«Орал трансформатор зауыты» ЖШС өткен жылы 1200 дана трансформаторға тапсырыс алып, оны орындап шықты. Кәсіпорын өнімінің 90 пайызын экспортқа шығарды. Өндіріс ошағының түтіні биыл да түзу «ұшуда». Биылғы жылдың аяғында  зауыт жобалық қуатына толықтай шығады. Сонымен қатар «құтты» жобаның негізі осы өндірістік базада «Uralelectro» ЖШС қазақ-түрік бірлескен кәсіпорны құрылып, жаңа жоба жүзеге асырылуда.

Қазақстандағы электрмашина жасау саласының көшбасшысы ««Alageum Electric» холдингтік компаниясы 2014 жылы «Орал трансформатор зауыты» жобасын іске қосты. Ресейдің нарығына бағыт ұстаған жаңа кәсіпорын өткен жылдан бастап  өнім өндіре бастады.

– Біздің зауытта өңірімізге іссапармен келген Елбасымыз да болып, жұмыс үрдісімен танысып, жақсы бағасын берді. Қазіргі уақытта кәсіпорын қуаты 25-2500 кВт болатын үш фазалы күштік және майлы трансформаторлар шығаруда. Зауыт енді ғана өндірістік күшіне еніп келеді. Жобалық қуаты жылына 14000 дана трансформатор өндіруге жарайтын кәсіпорын бүгінде өндіріс орны өзінің өндірістік қуатының 70 пайызына шықты. Аз уақытта бұл жаман көрсеткіш емес, – деді «Орал трансформатор зауыты» ЖШС-ның басқарушы директоры Дмитрий Урих.

Басқарушы директордың айтуынша, өндірісшілер өнім өндіру технологиясын тереңдете игеруге кіріскен. Сонымен қатар орнатылған құрал-жабдықты жетілдіру бағытындағы шаруалар да атқарылуда.  Мамандарды тәрбиелеу, оқыту жұмыстары басты назарда. Өйткені бұл – мамандандырылған өндіріс, электр энергетикасынан бейхабар адамның трансформатор өндірісін игеріп кетуі қиын. Сондықтан компания облыс орталығында өтетін бос жұмыс орындары жәрмеңкесіне ұдайы қатысады. «Кәсіпорынға электриктер, электр слесарьлары, дәнекерлеушілер, трансформатор құрастырушылар керек.  Мысалға, трансформаторды құрастырушылар дегенде де оны құрастыру жұмыстары бірінші, екінші және үшінші болып бөлінеді. Әр жұмыс үрдісінің өзіндік ерекшеліктері болады. Сондықтан трансформатор құрастырушыларын, трансформаторға сым ораушыларды, шетелдік құрал-жабдықтармен жұмыс істейтін операторларды арнайы оқытып аламыз. Жұмысқа қабылданған бірқатар жұмысшы Кентау политехникалық колледжінде білім-білігін шыңдады», – деді Дмитрий Викторұлы. Айтқандай, зауытта 170 адам жұмыс істейді. Олардың 80 пайызы – жергілікті тұрғындар.

Әлемдік экономикалық дағдарыс жаңадан ашылған өндіріс орнының «тәй-тәй» басқан қадамына «тұсау» бола алмаған. Бүгінгі таңда кәсіпорын өнімінің 85-90 пайызы экспортқа шығарылуда.  Басаяғы жыл жарым уақыттың ішінде оралдық трансформаторлар Ресейдің іргелес облыстарына және одан әрі Свердлов, Мәскеу облыстарынан тұтынушыларын тапты. Енді Мәскеу облысынан әрі қарай кең байтақ нарықты игеру жоспарланған. Одан басқа қазақстандық өнім ел  нарығында да, батыс өңірінде де өтімді. Сондықтан компания алдымен батыс өңірдегі электр желілерін таратушы және мұнайгаз компанияларымен әріптестік байланыстар орнатып отыр. Оралдық өндірісшілер өнім өткізу мәселесімен шұғылданбайды, бұл мәселемен басқарушы компания болып табылатын Алматыдағы «Алагеум электрик» холдингінің өңірлердегі филиалдары айналысады. «Мұның өзі кәсіпорынға  өнім сапасын жақсарту жағына көбірек мән-маңыз беруге жағдай жасайды», – дейді аталмыш компания басшылығы.

Кентау трансформатор зауыты Қазақстанның маңдайына басқан «жалғызы», жарты ғасыр бойы өнім өндіріп келе жатқан байырғы өндіріс орны екені белгілі.  Соңғы 10-15 жыл көлемінде онда да өндіріс орны жаңғыртылып, барлық техника паркі жаңартылған. Ал жаңа оралдық трансформатор зауытына да асқан дәлдікті қажет ететін заманауи еуропалық құрал-жабдықтар орнатылды. Бір холдингке қарайтындықтан, қос бірдей зауытқа технологиялық-конструкторлық база, барлық жоба-жасақтамалар ортақ. Бастысы, екі зауыттың да өнімдерінің сапасы  бір  деңгейде, мұны тұтынушылар да мойындаған. Қазіргі уақытта оралдық кәсіпорын өнім сапасын жоғары деңгейге көтеру, өндірістік шығынды азайту, өнімнің сапалық техникалық сипаттамаларын жақсарту бағытында  жұмыстануда. Тек өсуді, дамуды көздейтін компания үшін мұндай ізденістер қалыпты жағдай болса керек.

Зауыт конвейерінен алты ай ішінде қуаты жағынан әр түрлі 2 мың дана трансформатор шықты. Өнім өндіру осы мерзімде 100 пайызға өсті. Жыл басындағы жағдаймен салыстырғанда жаз шыға кәсіпорын өніміне сұраныс көбейген.  Ай сайын өнім сату бөлімі өңірлерден түскен сұраныстарды есепке алып, сол өңірлерге барып өнім өткізу жөнінде жұмыстанады. Ресейдің түкпір-түкпірін аралап, өніммен таныстыруда. Өйткені зауыт жаңа, электр жабдықтары нарығындағы жаңа «ойыншы».

Негізі жаңа өндіріске 5,6 млрд. теңге инвестиция құйылды. Соның 50 пайызына жуығын компания «Бизнестің жол картасы – 2020» мемлекеттік бағдарламасы бойынша жеңілдетілген несие ретінде алды. Сондай-ақ бұрынғы «Омега» зауытының бос тұрған ғимараттарын сатып алып орнықты. Енді  «Омеганың» қалған бос аумағын сатып алу жөнінде тиісті орындарға ұсыныс берілгенмен, мәселе әлі шешіле қоймаған.  Жыл өткен сайын бос тұрған ғимараттардың сұрқы қашып, күтімсіз күйге енуде. «Бос ғимараттарды пайдаланып, жаңа өндіріс орындарын ашар едік. Қосымша өндіріс цехтарын ашып,   кейбір қосалқы бөлшектерді зауыт қабырғасында шығаруға болар еді. Қазір оларды Ресейден және қайсыбірін Кентаудан тасымалдаудамыз», – дейді Д. Урих.

Электрмашина жасау саласындағы «құтты» жоба – бұл. Өйткені «Орал трансформатор зауытының өндірістік базасында «Uralelectro» ЖШС қазақ-түрік бірлескен кәсіпорны биылғы наурыз айында ресми тіркелді. Түрік инвесторлары өндірісті дамытуға 1млрд. теңге инвестиция «құйды».

Кәсіпорында қосалқы стансаларға арналған коммутациялық электр жабдықтары, соның ішінде электр тұстама (щит), төменгі және жоғары кернеулі ұяшықтар, шкафтар шығарылады. Жобаның құны 2 млрд. теңге шамасында. Қазір технологиялық үрдістер жасақталуда. Түрік жағы – бұл салада әлемге танылған өндірісші. Ал біздің тарап бос өндіріс орнын әрі жұмыс күшін ұсынады. Жаңа жоба бойынша технологиялық құралжабдық сатып алынуда. Жабдықтар орнатылып, шаруа бірыңғайланғаннан кейін тамыз айында тәжірибелік үлгілер дайындалады деп жоспарлануда. Жаңа өнімдер несімен тиімді десек, елімізде, өңірлерде жыл санап электр қуатын тұтыну көлемі ұлғайып келеді. Сондықтан ірі қалаларда қуатты реттеп отыратын көп орын алмайтын шағын қосалқы стансаларды орнатқан тиімді. Сондай стансаларға шағын электр жабдықтарын орнатудың өзекті екені сөзсіз, – деді «Орал трансформатор зауыты» ЖШС-ның басқарушы директоры Дмитрий Урих.

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі»

Сейсенбі күні облыс әкімі жанындағы мүгедектер істері жөніндегі кеңестің кезекті отырысы өтті. Оған  облыс әкімінің орынбасары Марат Тоқжанов төрағалық етті.

Алдымен облыстағы мүгедектер үшін қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша әлеуметтік транспорттық инфрақұрылым нысандарын паспорттау мен бейімдеу тақырыбында облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Ділдаш Ысқақова баяндады. Оның айтуынша, мүмкіндігі шектеулі азаматтар медициналық, әлеуметтік және кәсіптік оңалту күн тәртібінен түспей келе жатқан мәселелердің бірі  болып  отыр.

– Биылғы қаңтар айындағы көрсеткіш бойынша жалпы мүгедектер саны – 24201. Бұл облыстағы халық санының 3,8 пайызын құрайды (өткен жылмен салыстырғанда 552 адамға азайып отыр). Оның ішінде І топ мүгедегі – 2510 адам, ІІ топ мүгедегі – 9965 адам, ІІІ топ мүгедегі – 9181 адам. Облыста 6156 мүмкіндігі шектеулі бала есепте тұрса, оның ішінде 1740 бала мүгедек бала санатына жатады. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды әлеуметтік қорғау бағытының бірі оларға кедергісіз орта құрып, қоғамға етене араластыру болып табылады. Осыған орай 2012 жылдан нысандардың қолжетімділігін паспорттау басталды. Облыс бойынша әлеуметтік және транспорттық инфрақұрылым нысандарының саны 3962 бірлікті құраған. 2015-2016 жылдары 709 нысанға паспорттау жүргізілсе, оның 576-сы бейімдеуді қажет етеді деп анықталды, ал 164 нысан бейімделді. Паспорттау бойынша Тасқала, Бөкей ордасы, Қазталов аудандары жоғары көрсеткішке ие болып отыр. Ал Теректі, Зеленов, Орал қаласы бойынша паспорттау жұмыстары төмен деңгейді көрсетіп отыр, – деген мекеме басшысы паспортталған 709 нысанның 640 нысаны порталға енгізілгенін атап өтті. Ділдаш Ысқақованың баяндамасынан белгілі болғанындай, 2016 жылға жоспарланған 97 жол белгілері мен жол сілтегішті орнату бойынша 19 белгіні орнату уақытында орындалған. Ал қалғаны ІІ жартыжылдықта жүзеге асырылмақ. Сонымен қатар жаяу жүргіншілер өтетін жолдарға сегіз  дыбысты қондырғы орнатылса, жыл аяғына дейін 56 қондырғы орнату іске асырылуда.  Қоғамдық көліктердегі мүгедек жандардың жағдайын ескере отырып, әлеуметтік тапсырыс шеңберінде үш бағыт бойынша инватакси қызметі жүзеге асуда. Бұл қызметтің 1-бағыты тірек-қимыл аппараты бұзылған және кресло-арбаға таңылған мүгедектер мен мүгедек балаларды тасымалдау, 2-бағыты көзі көрмейтін бірінші топ зағиптарын және көзі көрмейтін балаларды тасымалдау, 3-бағыты психоневрологиялық ауруы бар мүгедек-балаларды  тасымалдауға  арналған.

Баяндамадан кейін Марат Тоқжанов паспорттау мен бейімдеу жұмыстары бойынша төмен көрсеткіш көрсетіп отырған аудандар мен қала басшылығына орын алып отырған олқылықтарды тез арада жойып, қалпына келтіруге тапсырма берді.

Бұдан соң мүмкіндігі шектеулі азаматтардың дене шынықтыру және спортпен айналысуларына спорт инфрақұрылымдарының қолжетімділігін қамтамасыз ету және мүгедектерге арналған спорттық клубтар ұйымдастыру туралы облыстық дене шынықтыру және спорт басқармасы басшысының міндетін атқарушы Динара Есенғалиеваның ақпараты тыңдалды. Оның айтуынша, қазіргі уақытта облыс бойынша спортпен тұрақты шұғылданатын мүгедектердің саны 1799 адамға жеткен. Өңірімізде мүгедек-спортшылар арасында 11 спорт түрін (жүзу, жеңіл атлетика, пауэрлифтинг, шахмат, тоғызқұмалақ, дойбы, үстел теннисі, футбол, волейбол, баскетбол, армрестлинг) дамыту көзделген. Сондай-ақ бүгінгі таңда басқарма қарамағындағы спорт ғимараттарында мүгедектердің спортпен тегін шұғылдануы, білікті мамандардың жетекшілігімен жаттығуы, күнтізбелік жоспарға сәйкес спорттық жарыстарға қатысуы үшін тиісті жағдайлар жасалуда.

Облыстық мүгедектер қоғамының төрағасы Жұмажан Қожжанов және «Қазақ зағиптар қоғамы» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Мұрат Қадырбеков мүмкіндігі шектеулі жандардың жай-күйіне тоқталып, әлі де шешімін таба алмай келе жатқан мәселелерді алға тартты.

Жиын соңында Марат Тоқжанов бірқатар мекеме басшылары мен аудан, қала әкімінің орынбасарларына күн тәртібіндегі мәселелер бойынша тапсырма беріп, олардың уақтылы орындалуын қадағалауды тапсырды.

Ләззат  ШАҒАТАЙ,

«Орал өңірі»

Суреттерді  түсірген Темірболат  ТОҚМАМБЕТОВ

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен отандық тауар өндірушілерді қолдау, өңіраралық ынтымақтастықты нығайту, ел экономикасын әртараптандыру мақсатында өткен облысаралық кездесу Атырау облысы әкімдігінде қос өңір делегацияларының басқосуынан басталды. Осы жиында сөз алған Атырау облысының әкімі Нұрлан Ноғаев батысқазақстандық делегация мүшелеріне Қош келдіңіздер айтып, Атырау облысының бүгінгі таңдағы өндірістік әлеуетіне тоқталып өтті.

Ел экономикасының локомативі атанған Атырау жері — шикізатқа бай, өндірісі өркендеген өлке. Атырау өңірінде мұнай мен газдан өзге гипс, әк тасы, құрылыс құмы, калий тұзы, кірпіш өнеркәсібі үшін саз, тағы да басқа пайдалы қазбалар бар. Мақсатымыз – шикізатқа деген тәуелділіктен айырылып, өнеркәсіпті сапалы дамыту. Сол мақсатта Батыс Қазақстан облысымен өнеркәсіп саласын дамыту, ел экономикасын арттыру жолында бірқатар қоян-қолтық жұмыс атқарып келеміз. Бүгінгі басқосу-да мұнай өңдеу, машина жасау, құрылыс материалдарын өндіру, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу секілді маңызды салада бірқатар жұмысты бірлесіп атқаруға бағытталған меморандумға қол қойдық, — деді Атырау облысының әкімі Нұрлан Асқарұлы.

Батыс Қазақстан облысының әкімі Алтай Көлгінов көршілес жатқан қос өңірдің бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста екендігіне тоқталып, бұдан әрі де өңіраралық ынтымақтастықты бұрынғыдан да арттырып, ел экономикасын дамытуда бірлесе атсалысуға шақырды.

Мәжіліске қатысқан қос өңірдің кәсіпкерлері өз тәжірибелерімен бөлісіп, түйінді мәселелерге тоқталды. Кездесу соңында екі облыстың басшылары өңіраралық ынтымақтастық меморандумына қол қойды. Сонымен бірге Атырау мен Батыс Қазақстан облыстарының бірқатар өндіруші кәсіпорын басшылары мен кәсіпкерлер де екі жақты меморандумға қол қойды.

Өңір басшысы Алтай Көлгінов бастаған батысқазақстандық делегация Атырау қаласындағы жүн өңдеу және жүн өнімдерін шығарушы “Caspiy Lana Atyray” ЖШС-да болып, кәсіпорын жұмысымен танысты.

Назгүл Есмаханова басшылық ететін кәсіпорын өткен жылы пайдалануға берілген. Елімізде баламасы жоқ өндірістің құрылысына 2 315,4 млн. теңге қаражат жұмсалған. Бүгінде серіктестік 70 адамды қамтамасыз етуде. Кәсіпорын қой және түйе жүнін алғашқы өңдеуден бастап бірнеше дайын өнім түрлерін шығаруға қауқарлы.

Батысқазақстандықтардың Атырау өңіріне сапары оралдық көркемөнерпаздардың концерттік бағдарламасына ұласты.

* * *

Сәрсенбі күні Батыс Қазақстан облысының әкімі Алтай Көлгінов бастаған делегация Маңғыстау өңіріне келіп жетті.

Отандық тауар өндірушілерді қолдау, өңіраралық ынтымақтастықты жетілдіру, ел экономикасын әртараптандыруды мақсат еткен жұмыс сапары қос өңір делегацияларының басқосуынан басталды.

Дөңгелек үстелге қос облыстың басшылары, мекеме-кәсіпорын өкілдері мен кәсіпкерлер қатысты. Басқосуда сөз алған Маңғыстау облысының әкімі Алик Айдарбаев облыстың тыныс-тіршілігі мен бүгінгі таңдағы өндірістік әлеуетіне тоқталды. Сонымен қатар өңір басшысы бұрыннан да жақсы қарым-қатынас орнаған Батыс Қазақстан облысымен бұдан әрі де өңіраралық ынтымақтастықты арттырып, ел экономикасын дамытуға бірлесе қызмет етуге әзір екендігін айтты.

— Бүгін Батыс Қазақстан мен Маңғыстау облыстары арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. Бұл құжат -бойынша әрі қарай қарым-қатынасымызды ұлғайтатын боламыз. Мен болашақта Маңғыстау мен Батыс Қазақстан облысының қарым-қатынасы барлық жағынан нығая түсетініне сенемін, — деді Алик Айдарбаев.

Кездесуде БҚО әкімі Алтай Көлгінов соңғы жылдардағы батыс өңірінің экономикалық жағдайын дамыту мақсатында атқарылған тың істерге тоқталып өтті. Сонымен қатар Маңғыстау өңірімен екеуара ұзақ жылдық әріптестікті үзбей, одан әрі дамыту мақсатында да жұмыстар жүргізілетіндігін айтты.

Дөңгелек үстелде батысқазақстандық тағам өндіру, машина құрау салалары және құрылыс тауарларын өндіруші кәсіпорын басшылары өз іс-тәжірибелерімен бөлісіп, маңғыстаулық кәсіпкерлерді екеуара ынтымақтастық орнатуға шақырды.

Өңір өкілдерінің басқосуында облыс басшылары мен өнім өндіруші кәсіпорын жетекшілері ынтымақтастықты дамыту мақсатындағы өзара меморандумға қол қойды.

— Атырау және Маңғыстау өңірлерінде болған басқосуларда өңір экономикасын қарқынды дамытуды көздеген меморандумдарға қол қойылды. Оған біздің облыстың машина жасау мекемелері, өндіріс саласы мен ірі зауыттардың басшылары, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші кәсіпорын басшылары мен кәсіпкерлер қатысты. Біздің өңір мен аталған екі облыс арасында жақсы қарым-қатынас орнаған. Қай саланы алып қарасақ та, осындай келісіп атқарған істердің нәтижесі де зор болады деп сенемін. Ауыл шаруашылығы туралы айтсам, бұл салада да мүмкіндіктер өте көп. Біз облыстан тері өңдеу цехын ашу мақсатында жұмыстанып жатырмыз. Ал Атырауда жүнді алғашқы өңдеп, жүн өнімдерін дайындайтын, мүмкіндігі зор цех жұмыс жасай бастапты. Болашақта екі өңір осы цехтарды шикізатпен қамтитын болады. Біздер оларға жүн әкелсек, керісінше олар мал терілерін біздің аймақтан өңдетеді. Сонымен қатар облысымызда жаңадан ашылып жатқан ет және ет өнімдерін шығаратын кәсіпорындар бар. Болашақта солардың тауарларын тиімді өткізу мақсатында қос өңірдегі әріптестермен жақсы қарым-қатынас жасауға қол алысып, келістік. Осындағы бұқара халыққа және мұнай компаниясына сапалы ет өнімін жеткізуге уағдаластық. Сондай-ақ бұл екі өңірде мұнай саласымен айналысатын ірі мекемелер бар. Соларға қажетті өнімдерді өңдеу немесе қайта жасақтауға қажетті құрал-жабдықтарды біздің өңірдегі ірі  машина жасау зауыттарынан жасауға болатындығы айтылды. Атырау облысында өткен басқосуда  сол өңірге қарасты Құрманғазы ауылына сумен қатынайтын екі жеңіл кеме керектігін айтты. Ол кемелерді жасау – біздің «Гидроприбор» мекемесіне тамаша мүмкіндік. Сонымен қатар мұнай-газ саласына қажетті құрал-жабдықтарды «Зенит» зауыты дайындайтын болды. Осындай әріптестік кездесулердің арқасында бұрынғы ынтымақтастығымыз одан әрі жақсаратынына сенімдімін, — деді Алтай Көлгінов журналистерге берген сұхбатында.

Осыдан соң қос өңірдің әкімдері бастаған ресми топ Ақтау қаласындағы арнайы экономикалық аймақта еңбек етіп жатқан бірқатар кәсіпорындарға барып, олардың қызметімен танысты. Жол құрылысы саласына пайдаланылатын битум өндіруші және құрылыс саласына қажетті пластикалық құбыр өндіруші зауыттарда болған Алтай Көлгінов егер осы өнімдердің сапасы стандарттарға сай болса, болашақта серіктестік танытуға мүдделі екендігін айтты.

Батыс Қазақстан облысының Маңғыстаудағы күндері мәдени шараларға жалғасып, Абай атындағы мәдениет үйіне жиналған көпшілік қазақтың белгілі ақыны Ақұштап Бақтыгерееваның шығармашылық кеші мен  оралдық өнерпаздардың гала-концертін тамашалады.

Нұрбек ОРАЗАЕВ,

«Орал өңірі»,

Орал – Атырау – Ақтау – Орал

Суреттерді түсірген автор

«Ұлт жоспары — 100 қадам. Баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» құжатында көрсетілген-дей, қазақстандықтардың біртектілігін нығайтып және азаматтық қоғамның бүтіндігін қалыптастыру – басты істің бірегейі. Бұл мәселеде Елбасы атап көрсеткеніндей, мемлекет құраушы ұлт ретінде қазақ халқына айрықша жауапкершілік жүктеледі. Қазақтар жаңа Қазақстанның болмысын қалып-тастыруда барша ұлыстарды ұйыстырушы рөлге ие. Бұл – қазақтың ұлттық сипатын сақтап, дамыту-дың және еліміздің қазақы болмысын нығайтудың басты факторы.

Елбасының «Ұлт жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» мақаласында «Қазіргі заманғы әлемде барлық дамыған мемлекеттер – біртұтас ұлттар. Олар бірыңғай экономикалық, саяси және мәдени рет-тәртіппен өмір сүреді» деп көрсетілген. Ендігі ұлы меже – Қазақстан халқын біртұтас ұлт ретінде қалыптастыру. Адамзат жаралғалы бері талай ұлт қалыптасты, жаугершілік заманда жойылды, өзге ұлтқа сіңіп кетті дегендей, небір жағдайлар болды. Құдайға шүкір, қазақ ұлты өзегін ғасырлар қойнауына тартып, сөзі жоғалмай, өзі жоғалмай, бүгінге жетті. Бүгінде қазақ ұлты — Қазақстан Республикасының негізін құраушы ұлт. Сонымен қатар соңғы ғасырлардағы аумалы-төкпелі замандарда Қазақ елін көптеген ұлт өкілдері қоныстанғаны белгілі. Бұл көптүрлілік еліміздің ерекшелігі деуге болады. Еліміздегі қазақ ұлты мен диаспоралар Қазақстан халқын құрайды. Елдегі халықты қазақ жұрты, қазақ елі деп жалпылай атау қалыптасып келеді. Бірақ та «қазақ елі», «қазақ жұрты» ұғымдары қазақ ұлты парадигмасын алмастыра алмайды. Ұлт ұғымы қазақтың тілдік, этногенетикалық, мәдени, әлеуметтік-экономикалық біртұтастығының белгісі. Әлемдегі дамыған мемлекеттердегі сияқты мемлекет халқын біртұтастандыру үшін Қазақстан азаматы, Қазақстан халқы категорияларын қазақ ұлты маңына топтастыру, біртектілендіру қажеттілігі туындап отыр. Бұл жерде республика халқының 65 пайызын алып отырған этногенетикалық тегі бар, ел иесі, жер иесі қазақ ұлты гегемондық рөл атқарады.

Қазақ тілі, әдебиеті, өнері, мәдениеті, тарихы мемлекеттік біріктіруші идеяларға, ұлттық идеяға айналуы қажет. Барлық халықтар қазақ ұлтының маңына топтасқанда ғана бүгінгі біртұтас ұлт ұғымы этносаяси шындыққа айналады.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев «Тарих толқынында» кітабында «Біз өз мемлекеттігімізді ұзақ мерзімге құрғымыз келсе, онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн» деп атап көрсетті. Сан ғасырлар бойы қалыптасқан қазақтың ұлттық мәдениеті Қазақстан Республикасының барлық азаматтарын біріктіруге де, біртектілігімізді нығайтуға да құдіреті жетеді. Өркениет халықаралық ұғым болса, мәдениет — ұлттық категория. Рухани мәдениет ұлттың тіл, тарих, ақыл-ой эстетикасы, құндылықтар жиынтығы. Рухани мәдениеттің басты тірегі – тіл. Қазақ тілі, бүгінгі мемлекеттік тіл — азаматтық және мәдени біртектілік жасауға тікелей апаратын даңғыл жол. Мемлекет — тұрғындар жиынтығы, саяси билік, экономикалық жүйе ғана емес, сонымен бірге тілдік кеңістік те. Қандай да болсын бір тілдің кеңістігі, әлбетте бір мәдениеттің кеңістігін жасайды. Қазақстанда қазақ тілі қазақ мәдениетінің кеңістігін жасап келеді, жасай да береді. «Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілді одан әрі дамыту үшін барлық күш-жігерімізді жұмсауға тиіспіз», — деп Елбасымыз атап көрсетті. Сонымен қатар Нұрсұлтан Әбішұлы мемлекеттік тілді меңгеру тәуелсіздіктің орасан зор жетістігі деп айрықша атады. Мемлекеттік тілді білетін қазақстандықтар санын 2020 жылға қарай 95 пайызға жеткізу міндетін қойды. ҚХА-ның XXII сессиясында Елбасы нақты айтты: «Кез келген ұлт, мемлекет — бұл, бірінші кезекте, оның бірегей мемлекеттік тілі». Елімізде мемлекеттік тіл саясаты сындарлы жүргізіліп келеді. Дегенмен мемлекеттік тіл барлық салада өз деңгейінде қолданылмай тұрғанын жасыра алмаймыз.

Елбасының бастамасымен құрылған Қазақстан халқы ассамблеясы этносаралық және конфессияаралық татулықты қамтамасыз етіп отырған саяси институтқа айналды. Ынтымақ пен жасампаз еңбектің арқасында Тәуелсіздіктің 25 жылдық мерейтойын толағай табыстармен қарсыламақпыз. Несібе бірлікпен артады, ынтымаққа ырыс бітеді деген осы.

Елбасы атап көрсеткеніндей, «Қазақстан халқы ассамблеясы ел халқының мемлекеттік тілді меңгеруге бағытталған жалпы-ұлттық үрдісіне бастаушы болуы тиіс». Қазақстандық біртұтас ұлттың тілі мемлекеттік тіл болу керек. Сонда ғана Мәңгілік ел ұлттық идеясының қанаты беки түседі.

Соңғы жылдар Президентіміз ұсынған «Үш тұғырлы тіл» саясаты қоғамда қызу пікірталас тудырып тұрғаны ақиқат. Еліміздің дамып, өркендеуі үшін болашақ ұрпақтың бірнеше тілді меңгергені құптарлық іс. Мемлекеттік тіл орыс, ағылшын тілдерінің көлеңкесінде қалып қоймай ма деген күдікке Елбасы: «Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді» — деп ескертті.

Дегенмен, Білім және ғылым министрлігі тарапынан ұсынылып жатқан орта білім мен жоғары білім саласындағы реформалар педагог мамандарды да, ата-аналарды да алаңдатып отырғаны шындық. Әсіресе, балабақшадан бастап үш тілді үйретеміз деп кірісіп кеткендер де бар. Меніңше, бұл үлкен қателікке, өкінішке ұрындыруы мүмкін. Үш тілді толық білмейтін, рухани тұрғыдан кемтар, ұлттық тамырдан қол үзген мәңгүрт ұрпақ дайындасақ, ата-бабаның аруағы, келер ұрпақтың қолы біздің жағамызда кетер. Қазақ қоғамында қазақ-орыс қостілділігі жақсы дамыған, керісінше орыс-қазақ қос тілділігі кенжелеп дамуда. Саясаттың ықпалымен жүргізілген екі тілділіктің пайдасын да, зиянында көріп отырған қазақ ұлты. Бір жақты жүргізілген тіл саясатының кесірінен ұлтымыз таза қазақ, шала қазақ, ада қазақ болып бөлініп, бір-бірімізді түсінбей жүрміз. Өткеннің өкінішін ескеріп, тарихтан тағылым алып, тағы кемшіліктер жібермеуді ойлауымыз керек. Елбасы сөзіне жүгінсек: біз тілімізден де, ділімізден де айырылып қала жаздаған ұлт емеспіз бе.

Қазақ баласы ана тілінде оқып, дүниетанымы туған тілінде қалыптасса ғана елім дейтін азамат өсіп шығады. Ұлтқа қызмет ету білімнен емес, мінезден (Ә. Бөкейхан). Мінез, адами болмыс өзекті жанға ана тілмен дариды. Ал екінші, үшінші тілдер қосымша ақпарат көзі, қатынас құралы. Ана тілімен, ана сүтімен кірмеген ақыл ой, білім тана сүтімен кірмейді. Қай тілді қай жастан, қай сыныптан бастап оқытуды психологиялық және педагогикалық тұрғыдан зерделеп барып бастау керек. Бұл мәселеге педагог мамандар өз көзқарастарын білдіруі қажет деп ойлаймын. Сонымен қатар академик А. Жұмәділдаевтың «Егер біз жаратылыстану ғылымдарын тек ағылшын тілінде өткіземіз десек, онда біз тілден айырылдық деп есептеңіз» деген сөзі шындық. Бұл әрекет: қазақ тілін ғылым саласынан ығыстырып, отбасы тілі деңгейіне түсіру. Ғылым өз тіліңде болғанда ғана жұғымды, түсінікті болады. Қазақ тілінің әдеби, ғылыми әлеуеті ұшан-теңіз. Өкінішке орай, кезінде В. Радлов, С. Малов сияқты ұлы ғалымдар тамсанған, таңданған бай тілдің мүмкіндігін өзіміз қолдана алмай отырмыз.

«Әдебиет пен өнер ұлы болмай, ұлт ұлы бола алмайды» деп Ғабит Мүсірепов ескерткен. Қазақ әдебиеті әлемдік әдебиетке үлкен үлес қосты. Әдеби тіліміздің 15 томдық түсіндірме сөздігін жарыққа шығардық. Мұндай мол сөздік қоры бар ұлттар әлемде аз. Қазақ тілі — елімізде азаматтық және мәдени біртектілік жасауға тікелей үлес қоса алатын аса зор рухани құбылыс. Тіліміздің орасан мүмкіндігін барынша пайдалана алмасақ, кінә тілден емес, өзімізден, немқұрайлығымыздан және тіл саясатының толыққанды жүргізілмеуінен деп айта аламыз.

Президенттің тікелей басшылығымен әлем елдерінде болмаған ерекше бағдарлама «Мәдени мұра» бағдарламасы дүниеге келді. Көптеген әдеби, мәдени, этнографиялық, тарихи-археологиялық мұраларымыз, жәдігерлеріміз ортаға оралды. Тәуелсіздік тұсында өнер қоғамдық ой-сананы оятушы, бағыттаушы құбылыс дәрежесіне көтерілді. Әсіресе, айтыс өнері қазақ мәдениетінің эстетикалық, этикалық және демократиялық сипатын паш етті. Жыршылар, күйшілер, термешілер байқаулары тарихи тамырдың үнін құлаққа естіртті. «Қазақтың мың әні», «Қазақтың мың күйі» сияқты электрондық нұсқада шығарылған жинақтар қазақ мәдениетінің толыққандылығын көрсетті. Осының бәрі қоғамымызға ұлттық, азаматтық біртектілікті қалыптасты-руға үлес қосуда.

Рухани мәдениеттің тағы бір басты ұстыны – ұлт тарихы, мемлекет тарихы. Белгілі антрополог ғалым, академик Оразақ Смағұлов дәлелдегендей, «Қазақ халқы және оның тегі антропологиялық тұрғыдан 4 мың жыл жасап келе жатқан біртұтас, бөлуге келмейтін антропологиялық ұжым, гомогендік популяция, яғни биологиялық, генетикалық ұлттық бірлікте». Мінекей, ықылым заманнан еншісі бөлінбеген, іргесі ажырамаған, керегесі ыдырамаған қазақ жұртының тарихи тамыры тым тереңде. Өткен жылы Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өттік. ҚР Президенті Н. Назарбаев «1465 жыл сұлтандар Керей мен Жәнібек алғаш рет хандық құрып, біздің тарихымыз қазақ мемлекеттілігін осы кезден бастайды. Мүмкін, бұл термин біздің қазіргі түсінігіміздегі, бүгінгі шекарамыздағы бүкіл әлемге танымал және беделді болғанымыздай мемлекет бола алмаған да шығар. Бірақ сол замандағы басқа барлық мемлекеттер туралы да осылай айтуға болады. Ең маңыздысы, сол кезде мемлекетіміздің негізі қаланғандығы, ал біздердің ата-бабаларымыздың ұлы істерін жалғастырғанымыз» , — деген еді. Бүгінгі Ұлы дала елі болып отырған тәуелсіз Қазақстан — ежелгі заманғы мемлекеттілікті қайта жандандырып отырған жасампаз ел. Қазақ ұлты тарихы мен Қазақстан тарихынан елімізді мекендеп отырған басқа ұлт өкілдері бөліне алмайды. Соңғы 2-3 ғасырда ортақ тарихи кезеңдерді бастан кештік. Патшалық империяның отарлық саясаты, Қазан төңкерісі, Кеңес үкіметі жылдары, Ұлы Отан соғысы, Кеңес одағының ыдырауы, Егемен Қазақстанның нығаю жолындағы саяси күрестер, бұның бәрі — ортақ тарих. «Тарихты құрметтемесең, болашақ сенің маңдайыңа тас лақтырады» — дейді ғалымдар. Қазақстан халқының өкілі өзі мекендеген ел мен жер тарихына немқұрайлы болмасқа тиіс. Ортақ тарих — бізді елдікке, мемлекетшілдікке бастайтын жол.

Әр түрлі көзқарастар мен мүдделерді үйлестіру, мемлекеттің тұрғындарын мемлекеттің азаматына айналдыру, Қазақстан халқын біртекті, біртұтас ұлтқа айналдыру – біздің ең басты мақсатымыз болуы керек. Халық біртұтас ұлт болмай, жер тұтас болмайды. Ендігі жерде қазақ ұлты бас болып өзінің ынтымақ бірлігін көрсетіп, басқа этностарды айналасына топтастырып, шын мәнінде, елдіктің тұтастығын қамтамасыз ететін шараларды жалғастыра беруі тиіс.

ҚР Конституциясының 2-бабында: «Қазақстан Республикасы – Президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет» делінген. «Қазақстан — 2050» Стратегиясында айтылғанындай, «Қазақстан – бірегей ел… Біз көп ұлтты сипаты бар, біртұтас елміз». Бізде көп ұлттар емес, шын мәнінде, заң тілімен айтсақ, көп ұлт өкілдері ғана тұрады, олардың кейбір мемлекеттердегідей өздерінің жеке құрылымдары мен мәртебелері жоқ. Біз Конституцияда көрсетілгендей, біртұтас елміз. Біз Қазақстанда130 ұлттың өкілдері тұрады деп даурығуды қоюмыз керек. Қазақстан халқы бір этномәдени кеңістік те, бірегей тілдік кеңістікте өмір сүрген де ғана біртекті, біртұтас, бірбүтін ұлтқа айнала алады. Бұл тұрғыда дамыған Түркия, Франция сияқты елдердің тәжірибесі бізге үлгі. Түркия азаматы — ол шыққан тегіне қарамастан түрік ұлты. Түрік тілімен, түрік мәдениетімен өмір сүреді. Ататүріктің мына сөзін жадымызда ұстаған дұрыс: «Мен –түрік ұлтынанмын дейтін адам бәрінен бұрын және міндетті түрде түрік тілінде сөйлеуге тиіс. Түрік тілінде сөйлемейтін адам өзінің түрік қауымына және түрік мәдениетіне жататынын қаншама қайталаса да, бұған сену дұрыс болмайды».

Өкінішке орай, біздің елде ешбір елдің тәжірибесінде жоқ құбылыс — мемлекеттік тілді білмейтін мемлекеттік қызметкерлер лауазымды қызметтер атқарып жүр. Әбіш Кекілбаевқа сүйенсек, тілсіздік атасыздыққа апарады, атасыздық отансыздық, отансыздық опасыздық, опасыздық имансыздық. Стратегияда «қазақ тілі біздің рухани негізіміз» деп айтылған, яғни мемлекеттік тіл — Қазақстан халқының рухани негізі. Қазақстанның болашағы қазақ тілінде.

Мұрат САБЫР,

филология ғылымдарының докторы, профессор

Қазақстанның  БҰҰ  Қауіпсіздік  кеңесінің  2017-2018  жылдардағы  тұрақты  емес  мүшелігіне  сайлануына  байланысты  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.  Ә.  Назарбаевтың  үндеуі

Қымбатты  отандастар!

Қазақстан Тәуелсіздігінің 25 жылдығы белесінде тағы бір маңызды тарихи оқиға болды.

Еліміз Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің 2017-2018 жылдардағы тұрақты емес мүшелері құрамына енді.

Бұл Кеңес – Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысымен «халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздіктің басты жауапкершілігі» жүктелген, тұрақты жұмыс жасайтын орган.

Еліміздің оған сайлануы – Қазақстанның халықаралық аренадағы беделі мен еңбегінің мойындалуы деген сөз.

Біздің еліміз бейбітшілікті, қауіпсіздікті және орнықты дамуды жақтайтынын тәуелсіздік жылдарының бәрінде өзінің нақты істерімен дәлелдеп келеді. Оны баршаңыз білесіздер.

Семей ядролық полигонын жабу  және қуаты жөнінен төртінші  зымырандық-ядролық арсеналдан бас тарту туралы шешімімізді бүкіл жер шары біледі және қолдайды.

Бізге әлемдік қоғамдастықтың мұндай сенім көрсетуі мемлекетіміздің қарқынды дамуына және береке-бірлігімізге де байланысты.

Уважаемые соотечественники!

Избрание Казахстана в непостоянные члены Совета безопасности ООН – историческое достижение.

Это успех не только нашей страны, но и всего субрегиона Центральной Азии, который никогда раньше не был представлен в органе, отвечающем за международный мир и безопасность.

Казахстан избран членом Совета безопасности ООН на предстоящие два года.

Это будет непростой период в международных отношениях. Это видно по сегодняшним дням.

Наряду с застарелыми конфликтами, мир столкнулся с небывалым размахом новых угроз безопасности.

Мы внесем свой весомый вклад в поиск решений глобальных проблем.

Стабильный и безопасный мир – это то, чего мы хотим для всех своих граждан и детей.

Именно поэтому Казахстан воспользуется своим шансом сделать будущее более уверенным и благополучным.

Мы намерены заострить внимание глобального сообщества на наших инициативах.

Они нацелены на построение мира, свободного от ядерного оружия и вируса войн и конфликтов.

Казахстан будет работать над достижением этой благородной цели к столетию ООН в 2045 году.

Мы займемся продвижением  антитеррористических инициатив, выдвинутых мной на 70-ой сессии Генеральной Ассамблеи ООН в 2015 году.

Казахстан также придаст импульс решению вопросов водной, энергетической и продовольственной безопасности.

Все это насущные вопросы, которые касаются каждого.

Участие в решении ключевых проблем современности открывает перед нами возможности для развития отношений со многими странами и регионами.

Избрание в Совет Безопасности ООН – заслуженный успех всего народа Казахстана.

Это показатель зрелости нации.

Мы признательны всем странам, отдавшим голоса за кандидатуру Казахстана, как ответственного государства, способного продвигать общие ценности мира и сотрудничества.

Уверен, что наша республика достойно выполнит почетную миссию по обеспечению представительства в Совете Безопасности ООН.

Это будет еще одним историческим шагом на пути к вхождению Казахстана в число самых развитых стран мира, построению безопасного и процветающего будущего. Я хочу поздравить всех казахстанцев с этим важным событием в год 25-летия Независимости нашей страны. Это достойное событие для того, чтобы радоваться за нашу страну.

Еліміз осынау зор сенімнің үдесінен шығып, Қазақстанның әлемдік аренадағы абыройы асқақтай түсеріне кәміл сенемін! Баршаңызды осы табысымызбен құттықтаймын!

Бұқаралық ақпарат құралдары күніне орай «Аймақтық журналистиканың бүгіні мен ертеңі» атты облыстық журналистер форумы өтті.

Форумға облыс әкімінің орынбасары Марат Тоқжанов қатысып, журналистерді кәсіби мерекелерімен құттықтады.

– Құрметті журналистер, сіздерді төл мерекелеріңізбен құттықтаймын! Мерекеге орай ұйымдастырылған бүгінгі форум тәуелсіздігіміздің 25 жылдығымен тұспа-тұс келіп отыр. Оған Астанадағы «Bilim Mediа Group» ЖШС жетекшісі Нартай Әшім және журналистер Максим Рожин, Артур Нығметов қатысып, өңірлік БАҚ мамандарымен тәжірибе алмасуда. Бұл журналистің кәсіби біліктілігін арттыру үшін игі іс деп есептеймін. Журналистер әлеуметтік деңгейде болсын, экономикалық тақырыпта болсын, халыққа түсінікті, шынайы, нақты ақпарат таратып келеді. Осы бағыттарыңыздан таймаңыздар. Еңбектеріңізге жеміс, отбасыларыңызға амандық тілеймін, – деді Марат Лұқпанұлы.

Астана қаласынан шақырылған тәжірибелі мамандармен қатар «Қазақстан – Орал» телеарнасының редакторы Жидегүл Аманғалиева, «Жайық Пресс» ЖШС жанындағы ақпарат орталығының меңгерушісі Нұрлыбек Рахманов өңір журналистері алдында тақырыпқа сай әңгіме өрбітті.

– Бұл форумға журналистиканың түрлі салаларының мамандары жиналды. Визуалды контент туралы жоба қорғамақпын. Өзге әріптестерім жаңа медиа, интернет ресурстары туралы дәріс оқиды. Мұндай форумдар – журналистер арасындағы тәжірибе, пікір алмасудың мықты құралы, — деді журналист Максим Рожин. Ол қазақ фотожурналистикасының тарихы, авторлық құқық, әлеуметтік желілер, сапалы контент туралы баяндама жасады.

Журналист Артур Нығметов интернет ресурстары арқылы ақпарат тарату жөнінде сөйледі. Ол өзінің жобасында ғаламтордың көмегімен конвергенттік редакция жұмысын құру жөнінде айтты. Түрлі мысалдар келтіріп, тақырыпты аша түсті.

– Облысымызда маман журналистер өте аз. Сондықтан әрбір журналиске қалыптағыдан екі-үш есе көп тапсырмалар жүктеледі. Олар үшін кәсіби журналистикадан ақпарат алуға, тәжірибе алмасуға көмектесетін бүгінгідей форумдардың маңызы зор, – дейді облыстық «Қазақстан – Орал» телеарнасының редакторы Жидегүл Аманғалиева.

– Өңірімізде блогерлер аз. Олардың қызметі туралы кеңінен насихаттау үшін осындай кездесулерді жиі ұйымдастыруды ұсынамын, – деді «Жайық Пресс» ЖШС жанындағы ақпарат орталығының меңгерушісі Нұрлыбек Рахманов.

Суреттерді  түсірген Темірболат  ТОҚМАМБЕТОВ

Айымгүл ТӨЛЕУҒАЛИ,

«Орал өңірі»

Бүгінде Евразия көшесімен жүре қалсам, осы бір тұстан өткенде, жүрегім сыздап қоя береді.

Олай ететіні – бұл жерде, бір кезде атағы алысқа кеткен Клара Цеткин атындағы тігін фабрикасы тұратын. Бәрін ретімен баяндайыншы. Ол кезде, яғни өткен ғасырдың жетпісінші жылдарында ҚазГУ қалашығын салып жатқан республикалық комсомолдық екпінді құрылыстың комсомолдары қатарындамын. Университет құрылысын дүрілдетіп жатырмыз. Сол кезде республикалық «Лениншіл жас» жастар газетіне жылтыңдап жиі барамын. Жай бармаймын, комсомолдық екпінді құрылыста көзге түсіп жүрген озат комсомолдар жайлы, яғни өзімнің құрдастарым туралы мақала жазып ала барамын. Ол материалдарды кімге тапсыру жәйі шешілген. Қашан барсам да, мені баласынбай, айрықша жақынырақ тартып тұратын бір жан бар.  Ол  барған сайын «О, о, інім амансың ба! Кел, кел, төрлет!» — деп мені бауырына тарта, қарсы алатын Құрманғазы ағам. Бірнеше кітабы жарық көрген, бүгінде белгілі жазушы, Алматы қаласында тұратын Құрманғазы  Қараманұлы. «Ағам» — деп меншіктеніп отырғанымның себебі Қаратөбенің Егіндікөлінде туып-өскен. Қазақ Мемлекеттік университетінің түлегі Құрекең ол кезде «Лениншіл жастың» жұмысшы жастар бөлімін басқарады. Қарауында Ерғали Сағатов дейтін бізден үлкендеу азамат, сол газетте біраздан бері қызмет жасайтын болуы керек, екеуі бір бөлмеде отырады. Жұмысшы жастар бөлімі болғасын, оған біз сияқты құрылысшылар да кіреді екен.  Айналасы халықтан қайнап жататын Көкбазардың қасында орналасқан тоғыз қабатты ғимараттың 7-қабатында орналасқан «Лениншіл жастың» редакциясы ол жылдарда біз сияқты журналист болсам деп жүрген талай жастың арманы, жүрегі лүпілдеп кіретін ең бір қадірлі шаңырағы еді.

* * *

Сонымен  жазғы  еңбек демалысын алып, ауылға жинала бастадым. Аттанардың алдында қоштасып кетейін деп «Лениншіл жасқа», ондағы Құрекеме келдім. Мән-жәйді білгеннен кейін Құрекең өзінің асықпайтын әдетімен, қоңыр даусымен былай деді:

— Сен елге барғасын, уақыт тауып, Оралдағы К. Цеткин атындағы тігін фабрикасына соқсайшы.

– Аға, онда не істеймін? — дедім таңданғанымды жасыра алмай.

— Ол өзі атағы алысқа кеткен кәсіпорын ғой… Онда комсомолдар, әсіресе, қазақтың қыздары көп көрінеді деп естимін. Солардың арасынан озат бригада бола ма немесе екпінді еңбек етіп жүрген жекелеген тігінші комсомол қыздар бола ма, солар туралы мақала дайындап келсең бе  деп едім. Тіпті газеттің бетіне тартатындай топтама материалдар дайындай алсаң, түгел бір бет берейік, — деді. Алғашында сасып қалдым. Мен ол кезде Алматының өзінде, ҚазГУ қалашығынан, өзім ортасында жүрген, өзіме таныс саладан комсомолдық құрылыстан жазып жүр едім ғой. Мынау тігін фабрикасы. Әрі ылғи қыздар жұмыс жасайтын көрінеді. Шынында, ол фабриканың атын естігенім болмаса, ішіне кіріп көрмеппін. Қиналып тұрсам да: — Мақұл, аға, — дедім. Одан әрі Құрекем нендей нәрселерге көңіл бөлу керектігін, кімдермен сөйлесу қажеттігін егжей-тегжейлі түсіндірді. Бұл менің «Лениншіл жастан» Алматыдан тыс жерге алған алғашқы тапсырмам еді. Содан «Алматы — Мәскеу» жүрдек пойызымен екі тәулік тербеліп, Оралға жеткенше, уайымым Құрекеңнің тапсырмасы болды. «Орындай аламын ба?..»

Оралға келген бойда, осы күнгі «Орал» қонақүйіне орналасып, фабрикаға бардым. Шынында да, сол кездегі Дзержинский көшесінде әйнек терезелері айлапат, жалт-жұлт етіп тұрған қаладағы әсем ғимараттардың бірі екен. Іргесінен өткенде-ақ, жаз күні болғандықтан, жартылай ашық тұрған терезелерінен тігін машиналарының бірқалыпты зырылы құлаққа келеді. Фабрика комсомол ұйымының хатшысы өзіміз шамалас қазақтың бойжеткен қызы болып шықты. Қалада өсіп, орысша оқығандықтан, қазақшаға шорқақтау. Жастар газетінің атынан, «Лениншіл жастан» келгенімді білгенде керім қуанды. «Республикалық жастар газетінен келіп тұрған тілшіні бірінші рет көріп тұрмын» — деп барлық жұмыстарын жиып қойып, менің қасымнан бір елі ұзамады. Ұзындығы атшаптырым цехтарды асықпай аралатты. Шағын үстелдердегі бір-бір машинканы иеленген қыздар төңіректі ұмытқан. Кейбір цехтарда 30-40 тігінші отыратын көрінеді. Шұқшиып, қолдары қолдарына жұқпайды. Олардың жұмыс барысымен таныса келе, таңғалған сәтім де болмай қалған жоқ. Бұрын ойлаушы едім, мысалы, тігінші шалбар тігетін болса, оны бастан-аяқ тігіп шығатын болар деп. Сөйтсек, олай емес екен. Мектеп шәкірттеріндей ұзыннан-шұбақ отырған қыздардың бірі шалбардың балағын пішсе, екіншісі оны тігеді, үшіншісі белін пішеді, төртіншісі тігеді, бесіншісі ілгегін қадайды, алтыншысы қалтасын тігеді, жетіншісі өтектейді дегендей, бәленбай операциядан кейін шалбар дайын болады. Фабриканың асханасынан хатшы бойжеткен екеуміз бірге түстеніп, түс қайта цехтарды тағы араладық. Тігіншілер отырған қатарды линия деп атайды екен. Жағалап келе жатқанымызда, қызығып кетіп, шалбардың балағын ұзына бойы тігіп жатқан бір бойжеткеннің машинкісіне отыруға сұрандым. Еш қиындығы жоқ сияқты, белгілі бір өлшеммен пішілген, машинка өтетін жер бормен сызылған, содан ауытқымасаң болды емес пе? Комсомол хатшысы біздің қасымыздан бір елі қалмай, еріп жүрген техникалық қауіпсіздік жөніндегі инженер келіншекке қарап еді, ол келіспеді. Бірақ «Сіз шалбар өтектеуді білетін шығарсыз, өнімді қоймаға жөнелтердің алдындағы соңғы операция, соны орындап көріңіз» — деді күліп. Адамның абыройы төгілейін десе, аяқ астынан емес пе? Өтекті ұстай беріп байқадым, өзіміз үйреніп қалған кәдуілгі өтектердей лыпып тұрған жоқ, қара тастай, зілдей екен. Дегенмен көрейік! Быж ете қалған дымқылдау дәке жиырылып кетті де, өтек балақ матаны тістеп алғандай,  қарысып қалды. Соның арасынша осы операцияны орындап тұратын қыз қолымның сыртынан шап беріп, өтекті жұлқи көтерді. Бірақ кешігіпті, балаққа өтектің таңбасы түсіп қалыпты… Осы мезетте күміс легенге күміс теңгелер сау ете қалғандай қырық қыздың күміс күлкісі цех ішін кернеп кетті. Олар өтекті қолға алған тілшінің қимылын сырттай бақылап отырған ғой. Сөйтіп, алыстағы Алматыдан, «Лениншіл жастан» келген штаттан тыс тілшінің абыройы айрандай төгілді. Ұялған тек тұрмас деп, «Шалбардың құнын төлейін» — деп қалтамнан шиланымды суырып, абдырадым. Күміс легенге төгілген күміс теңгелердей  сыңғырлаған күміс күлкілер бағанағыдан да қатты шықты. «Ладно, в честь молодежной газеты одни брюки спишем» — деп линия бригадирі, орыс келіншегі мені жұбатып жатыр, тәңір жарылқағыр…

Комсомол хатшысы өндіріс озаттары деп екі қызды маған арнайы таныстырды. Екеуі де ауылдан келген, ұяң-ақ. Біреуі Оралдың пединститутына, екіншісі дәрігерлік училищеге әлденеше рет құжат тапсырып, жолдары болмаған. Мақсаттары – қалайда оқуға түсу. Олармен жұмыс сәтінде, цехта, кейін фабриканың айналасында жәй қыдырып жүріп әңгімелестік. Сұрағыңа ғана жауап қайтарып, көпке дейін шешіле қойған жоқ. Бір есімде қалғаны, фабриканың көше жақ бетінде жас қайыңдар қаздай тізіліп тұрды. Кезінде оларды жас шыбық күйінде еккен ғой, енді жапырақтарын желге таратып, кәдімгідей бой түзеп қалыпты. Озат комсомолдардың есімдері қателеспесем – Бақытжамал мен Сағира болуы керек. Бақытжамал әлгі жас қайыңдардың қасына келгенде, біреуіне жүгіріп барып, діңгегін еркелей сипап, «Сенбілікте менің еккен терегім» — деп әрі мақтанып, әрі қуанғаны есімде. Сол Бақытжамал былайырақ барғасын бізді елең еткізді. Ауылдасы ма, жақын ағайы ма, біреу туристік жолдамамен шетелге барады. Дүкендерді аралап жүріп, бір шалбар сатып алады. Шет тілінде жазылған әдемі жапсырма қағазын кейін елге келіп, бажайлап оқыса шалбар осы К. Цеткин атындағы фабрикадан шыққан екен. «Біздің өніміміз шетелге, экспортқа кетіп жатыр» — деп мақтанып еді, сонда тігінші комсомол.

Фабрика туралы, ондағы комсомол қыздар жайындағы мақалалар тұтас бір бет болмағанмен, «Лениншіл жаста» кейін үздік-создық жарияланды, (әрине, Құрекеңнің бас-көз болып, қырнап-сырлап, өңдеуімен шыққанын жасырмауымыз керек). Хатшы бойжеткен оларды оқығанын, риза болғанын айтып, арнайы хат жазып жіберіпті. Фабриканың жаңалықтарын айтып кейін де хат жазып тұрды. Олары әлі күнге менде сақтаулы, қараған сайын «Сол комсомолкалар қайда жүр екен?» деп қоямын…

* * *

Бүгінде Евразия көшесімен жүре қалсам, осы бір тұстан өткенде, жүрегім сыздап қоя береді. Олай ететіні – бұл жерде бір кезде атағы алысқа кеткен Клара Цеткин атындағы тігін фабрикасы болған. Қазір ол неше түрлі электрондық бұйымдар сататын әйдік сауда орталығына айналған. Түгелдей, жаңадан салынбаған. Бұрынғы айналасы атшаптырым ғимараттың ішісыртын евроүлгіге лайықтап, жарқырата  жөндеп, қас бет қабырғасын түгел әйнектеп, сауда орталығы қыла қойған. Бірі кіріп — бірі шыққан адамдар легі күні бойы үзілмейді. Бір кездегі Бақытжамалдар еккен, жапырақтарын желге таратқан ақ қайыңдар түгелдей қырқылып, орнына шыршалар егілген…

Есенжол  ҚЫСТАУБАЕВ,

«Орал  өңірі»

Таяуда облыс әкімдігінде әлеуметтік әріптестік және әлеуметтік еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі өңірлік үшжақты комиссияның кезекті отырысы өтті. Басқосуға жекелеген мекеме-кәсіпорын басшылары, кәсіподақ  жетекшілері және өзге де мүдделі тұлғалар қатысты.

Алқалы басқосуды аталмыш комиссияның төрағасы, облыс әкімінің орынбасары Марат Тоқжанов ашып жүргізді. Отырыстың күн тәртібіндегі алғашқы мәселе «Еңбек қақтығыстарының алдын алу жұмыстары туралы» облыстық еңбек инспекциясы бойынша басқарманың басшысы Жанат Асантаев пен «Жайықмұнай» ЖШС-ның әкімшілік директоры Жомарт Дәркеев хабарлама жасады. Жанат Асылханұлының пайымдауынша, өзі басшылық ететін басқарма жүргізіп отырған жүйелі мониторингке сәйкес, өңірде қазір әлеуметтік шиеленістің туындау ықтималдығы елеусіз. Алайда сол ахуалға кері әсері бар кейбір жағдаяттар орын алып отыр. Мәселен, құрдым (банкрот) ретінде танылған алты кәсіпорынның 129 қызметкеріне тиесілі 154,8 млн. теңге жалақыдан берешек қордалану жағдайында. Бұдан басқа сот орындаушылары атқару өндірісіне кіріскен үш кәсіпорында 235 адамға жалақы бережағы 14,962 млн. теңгені құрайды. Жалпы, 12 кәсіпорындағы 561 қызметкерге бережақ 181,212 млн. теңгеге жетті. Сонымен бірге ағымдағы жылдың  басынан бері 124 ұжымдағы 1892 қызметкерге 234, 345 млн. теңге жалақы қарызы өтелген. Заңбұзушылықты жою мақсатында 50 нұсқама беріліп,  38 жұмыс берушіге 7,147 млн. теңге көлемінде айыппұл салынған.

Ал Ж. Дәркеев әлемдік дағдарыстың салдарынан «Жайықмұнай» ЖШС-ның кейбір ішкі шығындарды азайтуға мәжбүр болғанын айта келіп, сегіз адамның зейнет жасына келуіне байланысты және 21 қызметкердің келісім бойынша еңбек кодексіне сәйкес өтемақы төленуі арқылы жұмыстан босатылатынын айтты. Ол әрі қарай келешекте мүмкіндігінше жұмыс орындарын сақтап қалуға күш жұмсалатынын мәлімдеді.

Содан кейін Ақжайық және Бөкей ордасы аудандық әлеуметтік әріптестік және әлеуметтік еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі үшжақты комиссиялардың жұмысы туралы мәселе қаралып, онда аталмыш аудан әкімдерінің орынбасарлары М. Жұматова мен Л. Қайырғалиева есеп берді. Лауазым иелерінің сөздеріне қарағанда, мәселен, Ақжайық ауданында былтыр аталмыш комиссияның төрт отырысы оздырылған. Отырыстарда «Еңбек кодексінің», «Жұмыспен қамту туралы» заңнамаларының және ұжымдық шарт, еңбек шарттарының талабын орындау барысы және басқасы қаралды. Қызметкерлердің  еңбек құқығын және әлеуметтік кепілдіктерін қамтамасыз ету жөнінде аудан мекемелерімен 117 ұйғарым жасалып, 459 адам қамтылған.  Бөкей ордасы ауданында да тындырымды істер аз емес. Аудан бойынша 67 кәсіпорынмен ұжымдық шарт жасалды. Өндірістік үдерімді тұрақтандыру, қызметкердің еңбек құқығы мен кепілдігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзара ынтымақтастық жөніндегі ұйғарымға 46 кәсіпорын  қол қойды. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі жөніндегі «Парыз» сайысына «Аққу» шаруа қожалығы мен «Санди» ЖШС қатысты. Биыл «Парыз» республикалық конкурсына қатысу үшін үміткерлер анықталып, оған «Нарын» мен  «А. Кәукешов» шаруа қожалығы ұсынылды.

«Кәсіптік одақтар» туралы» Қазақстан  Республикасының заңын және Жаңа еңбек кодексінің нормаларын түсіндіру жұмысы жөнінде облыстық кәсіподақтар орталығының төрағасы Ербол Салықов пен Ж. Асантаев хабарлама жасады. Ербол Ғұмарұлы өңірде 852 бастауыш кәсіподақ ұйымы бар екенін айта келіп, олардың  58301 адамды қамтып отырғанын көрсетті. Кәсіподақ қозғалысы жыл өткен сайын ауқымын кеңейтіп, еңбек адамдарының заңды құқықтарын қорғауда белгілі бір жұмыстар тындырып келеді. Келешекте де кәсіподақ ұйымдарының саны мен сапасын арттыру мәселесі  күн тәртібінен түспек  емес. Облыстық еңбек инспекциясы бойынша басқарма ұжымы «Еңбек кодексін» түсіндіру мақсатында былтыр Бөрлі, Зеленов, Теректі аудандары мен Орал қаласының жекелеген ұжымдарында кездесу өткізді. Оған 600-ден астам адам қатысқан. Биыл ұжымдарда еңбек заңнамасының негіздері бойынша құқықтық жалпы оқыту ұйымдастырылып, инспекция қызметкерлері 25 дәріс беріп, жалпы 1544 адамды қамтыған. Еңбек заңнамасын түсіндіруде облыстық «Орал өңірі» және «Приуралье» газеттері, «Қазақстан-Орал» және «ТДК-42» телеарналары, аудандық газеттер нәтижелі жұмыс жүргізіп келеді.

Соңғы мәселе «Әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі облыстық үшжақты комиссияның ережесіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде» облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Самат Хангереевтің хабарламасы тыңдалып бекітілді.

Барлық мәселелер бойынша тиісінше шешімдер қабылданды. Облыс әкімінің орынбасары Марат Тоқжанов жиында қаралған мәселелер бойынша нақты  ұсыныстар айтып, жиынды қорытындылады.

Серік  ІЗБАСАРҰЛЫ,

«Орал  өңірі»

Суретті түсірген Темірболат ТОҚМАМБЕТOВ

Жақында облыстық техникалық реттеу және метрология департаментінің қызметкерлері аталмыш саланың өзекті мәселелерін талқылады.

«Даму» қорының аймақтық филиалының мәжіліс залында өткен бұл шараға облыстық кәсіпкерлер палатасының директоры Нұрлан Қайыршин, облыстық кәсіпкерлік және индустриалдық-инновациялық даму басқармасы басшысының орынбасары Руслан Сапарғалиев,  «Қазақстан метрология институты» РМК БҚФ директорының орынбасары Решат Сабырғалиев және жергілікті кәсіпкерлер қатысты.

ҚР ИДМ Техникалық реттеу және метрология комитетінің БҚО бойынша департаментінің басшысы Салтанат Қамешева техникалық регламенттердің маңызы жөнінде айтып, оны дайындау жоспары жөнінде баяндады.

— Техникалық регламент – өнiмдерге  және  олардың өмiрлiк циклiнiң процестерiне қойылатын мiндеттi талаптарды белгiлейтiн, Қазақстан Республикасының техникалық реттеу саласындағы заңнамасына сәйкес әзiрленетiн және қолданылатын нормативтiк-құқықтық акт. Бұрын елімізде 97 техникалық регламент болса, бүгінде соның 87-сі қалды. Мұның себебі еліміз Кеден одағы, содан кейін Еуразиялық экономикалық одақ құрамына кіргенде одақтың шартына сәйкес бірін-бірі қайталайтын 10 техникалық регламент алынып тасталды. Бұдан басқа тағы 62 техрегламент күшін жоюдың алдында тұр. Сонда бүгінгі таңда еліміз бойынша 25 техрегламент бар деп айтуға болады. Бұл  техрегламенттерді 2016 жылғы шілдеде әзірлеуші  мемлекеттік органдар техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға сараптамадан өту үшін ұсыну қажет. Одан кейін бекітілген мерзімдерге сәйкес ағымдағы жылдың қазан айында салалық министрліктердің бұйрығымен бекітілетін болады, – деген Салтанат Қамешева Кеден одағының күшіне енген 35 техрегламенті жөнінде айтты.

Бұдан соң сөйлеген «Қазақстан метрология институты» РМК БҚФ директорының орынбасары Решат Сабырғалиев «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» ҚР  Заңына енгізілген өзгертулер туралы әңгімеледі. Оның сөзінше, енгізілген өзгерістерге сәйкес мемлекеттік метрологиялық бақылау саласы кішірейіп, елімізде негізгі екпін калибрлеудің дамуына бағытталмақ. Осы жиында «Golden Rill Trad» ЖШС директоры Шолпан Өтербаева өңіріміздегі тұтынушылар құқын қорғау органдарының жұмысына өкпе артты.  Оның сөзінше, бүгінде қаланың әр түкпірінде таза суды бөлшектеп сатып отырғандар көп. Оларды ешкім тексермейді, оның сапасы қандай, суды қайдан алып жатыр, оны тексеріп жатқан ешкім жоқ.

— Қит етсе, жеке кәсіппен айналысып жүргендер «Кәсіпкерлікті қолдауға сәйкес заң бойынша жеке кәсіппен айналысып отырғандарды тексеруге болмайды» деп өзеуреп шыға келеді. Кәсіпкерлікті дамытқан дұрыс, бірақ тұтынушы құқын осыншама таптауға болмайды ғой. Күні ертең дерегі белгісіз суды ішіп, біреу уланып қалса, кім жауап береді? Егер осылай кез келген жерден су тасып, оны сата беруге болатын болса, онда біз секілді серіктестіктер несіне несиеге қаражат алып, таза су өндірумен айналысып жүр?

Сондай-ақ көп қабатты үйлердің арасында өндірістік жұмыспен айналысып жатқандарды да көріп жүрміз. Бұл жерде де ешқандай тәртіп, ереже, заңдылық дегендер сақталып тұрған жоқ. Кәсіпкерлікті дамытамыз деп, адамдардың өміріне қауіп төндіріп жүрген жоқпыз ба? — деді ол күнделікті өмірде көрген-білгенін ортаға салып. Бұған жауап ретінде облыстық кәсіпкерлер палатасының директоры Нұрлан Қайыршин жиналғандарға облыстық тұтынушылардың құқығын қорғау бойынша департамент қызметкерлерінен түскен ақпаратты жеткізді. Аталған департамент қызметкерлерінің мәлімдеуінше, ағымдағы жылдың қыркүйек айында ҚР Ұлттық экономика министрінің (2015 жылғы 16 наурыздағы) №209 бұйрығымен бекітілген суды мәдени-тұрмыстық пайдалану және су объектілерінің қауіпсіздігіне қатысты санитариялық ережелерге өзгерістер енгізілмек. Одан кейін іле-шала сөйлеген «Кублей» ЖШС бас технологы Гүлжаз Кенжеғалиева 2015-2017 жылдарға арналған мемлекеттік стандарттау бойынша жоспарға қосу үшін ҚР СТ «Хамса балық  және ұсақ майшабақ балықтар» ұлттық стандартын дайындауға өтінім жасады.

Жиын барысында кәсіпкерлер техникалық реттеулерден басқа да өзекті мәселелерді қозғап, түйткілді түйіндерді шешудің түрлі жолдарын қарастырды.

Айша ӨТЕБӘЛІ,

«Орал өңірі»