Елбасымыздың Жолдауларында айтылып жүрген ұрпақтар сабақтастығы мәселесі біздің кейіпкерімізбен де тығыз байланысты. Себебі Тайман Телеуғали бүкіл саналы өмірін ауыл шаруашылығы, оның ішінде ветеринария ғылымына арнап, өзінен кейінгі орта буынды, жас ұрпақты бұл бағыттағы білім нәрімен сусындатып, тәлім-тәрбие беріп келеді.

Бірден айтайық, қазақтың небір дарынды ұл-қыздары шыққан қасиетті Ақ Жайық өңірінде дүниеге келген Тайман Мұсағалиұлы туралы жазу осы жолдардың авторына оңай болған жоқ. Себебі ұстазымның ғылымдағы бұралаңы көп дара жолы жөнінде білетінімнен білмейтінім көп. Десек те, 85 жасқа толған мерейлі шағында ол туралы ой толғау мен үшін бақытты сәттердің бірі болғанын да жасыра алмаймын. Бір қызығы, ұстазымның өнегелі өмір жолына үңілген сайын оның жүрген іздері тасқа таңба басқандай сайрап қоя береді. Қалам тербеу барысында Тайман Мұсағалиұлы сынды жандардың жүріп өткен өмір жолынан үйренетін нәрсе көп екенін түйсіндім. Өйткені алдымызда ке-ле жатқан көш бастаушы ағалардың көрген тәрбиесі, алған білімі, ел игілігі жолындағы ерен еңбектері кейінгі ұрпақтың білімі мен білігін арттыруға, дүниетанымдарын кеңейтуге, өмірлік бағыт-бағдарын айқындауға өз ықпалын тигізері сөзсіз.

Тайман Телеуғали 1931 жылдың 23 ақпаны күні Батыс Қазақстан облысының қазіргі Тасқала ауданы Кулаков күтірінде дүниеге келген. Әкесі Мұсағали осы аудандағы К. Маркс атындағы колхозды алғашқы ұйымдастырушылардың бірі болған. Мұсағали Ұлы Отан соғысына да қатысқан. Соғыстан жеңіспен оралып, колхоз, совхоз жұмыстарында, мал шарушылығы саласында аянбай еңбек етіп, зейнеткерлікке шыққан. Анасы Ләтипа да ел қатарлы еңбек етіп, колхоз, совхозда жұмыс істеді.

Бала Тайман соғыс кезінде өз замандастары сияқты еңбекке ерте араласты. Колхоздың жұмысын істей жүріп мектептен де қалған жоқ. К. Маркс колхозындағы орта мектептің 9-сыныбын бітіргеннен кейін Орал қаласындағы №3 мектеп-интернатта оқуын жалғастырып, оны 1948 жылы бітіріп шықты. Сол жылы Алматының зоотехникалық-малдәрігерлік институтының ветеринария факультетіне түсіп, оны 1953 жылы жақсы тәмамдады. Еңбек жолын туған жерінде бастады. Тасқала ауданының бас мал дәрігері болып қызмет атқарды. Ол шаруашылықтарға әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан зор зиян келтіретін бруцеллез, туберкулез, қотыр және басқа да жұқпалы мал ауруларын алдын алу және емдеу бағытында үлкен жұмыстар атқарды. Соның нәтижесінде көптеген шаруашылықтағы қоғамдық мал аталмыш аурулардан толықтай сауықты. Сөйтіп, мал өнімдерінің артуына, сапасының жақсаруына өз үлесін қосты. 1955 жылы Алматы облысындағы Кеген ауданы Қарқара қой совхозының бас мал дәрігері болып жаңа қызметке тағайындалды. Бұл шаруашылықта да малды сақау ауруынан, бруцеллезден сауықтандыруда айтарлықтай жұмыс атқарды.

Жас маманның ғылымға деген талпынысын, жұмысты ғылыми негізде ұйымдастыру қабілетін байқаған сол кездегі белді ғалымдар Тайман Мұсағалиұлын Қазақ малдәрігерлік ғылыми-зерттеу институтына жұмысқа шақырды. Ол 1957 жылы аталмыш мекеменің ғылыми қызметкері болып бекітілді. Аталмыш институтта жұмыс істеген кезінде Жамбыл облысындағы Фурманов ауданының мал шаруашылықтарын туберкулезден сауықтандыру жұмысына қатысты. 1958 жылы Ленинград малдәрігерлік институтының аспирантурасына түсіп, 1961 жылы мал дәрігері ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін иеленді. Оның «Төл қылауын жедел анықтау» тақырыбындағы диссертациясында жасалған ұсыныстар өзінің құндылығының арқасында КСРО көлемінде ветеринария қыз-метінде күнделікті іс-шараларда кеңінен қолданылды.

1962 жылдан бастап осы күнге дейін бұрынғы Алматы зоотехникалық-малдәрігерлік институты, қазіргі аграрлық білім мен ғылымның көшбасшысы болып табылатын Қазақ ұлттық аграрлық университеті ветеринария факультетінің ветеринариялық-санитариялық сараптау және гигиена кафедрасында ассистент, доцент, кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарды. ЖОО-да қызмет еткен кезде 13 мыңнан астам мал дәрігері мен ветеринариялық-санитариялық мамандар даярлауға үлкен үлес қосты, көптеген студенттің дипломдық, аспиранттардың кандидаттық жұмыстарына жетекшілік етіп, оларды қорғауға дайындады.

Ғалым ағамыз 1992 жылы Қазан қаласындағы Бүкілодақтық ветеринариялық ғылыми зерттеу құпия институтында «Малды экстремалдық жағдайда сою және сойыс өнімдерін консервілеу» деген тақырыпта алғашқы рет ветеринариялық-санитариялық сараптау саласында докторлық диссертация қорғап, биология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесіне ие болды. Ал 1994 жылы профессор атағы берілді. Сол диссертация жұмысында бұрынғы Кеңес одағы көлемінде алғашқы рет ет және ет өнімдерін консервілеудің биотехнологиялық жаңа әдістері ұсынылды. Ғылыми тұрғыдан дәлелденген ұсыныстар сараманға енді, нормативтік құ-жаттар бекітілді. Диссертациялық жұмыстың қорытындысы бойынша 1994 жылы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің Ветеринария басқармасына экстремальды жағдайда (індет, жұт, радиация т.б.) малды жаппай сою, ұшаны мүшелеу, химиялық-биологиялық әдіспен консервілеу, өз терісіне, мес қарнына салып аузын байлап жылы (ыстық) жерде сақтауға болатыны туралы ұсыныс жасалды. Осы жерде екпін түсіріп айта кетер жайт, Тайман Телеуғали — ветеринариялық-санитариялық сараптау бойынша республикамыздан шыққан алғашқы биология ғылымдарының докторы, профессоры және ҚР Экология академиясының мүше-корреспонденті, академигі.

Тайман Мұсағалиұлы тағамдардың экологиялық тазалығына үзбей көңіл аудару қажеттігін айтып қана қоймай, осы мәселе туралы студенттерге, магистрларға, докторанттарға, ғалымдарға және жалпы оқырманға арнап қазақ тілінде оқу құралдарын шығарып келеді. Солардың бірі «Мал шаруашылығы өнімдерінің экологиясы» деген атаумен былтыр жарық көрді. Мұнда малдан алынатын ет пен сүттің экологиялық тазалығын қамтамасыз ету жолдары жан-жақты әңгімеленеді. Жалпы, ол кісі – 150-ден астам ғылыми еңбектің, бес монографияның, сегіз оқулық және оқу құралының, оқу әдістемелік құралының, авторлық куәліктің, ҚР Патенттік органы патенттерінің иесі.

Оның үш томдық «Ветеринарлық-санитарлық сараптама, өнімді стандарттау мен сертификаттау» деп аталатын еңбегі аса жоғары бағаланып, елімізде ғылымдағы ерекше жетістіктер үшін берілетін А. Бараев атындағы сыйлыққа ие болғанын айта кету керек. Бұл оқу құралы қазіргі кезде ТМД елдерінің базалық оқу құралы болып есептеледі және жоғары оқу орындарында кеңінен пайдалануда.

Ғалымның инновациялық жаңалықтары алыс және жақын шетелдерде жариялануда. Соған байланысты Мәскеу, Санкт-Петербург, Қазан, Львов, Омбы, Самарқанд, Астана, Алматы қалаларында өткен халықаралық және республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда ғаламдық жаһандану жағдайында малдан, өсімдіктен алынатын өнімдердің биологиялық қауіпсіздігі, нарықтық қатынастар жағдайында ғылымның өндірістік тиімділігін арттыру бойынша баяндамалар жасап жүр. Бұл бағыттағы және ветеринария саласында шешілмей жүрген күрделі мәселелер жайлы мақалалары республикалық «Егемен Қазақстан» газетінің беттерінде жарық көруде.

Тайман Мұсағалиұлы көп жыл бойы университетіміздің кандидаттық және докторлық диссертация қорғайтын ғылыми кеңестің мүшесі ретінде көптеген жұмыс-тар атқарғанын да айта кеткен жөн.

Елбасымыз «Тәуелсіздік туы білімді ұрпақ қолында» деп атап көрсеткен болатын. Жас ұрпақты Тайман Мұсағалиұлы сынды мақтанышпен айтатын ағаларымыз тәрбиелесе, олар тәуелсіздігіміздің тірегі, еліміздің жарқын болашағы болатынына сенім мол. Оның еліміздің білімін, ғылымын өркендетуге қосқан елеулі еңбектері мемлекет тарапынан да жоғары бағалануда. 1979 жылы «Ауыл шаруашылығының үздігі» белгісін, соңынан «Еңбек ардагері» медалін, «Жоғары мектеп үздігі», «Ұлы Отан соғысының ардагері», Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің мерейтойларына арналған бірнеше медальмен, «Тың игерудің 50 жылдық» медалін алды. ҚР Білім мен ғылым министрлігінің Құрмет грамотасымен, «Ауыл шаруашылығы ардагері» белгісімен марапатталды.

Кейіпкеріміздің сүйген жары Әсия Ыбышқызы медицина саласында қатардағы дәрігерден бастап лауазымды қызметкерге дейін көтерілді. Ұлы Ескендір Алматыда еңбек етсе, ал қызы Айман — Атыраудағы Х. Досмұхамедов атындағы технологиялық университеттің шет тілдері кафедрасының меңгерушісі. Балаларынан тараған немере-шөберелері бар, қазір солардың қызығын көруде.

Қазақ халқының «Қарттары бар ел – қазынасы бар ел» деген ұлағатты сөзі бекер айтылмаса керек. Ұстазымыздың білім-білігі мен тәлім-тәрбиесі өз құндылығын еш уақытта жоғалтпақ емес. Ол кісінің бұл бағытта жұмыстары алдағы уақытта да жалғасын табады деп сенеміз.

Алтынбек МӘНКІБАЕВ,

Қазақ ұлттық аграрлық университетінің

қауымдастырылған профессоры, ветеринария ғылымдарының

кандидаты

Баяғыда ата-бабамыз «Өлмеген құлға тағы да бір жаз шықты» — дейді екен ғой, қыс өтіп көктемге іліккенде. Тап биыл аязымен абдыратып, суығымен сарсаңға салып, боранымен болдыртпаса да тағы бір қыс өтті.

Жан-жануар мен тіршілік атаулының арқасы кеңитін шақ енді басталып келе жатқандай. Дегенмен «Түске дейін мүйіз, түстен кейін киіз» көктемнің аумалы-төкпелі мінезі әлі қандай сынақ дайындап тұрғаны белгісіз. Тіпті арасында жаңбырын айтпағанда, «кәрі құданың» қаһарынан қайта қоймағанын сездіріп, қар ұшқындатып жіберетінін де ұмытуға болмайды. Сондықтан ауылдағы мал баққан ағайынға әлі де арқаны кеңге салуға ертерек тәрізді. Сонымен, өткен қысты қалай шығарып салдық, мал-жанымыз қиналған жоқ па? «Сәуір болмай, тәуір болмас» дегендей, облыс аудандарында мал біткеннің бәрі бірдей жайылысқа дендеп шығып кете қоймаған сияқты. «Жыланды үш кессең де кесірткедей қауқары бар» дегендей, «кәрі құда» кенеттен кесірлігін көрсетсе, төрт түлікті тең өргізген малшы ағайын абдырап қалмай ма? Сондай сәт туа қалса, әліптің артын бағып, малға талғажау қылатын жем-шөп қоры бар ма? Осы жайттар мазалап, облысымыздың негізінен төрт түлік шоғырланған аймақтарына хабар салып көріп едік, олардағы жағдай төмендегідей болып шықты.

Жаңақалада 46610 мың ірі қара, 169046 қой-ешкі, 16167 жылқы, 900-дың үстінде түйе малы қыстаққа кірген еді. Аудандық мал шаруашылығы мамандарының белсенді ұйымдастыруының және малшылардың қажырлы еңбектерінің нәтижесінде мал қыстату науқаны үлгілі өтті, мал басы түгелге жуық аман-есен. Бұған қыстың жайлы болғаны да өз әсерін тигізді, әрине. Нәтижесінде кейбір ірі қожалықтарда жем-шөп еркін жетіп, келесі жылға да шөп қоры қалатын сыңайлы.

Өткен жылы ауданда жауын-шашынның аз түскеніне қарамастан мал азығын дайындау жоғары деңгейде жүргізілді. 129,5 мың тонна жем-шөп дайындалып, жоспар толығымен орындалды. Бүгінде содан қалған 28,5 мың тоннаның мұрты бұзылмаған.

Жалпы ауданда барлық түлік 365 қыстақта қыстатылды, олардың бәрі мал азығымен толық қамтылды. Мал азығының жетіспейтіні мен жол қатынастары қиындық туғызған қыстақ болған жоқ. Барлық ауылдық округтер бойынша 145 қыстақ электр желісімен қамтылған. Қазіргі таңда мал жайылысқа шықты.

*    *    *

— Қой малы момын, иі жұмсақ жануар ғой. Қой жылы той жылы болуымен қатар, қысы да жұмсақ, жайлы өтті. Құм өңіріндегі мал шөпке тұрып жарымады. Қырдағылар да қысыла қойған жоқ. Бірен-саран сайқындықтарда болмаса, тұрғындардың жиған шөбі толық жетті. Қазір жер аяғы кеңіп, мал өріске кетті, – дейді Бөкей ордасы аудандық ауыл шаруашылығы бөлімінің басшысы Сүйінбек Хайроллин.

Жоспарлы экономика кезінде бұл күндері қой төлдету науқаны басталып, аға шопаннан бастап, бөлімше меңгерушісі, мал мамандары, шаруашылық басшылары сақманшы іздеп сабылар еді. Қазір ондай қарбалас жоқ. Мал шаруашылығы түгелдей жекенің қолында. Жеке шаруашылық иесінің ішкі есебі өзінде. Олардың жеке кәсібінде ешкімнің жұмысы жоқ. Әйтсе де, кей қожалықтардың қысы-жазы малды бір орында ұстап, ауыл төңірегін қу тақырға немесе қызыл құмға айналдырғандары шындық. Осы жайды қожалық иелері де, жер қатынастары бөлімі, округ басшылары да қаперге алып, жайлауға шығу мәселесін аяқсыз қалдырмаса екен деген тілек бар.

*    *    *

Қаратөбе аудандық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары бөлімінің мәліметіне сүйенсек, өткен 2015 жылы ауданда мал азығы жеткілікті дайындалған. Жаздың әр күнін тиімді пайдаланып, аудан бойынша 90860 тонна шөп қамдап алған шаруалардың биылғы жылғы қыстан қиналмай шығып жатқанын сала мамандары алға тартады. Яғни малдың жем-шөп қоры жеткілікті деген сөз. Мешін жылының ауа райы құбылмалы болғанымен, қыс айларында қатты суықтар мен көз аштырмайтындай борандардың кездеспеуі шаруашылықтардың жұмыс жүргізуіне қолайлы болды. Аудандық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары бөлімінің бас маманы Қанат Бадақов айтқандай, аудан бойынша дайындалған 90860 тоннаның қазіргі таңда 58206 тоннасы жұмсалып, 32654 тоннасы қалған.

«Қалған мал азығы ендігі аз ғана уақытқа артығымен жетерлік. Ауданның Саралжын, Аққозы, Қаракөл округтерінде мал жайылымға 20 наурыздан бастап шыға бастады. Малдың далаға ертерек шығуы шаруашылыққа үлкен көмек болары сөзсіз. Ауданда төрт шаруа қожалығы күн сәулесінен қуат алатын ток көзін пайдалануда. Қыстаққа әзірлік деңгейі жақсы болғандықтан, аудан көлемінде мал азығынан тарығушылық болған жоқ» — дейді аудандық ауыл шаруашылығы және жер бөліміндегі мамандар.

*    *    *

Ерте туған төлдің ойнақтағаны, саулықтың мекіренгені сайын даланың дәулетін әйгілейді емес пе. Ақжайық ауданының қыс-тақтарын бүгінде осы көрініс ажарландырады-ақ. Түліктердің дені өрісте жүр. Рас, іші өскен малға қырағы қарамаса болмайды. Оның үстіне күнпарақта көктем болғанмен, ата-бабамыз есебіндегі «алты ай қыс» әлі қыр астына кеткен жоқ. Сондықтан аудандағы тиісті бөлім, мекемелер мамандары шаруалармен байланысты үзбей, сақтықты пысықтап келеді.

Бір жақсысы, аудандық ауыл шаруашылығы бөлімінің басшысы Мұрат Сердалиннің айтуынша, егер күн райы өткінші, тосын өзгерістерді ала келгендей жағдай болса, 18 ауылдық округтің бәрінде шөп жеткілікті. Өткен апта соңындағы есеп бойынша, ауданда 48500 тонна пішен бар. Бұл – былтыр барлық дайындалған шөптің 25 пайызынан астамы. Уатылған жемнің қоры да қыста-маларда жеткілікті көрінеді. Демек, түліктердің азығы жағынан қорқыныш жоқ. Кешегі, яғни наурыз ортасындағы соққан боран мен ышқынған жел өлара шақтың қандай болатынын қаперге мықтап салды ғой. Жыл құстарымен бірге суық жел, қар аралас жаңбырдың келуі ғажап емес. Демек, етек-жеңді қымтап отыру қажет. Жыл басынан бері аудан бойынша 19610 қозы-лақ, 4378 бұзау, 306 құлын алынды. Төлханаларда шаруалардың көмекшілері кезекшілікке тұрған.

Айталық мәселен, Жамбыл ауылдық округінде бүгінде 1838 тонна, Тайпақта 1634 тонна пішен қоры бар. Атырау аумағымен шектесіп жатқан Сарытоғай ауылдық округіндегі шаруаларда тіпті сұрағандар болса, саттыққа шығаратын пішен бар.

*    *    *

Жәнібек ауданы статистика басқармасының бізге берген мәліметі бойынша үстіміздегі жылғы 1 наурыздағы есепке сай 1863 бұзау, 3903 қозы, 574 лақ, 304 құлын бар. Биылғы қыстаққа 30293 ірі қара, 58265 қой, 5081 ешкі, 9418 жылқы, 89 түйе тұрып, қыстан аман шыққан. Яғни қыс бойы малдан шығын болмаған.

Аудандық жер қатынастары және ауыл шаруашылығы бөлімінің басшысы Роберт Биғалиев берген ақпаратқа сәйкес, өткен жылғы жаз айларында аудан бойынша 83 мың тонна шөп дайындалса, күні бүгін соның 24 мың 500 тоннасы қалған. Бұл жер кеуіп, мал көкке ілінгенше жетеді деген сөз. Оның үстіне биыл ақпан бойы күн жылынып, қар еріп, ауылдық округтерде мал далада жайылып, шөпке біраз үнем болды. Қазірде ауылдың малы өрісте жүр.

— Мал қыстағына шаруа қожалықтары жемді де біршама дайындап алды. Мәселен, Ескендір Елемесов жетекшілік жасайтын «Әлем» ШҚ 690, Талов ауылындағы «Равиль» және «Құбаш» ШҚ сәйкесінше 200, 70, Қамыстыдағы «Талғат» ШҚ 55 тонна арпаны көршілес Волгоград, Саратов облыстарының шаруашылықтарынан алды. Сондай-ақ аудандағы 150 ШҚ-ның әрқайсысы 5-10 тоннадан жеке тұрғындар да кем дегенде осы шамада жем алды. Былтыр жаздай жемнің 70 пайызы Ресейден алынды. Ал Оралға, Атырауға, Ақтауға мал тапсырған шаруа қожалықтары қайтарында жемді Орал қаласы маңындағы шаруашылықтардан сатып әкелді, — дейді аталмыш бөлім басшысы.

*    *    *

Сырым ауданы бойынша 2015-2016 жылдың мал қыстағы науқанына 37572 ірі қара, 82383 ұсақ мал, 13147 жылқы, 72 түйе кіріп, олар 118 нүктеде бағылуда.

Сырым аудандық ауыл шаруашылығы және ветеринария бөліміндегі жауапты тұлғалардың айтуларына қарағанда, осынау мал бастары үшін 126921 тонна мал азығы, 516 тонна арпа, 265 тонна қара бидай, 110 тонна кебек дайындалған.

Ал аталмыш мекемедегі мамандардың қолдағы деректеріне сүйенсек, қазіргі таңда аудан бойынша мал бастары үшін қыстақтан қалған мал азығы 30495 тоннаны немесе 24 пайызды құрап отыр. Бұл — әрине, қоғамдық малдардың аузы көкке іліккенше толықтай жеткілікті деген сөз. Сондай-ақ ауданда мал төлдей бастап, әзірге 12605 қозы, 4980 бұзау, 1221 құлын алынып отыр.

*    *    *

Шыңғырлаулықтар да биылғы қысқы «сынақтан» мүдірмей өтіп келеді. Оған, бір жағынан, өткен жылы қора-қопсыны қымтап, жем-шөпті жеткілікті қамдап алғандары үлкен сеп болды. Нәтижесінде осы күндерде қой қоздап, қорада шу дегендей, мал төлдей бастады. Жыл басынан бері 458 бас бұзау, 716 қозы, 345 лақ алынды. Ал сәуір айында мал басы тым тәуір еселенеді деп күтілуде.

Бүгінгі таңда аудан бойынша 22104 ірі қара, 31160 қой мен ешкі, 4519 жылқы, 51 түйе бар, ал қыстақтардағы мал азығының көлемі 14800 тонна. Қар кетіп, мал тұяғы қырға іліккенше, жем-шөп қоры жеткілікті болмақ, дейді ауыл шаруашылығы мамандары.

Айта кету жөн, мал қыстатылып отырылған нүктелерде электр жарығы қыс бойы тұрақты жарқырап тұрды. Боранды-шашынды күндері қыстақтарға қатынайтын жолдардың бойында да барыс-келіс үзілген жоқ.

Аудандық газеттердің редакцияларынан түскен мәліметтер негізінде дайындаған

Есенжол ҚЫСТАУБАЕВ,

«Орал өңірі»

Кеше Оралдағы «Шағала» қонақүйінің конференц-залында геологтар  күніне орай мерекелік  жиналыс  өтті. Оның  жұмысына облысымыздағы мұнайгаз  және  геология саласындағы кәсіпорын-компаниялардың  өкілдері, ардагер-геологтар  қатысты.

Басқосуда  ҚР Инвестиция және даму министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитетіне қарасты Батыс Қазақстан аймақтық геология және жер қойнауын пайдалану инспекциясының басшысы Мирболат Тінәлиев әріптестерін кәсіби мерекемен құттықтады. Одан кейін өңірдегі геологиялық барлау жұмыстарының барысы жайында толыққанды баяндама жасады.

Мирболат Мақсотұлының айтуынша,  геологтардың ел экономикасын дамытуға қосатын үлесі аз емес. 2004 жылдан бергі уақыт ішінде облыстағы 200-ден астам елді мекен тұрғындарын таза сумен қамту бағытында жер асты су көздерін іздестіру-барлау жұмыстары жүргізілген. Өткен жылы мемлекеттік – жеке меншік әріптестік негізінде ҚР Инвестиция және даму министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитетінің және «Секва Петролеум» (Қазақстан) ЖШС-ныңарасындағы келісімшарт бойынша жеке инвестиция есебінен сейсмобарлау жұмыстары жүргізілген. «Жайықмұнай», «Орал Ойл энд Газ», «Карповский Северный» компаниялары әлемдік нарықтағы мұнай бағасының төмендігіне қарамастан өздеріне келісімшартпен бекітілген аумақтарда ұңғымаларды бұрғылау жұмыстарын жүргізді.  Тек 2015 жылы шетелдік және қазақстандық жеке қаржы есебінен жүргізілген іздеу-бағалау жұмыстарына құйылған инвестиция шамасы 356 млрд. теңгені құрады.

– Өңірдегі ашылғанына 15 жыл болған Шынар (Чинарев) мұнайгаз конденсатты кен орны өзінің қоры және халық шаруашылығы маңыздылығына орай ірі кен орындарының бірінен саналады. Онда жыл сайын 1 млрд. текше метр газ, 300 мың тонна мұнай және 500 мың тонна шамасында конденсат өндірілуде. Соңғы 20 жыл ішінде «Орал Ойл энд Газ» ЖШС компаниясымен Рожков геологиялық құрылымындағы кеннің ашылуы үлкен жаңалық болды. Бүгінде бұл кен орнында үш кеннің өнімділігі анықталған. Қатты пайдалы қазбалар бойынша Сәтимола кен орнындағы жұмыстар нәтижелі болды. Ондағы калий кенінің қоры 3,1 млрд. тонна, яғни Сәтимола әлемдегі ең ірі калий кен орны болып табылады, – деді Мирболат Мақсотұлы.

Жиында сала үздіктері марапатталды. Геология және жер қойнауын пайдалану комитетінің бұйрығымен білім-білігімен, жанкешті еңбегімен Шынар мұнайгаз конденсатты кен орнын ашуға тікелей қатысқан Вячеслав  Дружинин, Абылай Әлжанов, Николай Матлошинский, Рафхат Бахтияров және Сәтимола калий-борлы тұз кен орнын ашуға қатысқан Талғат Қасенов, Муфтах Диаров, Қасан Камашев «Қазақстан Республикасының кен орындарын алғаш ашушы»  төсбелгілерімен марапатталып, дипломдарға ие болды. Министрліктің бұйрығымен «Сатбор» ЖШС-ның бас директоры Талғат Қасенов «Жер қойнауының құрметті барлаушысы», осы компанияның бас геологы Елена Қайназарова «Жер қойнауын барлаудың үздігі» салалық төсбелгілерге ие болды.

«СП Степной Леопард ЛТД» ЖШС-ның бас геологы Балтабек Махуов, «Секва Петролеум» ЖШС-ның қызметкері Наталья Кәрімова, аталмыш инспекция қызметкері Галина Якименко Геология комитетінің Құрмет грамотасымен марапатталды. Сонымен қатар «Карповский Северный» компаниясының бас директоры Қайнолла Қасенов ҚР Инвестиция және даму министрі Ә. Исекешовтың қолынан «Жер қойнауының құрметті барлаушысы» төсбелгісі  мен  дипломын  алмақ.

Салтанатты жиында еңбек ардагері Рафхат Бахтияров, «Жайықмұнай» ЖШС-ның бас директоры Херман Хайнц Вензель, Қазақстан мұнайшы-геологтарының республикалық қоғамдық бірлестігі облыстық филиалының төрағасы Әділқасым Батыров және өзгелері әріптестерін төл мерекемен құттықтап, жылы лебіздерін білдірді.

Гүлбаршын  ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал  өңірі»

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросының (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) Батыс Қазақстан облысы бойынша департаментінің 2016 жылдың 1 тоқсанындағы жұмыс қорытындылары бойынша баспасөз мәслихаты өтті.

БИЫЛҒЫ ҮШ АЙДА МҰНДАЙ ҚЫЛМЫС ЖАСАУДА 18  ТҰЛҒА КҮДІКТІ ДЕП ТАНЫЛЫП, ОЛАРДЫҢ 13-І СОТТАЛҒАН

Аталмыш департаменттің тергеу басқармасының басшысы Ахмед Абакаровтың айтуынша, ҚР Президентінің 2015 жылдың 11 желтоқсанындағы №128 Жарлығымен ҚР Мемлекеттік қызмет істері министрлігі құрылып, оның құрылымында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросы (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) құрылды. Ұлттық бюроның негізгі міндеттері сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтардың алдын алу, анықтау, жолын кесу, ашу және тергеу болып табылады.

Қазақстан Республикасы Президенті сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің алдына қойылған міндеттер мен мақсаттарды орындау шеңберінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросының (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) Батыс Қазақстан облысы бойынша департаментімен облыстың мемлекеттік құрылымдарында жемқорлық құқықбұзушылықтарды болдырмау бағытында кешенді жұмыстар жүргізілуде.

А. Абакаровтың хабарламасына сүйенсек, департаментпен қабылданған шаралармен 2016 жылдың 1 тоқсанында өндірісте болған 145 қылмыстық істің 77-сі (54%-ы) сыбайлас жемқорлық қылмыстарға (2015 жылдың 1 тоқсанында – 37 (28%), соның ішінде олардың үштен бірі ауыр қылмыстарға жатады (38% – 77-нің 29-ы). Қылмыс жасауда күдікті болып 18 тұлға танылып, жыл басынан бері  олардың 13-і сотталған.

Атап айтқанда, Орал қалалық сотының 2016 жылғы 5 наурыздағы үкімімен «Орал қалалық тұтынушылар құқықтарын қорғау басқармасы» РММ басшысының орынбасары Д. Қазиева қылмыс жасағаны үшін айыпты деп танылды.  Ол 2016 жылдың 6 қаңтарында «Атаба Орал» ЖШС-ның директорынан әкімшілік жауапкершілікке тартпау және жалпы қамқорлық үшін 50 мың теңге көлемінде пара алған. Сот шешімімен Д. Қазиеваға мүлкін тәркілей отырып, жергілікті басқару және мемлекеттік құрылымдарда лауазымдарды атқаруға өмір бойына тыйым сала отырып, 2 450 000 теңге көлемінде айыппұл төлеу жазасы тағайындалды.

Облыстың сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметімен анықталған негізгі жемқорлық қылмыстар бойынша лауазымдық өкiлеттiктерді теріс пайдалану бойынша (ҚР ҚК-ның 361-бабы) 13, пара алу (ҚР ҚК-ның 366-бабы)  бойынша 10 қылмыс анықталған.  Мысалы, Орал қалалық сотының 2016 жылғы 4 наурыздағы үкімімен облыстық қылмыстық атқару департаментінің Орал қалалық пробация қызметінің бастығы, әділет майоры И. Нағметов мерзімінен бұрын шартты босату бойынша құжаттарды жедел рәсімдеу үшін өз бағынысындағы қызметкер арқылы 25 мың теңге көлемінде пара алғаны үшін айыпты деп танылды. Сот шешімімен И. Нағметовке мүлкін тәркілей отырып, мемлекеттік және құқық қорғау құрылымдарында лауазымдарды атқаруға өмір бойына тыйым салынды және 1 200 000 теңге көлемінде айыппұл төлеу жазасы тағайындалды. ҚР ҚК-ның 49-бабына сәйкес И. Нағметов «әділет майоры» арнайы атағынан айырылды.

– Мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асу барысындағы жемқорлық фактілері бойынша 5 қылмыстық іс қозғалды. Мысалға, Орал қалалық сотының 2016 жылғы 9 наурыздағы үкімімен «Орал қаласының №45 жалпы орта мектебі» ММ-ның директоры Ф. Даумова қылмыс жасағаны үшін айыпты  деп  танылды.

Ол лауазымды тұлға бола тұра Қазақстан Республикасының білімді дамыту мемлекеттік бағдарламасы бойынша 1-4-сыныптардың аз қамтылған және көп балалы отбасы балаларын ыстық тамақпен қамтамасыз ету бойынша орындалған жұмыс актілеріне кедергісіз қол қою және қаражатты шотқа аудару үшін өзі жеке кәсіпкерден бұдан бұрын мемлекеттік мекемемен аударылған қаражаттың 10%-ы көлеміндегі, 71 мың теңге пара алған, – деді аталмыш департаменттің тергеу бөлімінің басшысы Талғат Нұржанов.

Сот шешімімен Ф. Даумоваға мүлкін тәркілей отырып, жергілікті басқару және мемлекеттік органдарда лауазымдарды атқаруға өмір бойына тыйым салынды және 3 550 000 теңге көлемінде айыппұл төлеу жазасы тағайындалды.

Баспасөз мәслихатында мәлім болғанындай, 56 (51) қылмыстық іс өндіріспен аяқталып, 7 (10) қылмыстық іс сотқа жолданды. Орал қалалық сотының 2016 жылғы 26 ақпандағы үкімімен  Орал қалалық әкімшілік полиция бөлімінің аға мемлекеттік автоинспекторы С. Жандауов қылмыс жасағаны үшін айыпты деп танылды. Ол жол ережесін бұзғаны үшін әкімшілік хаттама толтырмау үшін Б. деген азаматтан 5 мың теңге ақша талап еткен және оны алған. Сот шешімімен С. Жандауовқа мүлкін тәркілей отырып, мемлекеттік және құқық қорғау органдарында лауазымдарды атқаруға өмір бойына тыйым салынды және параның алпыс еселенген шамасы мөлшерінде, яғни 300 000 теңге көлемінде айыппұл төлеу жазасы тағайындалды. ҚР ҚК-ның 49-бабына сәйкес С. Жандауов «полиция майоры» арнайы атағынан айырылды.

Сыбайлас жемқорлыққа қатысты биылғы бірінші тоқсан бойынша 56 қылмыстық іс өндіріспен аяқталған, ал өткен жылы бұл көрсеткіш 51 болды. Тергеу бөлімінің басшысы Талғат Нұржановтың айтуынша, БҚО бойынша табиғи монополияларды реттеу департаментінің бұрынғы басшысы В. Разовқа қатысты қылмыстық іс өндіріспен аяқталып, биылғы 26 наурызда департаментпен прокуратура органына жолданып, онда тексеру  жұмыстары  жүргізілуде.

Гүлбаршын ӘЖІГЕРЕЕВА,

«Орал өңірі»

Таяуда Подстепный ауылында жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталық қызметкерлері «100  нақты көмек» акциясына өз үлестерін қосты.

Соған орай өткен шарада орталықтың кеңестік қызметтер көрсету бөлімінің басшысы Н. Аткешев сөз сөйлеп, жобаның маңызы туралы әңгімеледі. Жасынан сал дертіне ұшыраған Тұраргүл Амангелдинаға «Иманәлиев» шаруа қожалығының атынан сыйлық берілді. Қайырымды азаматқа Тұраргүлдің анасы З. Байнияз алғысын білдірді. Мүмкіндігі шектеулі жандарға қолдау көрсеткен азаматтарға Алла разы болсын!

Батырхан ӨТЕПОВ,

жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталықтың маманы,

Теректі ауданы

Ақжайық ауданының орталығы  Чапаевта «Перизат» кондитерлік өнімдер цехы ашылды.

– Сырым ауданының Жетікөл ауылында туып-өстім. Сол жердегі орта мектепте білім алдым, кейін Орал қаласындағы С. Сейфуллин атындағы №11 орта мектепте оқуымды жалғастырып, орта білім алдым. Орал педагогикалық колледжінен бастауыш сынып мұғалімі бөлімін бітірдім. Осыған дейін жолдасымның жұмыс бабына байланысты Жәнібек, Шыңғырлау аудандарында тұрдық, мен мұғалімдік мамандығым бойынша мектепте сабақ бердім, — дейді цех меңгерушісі Ләззат Матылова.

Шағын цехтың іші кірсе, шыққысыз. Жарқыраған шыны сөреде тұрған түрлі көлемді ұн өнімдері бірден көзге түседі. Келесі жұмыс бөлмесінде ашытқы дайындайтын түрлі ыдыс, әзір өнімдерді сақтайтын шкаф, аяқ-табақ орны, кесу тақтайшалары т.б. керекті жабдықтар рет-ретімен қойылған. Шикі өнімдерді сақтайтын орын да бар. Салқын, ыстық су келіп тұр. Бәрі де санитарлық талапқа сай.

Шығарылатын өнімдерге керекті жұмыртқа, алма, өрік, ірімшік, банан секілді азық-түлікті қаладан тапсырыспен алдырады. Оларды пісіруге арналған пеш, кондитерлік үстел, екі тоңазытқыш, шикі өнімді әбден араластыратын миксер де, қамырды шапшаң көтеретін пеш те – бәрі-бәрі бар.

Ләззат Орынғалиқызы тұтынушылардың тілегін орындауға ынталы екенін байқатты. Ол үш бала тәрбиелеп отыр. Үлкен қызы Аягөзді тамақ пісіруге баулуда. Мұның өзі қыз баланың тәрбиесіндегі көрікті тұс қой. Әрине, жалғыз адам ештеңе бітіре алмайды. Сондықтан қасына Жайық ауылының тұрғыны, аспаз мамандығы бар Анаргүл Кемаладинованы жұмысқа тартты. Бір-біріне сүйеу болған олар қазір халықты тәттімен қамтып отыр. Ықыласпен атқарған кәсіптің игілігі де мол болары шүбәсіз.

Тілес ЖАЗЫҚБАЙ,

Ақжайық ауданы

Жуырда облыстық халық шығармашылығы орталығының жетекші маманы Батырхан Қайыров бөрлілік ағайыннан сүйінші сұрап, қуанышты хабар  жеткізді.

Яғни көп жылдары өңіріміздегі мәдениет саласының дамуына үлесін қосқан аудандық мәдени-демалыс орталығы жанындағы  «Ақ жаулықты әжелер» ансамблі (жетекшісі Нүрия Сейітжанова) мен Успен ауылдық мәдениет үйінің  «Абдрахмановтар» (жетекшісі Марат Абдрахманов) жанұялық ансамбліне ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің бұйрығымен  жоғары орындау шеберлігі және көркемөнерпаздар шығармашылығының дамуына қосқан үлесі үшін халықтық өнерпаздар ұжымы атағы берілді.

Бұл қуанышты сәтті аудан әкімінің орынбасары Азамат Сафималиев  көпшілікпен бірге бөлісті:

— Бүгін біз үшін тарихи күн. Ақ жаулықтары жарасып, ұлттық өнерімізді жаңғыртып, халық әндерін насихаттап жүрген «Ақ жаулықты әжелер» мен айрандай ұйып, отбасы татулығы мен бірлігі арқасында аудан, облыс көлеміне танылған «Абдрахмановтар» ансамблі – өңіріміздегі  ән өнерінің жанашырлары. Бүгінгі абыройлы атақтары – маңдай  тер, үлкен еңбекпен келген жеңіс. Аудан әкімі Марат Түсіпқалиевтің атынан сіздерді құттықтаймын, — деген Азамат Сафималиұлы өнер ұжымдарына алғысын жеткізді.

Жаңадан ашылған «Достық» үйінде өткен шарада өнерпаздар жұртшылыққа өз өнерлерін паш етіп, көпшіліктің ыстық ықыласына бөленіп үлгерді.

Айым НҰРҒАЛИЕВА,

Бөрлі ауданы

Сәуір айындағы облыс аумағындағы ауа райына байланысты «Қазгидрометтің» мәліметі:

Осы айдағы ауаның орташа температурасы +6 +11˚С шамасында жылы болады деп күтілуде.

Айдың алғашқы онкүндігінде ауа температурасы түнде +10-15 ˚С-қа дейін, кей жерлерде +5 ˚С-қа дейін, енді бір жерлерде +0-5 ˚С-қа  дейін жылы болса, кей жерлерде +5˚С-қа дейін суытып, ауаның біртіндеп жоғарылауы байқалады. Ал күндізгі ауа температурасы +0-ден 5-ке дейін жылып, кей жерлерде +5 ˚С салқындықты, бірде +12-ден 17 дейін болса, кей жерлерде +7˚С жылылықты көрсетеді.

Сәуір айының екінші онкүндігінде ауа температурасы төмендейді деп күтілуде. Түнде +0-ден +5-ке дейін жылы, кей жерлерде +5˚С салқын, 0-ден 5-ке дейін салқын болса, кей жерлерде +5 ˚С жылылықты көрсетеді. Ал күндіз +12-17 ˚С, кей жерлерде +7˚С жылы, +7-ден +12-дейін болса, кей жерлерде +17˚С жылы болады деп болжануда. Бұдан кейін ауа температурасы жоғарылап, түнде 9-дан 14˚С-қа дейін жылынып, күндіз 15-20, кей жерлерде 25 ˚С жылы болады.

Айдың үшінші жартысында ауа температурасы одан әрі жоғарылайды, түнде 14-19˚С, кей жерлерде 9 ˚С жылы, күндіз 20-25˚С, кей жерлерде 30˚С жылы болады. Онкүндіктің соңында ауа температурасы төмендеп, түнде 9-14˚С жылылықты, күндіз 15-20 ˚С, кей жерлерде 25 ˚С жылылықты көрсетеді.

Сәуір айында облыс бойынша жауын-шашынның мөлшері қалыпты (қалыпты: 18-24 мм) болады деп күтілуде. Алғашқы онкүндікте  кей жерлерде қар жауып, қатты жел соғуы ықтимал. Ал екінші жартысында жаңбыр күтіліп, найзағай ойнаса, кей жерлерде бірінші онкүндіктің ортасында тұман түседі деп болжануда. Айдың алғашқы жартысының басында, екінші жартысының басы мен соңында батыстан соққан желдің күші 15-20м/с, үшінші онкүндіктің екінші жартысында солтүстік-шығыстан соққан желдің қуаты 15-20м/с құрайды деп күтілуде.

Ләззат ШАҒАТАЙ