенің табиғатын қорғауға тікелей қатысты шаруаны Жаңақала мектеп гимназия­сы, аудандық ветеринарлық станса ұжымы және Жаңақала ауылдық округінің мамандары, жалпы ау­дан жастары үлкен құлшыныспен атқарды.

Бұл игі іс алдағы уақытта да жалғасын таба бермек.

Надежда ЕСЕТОВА,

Жаңақала ауданы

Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің ресми сайтындағы (bko.gov.kz) мәліметке сәйкес, облыс әкімі аппаратының ғимаратына интернет модульдермен және фото-бейнекамералармен жарақтандырылған қондырғыларды (ұялы телефон, планшет, смарт-сағат, ноутбуктерді) алып кіруге және қолдануға тыйым салынады.

Ғимарат ішіне алып кіруге және пайдалануға тыйым салынған заттарды күзет бекеті жанында орналасқан сейф жәшіктерге қалдыру қажет.

Ақпараттық қауіпсіздік талаптарының бұзылуына жол бергендер Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес жауапкершілікке тартылады.

Бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің (қызметтік куәліктерін көрсету арқылы) фото-бейнекамералармен жабдықталған құрылғыларын алып өтуіне облыс әкімі аппаратының басшылығымен немесе облыс әкімінің баспасөз хатшысымен бекітілген алдын ала өтінім негізінде рұқсат етіледі.

Өз тілшіміз

Қазақстан  құқықтық  мемлекет  қалыптастыру  жолында  тәуелсіздік  алғаннан бері  көптеген  іргелі  істердің ұйытқысы  болып  келеді. Өркениеттің  алдыңғы  көшіне ұмтылған  еліміздің  аз  ғана уақыт  аралығында   қол   жеткізген  табыстары  да  аз  емес. Елімізде  халықтың  әл-ауқатын  жақсарту,  экономикалық кеңістікті  меңгеру,  құқықтық демократиялық  ел  қалыптастыру  секілді  сындарлы  саясаты  ұзақ  жылдан  бері  нәтижелі  жүзеге  асырылуда.

Жаңарып қолданысқа еніп жатқан жаңа заңдар да – Қазақстанның құқықтық саласының күн сайын түрленіп келе жатқанының дәлелі.

Мемлекет басшысының «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында шағын және орта бизнесті дамытуға барынша қолайлы жағдай жасау қажеттігі айтылған.

Осыған орай елімізде кәсіпкерлікті дамыту бағытында үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы, «Бизнестің жол картасы – 2020» мемлекеттік бағдарламалармен қатар, 2015 жылдың 29 қазанында қабылданған  Кәсіпкерлік кодексі  де жүзеге асырылуда. Кодекстің мақсаты – Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік заңнамасын жетілдіру, кәсіпкерлік қатынастарды құқықтық реттеудегі кемшіліктерді, қарама-қайшылықтарды жою, сондай-ақ Қазақстан Республикасының кәсіпкерлік бостандығын қамтамасыз ететін құқықтық, экономикалық және әлеуметтік шарттар мен кепілдіктерді анықтау.   Мұнда қазақстандық кәсіпкерлік қызметі мен мемлекеттің өзара қарым-қатынасының негізгі қағидалары көзделген.

Кәсіпкерлік кодексінде лауазымды тұлғаның заңсыз әрекеті салдарынан кәсіпкер қаржылық шығынға тап болған жағдайда, ол үшін лауазымды тұлғаның жауапқа тартылатындығы айтылған. Кодексте бұдан өзге де қосымшалар қарастырылған. Кәсіпкердің құқығын қорғау жөніндегі уәкілетті орган (бизнес-омбудсмен) туралы бап бекітілген. Бизнес-омбудсмен Президенттің шешімімен тағайындалады және оның құқықтық құзыреті кең. Ол жыл сайын елдегі кәсіпкерліктің жағдайы туралы Мемлекет басшысы алдында есеп береді. Бұл уәкілетті орган кәсіпкерлікті дамытуға кедергі келтіретін қандай да бір құқықтық-нормативтік актінің әрекетін тоқтату туралы өтініш беруге құқылы. Жалпы, омбудсмен институтының болуы дау-жанжалдарды сотқа дейін және соттан тыс шешуге жағдай жасайды.

Тағы бір айта кететін жәйт, Кодексте мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатысуына шектеулер белгіленіп, кәсіпорынның шаруашылық өміріне араласпау принципі бекітілген. Мемлекеттік-жеке меншік серіктестік мәселесіне қатысты бөлім жан-жақты қамтылған. Бірқатар нормалар нақтыланып, толықтырылған. Заңнамалық тұрғыда, «Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі» ұғымы және өзге де нормалар  айқындалған.

Сондай-ақ «Бизнесті мемлекеттік қолдау» ұғымына жаңаша түсінік берілген. Бұдан былай мемлекеттік қолдау тетіктері тек шағын ғана емес, сонымен қатар  орта бизнеске де қолданылатын болады. Мемлекеттік қолдау шараларының өзі жекеше жіктелген. Табиғи монополия мен бәсекелестікті қорғау саласындағы жекелеген  ережелер  қайта  қаралды.

Жалпы, жаңа кодекс бірқатар заң нормаларының арасындағы қарама-қайшылықты жойып, бизнеске қатысты 18 заңды бір заңнамалық актіге топтастырды. Бұл – түсінікті және қолдануға ыңғайлы құжат.

Орта және шағын кәсіпкерлік саласы мемлекеттік қолдауға мұқтаж. Прокуратура құрылымдары да заңдылықты қадағалау аясында  шағын және орта кәсіпкерліктің әлеуеттене түсуіне барынша ықпал етуде. Сондықтан да модернизациялау  аясында жаңарған заң актілері бизнестің мүддесіне жауап  береді  деген  үміттеміз.

Т. САФИЕВА,

облыстық  прокуратураның аппарат  басшысы

Егіндікөл десе, көз алдыңызға аты аңызға айналған Аққұм, әйгілі Құныскерей үңгірі, сылдырап аққан мөлдір бұлақ пен көл бетіне қонған аққу-құстар келері хақ.

Өлкетанушы-журналист Нұртас Набиоллаұлының Қаратөбе ауданында өткен «Егіндікөл тарихы» атты жинағының таныстырылымы өлке тарихы жөнінде тереңнен сыр шертті.

Алғаш болып сөз алған аудан әкімінің міндетін уақытша атқарушы Рашит Иманғалиев авторды тұңғыш кітабының жарыққа шығуымен құттықтап, «Нұр Отан» партиясы аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Нұрлан Оразов, аудандық мәслихаттың хатшысы Қадыржан Сүйеуғалиев, ауыл ақсақалы Аманжан Әнесов автор еңбегін жоғары бағалап, шығармашылық табыс тіледі.

Таныстырылымда Нұртас Набиоллаұлы жинақты шығаруға нендей қажеттіліктер түрткі болғандығы жөнінде әңгімелеп, кітап мұқабасының безендірілу ерекшелігіне де тоқталып өтті.

Кештің көркін қыздырған «Жайық Пресс» ЖШС ақпарат орталығының тілшісі Әділғазы Кереев пен жас күйші Қайрат Байғұтты домбыра шанағынан күй төгілдірсе, қаратөбелік жас ақын Райымбек Өтепов жыр-шашуын арнады.

Жаңа кітаптың лентасын аудан әкімінің міндетін уақытша атқарушы Рашит Иманғалиев пен ауыл ақсақалы Аманжан Әнесов кесіп, Нұртас Набиоллаұлына алғысхат пен сыйлық табысталды.

Жерлестерінің ықыласына бөленген өлкетанушы-журналист шараны ұйымдастырушыларға алғысын жеткізіп, халық әні «Ақкербезді» шарықтата шырқады.

Кеш белгілі қаламгер Гүлзира Серғазының тындарман жүрегіне жол тартқан «Егіндікөл» әнімен аяқталды.

Маралбек АМАНТАЕВ,

Қаратөбе ауданы

ХХ ғасырдың басындағы қазақ басылымдары ұлттың ой-санасын оятып, халықты елдік мүдде жолында біріктіруге өлшеусіз үлес қосты. Бұл баспа өнімдері мазмұны жағынан да, тілдік-стильдік жағынан да жоғары деңгейде шығарылып, жұртты жұмылдыратын, ұлтты ұйымдастыратын рухани тегершік саналды. Ол кезде саны алты миллионға жуықтаған қазақ халқы бұл басылымдарды жаппай оқыды, оларды өздерінің мұң-мұқтажын айтатын, ой-пікірлерін ортаға салатын қоғамдық мінберге айналдырды.

ХХ  ғасыр басындағы ұлт басылымдары қазақ халқының шынайы шежіресі, ел тарихының айнасы ретінде сақталып қалды. Бұлай болатын бірнеше себебі бар еді. Біріншіден, газетті ұйымдастыру және шығару ісімен ұлттың танымал қайраткерлер шоғыры айналысты. Олар басылымдарды өздері армандаған тәуелсіз мемлекет құру жолындағы рухани құрал ретінде пайдаланды. Екіншіден, ұлт зиялылары қай мамандықтың өкілі екеніне қарамастан, шетінен жазу-сызу ісіне аса жетік болды. Сондықтан олар өздері шығарған басылымдарды мазмұндық-мағыналық және тілдік-стильдік тұрғыдан жоғары сапаға көтерді. Қайраткерлердің көбісі тұрақты түрде үзбей мақала жазып, қаламгерлік-баспагерлік мектеп қалыптастырды. Үшіншіден, бұл газет-журналдар ғасыр басындағы аласапыран өзгерістерден соң есін жиып, бағыт-бағдарын іздеген қалың елдің сұранысына толық жауап беретін еді. Халық ұлт басылымдарын оқуға, оның жұмысына атсалысуға, тұрақты шығуына көмек көрсетуге, тіпті мақала жазып, автор болуға жұмыла кірісті. Төртіншіден, бұл басылымдардың ұстанған бағыты тәуелсіз ел болуға ұмтылған халықтың арман-мұратымен, ұлт зиялыларының басын қосқан Алаш идеясымен толық үндес еді. Сол себепті олардың біразы ұлттық қоғамның жетелеуші құралы ретінде қалыптасты.

Елдің санасына сәуле түсіріп, жақсылыққа жетелеген, арқа сүйер панасына, ой бөлісер отауына айналған басылымның бірі – 1911 жылдың 16 наурызынан бастап Орда мен Оралдан шығып тұрған «Қазақстан» газеті. Бұл басылым туралы профессор Бейсенбай Кенжебаев өз еңбегінде «нағыз прогресшіл, демократияшыл бағыттағы газет деуге болады» [1, 28], – деп қорытынды жасаған. Ал қазақ баспасөзінің тарихын зерттеуші Хайыржан Бекхожин: «Газеттің «Қазақстан» деп аталуында да мән бар. Бұл қазақ жерлерін біріктіріп, демократиялық республика орнату идеясын аңғартады» [2, 323], – деп баға берген.

1911-1913 жылдарда ұлттық басылымның 16 саны жарыққа шыққан. Зерттеулерде газетке Бақытжан Қаратаев, Елеусін Бұйрин және Ғұмар Қараш басшылық жасағаны туралы баяндалады. Басылымды алғаш Мәскеу мұрағаттарынан іздеп тауып, 1938 жылы бірінші болып оқыған зерттеуші Мұстафа Ысмағұлов 1951 жылы «Газеттің аты «Қазақстан» еді» деген деректі фильмнің сценарийін жазған [3, 324]. Тарихшы ғалым Исатай Кенжәлиев газеттің Ғұмар Қараштың ұсынысымен «Қазақстан» деп аталғаны туралы айтады [4, 338]. Әдебиетші ғалым Мақсат Тәжімұратов бұл басылым Шәңгерей Бөкеевтің тікелей ықпалымен шыққаны туралы бірқатар деректер келтіреді [5, 343]. Сонымен қатар «Қазақстан» газетінің мән-маңызы туралы пікірлер Қ. Сыдиықов [6, 20], С. Жұмағұлов [7, 87-89] еңбектерінде де қамтылды.

Барлық зерттеушілердің еңбектерінде газеттің ұлттың сөзін сөйлегені, елдің мұңын жоқтағаны, бұқара халықтың үніне айналғаны жөнінде баяндалады. Оны жұртшылықпен жақындастыра түсетін себептің бірі – «Қазақстан» деген атауы. Бұл атау газет шыққан жылдар үшін жаңалық әрі ұлттың ұпайын түгелдеу жолындағы маңызды қадам болғаны даусыз.

«Қазақстан» газетін ұйымдастырып, оны шығару ісі оңайлықпен жүзеге аспаған. Бұл шаруаға бүкіл ел қолғабысын тигізген, әркім қолынан келгенше көмек көрсеткен. Басылым нұсқалары ұзақ уақыт бойы табылмағандықтан, ол туралы толық мәліметтер көп уақытқа дейін жинала қоймады. Газеттің табылған нұсқаларын жинақтап, кітап етіп бастырған зерттеуші баспагер Жантас Нәбиоллаұлының дерегіне сүйенсек, «Басында газеттің редакциясы Көлборсыдағы Шәңгерей Бөкейдің усадьбасында болған. Ал газетті Астрахандағы баспаханадан бастырады. Кейін редакция Орда қаласына көшеді, қарызданып-қауғаланып, өздеріне баспахана сатып алады. Содан газет тоқтағанға дейін «Қазақстан» баспаханасында басылды. Газеттің шығуына атсалысқандар қатарында Ғабдолғазиз Мұсағалиев, Сейітқали Меңдешев және қомақты қаржы беріп көмектескендер Шәңгерей Бөкеев және Бакуден Зейнелғабиден Тағиев болды» [8, 10-11].

«Қазақстан» газетін ұйымдастырушы Шәңгерей Бөкеевтің усадьбасында басылымға қаржылай көмек сұрау туралы шешім қабылданып, Бакуде тұратын атақты мұнай алпауыты, генерал Зейнелғабиден Тағиевке арнайы кісі жіберу ұйғарылғаны, осыған орай газеттің қазақша және орысша нұсқаларының шығарушылары Ғұмар Қараш пен Елеусін Бұйрин әзербайжан еліне жолға шыққаны, олардың қажымен кездесіп, басылым үшін қомақты қаржы алып қайтқаны туралы М. Тәжімұратовтың «Тағиев» деген тағылымды еңбегінде жан-жақты баяндалған [9, 175-176]. «Қазақстанды» шығарушылардың осы сапары туралы Ғұмар Қараштың «Қазақстан» газетінің 1912 жылғы 6 наурызда, №8 санында шыққан «Баку» деген мақаласында айтылған [10, 177]. Зерттеуші М. Тәжімұратов кейін Ғұмар Қараш пен Елеусін Бұйрин арнайы барып, сөйлескен Зейнелғабиден Тағиевтің мұражай-үйінде болып, бірқатар тың мәліметтерге қол жеткізген.

«Қазақстан» газетінің кейін дербес баспахана иеленуі бұл басылымға көрсетілген көмектің ауқымды болғанын айғақтайды. Бұл – ол тұстағы ұлт басылымдарының бәріне бірдей бұйыра бермеген мүмкіндік. М. Ысмағұловтың «Газеттің аты «Қазақстан» еді» деген сценарийінде осы баспахананың қалай жасақталғаны жөнінде мынадай мәлімет келтіріледі: «Қарашев пен Бұйрин Қазақ елінде шамға құятын керосин жоқтығын сылтау етіп, Бакуден темір бочкаларды сатып алады. Сол бочкаларға типографиялық әріптерді, бояуларды, бояу құралдарын сатып алып, керосин құйып, білдірмей, Астрахандағы большевиктердің типографиясына иелік етуші Апресянц және Окур деген екі армянға тапсырады» [3, 333]. Жалпы, «Қазақстан» газетін шығару барысындағы оқиғалар, осыған орай туындаған мәселелер, басылымды ұйымдастыру ісінің жай-жапсары М. Тәжімұратовтың Ғұмар Қараштың шығармашылық өмірбаяны туралы жазылған ғылыми монографиясында [11, 66-111] толық қамтылған. Сондай-ақ баспасөз тарихын зерттеуші Қ. Аллаберген «Қазақстан» газетінде оқу-ағарту мәселесіне байланысты проблемалық материалдарын жариялап тұрған, кейіннен ірі қоғам қай-раткері болған Сейітқали Меңдешевпен қатар Ғ. Мұсағалиев пен Ғ. Бердиевтер де атсалысқанын айтады [12, 14].

Газет шыққанда кез келген қазақтың қатты қуанғаны, бұл қадамды ұлт болып ұйысудың белгісі деп бағалағаны басылым ма-қалаларынан айқын аңғарылады. Бұл кезде халықтың қуғын-сүргінге ұрына қоймаған, кәмпескенің ауылы алыс жатқан, ашаршылықтың азабын әлі тартпаған заман еді. Саны көп халықтың ұлттық санасын оятып, ағарту жұмыстарын жүргізу міндеті алдыңғы кезекте тұрды. Осы тұстағы елдің ахуалы Мұстақим Малдыбаевтың «Хайырлы сағат» деген мақаласында былайша баяндалды: «Санымыз көп, сапамыз жоқ болып, бүтін дүние ағарып алға кетіп жатқанда біздің 5-6 миллион қазақ халқы ұйықтап жатыр еді. 10-15 жылдан бері оқу орнының керектігін аңдап, мұсылманша тәртіпті мектепте һәм орысша оқушыларымыздың саны аз да болса, арта бастады. Жақсы, жаңа тәртіпті мектеп ашып, малымен милатқа жәрдем ете бастаған байларымыз көріне бастады. Айт пен қымыз арасында жоғалып жүрген әдеби шиғырларымыз, рисале руманлар де көріне бастады. Осындай көп халық болып, өз тілімізде газет-журнал жоқтығына талай қазақ баласы жылаушы едік» [13, 70]. Сол сәтте осы олқылықтың орнын толтырып, басылымды ұйымдастырған азаматтар ұлттың зиялы да зерделі адамы ретінде қадірленді, елдің аузынан түспейтін тағылымды тұлғаларға айналды.

«Қазақстаннан» сәл бұрын жарыққа шыққан «Айқап» журналының шығарушысы Мұхамеджан Сералин де осындай жалпыхалықтық құрметке ие болды. Газеттің басылым жайына арналған мақалаларынан Мұхамеджан Сералиннің есімі қалыс қалмайды. Елдің мұңы мен мұқтажын дөп басқан «Айқап» пен «Қазақстанның» аты үнемі қатар аталады. Мұстақим Малдыбаев аталған мақаласында да бұл дәстүрді өзі бастап береді: «Осындай көп халық болып, өз тілімізде газет-журнал жоқтығына талай қазақ баласы жылаушы едік. Бұ жыл ғинуарда мухтарам Мұхамеджан Сералин «Айқап» журналын шығарды. Бұ жігітке не қадар «Алла риза болсын» айтсақ та аз. «Айқабымыз» аяғын басып жүре бастағанда оның соңынан мұхтарам «Қазақстанымыз» туды. «Қазақстанның» ғұмыры ұзын болып, қазақ халқының ағаруына ала жаулық орнына ынтымақ, бірлік, соларға нәсіп етсін! … «Айқапқа» алушы жиған жігіттер «Қазақстанға» да жәрдем етер» [13, 70]. Ал сұлтан Бақытжан Қаратаевтың газет-журнал шығарған екі жігітке берген бағасы – шын көңілден шыққан ризашылықтың жемісі. Оларды ұлтымыз төбесіне көтере мақтан тұтатын нағыз ерлерге балайды, қалың қазақ жұртының басылымды ұйымдастырушыларға деген құрметін оятады. Осыған қарап бүкіл халық өздерінің ой-арманымен үндескен ақпарат өнімін шығарушыларды ұлт қайраткері деңгейінде қадірлегенін көреміз.

Б. Қаратаевтың «Бұл екі жігітіміздің де шешелері нағыз түс қазақ қыздары еді һәм аталары да нағыз түс қазақ еркектері еді. Сол себепті бұл екі дана уа данышпан жігіттерімізді заман түріне қарай шыққан аспандағы жұлдызымыз, маңдайдағы құндызымыз деп нандық» [14, 100], – деп редакторлардың ататектеріне үңіле отырып, айрықша дәріптеуі оларға деген қалың елдің ыстық ықыласын байқатады, ал солар басқарған «Қазақстанның» ұлттың туы болғанын аңғартады. Газет шығару жайын үнемі қозғап, елдің намысын жаныған мақалаларымен танылып отырған Бақытжан Қаратаев басылымдарға қаржылай көмектескен түркі халықтарының өкілдерін ойға алып, ризашылығын білдіріп қоюды ұмытпайды. Ол кезінде «Айқапты» шығаруға жәрдем еткен Троицк мұсылманы Иаушиевтің, «Қазақстанды» шығаруға қомақты қаржы бөлген бакулік генерал Тағиевтің есімдерін айрықша ілтипатпен атайды. «Генерал Тағиевтің нәсілі әзербайжан татары, Иаушиевтің нәсілі Қазан татары болады» [15, 118], – деп олардың тек-тарихынан мәлімет береді. Төре Шәңгерейді де солардың қатарына қосады. Түркі зиялыларының бауырлас халықтарға қолғабыс етуінің себеп-салдарларын түсіндіріп, бұлардың дін жағынан да, тіл жағынан да, тек жағынан да жақындығына тоқталады. Түркі дүниесінен тамыр тартатын туыстық қиын-қыстау кезеңде бір-біріне деген жанашырлықты оятатынын, аяныш сезімін туғызатынын, ортақ намысты қозғайтынын еске салады.

(Жалғасы бар)

Бауыржан ОМАРОВ,

ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі,

филология ғылымдарының докторы, профессор

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демократ-жазушылары. Алматы: Қазақстан, 1958. – 308 бет.
2. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзі тарихының очеркі. Алматы: Ғылым, 1981. – 192 бет.
3. Ысмағұлов М. «Газеттің аты «Қазақстан» еді» деректі фильмінің сценарийі // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.
4. Кенжәлиев И. Ғұмар Қараштың «Қазақстан» газетін шығарудағы ұйымдастыру, басқару қызметі // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.
5. Тәж-Мұрат М. Ғұмардың туысы мен тағдыры // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.
6. Сыдиықов Қ. Ағартушы, ойшыл, қайраткер ақын // Ғұмар Қараш. Замана. Алматы: Ғылым, 1994. – 240 бет.
7. Жұмағұлов С. Ғұмар Қараш шығармашылығы: оқу құралы. Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2009. – 120 бет.
8. Нәбиоллаұлы Ж. «Қазақстан» қалай табылды? // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.
9. Тәж-Мұрат М. Кәбиса жыл. Зерттеулер, эсселер, әдеби толғамдар. Астана: Хұснихат, 2009. – 400 бет.
10. Қараш Ғ. Баку. «Қазақстан», 6 наурыз 1912 ж. // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.
11. Тәж-Мұрат М. Ғұмар Қараш: өмірі мен шығармашылығы. Ақтөбе: «А-Полиграфия» ЖСШ, 2004. – 384 бет.
12. Аллаберген Қ. Тарих және баспасөз (Қазақ мерзімді баспасөзінде тарихтың «ақтаңдақ» мәселелерінің жазылуы). Павлодар: «Кереку», 2009. – 148 бет.
13. Малдыбаев М. Хайырлы сағат. «Қазақстан», 1 желтоқсан 1911 ж.

// Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.

14. Қаратаев Б. Азаматтарға бір-екі ауыз сөз. «Қазақстан», 2 қаңтар 1912 ж. // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.
15. Қаратаев Б. Азаматтарға және бір-екі ауыз сөз. «Қазақстан», 19 қаңтар 1912 ж. // Қазақстан. Орал, 2012. – 400 бет.

Жуырда  Жәңгір  хан  атындағы  Батыс  Қазақстан  аграрлық-техникалық  университетінде  ХХVIII  дүниежүзілік  қысқы универсиадаға  қатысатын  отандық  спортшыларды  қолдау мақсатында  «Денсаулық»  спартакиадасы  өтті.

Он күнге жалғасқан жарысқа университетіміздің 10 командасынан 400-ге жуық адам қатысты. Ветеринарлық медицина және биотехнология, машина жасау, агрономия, экономика және политехникалық факультеттері, әкімшілік бөлім мен қауіпсіздік бақылау қызметі, ғылыми-зерттеу институты  және әскери кафедра құрама командалары спорттың 10 түрінен бақтарын сынады.

Командалар жеңіске деген ұмтылыс пен ерік-жігер таныту арқылы тартысты ойын өрнегін көрсетіп, қала, облыс, республика деңгейіндегі байрақты бәсекелерде лайықты қарсылас бола алатынын дәлелдеді.

Өткен демалыс күндері жарыстың салтанатты жабылуы өтіп, жеңімпазжүлдегерлер алғысхаттармен және бағалы сыйлықтармен марапатталды. – Әлемдік деңгейдегі спорттық доданың Қазақ елінде, Алматы қаласында өтуі – бұл ең бірінші Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың және барлық қазақстандық спортшылардың жемісті еңбегі. Бұл отандық спортты әлемдік деңгейге көтеретін маңызды шара болмақ. Біздің жеті студентіміз танымал спортшылармен, қоғам қайраткерлерімен, өнер жұлдыздарымен бірге универсиада алауын алып өтеді. Осы тарихи сәтті көзімен көріп, маңызды оқиғаға тікелей қатысады. Спартакиадаға қатысу арқылы әрқайсысыңыз отандық спорттың шын жанашыры екеніңізді көрсеттіңіз, – деді жарыстың жабылуында сөз алған университеттің тәрбие және әлеуметтік жұмыстар жөніндегі проректоры Ақылбек Сұлтанов.

Спартакиада қорытындысы бойынша, жалпыкомандалық есепте бірінші орынды ғылыми-зерттеу институтының командасы жеңіп алды. Жүлделі екінші орынға машина жасау факультетінің командасы лайық деп танылды. Үшінші орынға әкімшілік бөлімнің қызметкерлері жайғасты. Бір топ қызметкерлер жеке аталымдар бойынша  үздік  деп  танылды.

Динара  ЖҰМАБЕКҚЫЗЫ

Қыз-келіншектердің басым көпшілігі биік өкшелі аяқкиімге құмар. Тіпті  әр әйел затының  ең кемінде бір биік өкшелі аяқкиімі болатыны кәміл. Ал негізінде биік өкшелі аяқкиімнің денсаулыққа зиян-залалы ойдай.

Туфлидің, етіктің  биік өкшесінің әр сантиметрі сайын бұлшық ет, буындар мен сүйектерге түсетін салмақ бірнеше есе артады. Соның кесірінен қос табанның бұлшық еттері мен буындары шамадан тыс созылуға мәжбүр болып, башпайларға шамадан тыс салмақ түсіп, кешке буын сырқырап, аяқ ауырып, маза қашады.

Салмақтың сәйкес түспеуінен, әсіресе,  аяқтың екінші және үшінші башпайының сүйектері зардап шегеді. Бұл табанның қалыпты құрлымын бұзады.  Мұндай дерттен, сайып келгенде,  хирургиялық  жолмен ғана арылуға болады.

Башпайларға түсетін шамадан тыс салмақ сүйектердің деформациялануына соқтырады. Соның кесірінен параллель  сүйектердің арасы тым алшақтап,  шошақ сүйектер пайда болады.

Клиникалық сараптау биік өкшелі аяқ киім киетін әйел затының жасы ұлғайған сайын бүйрек, несеп жолдары дерттеріне шалдығатынын дәлелдеді. Әлгіндей аяқ киім кигенде табанға түсетін салмақ артатындықтан, жамбас сүйектерге түсетін қысым да екі-үш есе ұлғаяды. Сонымен бірге дененің алдыңғы бөлігі мен қуық түбіндегі бұлшық еттердің босауы тездейді. Бұл – несеп жолы ауруларының ең басты себебі.

Егер сіз күні бойы биік өкшелі аяқ киіммен жүріп, кешке немесе ұйықтар алдында аяғыңыздың сіңірі тартылып, ісіп, ауырсынулар байқалса, демек бұл варикоздың (аяқ қан тамырларының кеңеюі) алғашқы белгілері болуы мүмкін. Күні бойы аяғыңыздан тік тұратын не көп шапқылайтын жұмыста істесеңіз, сізде варикоз дертін асқындырып алу қаупі бар. Ал биік және тар аяқ киім қан тамырларына қысым түсіреді.

Табанның қалыпты жағдайын сақтайтын аяқкиім өкшесінің биіктігі – 3-4 см. Аяғыңыз ісіп, башпайларыңыз ауырып, сіңір тартылып, аяқ жиі ұйып, табан мен аяқ терісі қажалса, сізге биік өкшеден уақытша болса да бас тарту керек. Болмаса, биіктігі орташа аяқ киімге көшкеніңіз жөн.

Биік өкшелі аяқ қиімді күніне 3-4 сағаттан артық кимеген дұрыс. Аяғыңызды жиі демалдырып тұрыңыз. Аяқ киіміңізді шешіп, аяғыңызга кішігірім жаттығулар жасаған абзал: аяғыңыздың басын алға, артқа қимылдатып, сағат тілімен айналдырыңыз. Осы жаттығуды бірнеше рет қайталасаңыз, аяғыңыздың шаршағаны басылып, қан айналымы жақсарып қалады. Өкшесі тым биік туфлиіңізге ортопедиялық ұлтарақ салып киіңіз. Аяқкиімге арналған арнайы силикон жабыстырмалар мен жастықшаларды да қолдануға болады.

Олар аяқты қажалудан қорғап қана қоймай, табанға шамадан тыс күш түспеуіне ықпал етеді.

Биік өкшелі аяқкиім сізді сұңғақ бойлы қылып көрсетсе де, көп кимеуге тырысыңыз. Өзіңізді күтіңіз!

Материалды дайындаған

Орал қалалық №6 емхананың  дәрігері

Анар  САЙЛАУҚЫЗЫ

Бұл кездесу өткен, яғни 2016 жылдың соңғы күндерінде болып еді. Үш азамат редакцияға аяқтай келді. Олар Ермек Бекайдаров, Нұрбек Жалмұханбетов, Аманкелді Бекайдаров. Үшеуі де Сырым ауданының Бұлдыртысынан. Үшеуі де жеке шаруамен айналысып, мал өсіреді. Үшеуін де күндіз күлкіден, түнде ұйқыдан айырған бір уайым ол – ақ адал малдарының жылда қолды болып, ылғи да таптырмай кететіндігі. Ұры жер жұта ма, аспанға ұша ма, ұсталмайды. Астарына сайлы көлік, қолдарына байланыс құралдарының неше түрін беріп қойған сырымдық полиция дәрменсіз. Жылда мал ұрланса, «Іздеп жатырмыз, жердің жарығына кіріп кетсе де табамыз» — деген құрғақ уәдеге тойдырып келеді. Бір қызығы, ауыл адамдары ұрының қайдан келетінін, кім екенін шамамен біледі. Оны полицияға да айтады. Бірақ одан не пайда? Ал мал болса, жыл сайын ұрланып кетіп жатыр. Және ұрыларыңыз бір-екі басты місе тұтпайды, жылқыны үйірлеп, сиыр малын табындап қыр асырады. Жоқ, қыр асырмайды, қасапхана немесе ет базарларынан бір-ақ шығарады. Соларға, құдды өздерінің малдары сияқты, емін еркін апарып тапсырады. Ал жоғарыда айтқан жарағы сайлы, көлігі (жыл аралатып жаңалап жататын) жүйрік сырымдық полицейлер ұрының ініне су құя алмай келеді. Неге? Бұл сұраққа жауапты үш азаматтың әңгімесінен іздеп көрелік. Әуелі газетке арызданушылар не дейді, соны шетінен шиырып, ортаға тастайық.

«Малды бақпаған өзіңізге штраф саламыз…»

 Ұнжұрғасы түсіп, әбден қажыған (тірнектеп жинап, өсірген ақ адалын жыл сайын барымташылардың жемсауына салып, мал ұрлату оңай дейсіз бе?) Ермек Бекайдаров былай дейді.

– Асыл тұқымды ірі қара өсірумен айналысатын шаруа қожалығым «Жазықбай» деп аталады. Айтпақшы, осылай қарай шығарда ауылдасым Сағатқали Төлегенов өзі келе алмағасын маған: «Газетке апарып бер» — деп арызын беріп жіберген, соны тапсырайын сіздерге (бұлдыртылық С. Төлегенов газетке жолдаған арызында 2016 жылдың 31 мамырында 6 бас малының ұрланғанын, олардан әлі күнге хабар жоқтығын жазады. Аудандық ішкі істер бөліміне барса, полицейлер өзімен дұрыс сөйлеспейтіндіктеріне, арызына жүрдім-бардым қарайтындықтарына шағымданыпты. Ред.).

Осы 2016 жылдың 3 қарашасында малымды үйдің төңірегіне, шамамен 1 шақырым жерге кешкісін жинап, түгендеп, санап шықтым. Келесі күні, таңертең сағат шамамен 10-дарда барсам, 17 бас ірі қарам ұшты-күйлі жоқ. Бәрі де республикалық палатаға тіркелген, ақ бас асыл тұқымды ірі қара. Ішінде элитный, текті бұқа бар. Малшы екеуміз шарқ ұрып іздедік. Айналаны, сай-саланың бәрін сүзіп шықтық. Жоқ. Шынын айту керек, полицияға сол бойда хабарлай қоймадық. Өйткені айналамыздың бәрінде өзге шаруалардың табын-табын малы жатқан. Соларға қосылып кеткен шығар, іздейік дегенбіз. Алайда табылмады. Араға төрт күн салып, өзіміз малды іздеп жүргесін, жұбайыма: «Ауылдың участковыйы Әнесов Асланға хабарла» — дедім. Сол күні участковый орнында болмағасын, жұбайым ауданға хабарласады. Бірақ онда кезекшілікте отырған Нұрым Байырғалиев деген: «Далада жүрген малдың жоғалғандығына байланысты арызыңызды қабылдамаймыз, қабылдасақ, малды бақпаған өзіңізге штраф саламыз» — дейді (мұндай уәжден қорқып кеткен қарапайым шаруа «әрі мал жоғалтып, әрі айыппұл төлеп, масқара болармыз, өзіміз көрейік деп жанұясымен тайлы таяғы қалмай, жоғалғандарын іздей бастайды. Бірақ иә аспанға ұшты, иә жерге кірді мал таптырмайды. Ред.).

— Араға тоғыз күн салғанда, яғни 12 қарашада мына ауылдасым — (қасында отырған Нұрбекті нұсқады) Жалмұханбетовтың малы жоғалды. Қазір өзі айтады ғой, егжей-тегжейін. Мен малымды әрі іздеп, бері іздеп, ақыры болмағасын, аудандық ішкі істер бөлімінің басшысы Арман Әлмұхановқа кірдім. Қазір есімде жоқ, дәл қашан кіргенім, бірақ анау журналдарына аты-жөнімді жазып алды, кезекшісі. Полиция басшысы: «Жақсы, арызыңызды қабылдамай тұра тұрайық… ( аяқтай келіп тұрған адамның арызын неге сол бойда қабылдамайды? Ред.). Любой уақытта қабылдаймыз. Сіздің малды іздеп жатырмыз, біліп жатырмыз» — деді. Сосын тағы маған: «Арызыңызды қабылдамай тұра тұрайық, шеті шығып жатыр. Ұры табылды, қайда тиегені, қайда жібергені табылып жатыр… Сіздер маған тек кедергі келтірмеңіздер… Жоғарыға арыз жазбаңыздар, жоғарыға звондамаңыздар… Құрттай тұра тұрыңыз, өзім тауып, өзім шығарып беремін…» — деді. Бір сөзін өзгертіп отырған жоқпын.

Тап осылай айтты… Полиция басшысы осылай дегесін, қуанып кеттім, подполковник айтқасын сендім. Бірақ содан бері тым-тырыс, мал да табылған жоқ, табылған ұрыдан да хабар жоқ. Түсінбеймін… Енді менің ойымша, ұры алыстан келген жоқ ауылымыздың, Бұлдыртының баласы — 1986 жылы туған Әлиев Армат деген жігіт. Зейнет жасында анасы, әйелі мен екі баласы бар, Бұлдыртыда тұрып келеді. Бұрын да осындай қой, сиыр, жылқы ұрлағаны үшін талай рет ұсталып, шаталған, бірақ ешқашан сотталмай, құтылып кетіп отырады. Ұрлаған малдарын орнына салғаны бар, салмағаны бар, әлі ұрлығын қоймай келе жатыр.

 Біз осы арада:

— Әлиев Арматыңыз ұрлығы бірнеше рет әшкереленіп, бірнеше рет шаталды дейсіз. Бірақ солардың бірде-бірінде сотталған жоқ дейсіз. Оның себебі неде, неге құтылып кете береді? — деп Ермекке сұрау салдық.

— Себебі, мықты «крышасы» бар. Мұны бүкіл аудан демей-ақ қояйын, бірақ бүкіл Бұлдырты ауылы талайдан айтып жүр.

— «Крыша» — деп отырғаныңыз, баукеспелердің ұрлығын бүркемелеп, жауып отырған біреулер бар дегеніңіз бе? Сонда, олар кімдер?

— Сотталмайтын себебі, құқық қорғау орындарында бұл жігітті қорғап отыратын өзінің адамдары бар сияқты. Әйтпесе, бір емес, екі емес ылғи қалай құтылып кете береді? Ермек Бекайдаров осылай деп өзімізге сұраулы жүзбен қарады.

— Он жеті бас ірі қарам кетті деп отырсыз. Бір бас емес, екі бас емес, бақандай 17 бас. Оны әуелі, айдап шығару керек, кейін белгілі бір жерге көрсетпей жеткізу керек, одан әрі сойып алу немесе көлікке тиеп, жымжылас қылу оңай шаруа емес қой. Біреу болмаса, біреу көріп қалуы мүмкін… Оның үстіне күре жолдың бойында қуса, жететін, қашса, құтылатын ылғи бір жүйрік көліктерді тақымдаған жол-күзет қызметінің шолғыншы полицейлері күндіз-түні жүр ғой.

— Міне, әңгіме осында. Олар біздің Сырым жақта төрт бригададан (экипаждан) тұрады. Сол күндіз-түні жүрген төрт бригада неге ештеңе көрмейді? Мал тиеген көліктерді ол полицейлер міндетті түрде тоқтатып, тексеруі керек қой. Бірақ полиция тірілей ұрлап бара жатқан малды әшкерелеп, ұстапты деген хабарды естідіңіз бе? Мен мысалы, Сырым ауданында ондайды естіген жоқпын… Ол ұрылар малды ұшақпен ұрламайды ғой, айдап алып кетеді немесе көлікпен өзінің діттеген жеріне жеткізеді. Сонда барымташылар күре жолдың бойындағы полиция бекеттерінен, жолда толып жүрген полиция патрульдерінен қалай өтіп кетеді? Значить, ұрыларды сопровождать ететін полиция ма, басқа да күштік құрылымдардың қызметкерлері ме, біреулер болып тұр ғой… (Ермек Бекайдаровтың сөзінің жаны бар. Расында да, мал ұрлап бара жатқандарды ешкім тоқтатпайды, ал ол қолға түскен күнде түрмеге кесіліп, сотталмайды. Сосын мынаны қараңыз, ұрлық жасаған адамның үйінде тышқақ лағы болмайды. Одан ештеңе өндіріп ала алмайсың. Бірақ тергеу кезінде оны біреулер кепілдікке бірнеше миллион теңге тігіп күдіктіні бостандыққа шығарып алатыны қалай? Олар кімдер сонша, ұрыға жаны ашып бара жатқан? Сыбайластары емес пе, мұны полиция неге жеріне жеткізіп тексермейді? Прокуратура тергеу жұмыстарының заңға сай жүруін неге үнемі қадағалап отырмайды? Ред.). Біздің Бұлдыртыда малын ұрлатқан жандардың бәрі бірауыздан «ұрлыққа полицейлердің де қатысы бар» — деп отыр. Мысалы, мен де солай ойлай бастадым. Егер олай болмаса, мал ұрлығы неге ашылмайды? Судай сіңіп, тастай батып кетіп жатыр. «Полиция да ұрылармен ауыз жаласып кеткен» — деген сөз ауыл арасында желдей есіп жүргелі қашан? Жақсы атақ емес. Бірақ оған басын ауыртып жатқан, өздері қатарында жүрген полицияның абыройын ойлап жатқан біреуі жоқ. Бастарын ауыртса, өздерінің қатары адал болса, ұрылардың екі аяғын бір етікке тықпай ма?!

Мен полиция қызметкерлерін қаралайын деп отырған жоқпын. Бұл менің ғана пікірім емес, ел арасында да осындай әңгіме гулеп тұр. Осы өткенде, 22 желтоқсанда Орал-Атырау күре жолының бойындағы Жаңабұлақ (бұрынғы «Родник новый» ұжымшары) ауылының маңайынан «Джип» көлігімен 4 бас жылқыны атып алып қашқандар ұсталды ғой… Бұл ұрылардың да бұған дейін біздің Сырым жақта ұрланған малдарға да қатысы бар деп жатыр ұзын хабар. Сол барымташылардың ішінде «полиция қызметкерімен қатар, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің қызметкері де бар екен, олар осындай ұрлықпен баяғыдан айналысады екен» деген әңгіме гу ете түсті. «Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» деген мұндай әңгіме өзінен-өзі шықпайды. Ал қате әңгіме болса, құқық қорғау орындарының өкілдері неге мұны теріске шығармайды? Мына менімен келіп отырған Жалмұханбетов Нұрбектің ұрланған малын МАИ қызметкерлері қасапханаға сопровождать етіп апарған деген әңгіме гулеп тұр. Ондай әңгіме қайдан шыққан? Міне, осындай әңгімелерден кейін полицияға сенесің бе, сенбейсің бе, қалай істейміз… Бұл ұрлық жыл сайын қайталанып келеді. Ауылымызда жыл сайын бір бас, екі бас ірі қарасы мен жылқысы ұрланған адамдардың полицияға берген арызы үйіліп жатыр, біреуі де табылған жоқ. Енді мен осы күндерде неден қауіптеніп отыр дейсіз ғой?.. Айтайын. Бағана сөзімнің басында айттым ғой, менің малымды ұрлады деген күдікпен Әлиев Армат деген ұсталды деп. Оның қазақша айтқанда, «Сығарға биті, үрерге иті жоқ» адам. Одан ештеңе өндіріп ала алмайсың. Ертең сол Әлиев сотталса сотталады да, істің аяғы құрдымға кетеді. Ол малды кімдерге сатты немесе кімдерге шығарып берді, олар неше адам, қайдан келген, не істейді? Мұның бәрі анықталмай қалады да, баяғы біз жер сипап қаламыз. Өйткені жылда осылай. Полиция әрі қарай індетіп іздемейді, қопарып тексеріп-тергемейді. Олай етпейтіні, оның себебін жоғарыда айттым. Міне, осындай қауіппен газетке шағымдана келген жайымыз бар.Енді мына Нұрбек інімді тыңдаңыз, мұның да айтары бар…

«Полиция маған «күт» — дейді»

Бұдан әрі әңгімені Нұрбек Жалмұханбетов жалғастырды:

 — Ерекеңнің малы жоғалғаннан кейін арада тоғыз күн өткенде, яғни 12 қарашада кешкісін әкеміз екеуміз күндегі әдетімізбен 40 бас ірі қараны үйдің жанына әкеліп кешкісін иірдік. Таңертең, 13 қарашада келсек, 16 бас ірі қарам жер жұтқандай жоқ. Бұған дейін жыл сайын бір-екі бас міндетті түрде ұрланып келді. Олар табылған жоқ. Бұл жолы крупный ұрлап тұр ғой… Әкем екеуміз алып келіп іздедік. Жоқ. Айтпақшы, 13-і күні кешкісін екі бас малым қашып шықты ма екен, келіп тұр. Біреуі бұзаулы сиыр еді, бірақ қасында бұзауы жоқ… Содан 14 қарашада учаскелік полицияға хабарладық. Олар маған «УАЗ» көліктерін берді, сонымен іздедік. Екі күнге жуық айналаны қалдырмай шарладық. Жоқ. Әбден табанымыздан тоздық. Ешкім ештеңе көрмеген, жым-жылас. Ал, бір қызығы, ұрыны ұстауға тиісті полиция жоқ іздеп жүрген біздерді қайта-қайта тоқтатып: «Қайда бара жатсыңдар, қайдан келе жатсыңдар?» — деп өзімізді тергеудің астына алады. Аудандық ішкі істер басқармасының басшысы Әлмұхановқа арыз жазайын деп едім, «Жазасың, жазасың» — деп соза берді. Содан бір күні кешке қарай, сағат 5-тердің шамасында Әлмұханов телефон соғып: «Маған кел!» — деді. Бардым. Шынымды айтсам, арызды қалай жазу керектігін білмеймін. Әлмұхановтың нұсқауымен Талғат деген тергеуші менің айтуыммен жазып отырды. Сөйтсем, менің малымның шеті шыққан екен. Ермек ағам жаңа әңгімесінде айтты ғой, Әлиев Армат деген Орал жақта жүріп ұсталыпты деп. Сол антұрған сияқты малымды ұрлаған. Арызды тергеуші толтырғаннан кейін өзім қол қойдым. Сөйтсем, менің малымды ұрылар Оралдың қасындағы Чувашкіге апарған, одан әрі Трекин ауылындағы ет комбинатының қасапханасына тапсырған. Ол бақылау камерасына түсіп қалыпты (осы арада Нұрбек Жалмұханбетов қасапханадағы бақылау камерасынан қалта телефонына көшіріп алған көріністерді бізге көрсетіп отырып, әңгімесін әрі қарай жалғады. Ред.). Міне, мына раскольдің ішінде тұрғандардың бәрі менің малдарым. Бір көргеннен-ақ таныдым… Міне, міне, менің ала сиырым кетіп бара жатыр… Әне біреу тұрған оны соятын жерге қарай айдап жатыр… Трекиннің ет комбинаты ештеңе білмейді. Малды негізінен әкелген Әлиев Армат көрінеді. Қолында малды тапсырғанда талап етілетін құжаттардың бәрі болыпты. Ол Жанұзақ деген біреуге сатқан. Құжаттарының бәрі бар. Енді мен полициядан сұраймын ғой: «Ол құжаттарды қайдан, қалай, кімнен алған? Ет комбинатына менің малымды кім тапсырған? Анау Жанұзақ деген кім, не істейді, қайда тұрады? Қандай көлікпен әкелді?» — деп. Полиция ол жағын ашып айтпады. «Күт» — дейді. Меніңше, осы ұрлықтардың бәрін Армат пен Жанұзақ дегендер ғана жасап жүрген жоқ, олардың арғы жағында кәміл біреулер тұр. Көліктерді біреу сайлап береді. Құжаттарды дайындаумен және біреулер айналысады. Тапсыратын жерге дейін біреулер сопровождать етеді. Әбден ұйымдасқан, сыбайласқан қылмыс қой. Менің қорқып отырғаным, ертең айналып келгенде, Армат пен Жанұзақ екеуі ұрлаған болып шығады да, қалғандары құтылып кетеді. Ол екеуі бізге бір тиын да төлемейді. Өйткені ештеңелері жоқ қой. Ал ауданның полициясы маған «күт, күт» — дегеннен басқа ештеңе айтпайды.

Бұлдыртыдан ұрланып, Ұялыдан табылды

Қаңтардың 13-і күні түнде шырт ұйқыдан телефонның шырылы оятып жіберді. Арғы жақтан бұлдыртылық азамат Ермек Бекайдаров саңқылдап тұр, қуанып тұр. «Малым табылды!» — дейді мәз болып. Қайдан? «Бөкей ордасы ауданының Ұялы ауылының (бұрынғы «Искра» кеңшары) қырынан табылды. Ертең солай қарай жүрейін деп жатырмын…». Біздің де қуанғаннан ұйқымыз шайдай ашылып кетті. Арада үш күн өткенде, Ерекең редакцияға арнайы келіп, мән-жайды былайша баяндады.

— 13 қаңтар күні түнде маған облыстық ІІД-ның қызметкері Бейімбет Оразов звондап, жоғалған малдарымның түр-түсін, енін тәптіштеп айтып: «Сіздің малдарыңыз ба?» — деп сұрады. Қуанып кеттім… Содан сол Оразовтың нұсқауымен ауданнан, облыстан қасыма полицейлерді қосып беріп, Бөкей ордасы ауданына аттанып кеттік. Сөйтсе, жағдай былай болған. Қарашаның 3-інде ұрланған 17 бас малым келесі күні, яғни 4 қарашада қаланың іргесіндегі Сарытау шағынауданына әкелінеді. Ұрылар сол жерде 4 басын біреулерге сатып жіберген, қазір оларды кімдерге сатқанын тергеп жатыр, анықталар деп отырмын. Қалған 13 басты ішінде асыл тұқымды бұқа бар, өзі Орал қаласында тұратын шаруа ма, кәсіпкер ме, онысын әзірге білмеймін, 1962 жылы туылған Марат Еркінғалиев деген 1 млн. 400 мың теңгеге (яғни арзанға) сатып алады. Еркінғалиевтің өзі маған былай дейді:

— Маған Зайтов Махамбет (бұл азаматтың қандай кәсіппен айналысатынын немесе айналысып келгенін құқық қорғау орындары анықтап жатқан шығар. Ред.) деген звондады «Мал аласың ба?» — деп. Мен «Сыбаға» бағдарламасымен (бұл бағдарлама асыл тұқымды мал сатып алу үшін жеңілдетілген несие береді. Еркінғалиев сол бағдарлама бойынша несие алған ба, алса, қалай алған? Ред.) әлгі малды көріп жатпай-ақ сатып алдым…

Ол Еркінғалиев дегеніңіз, Бөкей ордасының Ұялысында Тереңқұдық деген точкіні жалға алып, мал ұстайды екен. Менің малдарымды Оралдан әрі асырып, 5 қараша күні сол Тереңқұдыққа жеткізген (жолдағы полиция бекеттерінен, шұбырып жүрген шолғыншы полицейлерден қалай өтіп кеткен? Ред.). Тереңқұдықта бөкейлік полициялардың айтуы бойынша, менің малдарымнан басқа да тағы ірі қаралар (бұлар да ұрланған мал емес пе екен?.. Ред.) болған. Содан қызықты қараңыз, Еркінғалиев сол ауылдың мал дәрігерін шақыртып, «Мен «Сыбағаға» мал сатып алдым, тірке!» — дейді (мұны Ұялы ауылының әкімі біле ме екен? Тереңқұдық елді мекені Еркінғалиевке қалай жалға берілді? Ред.). Мал дәрігері менің малдарымның құлағындағы сырғаларының нөмірлерін жазып алады (бұл жерде мал дәрігері анау 13 бастың құжаттарын (ветсправка, келісімшарт т.б. талап етуі керек қой. Ред.). Ветврач олардың ұрлық мал екенін білді ме, білмеді ме, оны тергеу анықтай жатар. Білген сияқты, өйткені ол сырғалардың нөмірлерін жазып алғанмен, малдарды республикалық жалпы базаға енгізіп, тіркемеген. Әдейі солай істеп тұр ғой…Егер базаға тіркесе, ол малдардың менің меншігімде тұрғаны шыға келер еді. Мүмкін біліп, сол бойда әдейі тіркемеген шығар… Кейін Еркінғалиев Марат малымның сырғаларының бәрін кесіп, алып тастаған. Оны маған полицейлердің көзінше өзі айтты. Қалай болғанда да, мұны ақи-тақи тергеу керек, шындығын шығару керек… (осы арада ұрлық малдарды сатып алған Еркінғалиев Марат дегеннің облыста жалға алған тағы басқа жерлері бар ма, онда малдары болса, оны қайдан, қалай және қандай жолдармен алғанын, «Сыбаға» бағдарламасымен несиеге қалай қол жеткізгенін ақи-тақи тексеру керек сияқты.

Ред.). Сөйтіп, бөкейлік полициялардың қырағылығы арқасында бір бұқамнан басқа малдарым табылды. Нұрбек деген малшының айтуы бойынша (өткен жылғы қарашада Еркінғалиевтің Тереңқұдықтағы малын баққан жігіт), ол бұқамды Еркінғалиев 29 желтоқсан күні сойып, сатып жіберген.

Енді менің сонау Бөкей ордасындағы полицей жігіттерге айтатын рақметім зор. Сырымдық полицейлерге өкпем қара қазандай болып жүргенде, жалғыз мен ғана емес, өкпелерін халық та айтып жүр ғой, бөкейлік жігіттер ерледі. Олар Бөкей ордасы АІІБ басшысының бірінші орынбасары Орынбек Жапашев, аға анықтаушысы Нұрлытай Қалмияров және сержант Мақсат Үмбеталиев. Бұл жігіттердің жұмысын ұйымдастырып, іздестіру шараларына басшылық жасаған облыстық ІІД-ның қызметкері Бейімбет Оразовқа да айтар алғысым шексіз. Енді бұл жігіттер талай жыл талай шаруаның ақ адал малдарын ұрлап, қан қақсатып келген баукеспелердің бәрін түгел анықтап, ұрлағандарын құстырып, бірін қалдырмай, сотқа жеткізіп, сазайларын тарттырады деп сенеміз.

Біз де осы сеніммен мақаламызды аяқтаймыз. Сондай-ақ жоғарыда айдар қойғанымыздай, мақаланы облыс прокуроры мен облыстық ішкі істер департаменті басшысының назарына ұсынып, осынау қылмыстық істің жай-жапсарынан оқырмандарымызды алдағы уақытта да хабардар етіп отырмақшымыз.

 Есенжол ҚЫСТАУБАЕВ,

“Орал өңірі”

Сейсенбі күні  ҚР орталық коммуникациялар  қызметінің облыстық филиалы алаңында  өткен баспасөз мәслихатында  «Құқықтық статистика және арнайы есепке алу – әрбір үйге» атты жоба талқыланды.

Брифингке ҚР Бас прокуратурасы құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті БҚО бойынша басқармасының  аға прокурорлары  Руслан Хакимов пен Орынтай Байғалиев қатысты.

Басқосуда бұрын қылмыс жасаған тұлғалардың мемлекеттік мекемелерге жұмысқа орналасуына немесе зорлық-зомбылықпен ұштасқан қылмыс жасаған тұлғалардың білім беру мекемелеріне орналасуына жол бермеу мәселелері де сөз болды.

— Бүгінгі басқосуымыздың мақсаты – облыс тұрғындарына Құқықтық статистика және арнайы есепке алу органдарының мүмкіндіктерін түсіндіру. Жалпыға қолжетімді «е.gov» электронды үкімет  порталынан  қылмыс жасады деген сезікпен іздеу есебіне алынған, тергеу органдарынан, соттан, жаза мерзімін өтеп шығудан жасырынған, бала күтіміне алимент төлемей жүрген борышкерлер тізімін, өзіне қатысты әкімшілік айыппұлдардың бар-жоқтығын және төленгенін тексеруге болады. Сондай-ақ автокөліктің адам өлімі мен жарақатына апарып соқтырған жол-көлік оқиғасына қатысы бар-жоғын біле алады. Яғни ұсталған автокөлікті  сатып аларда  оның мемлекеттік тіркеу нөмірін білсеңіз, ақпарат алуға болады, — деді аға прокурор Орынтай Құбайдоллаұлы.

Аталмыш порталдан мемлекеттік органға берілген арыздар мен өтініштердің қаралу барысы мен нәтижесін бақылауға мүмкіндік бар. Егер жеке кәсіпкер болсаңыз, өзіңізге қатысты тексерістің комитетте тіркелгендігін, заңды негізде жүріп жатқандығын   біле аласыз.

— Бүгінгі таңда аталмыш портал қызметін еліміз бойынша 1 миллион 500 мыңнан астам азамат пайдаланған. Айыппұлдарды 192 мың адам қараса, іздеу салынғандар тізімін 300 мың адам, арыз-шағымдарды 295 мың  тұрғын тексерген, — деді Руслан Хакимов.

Баспасөз мәслихатына қатысушы сала басшылары журналистердің сауалдарына жауап берді.

Гүлсезім  БИЯШЕВА,

“Орал өңірі”

Сейсенбі күні ҚР Орталық коммуникациялар қызметінің облыстық филиалы алаңында  «Қыс мезгіліндегі қауіпсіздік қағидалары»  тақырыбында брифинг өтті.

Баспасөз мәслихатына БҚО төтенше жағдайлар департаменті басшысының орынбасары Ақылбек Ахметжанов, облыстық төтенше жағдайлар департаменті төтенше жағдайлардың алдын алу бөлімінің басшысы Марс Отаров және облыстық төтенше жағдайлар департаменті «Жедел құтқару жасағы» ММ бас құтқарушысы Алексей Еремеев қатысты.

Облысымыз жағырапиялық орналасуы бойынша қысқы мезгілде ауа райы суық аймаққа  жатады. Сондай-ақ шаһарымызда күн күрт суығанда, электр желілерінде мұздақтар қалыптасып, электр бағандарының құлауы, электр сымдарының үзілуі, жолдың мұздақ не қар басуы салдарынан жол-көлік оқиғасының орын алуы жиі кездеседі.

— Тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында қоғамдық тәртіп сақтау қызметі мен жергілікті полиция қызметкерлері елді мекендерде қасақана өрт қою фактілерінің алдын алу мақсатында 58151 тұрғын үйге шолу жүргізіп, 119 мыңнан астам тұрғынға түсінік жұмыстарын жүргізді. Республикалық маңыздағы 1392 шақырым және облыстық маңыздағы 1758 шақырым жолдарда 21 жылыту пункттері әзірленді. Жоспар бойынша 11000 тоннаға жуық инертті материал және 365 тонна жанар-жағармай қоры жасақталуда. Қар басуы ықтимал 228 жол телімі анықталды. Облыс бойынша қыс мезгіліндегі төтенше жағдайларды жоюға 713 бірлік техника, 1836 адам жұмылдырылады. Орталық көздерден жылу алатын объектілер жүз пайыз жылумен қамтылды, — деді облыстық ТЖД басшысының орынбасары Ақылбек Ахметжанов.

Сондай-ақ 19 қаңтарда өтетін Крещение мейрамын өткізуге байланысты бірқатар қауіпсіздік шаралары пысықталды.

Аталмыш мерекеге орай суға көп шомылатын жерлерде қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында ТЖД жеке құрамының кезекшілік кестесі бекітіліп, суда қауіпсіздік ережелерін сақтау жөнінде ақпараттар таратылды. Сондай-ақ аталмыш мерекеге арнайы белгіленген 17 орынға облыстық ТЖД ведомостволық және құрылымдық бөлімшелерінен 94 адам және 17 бірлік техника тартылады.

Бүгінгі таңда мұздың қалыңдығы Жайық және Деркөл өзендерінде 30-35 см, Шаған өзенінде  25-40 см, Шалқар көлінде 25-31 см болып отыр. Бұл – қалыпты жағдай. Алайда су нысандарының маңында абай болған жөн, — деді аталмыш департаменттің төтенше жағдайлардың алдын алу бөлімінің басшысы Марс Отаров.

— Суық суда  1-2 минуттан артық болмаңыз. Денеңіз тоңазып, сырқаттанып қалуыңыз әбден мүмкін. Суға шомылғаннан кейін әбден құрғағанша сүртініп, жылы киініп, ыстық шай ішкен абзал. Спирттік ішімдікті ішуге мүлдем болмайды, — деді келесі спикер Алексей Еремеев қауіпсіздік ережелерін қаперге салып.

Брифингке  қатысушы сала мамандары журналистердің сауалдарына жауап берді.

Оксана ДЕМЕНТИЕВСКАЯ,

«Мой город» газеті:

— Дәстүрлі Крещение мейрамында облысымыз бойынша оқыс оқиғалар, төтенше жағдайлар  орын алған кез болды ма?

Ақылбек АХМЕТЖАНОВ,

БҚО төтенше жағдайлар департаменті басшысының орынбасары:

— Ұмытпасам, 2005 жылы аталмыш мерекеде шомылмақ болған Плодовощной ауылының бір тұрғыны УАЗ  автокөлігімен қатпаған мұздың үстінде жүріп, суға түсіп кеткен болатын. 2008 жылы бір азамат мереке рәсімін жасап, суға түсіп шыққаннан кейін жүрек талмасы ұстап, бақилық болды. Сондай-ақ мұзға тайып, денесін жарақаттап алу, сындырып алу секілді алғашқы жәрдем қажет ететін оқиғалар болмаса, төтенше жағдайлар орын алған жоқ.

Гүлсезім БИЯШЕВА,

«Орал өңірі» газеті:

— Сіздер аталмыш мейрамға орай суға шомылатын 17 орынды айтып өттіңіздер. Ал аудан орталықтарында арнайы орын бекітіліп, қауіпсіздік ережелері сақталды ма?

Марс ОТАРОВ,

БҚО төтенше жағдайлар департаменті төтенше жағдайлардың алдын алу бөлімінің басшысы:

— Шомылуға жабдықталмаған жерлерде суға шомылуға болмайтындығын облыс тұрғындарының тағы да қаперлеріне салсақ дейміз.

Ал аудандарға келер болсақ, Ақжайықта, Зеленовта, Теректіде, Тасқалада  арнайы орындар  дайындалуда. Жергілікті полиция қызметкерлері қауіпсіздік шараларымен айналысуда.

Гүлсезім ЕРБОЛАТҚЫЗЫ